حيميا ساباعىندا توپتىق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ
تاقىرىبى: «حيميا ساباعىندا توپتىق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ»
ماقساتى: توپتىق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋ، شىعارماشىلىق ويلاۋىن دامىتۋ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
مىندەتتەرى:
• وقۋشىلاردىڭ توپتىق جۇمىس جاساۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
• پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى پايدالانۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
• ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ىنتىماقتاسىپ ارەكەت ەتۋگە ۇيرەنەدى.
• ۇيرەنۋ ارقىلى ومىرگە قاجەتتى داعدىلاردى قالىپتاستىرادى.
• وقۋ ۇلگەرىمى مەن پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
وقۋشىلاردىڭ وقۋى ءۇشىن ولارعا نە كومەكتەسەتىنىن جانە وقۋ ۇدەرىسىندە ولاردىڭ قانداي ناتيجەگە جەتە الاتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، ساباقتا توپتىق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ناقتى شەشىم دەپ قابىلدادىم. توپتىق جۇمىستا وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن اڭگىمە قۇرا وتىرىپ پىكىرلەسىپ، ءوزارا ىنتىماقتاستىق ورتا قالىپتاستىرۋ ارقىلى ورتاق شەشىمگە كەلىپ، ويلارىن ەركىن جەتكىزەتىنىنە سەنىمدى بولدىم.
سوندىقتان، ءداستۇرلى ساباقتارعا وزگەرىس ەنگىزە وتىرىپ، ساباقتاردى جاڭادان جوسپارلاۋ كەرەك ەكەنىن ۇعىندىم. وسى ساباقتاردا وقۋشىلار ىنتىماقتاسىپ جۇمىس جاساۋ ءۇشىن توپتىق جۇمىستىڭ ءرولى وتە زور. توپتىق جۇمىس ارقىلى وقۋشىلار اراسىندا ءوزارا قارىم - قاتىناس ورناپ، ءتيىمدى ارالاسۋ جانە جاعداياتتاردى بىرىگىپ شەشۋ داعدىلارى داميدى. توپتاسىپ جۇمىس ىستەۋ وقۋشىلارعا جەڭىل، تاقىرىپتى وڭاي، قينالماي ءوزارا تالقىلاپ ءوز ويلارىن اشىق، ەركىن جەتكىزە الادى. توپتار اراسىنداعى باسەكەلەستىك ارقىلى كوپ ىزدەنۋگە، كوپ بىلۋگە تالپىنادى. ناتيجەسىندە تانىمدىق ويلاۋى تولىق دامىعان، ءوز ويىن ەركىن، اشىق جەتكىزە الاتىن، جەكە تۇلعا قالىپتاسادى دەپ ويلايمىن.
توپتىق جۇمىستاردا ءمۇعالىم مەن وقۋشى جانە وقۋشى مەن وقۋشى اراسىندا ءوزارا قارىم - قاتىناستىڭ بولۋى توپتىق وقىتۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتەدى. توپتىق وقىتۋ كەزىندە بالالار ءبىر - ءبىرىن تىڭداۋعا، سىنىپتاستارىنىڭ پىكىرلەرىمەن ساناسۋعا، پىكىرتالاستاردى شەشە بىلۋگە، ورتاق ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ىنتىماقتاسىپ ارەكەت ەتۋگە ۇيرەنۋ ارقىلى ومىرگە قاجەتتى داعدىلاردى قالىپتاستىرادى، وقۋ ۇلگەرىمى ارتادى، ءوزىن - ءوزى قۇرمەتتەۋ سەزىمى قالىپتاسادى.
توپتىق جۇمىس تۋرالى نۇسقاۋلىقتا: «توپتار ءتۇرلى تاسىلدەرمەن قۇرىلۋى مۇمكىن. كەي كەزدەرى وقۋشىلار دوستارىنان بىرگە جۇمىس ىستەۋىن وتىنەدى، باسقا جاعدايلاردا كەزدەيسوق ىرىكتەپ الىنعان توپتارعا قۇراستىرىلادى. ال كەيدە توپتار جەكەلەگەن مۇشەلەردىڭ ناقتى ءبىر مىقتى قاسيەتتەرىنە قاراي قۇرىلادى. سونىمەن قاتار، توپتا جۇمىس ىستەۋدىڭ وزىندىك ەرەجەلەرى بار. توپتىق جۇمىس جەكە شەشۋگە بولاتىن تاپسىرمالاردى ەمەس، اناعۇرلىم كۇردەلى تاپسىرمالاردى شەشۋدى كوزدەيدى. كەز كەلگەن كوماندا بارلىق مۇشەلەرى بىلەتىن جانە تۇسىنەتىن جالپى ەرەجەلەردى باسشىلىققا الۋى قاجەت. ول توپتىڭ ءاربىر مۇشەسىنىڭ ودان نە كۇتىلەتىندىگىن، جۇمىس قالاي بولىنەتىندىگىن جانە قولداۋ كورسەتىلەتىندىگىن، سونداي - اق ناتيجەلەرگە قالاي قول جەتكىزىلەتىندىگىن بىلۋلەرى ءۇشىن قاجەت» دەلىنگەن.
سونىمەن قاتار، «ادامدار توپتارعا بىرلەسكەن بارلىق جاعدايلاردا توپتىڭ جەكەلەگەن مۇشەلەرىنىڭ قابىلەتى مەن ىسكە قوسقان ۇلەسى قۇرمەتتەلۋى ءتيىس. توپتىڭ جۇمىسى ءتيىمدى بولۋ ءۇشىن بيلىك پەن جاۋاپكەرشىلىك توپ مۇشەلەرى اراسىندا بولىنەدى. وسىلايشا ىنتىماقتاستىق وقۋ جاعدايىندا وقۋشىلار قۇربى - قۇرداستارىمەن قارىم - قاتىناس جاساۋعا، يدەيالاردى ۇسىنۋعا جانە قورعاۋعا، ءارتۇرلى ۇستانىمدارمەن الماسۋعا، باسقا تۇجىرىمدامالارعا كۇمانمەن قاراۋعا جانە وعان بەلسەندى قاتىسۋعا مۇمكىندىك الادى» (مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق. 78 - بەت).
سوندىقتان، قازىرگى مۇعالىمدەر الدىندا وقۋ تاربيە جۇيەسىن زامان تالابىنا ساي وزگەرتۋ، جاڭا ۇلگىدە جۇرگىزۋ مىندەتى تۋىنداپ بۇكىل وقۋ ادىستەمەلىك جۇيەگە جاڭا تالاپتار قويىلۋدا. بۇل - مۇعالىمگە ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى جانە ساپالى جولدارىن قاراستىرۋ بولىپ تابىلادى. وسى باعدارلامانى وقۋ بارىسىندا ساباق جوسپارلارىنا دەگەن كوزقاراسىم وزگەردى. جوسپارعا بايلانىستى وقىتۋداعى ءادىس - تاسىلدەرىم دە وزگەردى. ساباقتارىمدى جاڭا باعدارلامادا ۇسىنىلعان جەتى مودۋلدە قاراستىرىلعان يدەيالاردى پايدالانا وتىرىپ جاڭاشا ۇلگىدە جوسپارلادىم.
ساباقتى باستاماستان بۇرىن سىنىپ وقۋشىلارىمەن پىكىرلەسە وتىرىپ، وقۋشىلاردى توپ ەرەجەسىن ساقتاۋعا، ۋاقىتتى ءتيىمدى جانە ۇنەمدى پايدالانۋعا ۇيرەتۋ ماقساتىندا توپ ەرەجەسىن قۇرۋ ءۇشىن، وقۋشىلاردى شاعىن توپتارعا ءبولدىم. شاعىن توپ مۇشەلەرى بىرىگىپ ءوز توبىنىڭ ەرەجەسىن قۇراستىردى. سودان كەيىن، بارلىق توپتاردىڭ ەرەجەلەرىنىڭ ۇقساستىقتارى مەن ايىرماشىلىقتارىن سالىستىرا وتىرىپ، بارلىعىنا ورتاق توپ ەرەجەسىن شىعارىپ، ونى كورنەكى جەرگە ءىلىپ قويدى. ەندى وسى قابىلدانعان ەرەجەلەردى ورىنداي وتىرىپ، ءارى قاراي جۇمىسقا كىرىسۋ قاجەت.
وسى ساباعىمنان باستاپ جەكە، جۇپتىق، توپتىق جۇمىس تۇرلەرىن ۇيىمداستىرا باستادىم. ءار ءتۇرلى تاپسىرمالاردى ورىنداتۋدا وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتىپ، شىعارماشىلىعىن دامىتاتىن تاپسىرمالاردى بەرۋگە كوڭىل ءبولدىم. ويتكەنى، وقۋشىلار ءار تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا جان - جاقتى ىزدەنىپ، قىزىعۋشىلىقپەن جۇمىس جاساعاندا عانا ساپالى ءبىلىم بولادى.
سونىمەن، سىنىپتا پسيحولوگيالىق احۋالدى دۇرىستاپ الۋ ءۇشىن، ساباقتىڭ ۇيىمداستىرۋ كەزەڭىندە سەرگىتۋ ساتىندە، ولاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس «Iust Dance»- كە بي بيلەدىك. وقۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى ءبيشىنىڭ قيمىلدارىن قايتالاپ، بەرىلىپ بيلەدى. ال كەيبىر وقۋشىلار توسىلىپ، توسىرقاپ قالدى. ودان ءارى قاراي سىنىپتى 4 توپقا ءبولۋ ءۇشىن 4 ستولعا «قىشقىلدار»، «نەگىزدەر»، «تۇزدار»، «وكسيدتەر» دەپ جازىلعان تابليچكالار قويدىم. وسى بەيورگانيكالىق حيميانىڭ كلاستارىنا جاتاتىن زاتتاردىڭ فورمۋلالارىن قاعازدارعا جازىپ قويىپ، وقۋشىلارعا ولاردىڭ كەز كەلگەنىن تاڭداپ الىپ، ءتيىستى توپقا وتىرۋلارىن سۇراندىم. وسى توپقا ءبولىنۋدىڭ ءوزى وقۋشىلاردىڭ بەيورگانيكالىق حيميانىڭ نەگىزگى كلاستارىنىڭ وكىلدەرىن ءبىر - بىرىنەن اجىراتا ءبىلۋى مەن فورمۋلالاردى دۇرىس جىكتەي الۋىن بىلدىرەدى. وقۋشىلار وزدەرى تاڭداپ العان فورمۋلالار بويىنشا توپتارعا بىرىككەن كەزدە، كەيبىر وقۋشىلار فورمۋلالاردى شاتاستىرىپ، توپتارىن تابۋى قيىنىراق بولدى. ياعني، ولار كەلەسى جولى فورمۋلاعا كوپ ءمان بەرۋى كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندى. ءار توپ وزدەرىنىڭ توپ باسشىلارىن سايلادى. ولارعا توپتى باعالاۋ پاراقتارى مەن باعالاۋ كريتەرييلەرى تاراتىلىپ بەرىلدى.
جوسپار بويىنشا ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ءۇشىن «نەگىزدەردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى» دەگەن ءسوزجۇمباق شەشكىزدىم. بۇل تاپسىرما ينتەربەلسەندى تاقتادا ورىندالدى. ودان ءارى تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلار وتكەن ساباق بويىنشا العان بىلىمدەرىن كورسەتتى. ونىڭ ىشىندە نۇرلى سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەردى. تاقتاعا ەركەبۇلان دا شىقتى، ءبىراق ونىڭ جاۋابى سەنىمسىزدەۋ شىقتى. ءسوزجۇمباقتىڭ شەشۋى «تۇزدار» دەگەن ءسوز بولعاندىقتان، جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبى تۇزداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرىمەن بايلانىستى ەكەنىن وقۋشىلار وزدەرى انىقتادى.
جاڭا ساباق بويىنشا وقۋلىقتاعى تۇزداردىڭ ءتورت قاسيەتىن ءتورت توپقا، «وكسيدتەر» توبىنا «تۇزداردىڭ قىشقىلدارمەن ارەكەتتەسۋى»، «قىشقىلدار» توبىنا «تۇزداردىڭ نەگىزدەرمەن ارەكەتتەسۋى»، «نەگىزدەر» توبىنا «تۇزداردىڭ تۇزدارمەن ارەكەتتەسۋى»، «تۇزدار» توبىنا «تۇزداردىڭ مەتالدارمەن ارەكەتتەسۋى» قاسيەتتەرىن ءبولىپ بەردىم. ءار توپ وزدەرىنە بەرىلگەن ءماتىندى وقىپ، بىرىگىپ تۇسىنگەندەرىن ورتاعا سالىپ تالقىلاپ، كەرەكتى جەرلەرىن پوستەرگە ءتۇسىردى.
ءارى قاراي توپتار تۇزداردىڭ قاسيەتتەرى بويىنشا ينتەربەلسەندى تاقتاداعى «ءۆيرتۋالدى زەرتحانادا» وزدەرىنىڭ تاپسىرمالارىنا قاتىستى تاجىريبەلەر جاسادى. ونى ورىنداۋ ءۇشىن ءار توپتان ءبىر وقۋشى كومپيۋتەرگە وتىرىپ، قالعاندارى كومەكتەستى. بۇدان «اكت وقۋشىلارعا عىلىمي ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋدى جانە ولاردىڭ قابىلداۋىن، ءتۇسىنۋىن جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، مۇعالىمدەرگە ساباق بەرۋدە كومەكتەسەتىن ماڭىزدى قۇرال بولىپ وتىر» دەگەندى ايتۋعا بولادى (مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق. 110 - بەت). ودان ءارى تاجىريبە بارىسىندا جۇرگەن رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن پوستەرگە جازىپ، الدىندا وقىپ تۇسىنگەن تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكاعا ۇشتاستىردى. پوستەر جاساعاندا توپتاعى وقۋشىلار ءبىرى رەاكسيا تەڭدەۋىن جازسا، ەندى ءبىرى انىقتاماسىن جازىپ، تاعى ءبىرى سۋرەت سالىپ بىرلىكپەن جانە ىنتىماقتاستىقپەن جۇمىس جاساعانىن بايقادىم. سونىمەن قاتار، باسقا توپتاردان قالىپ كەتپەۋ جونىندەگى باسەكەلەستىك تە بار سياقتى. «سەبەبى جاقسى ۇيىمداستىرىلعان توپتىق جۇمىس وقۋشىلار اراسىندا الەۋمەتتىك ءوزارا قارىم - قاتىناستى، ءتيىمدى ارالاسۋ جانە پروبلەمالاردى شەشۋ داعدىلارىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە وقۋشىلاردى وزدەرىنىڭ وقۋلارىنا بەلسەندى قاتىسۋعا يتەرمەلەيدى. وقۋشىلاردى الىنعان اقپاراتتى ويلاستىرۋعا جانە تالقىلاۋعا، وزگەلەردىڭ پىكىرلەرىن تۇسىنۋگە نەمەسە تەرىسكە شىعارۋعا ىنتالاندىرعان جاعدايدا توپتىق جۇمىس ءتيىمدى بولادى.» (ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار.)
توپتار ءبىر - ءبىرىنىڭ جۇمىستارىن باعالاۋ ءۇشىن ستيكەرلەرگە «ەكى جۇلدىز، ءبىر تىلەكتەرىن» جازىپ، توپتاردىڭ قورعاعان پوستەرلەرىنە جاپسىردى.
جاڭا ساباقتان العان بىلىمدەرىن جيناقتاۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا وقۋلىقتان دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى جەكە ورىنداۋدى ۇسىندىم. ءى دەڭگەي تاپسىرماسىن وقۋشىلاردىڭ بارلىعى ورىندادى. ءىى دەڭگەي تاپسىرمالارىن ورىنداعان كەزدە ۇلگەرىمى ورتاشا وقۋشىلار قۇرداستارىنىڭ كومەگىنە ارقا سۇيەي وتىرىپ، تاپسىرمالاردى ورىنداپ شىقتى.
ساباعىمدى قورىتىندىلاۋ ءۇشىن ودان ءارى حيميالىق ديكتانت جازعىزدىم. ديكتانت جازىلىپ بولعان سوڭ، ناتيجەسىن تەكسەرۋ ءۇشىن وقۋشىلار داپتەرلەرىن قاسىنداعى وتىرعان سىنىپتاسىنا بەردى. ولار ينتەربەلسەندى تاقتاداعى دۇرىس جاۋاپتار بويىنشا كورشىلەرىنىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، ءبىر - ءبىرىن باعالادى.
ساباق سوڭىندا توپ باسشىلارى باعالاۋ كريتەرييلەرى بويىنشا ۇپايلارىن جيناقتاپ، ونى باعالاۋ رەيتينگىسى بويىنشا ستاندارتتى باعالارعا اينالدىردى.
توپتاعى وقۋشىلار بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋى بارىسىندا ءبىر - بىرىنە دەگەن سەنىمدىلىك پەن ىنتىماقتاستىق ورنادى.
تاپسىرما توڭىرەگىندە كوپتەگەن تۇرتكى سۇراقتار قويىلىپ، وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى تولىق مەڭگەرگەنىن بەرگەن جاۋاپتارىنان بايقادىم. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن «تاماشا جاۋاپ»، «جارايسىڭ»، دەگەن سياقتى سوزدەرمەن ىنتالاندىرىپ، قول شاپالاقتاپ قوشەمەت كورسەتۋ ارقىلى قولداۋ تانىتىپ وتىردىم.
«تۇزدار گيدروليزى» تاقىرىبىن وتكەندە وقۋشىلاردى ءوز زاتتارى بويىنشا 4 توپقا ءبولدىم. دجيگسو ءادىسى بويىنشا «تۇزدار گيدروليزى» تاقىرىبىنداعى ءماتىندى ءار توپتاعى 4 وقۋشىعا ءبولىپ بەردىم. №1 - وقۋشى وقۋلىقتاعى 55 - بەت، №2 - وقۋشى 56 - بەت، №3 - وقۋشى 57 - بەت، №4 - وقۋشى 58 - بەتتەگى ءماتىن بولىگىن ءبولىپ بەردىم. توپتاعى وقۋشىلار بەلگىلى ۋاقىت كولەمىندە وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرمالاردىڭ ءماتىنىن وقىپ، بەرىلگەن اقپاراتپەن تانىستى. ودان ءارى توپتاعى ءماتىنى بىردەي وقۋشىلار بىرىگىپ توپ قۇردى. 1 - توپقا №1 - وقۋشىلار، 2 - توپقا №2 - وقۋشىلار 3 - توپقا №3 - وقۋشىلار، 4 - توپقا №4 - وقۋشىلار باس قوسىپ، ءماتىننىڭ وزدەرىنە بەرىلگەن بولىگىن عانا جان - جاقتى تالقىلادى. ولار «نە ۇيرەندىك؟» دەگەن سۇراق توڭىرەگىندە تاقىرىپتىڭ مازمۇنىن بىرلەسە يگەردى. قيىن جەرلەرىن تالقىلاپ، ءبىر - بىرىنە ءتۇسىندىردى. ودان كەيىن باستاپقى توپتارىنا ورالعاندا، باسقالاردى ءوز بولىمىنە قالاي ۇيرەتۋگە بولاتىندىعىن تالقىلادى. «قالاي ۇيرەتەمىز؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، جوسپار جاساپ، تىرەك سوزدەر كەستەسىن قۇرىپ، كلاستەرلەر جاسادى.
ساراپشىلار باستاپقى توپتارىنا قايتا ورالىپ، وزگە توپ مۇشەلەرىن ءوز بولىمدەرىنە ۇيرەتتى. ياعني، وقۋشىلار وزدەرى وقي وتىرىپ، وزگەلەردى وقىتتى جانە وزگەلەردى وقىتا وتىرىپ، وزدەرى وقىدى. جاڭا ءادىس – تاسىلدەردى قولدانىپ، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋدا وقۋشىلاردىڭ شىنايى بەرىلىپ، ءبىر – بىرىنە كومەكتەسىپ، شەشىمدى توپپەن قابىلداپ، ويلارىن اشىق جانە ەركىن جەتكىزىپ وتىرعاندارىنا ءوزىم دە قىزىعا قارادىم.
ساباقتىڭ باعالاۋ بولىمىندە بالالاردىڭ ويلاۋ جانە جۇيەلەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرىپ، شىعارماشىلىققا جەتەلەۋ ءۇشىن، «بەستارماق - بەس جولدى ولەڭ نەمەسە سينكۋين» ءادىسىن قولداندىم. بارلىق توپ اقىلداسا وتىرىپ، ءوز نۇسقالارىن ۇسىندى. سونىڭ ىشىندەگى 4 - توپتىڭ «بەستارماعى» مىناداي بولدى:
تۇزدار
سىلتىلىك، قىشقىلدىق
ەريدى، ەرىمەيدى، ازەريدى
تۇزدار سۋدا ەرىگەندە گيدروليزدەنەدى
ەلەكتروليت
ساباق سوڭىندا توپ باسشىلارى توپ مۇشەلەرىنىڭ باعالاۋ كريتەرييلەرى ارقىلى جيناعان ۇپايلارىن، باعالاۋ رەيتينگىسى بويىنشا ءداستۇرلى باعاعا اينالدىرىپ، ولارعا سيپاتتاما بەردى. بۇگىنگى ساباقتا تاپسىرمالاردىڭ كوپتىگى جونىندەگى كەدەرگى جويىلدى. سەبەبى، ءار وقۋشىعا «دجيگسو» ءادىسى بويىنشا ناقتى تاپسىرمالار بەرىلدى.
تاجىريبەلەردى جاساۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ ءوزىن - ءوزى باقىلاۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. وسىنداي جۇمىستار وقۋشىلاردىڭ تەك قانا پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ قويماي، سونىمەن قاتار ويلاۋ قابىلەتىن دامىتىپ، ءبىلىمدى تەرەڭ مەڭگەرۋگە، پراكتيكالىق ىسكەرلىكتەرى مەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋىنا كومەكتەسىپ شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن ارتتىردى. وقۋشىلاردى ءوز جۇمىستارىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا تاربيەلەيدى.
تاراۋدى قورىتىندىلاۋ كەزىندە وقۋشىلاردى سىني ويلاۋعا ەدۆارد دە بونونىڭ «ويلاۋدىڭ التى قالپاعى» ادىستەمەسى ارقىلى باعىتتادىم. تاقىرىپ «تۇزدار» دەپ اتالدى. وقۋشىلار رولدەرگە ەنىپ، ءار ويلاۋ قالپاعىنىڭ وزىندىك قىرلارىن سيپاتتاپ بەردى. بۇرىن ءداستۇرلى ساباقتاردا تەك ءوزى عانا جۇمىس جاساپ ۇيرەنسە، ەندى توپتا بىرلەسىپ وي ءبولىسۋدى مەڭگەردى. وزىنەن دەڭگەيى تومەن وقۋشىلارعا قولداۋ كورسەتىپ، بىلگەنىن ۇيرەتە باستادى. دەمەك وقۋشىنىڭ وزىمشىلدىك قاسيەتى جويىلا باستادى.
ادەتتەگى ءداستۇرلى ساباقتاردا ساناۋلى وقۋشىلار عانا جۇمىس جاسايدى. ول ءمۇعالىمنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداپ، تاپسىرما بويىنشا جاۋاپ بەرەدى. ال توپتىق جۇمىستا ورىندالاتىن تاپسىرمالارعا بارلىق سىنىپ وقۋشىلارى قاتىسادى، سەبەبى بەرىلگەن تاپسىرمانى توپ مۇشەلەرى بىرىگىپ، ورتاق شەشىم قابىلداي وتىرىپ ورىنداۋلارى قاجەت. توپتىق جۇمىستا بارلىق وقۋشى ءوز ويلارىن اشىق تۇردە ايتىپ، پىكىرلەرىن ۇسىنىپ، ونى تالقىلاپ، تالداپ ورتاق ءبىر شەشىم شىعارادى. توپتىق جۇمىستا ءاربىر وقۋشىنىڭ ايتقان پىكىرى ماڭىزدى بولىپ سانالادى.
باعدارلامانىڭ جەتى ءمودۋلىن كىرىكتىرە ساباق وتكىزگەندە وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، سىني ويلاۋعا ۇيرەندى. توپتىق جۇمىس ارقىلى بىرلەسە جۇمىس جاساپ، سىنىپتا ىنتىماقتاستىق ورناي باستادى. وزىنە جانە وزگەگە سىني كوزقاراسپەن قاراپ، باعالاۋعا باعىتتالدى. ويلارىن ەركىن ايتىپ، وزگەنىڭ بىلەتىنىنەن ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك تۋدى. ساپالى وقىتۋعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ساباعىما جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى ەنگىزە وتىرىپ، ساباعىمدى تۇرلەندىرەمىن. وقىتۋدىڭ بەلسەندى فورمالارى: توپتىق جۇمىس، ديالوگتىك وقىتۋ، رولدىك ويىن، ترەنينگتەردى، سىن تۇرعىسىنان ويلانۋ ادىستەرىن قولدانامىن. كەرى بايلانىستى جۇيەلى جۇرگىزىپ وتىرامىن. سونىمەن قاتار، وقۋشىلاردىڭ دا بويىندا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن ۇيالاتىپ، ۇستازعا دەگەن سەنىمدەرىن كۇشەيتەمىن.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1.«ينتەربەلسەندى ادىستەمەنى جوو - دا قولدانۋ ماسەلەلەرى» ا. ءالىموۆ
2. مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق.
3. ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار.
4. توپتىق جۇمىس تۋرالى نۇسقاۋلىق.
بايقادام قاشقىنبايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى ەرتۋعانوۆا گۇلشات تولەن قىزى
ماقساتى: توپتىق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ ارقىلى وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعاسىن قالىپتاستىرۋ، شىعارماشىلىق ويلاۋىن دامىتۋ، ساباققا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
مىندەتتەرى:
• وقۋشىلاردىڭ توپتىق جۇمىس جاساۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
• پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى پايدالانۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
• ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ىنتىماقتاسىپ ارەكەت ەتۋگە ۇيرەنەدى.
• ۇيرەنۋ ارقىلى ومىرگە قاجەتتى داعدىلاردى قالىپتاستىرادى.
• وقۋ ۇلگەرىمى مەن پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعى ارتادى.
وقۋشىلاردىڭ وقۋى ءۇشىن ولارعا نە كومەكتەسەتىنىن جانە وقۋ ۇدەرىسىندە ولاردىڭ قانداي ناتيجەگە جەتە الاتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، ساباقتا توپتىق جۇمىستى ۇيىمداستىرۋ ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ناقتى شەشىم دەپ قابىلدادىم. توپتىق جۇمىستا وقۋشىلار ءبىر - بىرىمەن اڭگىمە قۇرا وتىرىپ پىكىرلەسىپ، ءوزارا ىنتىماقتاستىق ورتا قالىپتاستىرۋ ارقىلى ورتاق شەشىمگە كەلىپ، ويلارىن ەركىن جەتكىزەتىنىنە سەنىمدى بولدىم.
سوندىقتان، ءداستۇرلى ساباقتارعا وزگەرىس ەنگىزە وتىرىپ، ساباقتاردى جاڭادان جوسپارلاۋ كەرەك ەكەنىن ۇعىندىم. وسى ساباقتاردا وقۋشىلار ىنتىماقتاسىپ جۇمىس جاساۋ ءۇشىن توپتىق جۇمىستىڭ ءرولى وتە زور. توپتىق جۇمىس ارقىلى وقۋشىلار اراسىندا ءوزارا قارىم - قاتىناس ورناپ، ءتيىمدى ارالاسۋ جانە جاعداياتتاردى بىرىگىپ شەشۋ داعدىلارى داميدى. توپتاسىپ جۇمىس ىستەۋ وقۋشىلارعا جەڭىل، تاقىرىپتى وڭاي، قينالماي ءوزارا تالقىلاپ ءوز ويلارىن اشىق، ەركىن جەتكىزە الادى. توپتار اراسىنداعى باسەكەلەستىك ارقىلى كوپ ىزدەنۋگە، كوپ بىلۋگە تالپىنادى. ناتيجەسىندە تانىمدىق ويلاۋى تولىق دامىعان، ءوز ويىن ەركىن، اشىق جەتكىزە الاتىن، جەكە تۇلعا قالىپتاسادى دەپ ويلايمىن.
توپتىق جۇمىستاردا ءمۇعالىم مەن وقۋشى جانە وقۋشى مەن وقۋشى اراسىندا ءوزارا قارىم - قاتىناستىڭ بولۋى توپتىق وقىتۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن كورسەتەدى. توپتىق وقىتۋ كەزىندە بالالار ءبىر - ءبىرىن تىڭداۋعا، سىنىپتاستارىنىڭ پىكىرلەرىمەن ساناسۋعا، پىكىرتالاستاردى شەشە بىلۋگە، ورتاق ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن ىنتىماقتاسىپ ارەكەت ەتۋگە ۇيرەنۋ ارقىلى ومىرگە قاجەتتى داعدىلاردى قالىپتاستىرادى، وقۋ ۇلگەرىمى ارتادى، ءوزىن - ءوزى قۇرمەتتەۋ سەزىمى قالىپتاسادى.
توپتىق جۇمىس تۋرالى نۇسقاۋلىقتا: «توپتار ءتۇرلى تاسىلدەرمەن قۇرىلۋى مۇمكىن. كەي كەزدەرى وقۋشىلار دوستارىنان بىرگە جۇمىس ىستەۋىن وتىنەدى، باسقا جاعدايلاردا كەزدەيسوق ىرىكتەپ الىنعان توپتارعا قۇراستىرىلادى. ال كەيدە توپتار جەكەلەگەن مۇشەلەردىڭ ناقتى ءبىر مىقتى قاسيەتتەرىنە قاراي قۇرىلادى. سونىمەن قاتار، توپتا جۇمىس ىستەۋدىڭ وزىندىك ەرەجەلەرى بار. توپتىق جۇمىس جەكە شەشۋگە بولاتىن تاپسىرمالاردى ەمەس، اناعۇرلىم كۇردەلى تاپسىرمالاردى شەشۋدى كوزدەيدى. كەز كەلگەن كوماندا بارلىق مۇشەلەرى بىلەتىن جانە تۇسىنەتىن جالپى ەرەجەلەردى باسشىلىققا الۋى قاجەت. ول توپتىڭ ءاربىر مۇشەسىنىڭ ودان نە كۇتىلەتىندىگىن، جۇمىس قالاي بولىنەتىندىگىن جانە قولداۋ كورسەتىلەتىندىگىن، سونداي - اق ناتيجەلەرگە قالاي قول جەتكىزىلەتىندىگىن بىلۋلەرى ءۇشىن قاجەت» دەلىنگەن.
سونىمەن قاتار، «ادامدار توپتارعا بىرلەسكەن بارلىق جاعدايلاردا توپتىڭ جەكەلەگەن مۇشەلەرىنىڭ قابىلەتى مەن ىسكە قوسقان ۇلەسى قۇرمەتتەلۋى ءتيىس. توپتىڭ جۇمىسى ءتيىمدى بولۋ ءۇشىن بيلىك پەن جاۋاپكەرشىلىك توپ مۇشەلەرى اراسىندا بولىنەدى. وسىلايشا ىنتىماقتاستىق وقۋ جاعدايىندا وقۋشىلار قۇربى - قۇرداستارىمەن قارىم - قاتىناس جاساۋعا، يدەيالاردى ۇسىنۋعا جانە قورعاۋعا، ءارتۇرلى ۇستانىمدارمەن الماسۋعا، باسقا تۇجىرىمدامالارعا كۇمانمەن قاراۋعا جانە وعان بەلسەندى قاتىسۋعا مۇمكىندىك الادى» (مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق. 78 - بەت).
سوندىقتان، قازىرگى مۇعالىمدەر الدىندا وقۋ تاربيە جۇيەسىن زامان تالابىنا ساي وزگەرتۋ، جاڭا ۇلگىدە جۇرگىزۋ مىندەتى تۋىنداپ بۇكىل وقۋ ادىستەمەلىك جۇيەگە جاڭا تالاپتار قويىلۋدا. بۇل - مۇعالىمگە ءبىلىم بەرۋدىڭ ءتيىمدى جانە ساپالى جولدارىن قاراستىرۋ بولىپ تابىلادى. وسى باعدارلامانى وقۋ بارىسىندا ساباق جوسپارلارىنا دەگەن كوزقاراسىم وزگەردى. جوسپارعا بايلانىستى وقىتۋداعى ءادىس - تاسىلدەرىم دە وزگەردى. ساباقتارىمدى جاڭا باعدارلامادا ۇسىنىلعان جەتى مودۋلدە قاراستىرىلعان يدەيالاردى پايدالانا وتىرىپ جاڭاشا ۇلگىدە جوسپارلادىم.
ساباقتى باستاماستان بۇرىن سىنىپ وقۋشىلارىمەن پىكىرلەسە وتىرىپ، وقۋشىلاردى توپ ەرەجەسىن ساقتاۋعا، ۋاقىتتى ءتيىمدى جانە ۇنەمدى پايدالانۋعا ۇيرەتۋ ماقساتىندا توپ ەرەجەسىن قۇرۋ ءۇشىن، وقۋشىلاردى شاعىن توپتارعا ءبولدىم. شاعىن توپ مۇشەلەرى بىرىگىپ ءوز توبىنىڭ ەرەجەسىن قۇراستىردى. سودان كەيىن، بارلىق توپتاردىڭ ەرەجەلەرىنىڭ ۇقساستىقتارى مەن ايىرماشىلىقتارىن سالىستىرا وتىرىپ، بارلىعىنا ورتاق توپ ەرەجەسىن شىعارىپ، ونى كورنەكى جەرگە ءىلىپ قويدى. ەندى وسى قابىلدانعان ەرەجەلەردى ورىنداي وتىرىپ، ءارى قاراي جۇمىسقا كىرىسۋ قاجەت.
وسى ساباعىمنان باستاپ جەكە، جۇپتىق، توپتىق جۇمىس تۇرلەرىن ۇيىمداستىرا باستادىم. ءار ءتۇرلى تاپسىرمالاردى ورىنداتۋدا وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن كەڭەيتىپ، شىعارماشىلىعىن دامىتاتىن تاپسىرمالاردى بەرۋگە كوڭىل ءبولدىم. ويتكەنى، وقۋشىلار ءار تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا جان - جاقتى ىزدەنىپ، قىزىعۋشىلىقپەن جۇمىس جاساعاندا عانا ساپالى ءبىلىم بولادى.
سونىمەن، سىنىپتا پسيحولوگيالىق احۋالدى دۇرىستاپ الۋ ءۇشىن، ساباقتىڭ ۇيىمداستىرۋ كەزەڭىندە سەرگىتۋ ساتىندە، ولاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس «Iust Dance»- كە بي بيلەدىك. وقۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى ءبيشىنىڭ قيمىلدارىن قايتالاپ، بەرىلىپ بيلەدى. ال كەيبىر وقۋشىلار توسىلىپ، توسىرقاپ قالدى. ودان ءارى قاراي سىنىپتى 4 توپقا ءبولۋ ءۇشىن 4 ستولعا «قىشقىلدار»، «نەگىزدەر»، «تۇزدار»، «وكسيدتەر» دەپ جازىلعان تابليچكالار قويدىم. وسى بەيورگانيكالىق حيميانىڭ كلاستارىنا جاتاتىن زاتتاردىڭ فورمۋلالارىن قاعازدارعا جازىپ قويىپ، وقۋشىلارعا ولاردىڭ كەز كەلگەنىن تاڭداپ الىپ، ءتيىستى توپقا وتىرۋلارىن سۇراندىم. وسى توپقا ءبولىنۋدىڭ ءوزى وقۋشىلاردىڭ بەيورگانيكالىق حيميانىڭ نەگىزگى كلاستارىنىڭ وكىلدەرىن ءبىر - بىرىنەن اجىراتا ءبىلۋى مەن فورمۋلالاردى دۇرىس جىكتەي الۋىن بىلدىرەدى. وقۋشىلار وزدەرى تاڭداپ العان فورمۋلالار بويىنشا توپتارعا بىرىككەن كەزدە، كەيبىر وقۋشىلار فورمۋلالاردى شاتاستىرىپ، توپتارىن تابۋى قيىنىراق بولدى. ياعني، ولار كەلەسى جولى فورمۋلاعا كوپ ءمان بەرۋى كەرەك ەكەنىن ءتۇسىندى. ءار توپ وزدەرىنىڭ توپ باسشىلارىن سايلادى. ولارعا توپتى باعالاۋ پاراقتارى مەن باعالاۋ كريتەرييلەرى تاراتىلىپ بەرىلدى.
جوسپار بويىنشا ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ءۇشىن «نەگىزدەردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى» دەگەن ءسوزجۇمباق شەشكىزدىم. بۇل تاپسىرما ينتەربەلسەندى تاقتادا ورىندالدى. ودان ءارى تاپسىرمانى ورىنداۋ بارىسىندا وقۋشىلار وتكەن ساباق بويىنشا العان بىلىمدەرىن كورسەتتى. ونىڭ ىشىندە نۇرلى سۇراققا ناقتى جاۋاپ بەردى. تاقتاعا ەركەبۇلان دا شىقتى، ءبىراق ونىڭ جاۋابى سەنىمسىزدەۋ شىقتى. ءسوزجۇمباقتىڭ شەشۋى «تۇزدار» دەگەن ءسوز بولعاندىقتان، جاڭا ساباقتىڭ تاقىرىبى تۇزداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرىمەن بايلانىستى ەكەنىن وقۋشىلار وزدەرى انىقتادى.
جاڭا ساباق بويىنشا وقۋلىقتاعى تۇزداردىڭ ءتورت قاسيەتىن ءتورت توپقا، «وكسيدتەر» توبىنا «تۇزداردىڭ قىشقىلدارمەن ارەكەتتەسۋى»، «قىشقىلدار» توبىنا «تۇزداردىڭ نەگىزدەرمەن ارەكەتتەسۋى»، «نەگىزدەر» توبىنا «تۇزداردىڭ تۇزدارمەن ارەكەتتەسۋى»، «تۇزدار» توبىنا «تۇزداردىڭ مەتالدارمەن ارەكەتتەسۋى» قاسيەتتەرىن ءبولىپ بەردىم. ءار توپ وزدەرىنە بەرىلگەن ءماتىندى وقىپ، بىرىگىپ تۇسىنگەندەرىن ورتاعا سالىپ تالقىلاپ، كەرەكتى جەرلەرىن پوستەرگە ءتۇسىردى.
ءارى قاراي توپتار تۇزداردىڭ قاسيەتتەرى بويىنشا ينتەربەلسەندى تاقتاداعى «ءۆيرتۋالدى زەرتحانادا» وزدەرىنىڭ تاپسىرمالارىنا قاتىستى تاجىريبەلەر جاسادى. ونى ورىنداۋ ءۇشىن ءار توپتان ءبىر وقۋشى كومپيۋتەرگە وتىرىپ، قالعاندارى كومەكتەستى. بۇدان «اكت وقۋشىلارعا عىلىمي ۇعىمداردى ءتۇسىندىرۋدى جانە ولاردىڭ قابىلداۋىن، ءتۇسىنۋىن جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، مۇعالىمدەرگە ساباق بەرۋدە كومەكتەسەتىن ماڭىزدى قۇرال بولىپ وتىر» دەگەندى ايتۋعا بولادى (مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق. 110 - بەت). ودان ءارى تاجىريبە بارىسىندا جۇرگەن رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن پوستەرگە جازىپ، الدىندا وقىپ تۇسىنگەن تەوريالىق بىلىمدەرىن پراكتيكاعا ۇشتاستىردى. پوستەر جاساعاندا توپتاعى وقۋشىلار ءبىرى رەاكسيا تەڭدەۋىن جازسا، ەندى ءبىرى انىقتاماسىن جازىپ، تاعى ءبىرى سۋرەت سالىپ بىرلىكپەن جانە ىنتىماقتاستىقپەن جۇمىس جاساعانىن بايقادىم. سونىمەن قاتار، باسقا توپتاردان قالىپ كەتپەۋ جونىندەگى باسەكەلەستىك تە بار سياقتى. «سەبەبى جاقسى ۇيىمداستىرىلعان توپتىق جۇمىس وقۋشىلار اراسىندا الەۋمەتتىك ءوزارا قارىم - قاتىناستى، ءتيىمدى ارالاسۋ جانە پروبلەمالاردى شەشۋ داعدىلارىن دامىتۋعا ىقپال ەتەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە وقۋشىلاردى وزدەرىنىڭ وقۋلارىنا بەلسەندى قاتىسۋعا يتەرمەلەيدى. وقۋشىلاردى الىنعان اقپاراتتى ويلاستىرۋعا جانە تالقىلاۋعا، وزگەلەردىڭ پىكىرلەرىن تۇسىنۋگە نەمەسە تەرىسكە شىعارۋعا ىنتالاندىرعان جاعدايدا توپتىق جۇمىس ءتيىمدى بولادى.» (ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار.)
توپتار ءبىر - ءبىرىنىڭ جۇمىستارىن باعالاۋ ءۇشىن ستيكەرلەرگە «ەكى جۇلدىز، ءبىر تىلەكتەرىن» جازىپ، توپتاردىڭ قورعاعان پوستەرلەرىنە جاپسىردى.
جاڭا ساباقتان العان بىلىمدەرىن جيناقتاۋ ءۇشىن وقۋشىلارعا وقۋلىقتان دەڭگەيلىك تاپسىرمالاردى جەكە ورىنداۋدى ۇسىندىم. ءى دەڭگەي تاپسىرماسىن وقۋشىلاردىڭ بارلىعى ورىندادى. ءىى دەڭگەي تاپسىرمالارىن ورىنداعان كەزدە ۇلگەرىمى ورتاشا وقۋشىلار قۇرداستارىنىڭ كومەگىنە ارقا سۇيەي وتىرىپ، تاپسىرمالاردى ورىنداپ شىقتى.
ساباعىمدى قورىتىندىلاۋ ءۇشىن ودان ءارى حيميالىق ديكتانت جازعىزدىم. ديكتانت جازىلىپ بولعان سوڭ، ناتيجەسىن تەكسەرۋ ءۇشىن وقۋشىلار داپتەرلەرىن قاسىنداعى وتىرعان سىنىپتاسىنا بەردى. ولار ينتەربەلسەندى تاقتاداعى دۇرىس جاۋاپتار بويىنشا كورشىلەرىنىڭ جۇمىستارىن تەكسەرىپ، ءبىر - ءبىرىن باعالادى.
ساباق سوڭىندا توپ باسشىلارى باعالاۋ كريتەرييلەرى بويىنشا ۇپايلارىن جيناقتاپ، ونى باعالاۋ رەيتينگىسى بويىنشا ستاندارتتى باعالارعا اينالدىردى.
توپتاعى وقۋشىلار بىرىگىپ جۇمىس ىستەۋى بارىسىندا ءبىر - بىرىنە دەگەن سەنىمدىلىك پەن ىنتىماقتاستىق ورنادى.
تاپسىرما توڭىرەگىندە كوپتەگەن تۇرتكى سۇراقتار قويىلىپ، وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپتى تولىق مەڭگەرگەنىن بەرگەن جاۋاپتارىنان بايقادىم. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن «تاماشا جاۋاپ»، «جارايسىڭ»، دەگەن سياقتى سوزدەرمەن ىنتالاندىرىپ، قول شاپالاقتاپ قوشەمەت كورسەتۋ ارقىلى قولداۋ تانىتىپ وتىردىم.
«تۇزدار گيدروليزى» تاقىرىبىن وتكەندە وقۋشىلاردى ءوز زاتتارى بويىنشا 4 توپقا ءبولدىم. دجيگسو ءادىسى بويىنشا «تۇزدار گيدروليزى» تاقىرىبىنداعى ءماتىندى ءار توپتاعى 4 وقۋشىعا ءبولىپ بەردىم. №1 - وقۋشى وقۋلىقتاعى 55 - بەت، №2 - وقۋشى 56 - بەت، №3 - وقۋشى 57 - بەت، №4 - وقۋشى 58 - بەتتەگى ءماتىن بولىگىن ءبولىپ بەردىم. توپتاعى وقۋشىلار بەلگىلى ۋاقىت كولەمىندە وزدەرىنە بەرىلگەن تاپسىرمالاردىڭ ءماتىنىن وقىپ، بەرىلگەن اقپاراتپەن تانىستى. ودان ءارى توپتاعى ءماتىنى بىردەي وقۋشىلار بىرىگىپ توپ قۇردى. 1 - توپقا №1 - وقۋشىلار، 2 - توپقا №2 - وقۋشىلار 3 - توپقا №3 - وقۋشىلار، 4 - توپقا №4 - وقۋشىلار باس قوسىپ، ءماتىننىڭ وزدەرىنە بەرىلگەن بولىگىن عانا جان - جاقتى تالقىلادى. ولار «نە ۇيرەندىك؟» دەگەن سۇراق توڭىرەگىندە تاقىرىپتىڭ مازمۇنىن بىرلەسە يگەردى. قيىن جەرلەرىن تالقىلاپ، ءبىر - بىرىنە ءتۇسىندىردى. ودان كەيىن باستاپقى توپتارىنا ورالعاندا، باسقالاردى ءوز بولىمىنە قالاي ۇيرەتۋگە بولاتىندىعىن تالقىلادى. «قالاي ۇيرەتەمىز؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، جوسپار جاساپ، تىرەك سوزدەر كەستەسىن قۇرىپ، كلاستەرلەر جاسادى.
ساراپشىلار باستاپقى توپتارىنا قايتا ورالىپ، وزگە توپ مۇشەلەرىن ءوز بولىمدەرىنە ۇيرەتتى. ياعني، وقۋشىلار وزدەرى وقي وتىرىپ، وزگەلەردى وقىتتى جانە وزگەلەردى وقىتا وتىرىپ، وزدەرى وقىدى. جاڭا ءادىس – تاسىلدەردى قولدانىپ، بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋدا وقۋشىلاردىڭ شىنايى بەرىلىپ، ءبىر – بىرىنە كومەكتەسىپ، شەشىمدى توپپەن قابىلداپ، ويلارىن اشىق جانە ەركىن جەتكىزىپ وتىرعاندارىنا ءوزىم دە قىزىعا قارادىم.
ساباقتىڭ باعالاۋ بولىمىندە بالالاردىڭ ويلاۋ جانە جۇيەلەۋ داعدىسىن قالىپتاستىرىپ، شىعارماشىلىققا جەتەلەۋ ءۇشىن، «بەستارماق - بەس جولدى ولەڭ نەمەسە سينكۋين» ءادىسىن قولداندىم. بارلىق توپ اقىلداسا وتىرىپ، ءوز نۇسقالارىن ۇسىندى. سونىڭ ىشىندەگى 4 - توپتىڭ «بەستارماعى» مىناداي بولدى:
تۇزدار
سىلتىلىك، قىشقىلدىق
ەريدى، ەرىمەيدى، ازەريدى
تۇزدار سۋدا ەرىگەندە گيدروليزدەنەدى
ەلەكتروليت
ساباق سوڭىندا توپ باسشىلارى توپ مۇشەلەرىنىڭ باعالاۋ كريتەرييلەرى ارقىلى جيناعان ۇپايلارىن، باعالاۋ رەيتينگىسى بويىنشا ءداستۇرلى باعاعا اينالدىرىپ، ولارعا سيپاتتاما بەردى. بۇگىنگى ساباقتا تاپسىرمالاردىڭ كوپتىگى جونىندەگى كەدەرگى جويىلدى. سەبەبى، ءار وقۋشىعا «دجيگسو» ءادىسى بويىنشا ناقتى تاپسىرمالار بەرىلدى.
تاجىريبەلەردى جاساۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ ءوزىن - ءوزى باقىلاۋىنا ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. وسىنداي جۇمىستار وقۋشىلاردىڭ تەك قانا پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ قويماي، سونىمەن قاتار ويلاۋ قابىلەتىن دامىتىپ، ءبىلىمدى تەرەڭ مەڭگەرۋگە، پراكتيكالىق ىسكەرلىكتەرى مەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرۋىنا كومەكتەسىپ شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن ارتتىردى. وقۋشىلاردى ءوز جۇمىستارىنا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋعا تاربيەلەيدى.
تاراۋدى قورىتىندىلاۋ كەزىندە وقۋشىلاردى سىني ويلاۋعا ەدۆارد دە بونونىڭ «ويلاۋدىڭ التى قالپاعى» ادىستەمەسى ارقىلى باعىتتادىم. تاقىرىپ «تۇزدار» دەپ اتالدى. وقۋشىلار رولدەرگە ەنىپ، ءار ويلاۋ قالپاعىنىڭ وزىندىك قىرلارىن سيپاتتاپ بەردى. بۇرىن ءداستۇرلى ساباقتاردا تەك ءوزى عانا جۇمىس جاساپ ۇيرەنسە، ەندى توپتا بىرلەسىپ وي ءبولىسۋدى مەڭگەردى. وزىنەن دەڭگەيى تومەن وقۋشىلارعا قولداۋ كورسەتىپ، بىلگەنىن ۇيرەتە باستادى. دەمەك وقۋشىنىڭ وزىمشىلدىك قاسيەتى جويىلا باستادى.
ادەتتەگى ءداستۇرلى ساباقتاردا ساناۋلى وقۋشىلار عانا جۇمىس جاسايدى. ول ءمۇعالىمنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا بەرىلگەن تاپسىرمانى ورىنداپ، تاپسىرما بويىنشا جاۋاپ بەرەدى. ال توپتىق جۇمىستا ورىندالاتىن تاپسىرمالارعا بارلىق سىنىپ وقۋشىلارى قاتىسادى، سەبەبى بەرىلگەن تاپسىرمانى توپ مۇشەلەرى بىرىگىپ، ورتاق شەشىم قابىلداي وتىرىپ ورىنداۋلارى قاجەت. توپتىق جۇمىستا بارلىق وقۋشى ءوز ويلارىن اشىق تۇردە ايتىپ، پىكىرلەرىن ۇسىنىپ، ونى تالقىلاپ، تالداپ ورتاق ءبىر شەشىم شىعارادى. توپتىق جۇمىستا ءاربىر وقۋشىنىڭ ايتقان پىكىرى ماڭىزدى بولىپ سانالادى.
باعدارلامانىڭ جەتى ءمودۋلىن كىرىكتىرە ساباق وتكىزگەندە وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعى ارتىپ، سىني ويلاۋعا ۇيرەندى. توپتىق جۇمىس ارقىلى بىرلەسە جۇمىس جاساپ، سىنىپتا ىنتىماقتاستىق ورناي باستادى. وزىنە جانە وزگەگە سىني كوزقاراسپەن قاراپ، باعالاۋعا باعىتتالدى. ويلارىن ەركىن ايتىپ، وزگەنىڭ بىلەتىنىنەن ءبىلىمىن جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك تۋدى. ساپالى وقىتۋعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ساباعىما جاڭا ءادىس - تاسىلدەردى ەنگىزە وتىرىپ، ساباعىمدى تۇرلەندىرەمىن. وقىتۋدىڭ بەلسەندى فورمالارى: توپتىق جۇمىس، ديالوگتىك وقىتۋ، رولدىك ويىن، ترەنينگتەردى، سىن تۇرعىسىنان ويلانۋ ادىستەرىن قولدانامىن. كەرى بايلانىستى جۇيەلى جۇرگىزىپ وتىرامىن. سونىمەن قاتار، وقۋشىلاردىڭ دا بويىندا جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن ۇيالاتىپ، ۇستازعا دەگەن سەنىمدەرىن كۇشەيتەمىن.
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
1.«ينتەربەلسەندى ادىستەمەنى جوو - دا قولدانۋ ماسەلەلەرى» ا. ءالىموۆ
2. مۇعالىمگە ارنالعان نۇسقاۋلىق.
3. ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار.
4. توپتىق جۇمىس تۋرالى نۇسقاۋلىق.
بايقادام قاشقىنبايەۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى ەرتۋعانوۆا گۇلشات تولەن قىزى
You Might Also Like
