حيميادان كۇندەلىكتى ساباق جوسپارلار 11 سىنىپ
حيميادان ساباق جوسپارى 11 سىنىپ
ءپان ءمۇعالىمى سىدىقبەكوۆا ت. ن.
تاقىرىپتار:
§3. 1 الكاندار.
§ 3. 2 الكانداردىڭ قۇرىلىسى. لابوراتوريالىق تاجىريبە №1 «كومىرسۋتەك مولەكۋلاسىنىڭ مودەلدەرىن جاساۋ»
§ 3. 3 الكانداردىڭ تابيعاتتا كەزدەسۋى جانە الىنۋى.
§ 3. 4 الكانداردىڭ قاسيەتتەرى.
§ 3. 5. سيكلوالكاندار.
ساباقتان ءۇزىندى
تاقىرىبىى: §3. 1 الكاندار.
بىلىمدىلىك ماقساتى:
وقۋشىلارعا الكانداردىڭ گومولوگتىق قاتارى، يزومەرياسى جانە نومەنكلاتۋراسى تۋرالى ءبىلىمدى تولىقتىرىپ قالىپتاستىرۋ؛
يزومەرلەردىڭ فورمۋلاسىن قۇراستىرۋ، الكانداردىڭ گومولوگتارىن، قوسىلىستىڭ قۇرىلىس فورمۋلاسى بويىنشا اتىن اتاۋ، اتى بويىنشا قۇرىلىس فورمۋلاسىن قۇراستىرۋ، ەسەپ شىعارا ءبىلۋ بىلىكتىلىگى مەن داعدىلارىن جەتىلدىرۋ، كوڭىل اۋدارۋ، ەسكە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
ساباق ۋاقىتىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ، ەڭبەكقورلىققا جانە پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
بىلىمدىلىك مىندەتتەرى:
بەرىلگەن ماتەريالدى وقۋشىلاردىڭ قابىلداۋىن ەستە ساقتاۋىن قامتاماسىز ەتۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمدى قابىلداۋىنا، العان بىلىمنەن قورىتىندى شىعارۋعا، جۇيەلەۋگە قاجەتتى ءتۇرلى ءادىس – تاسىلدەردى ۇيرەتۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمدى قايتا جاڭعىرتۋ ادىستەرىن قابىلداۋى؛ بەرىلگەن وقۋ ماتەريالىن ءوز بەتىنشە ۇعىنۋعا، تۇسىنىكتەردى، زاڭداردى، انىقتامالاردى فيلوسوفيالىق تۇرعىدان تۇسىنۋگە كومەك جاساۋ.
1. ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرۋى:
قاراپايىم قانىققان كومىرسۋتەك - مەتان ادامدارعا وتە ەرتە كەزدەن بەلگىلى. ونى كەن نەمەسە باتپاق گازى دەپ اتاعان. كومىرتەك اتومى گيبريدتەلگەن كۇيدە بولادى. كومىرتەكتە بۇرىشى 109 28 مينۋتقا تەڭ، تەتراەدر توبەسىنە باعىتتالعان، 4 تەڭدەي گيبريدتەلگەن ءوربيتالى بار. مەتان مولەكۋلاسىنىڭ كەڭىستىكتە ورنالاسۋىن كومىرتەك اتومىنىڭ ەلەكتروندىق قۇرىلىسى انىقتايدى. س - ن بارلىق 4 كوۆالەنتتى بايلانىستارى كومىرتەك اتومىنىڭ ءوربيتالى مەن سۋتەك اتومى ءوربيتالىنىڭ قاپتاسۋى ارقىلى تۇزىلەدى. بارلىق بايلانىس سيگما – تۇرىنە جاتادى. سۋتەك اتومىنىڭ يادروسىنىڭ سەنترى تەتراەدر توبەسىندە جاتادى.
ەگەر كومىرتەكتىڭ قالعان ۆالەنتتىكتەرى سۋتەك اتومىمەن تولىعىمەن بايلانىسسا، بۇلاردى قانىققان كومىرسۋتەكتەر، پارافيندەر، الكاندار دەپ اتاۋ بەلگىلەنگەن.
ورگانيكالىق حيميادا ءبىر كلاستىڭ بارلىق زاتتارىن ءبىر قاتارعا جيناقتاۋعا بولادى، ونى گومولوگتىق قاتار دەپ اتايمىز. بۇل قاسيەتتەرى بىردەي قۇرىلىسىندا ءبىر نەمەسە بىرنەشە -- سن2 -- توپقا ايىرماسى بار ورگانيكالىق قوسىلىستار قاتارىن ايتامىز. ءبىر گومولوگتىق قاتاردىڭ وكىلدەرىن گومولوگتار دەپ اتايمىز. قۇرىلىمدىق فورمۋلا، قىسقارتىلعان قۇرىلىمدىق فورمۋلا، مولەكۋلالىق نەمەسە ەمپيريكالىق فورمۋلا.
مولەكۋلاداعى بارلىق بايلانىس بىردەي. ەگەر مولەكۋلاداعى ءبىر بايلانىستى ۇزسە ءاربىر اتوم جۇپتاسپاعان ەلەكترونى بار ەكى بولشەككە اينالادى: سۋتەك اتومى، مەتيل راديكالى. بۇل گوموليتتىك ايىرىلۋ. ەندىەكى مەتيل راديكالىن قوسامىز. مەتان گومولوگى – ەتان الىنادى. ءبىراق قۇرامدارى بىردەي قۇرىلىستارى ءارت ۇلى زاتتار بولادى. بۇلار يزومەرلەر بۋتان يزومەرى مولەكۋلاسىنداعى اتومداردىڭ بايلانىسۋ ءتارتىبى ءارتۇرلى بۇل قۇرىلىمدىق يزومەريا. «بىرىنشىلىك»، «ەكىنشىلىك»، «ۇشىنشىلىك»، «تورتىنشىلىك»:
§3.1، 3.2، 3.3، 3.4، 3.5 جۇكتەۋ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ءپان ءمۇعالىمى سىدىقبەكوۆا ت. ن.
تاقىرىپتار:
§3. 1 الكاندار.
§ 3. 2 الكانداردىڭ قۇرىلىسى. لابوراتوريالىق تاجىريبە №1 «كومىرسۋتەك مولەكۋلاسىنىڭ مودەلدەرىن جاساۋ»
§ 3. 3 الكانداردىڭ تابيعاتتا كەزدەسۋى جانە الىنۋى.
§ 3. 4 الكانداردىڭ قاسيەتتەرى.
§ 3. 5. سيكلوالكاندار.
ساباقتان ءۇزىندى
تاقىرىبىى: §3. 1 الكاندار.
بىلىمدىلىك ماقساتى:
وقۋشىلارعا الكانداردىڭ گومولوگتىق قاتارى، يزومەرياسى جانە نومەنكلاتۋراسى تۋرالى ءبىلىمدى تولىقتىرىپ قالىپتاستىرۋ؛
يزومەرلەردىڭ فورمۋلاسىن قۇراستىرۋ، الكانداردىڭ گومولوگتارىن، قوسىلىستىڭ قۇرىلىس فورمۋلاسى بويىنشا اتىن اتاۋ، اتى بويىنشا قۇرىلىس فورمۋلاسىن قۇراستىرۋ، ەسەپ شىعارا ءبىلۋ بىلىكتىلىگى مەن داعدىلارىن جەتىلدىرۋ، كوڭىل اۋدارۋ، ەسكە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ؛
ساباق ۋاقىتىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ، ەڭبەكقورلىققا جانە پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
بىلىمدىلىك مىندەتتەرى:
بەرىلگەن ماتەريالدى وقۋشىلاردىڭ قابىلداۋىن ەستە ساقتاۋىن قامتاماسىز ەتۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمدى قابىلداۋىنا، العان بىلىمنەن قورىتىندى شىعارۋعا، جۇيەلەۋگە قاجەتتى ءتۇرلى ءادىس – تاسىلدەردى ۇيرەتۋ؛
- وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمدى قايتا جاڭعىرتۋ ادىستەرىن قابىلداۋى؛ بەرىلگەن وقۋ ماتەريالىن ءوز بەتىنشە ۇعىنۋعا، تۇسىنىكتەردى، زاڭداردى، انىقتامالاردى فيلوسوفيالىق تۇرعىدان تۇسىنۋگە كومەك جاساۋ.
1. ءمۇعالىمنىڭ ءتۇسىندىرۋى:
قاراپايىم قانىققان كومىرسۋتەك - مەتان ادامدارعا وتە ەرتە كەزدەن بەلگىلى. ونى كەن نەمەسە باتپاق گازى دەپ اتاعان. كومىرتەك اتومى گيبريدتەلگەن كۇيدە بولادى. كومىرتەكتە بۇرىشى 109 28 مينۋتقا تەڭ، تەتراەدر توبەسىنە باعىتتالعان، 4 تەڭدەي گيبريدتەلگەن ءوربيتالى بار. مەتان مولەكۋلاسىنىڭ كەڭىستىكتە ورنالاسۋىن كومىرتەك اتومىنىڭ ەلەكتروندىق قۇرىلىسى انىقتايدى. س - ن بارلىق 4 كوۆالەنتتى بايلانىستارى كومىرتەك اتومىنىڭ ءوربيتالى مەن سۋتەك اتومى ءوربيتالىنىڭ قاپتاسۋى ارقىلى تۇزىلەدى. بارلىق بايلانىس سيگما – تۇرىنە جاتادى. سۋتەك اتومىنىڭ يادروسىنىڭ سەنترى تەتراەدر توبەسىندە جاتادى.
ەگەر كومىرتەكتىڭ قالعان ۆالەنتتىكتەرى سۋتەك اتومىمەن تولىعىمەن بايلانىسسا، بۇلاردى قانىققان كومىرسۋتەكتەر، پارافيندەر، الكاندار دەپ اتاۋ بەلگىلەنگەن.
ورگانيكالىق حيميادا ءبىر كلاستىڭ بارلىق زاتتارىن ءبىر قاتارعا جيناقتاۋعا بولادى، ونى گومولوگتىق قاتار دەپ اتايمىز. بۇل قاسيەتتەرى بىردەي قۇرىلىسىندا ءبىر نەمەسە بىرنەشە -- سن2 -- توپقا ايىرماسى بار ورگانيكالىق قوسىلىستار قاتارىن ايتامىز. ءبىر گومولوگتىق قاتاردىڭ وكىلدەرىن گومولوگتار دەپ اتايمىز. قۇرىلىمدىق فورمۋلا، قىسقارتىلعان قۇرىلىمدىق فورمۋلا، مولەكۋلالىق نەمەسە ەمپيريكالىق فورمۋلا.
مولەكۋلاداعى بارلىق بايلانىس بىردەي. ەگەر مولەكۋلاداعى ءبىر بايلانىستى ۇزسە ءاربىر اتوم جۇپتاسپاعان ەلەكترونى بار ەكى بولشەككە اينالادى: سۋتەك اتومى، مەتيل راديكالى. بۇل گوموليتتىك ايىرىلۋ. ەندىەكى مەتيل راديكالىن قوسامىز. مەتان گومولوگى – ەتان الىنادى. ءبىراق قۇرامدارى بىردەي قۇرىلىستارى ءارت ۇلى زاتتار بولادى. بۇلار يزومەرلەر بۋتان يزومەرى مولەكۋلاسىنداعى اتومداردىڭ بايلانىسۋ ءتارتىبى ءارتۇرلى بۇل قۇرىلىمدىق يزومەريا. «بىرىنشىلىك»، «ەكىنشىلىك»، «ۇشىنشىلىك»، «تورتىنشىلىك»:
§3.1، 3.2، 3.3، 3.4، 3.5 جۇكتەۋ
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
