ينتەللەكتۋالدىق مارافون
ينتەللەكتۋالدىق مارافون
«XXI عاسىر كوشباسشىسى» ينتەللەكتۋالدى مارافونىنا ءار سىنىپتان وزىپ، ىرىكتەلىپ شىققان ءبىلىمدى، العىر وقۋشىلار قاتىستى.
جۇرگىزۋشى: - XXI عاسىر بىلىمدىلەر عاسىرى بولماق. وتانىمىزدىڭ ساياسي، مادەني دامۋىنا ۇلەس قوساتىن، الەمدىك وركەنيەتكە كوتەرەتىن ءبىلىمدى دە، مادەنيەتتى، پاراساتتى، دەنساۋلىعىمىز مىقتى بولىپ وسسەك، ەگەمەن ەلىمىزدى الەمگە تانىتارىمىز انىق.
ءححى عاسىر – حيميا عاسىرى.
اقىن قۇلانباي كوپىشيەۆ:
حيميا – ىرىس بۇلاعى
شالقىعان بايلىق، مول داۋلەت
ايالاپ كۇتىپ تۇر الدا
بولاشاعىمىز – نۇر ساۋلەت.
ايالداما العا ۇمتىل،
قۇدىرەتتى ءبىزدىڭ وي!
سەندە بايلىق، سەندە ىرىس
سەنىمەن ءومىر ءساندى عوي، - دەپ جىرلايدى.
سونىمەن ءححى عاسىر بىلگىرلەرىن، قۇرمەتتى ويىنشىلارىمىزدى ورتاعا شاقىرىپ، قارسى الامىز.
سايىسقا قاتىسۋشىلار ويىن بولىمدەرىمەن، شارتتارىمەن تانىستىرىلادى (ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي)
ءى بايگە.
1. اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلىن ۇسىنعان قاي عالىم؟ (رەزەرفورد)
2. ەلەكتروليتتىك ديسسوسياسيا تەورياسىن اشقان عالىم؟ (س. اررەنيۋس)
3. ازوت مولەكۋلاسىنداعى حيميالىق بايلانىس ءتۇرى. (كوۆالەنتتى ءپوليۋسسسىز)
4. العاشقى كومەككە پايدالاناتىن بەيمەتالل (يود)
5. مەتالداردىڭ بۇزىلۋى. (كورروزيا)
6. زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتى ساقتالاتىن ەڭ كىشى بولشەگى. (مولەكۋلا)
7. ءبىر ەلەمەنتتىڭ بىرنەشە جاي زات ءتۇزۋ قاسيەتى. (اللوتروپيا)
8. كرەمنيي قىشقىلىنىڭ تۇزدارى قالاي اتالادى؟ (سيليكاتتار)
9. قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارىنىڭ كارتاسىن جاساعان كىم؟ (ق. ساتبايەۆ)
10. اۋا قۇرامىندا وتتەكتىڭ قانشا پايىزى بار؟ (21%)
11. ەڭ اۋىر مەتالل. (وسميي)
12. سۇيىق مەتالل. (سىناپ)
13. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىن كىم اشتى؟ (لومونوسوۆ)
14. ەلەكتر توگىن وتكىزەتىن قىشقىل، تۇزدار ەرىتىندىلەرى قالاي اتالادى؟ (ەلەكتروليتتەر)
15. بەيەلەكتروليتتەر دەگەنىمىز نە؟ (ەلەكتر توگىن وتكىزەتىندەر)
بۇل سايىستان بارلىعى كەلەسى سايىستىڭ بولىمىنە وتەدى.
كەلەسى ءار سايىستىڭ بولىمىندە ەڭ از ۇپاي جيناعان ويىنشى ويىننان شىعادى.
ءىى. پوليگلوت. (ەكى بولىمنەن تۇرادى)
1 – ءشى ءبولىم. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل. (حيميالىق ەلەمەنتتەرگە جۇمباق جاسىرىلادى، تاپقان حيميالىق ەلەمەنتتىڭ اتىن قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا اتاۋ كەرەك.)
1. ءوزىم گازبىن مەنىمەن دەمالاسىڭ،
جوق بولسام اۋا جەتپەي قينالاسىڭ. (وتتەك، كيسلورود، وكسيگەنيۋم)
2. وسى زاتپەن ەسكى ءۇيدى الاستايدى،
تۇسىنە قاراساڭ التىنعا ۇقسايدى. (كۇكىرت، سەرا، سۋلفۋر)
3. ەڭ جەڭىل ەلەمەنت سانالادى،
پەريودتىق جۇيە وسىدان باستاۋ الادى. (سۋتەك، ۆودورود، گيدروگەنيۋم)
4. ءوزى اۋىر مەتالعا جاتادى،
بالالار وسى مەتالل قۇيعان ساقامەن اتادى. (قورعاسىن، سۆينەس، پليۋمبۋم)
5. ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانۋى
قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى. (تەمىر، جەلەزو، فەررۋم)
6. اسپانداعى ايدى وسى ەلەمەنتپەن تەڭەستىرەدى
سالماقتى ادامدى ماقتاۋدى دا كەلىستىرەدى. (كۇمىس، سەرەبرو، ارگەنتيۋم)
7. ءوزى جىلتىر كۇمىستەي
جۇمساقتىعى تاعى بار
جەڭىلدىگىن ەسكەرسەڭ
پايدالانار جەرى تابىلار. (اليۋمينيي، اليۋمينيۋم)
2 – ءشى ءبولىم. جۇمباق جاسىرىلادى، تابىلعان زاتتىڭ اتىن، فورمۋلاسىن اتايدى.
1. ول بولماسا اسىڭنىڭ ءدامى كىرمەس،
كىم بار ورتادا ونى بىلمەس. (اس تۇزى - NaCl )
2. شىداساڭ دا التى كۇن اسسىز مۇلدە،
شىداۋ قيىن بۇل زاتسىز ەكى كۇنگە. (سۋ – H2O)
3. ەس - ءتۇسسىز ادام تالىپ قالسا كەيدە،
يىسكەتسەڭ ەسىن جيار ول لەزدە. (ءمۇساتىر ءسپيرتى – NH4OH)
4. اداممەن جانۋاردان بولىنەدى،
وسىمدىكتىڭ تورىنا ىلىگەدى. (كومىرقىشقىل گازى – CO2)
5. جەر بەتىن كۇننىڭ ۋلتراكۇلگىن ساۋلەسىنەن قورعايدى،
ءوزىن وتتەكتىڭ ءۇش اتومى قۇرايدى. (وزون – O3 )
6. اياعىڭنىڭ استىندا جاتاتىن زات،
تاۋعا اينالىپ، تاس بولىپ قاتاتىن زات. (كرەمنەزەم، قۇم – SiO2)
7. قۇرعاق جەردە ساقتايسىڭ،
ونسىز تاماق تاتپايسىڭ (اس تۇزى - NaCl)
ءىىى. «عاجايىپ جەتىلىك»
سايىستىڭ بۇل بولىمىندە سۇراقتىڭ كۇردەلىسىنە قاراي ۇپاي سانى ءار ءتۇرلى بولادى.
1. 20 تايقازان 7 مەتالدان قۇيىلعان، ول قانداي مەتالدار؟
(تەمىر، مىرىش، قالايى، قورعاسىن، مىس، كۇمىس، التىن)
2. 30. تابيعاتتا سوم كۇيىندە كەزدەسەتىن مەتالدار.
(مىس، كۇمىس، التىن، پلاتينا)
3. 20. حالكوگەندەر دەپ نەنى ايتامىز جانە حالكوگەندەرگە قانداي مەتالل جاتادى؟
(وتتەك، كۇكىرت، سەلەن، تەللۋر)
4. 30. تابيعاتتا تارالۋى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا تۇرعان مەتالل.
(اليۋمينيي)
5. 20. گالوگەندەر دەپ نەنى ايتامىز؟ قانداي ەلەمەنتتەر جاتادى؟
(فتور، حلور، بروم، يود، استات)
6. 30. تەمىردىڭ قانشا سالامەن بايلانىسى بار؟ ول قانداي سالالار؟
(8، عارىش، بيولوگيا، ينابات نەگىزدەرى، مەديسينا، فيزيكا، تاريح، گەوگرافيا، حالىقتىق پەداگوگيكا)
7. 20. نەلىكتەن تەمىر – اسپان تاسى دەپ اتالعان؟
(سەبەبى مەتەوريتتىڭ قۇرامىندا بار)
ەڭ از ۇپاي جيناعان ويىنشى ويىننان شىعادى.
IV. «جورعا» (تىكەلەي سۇراقتار) بۇل سايىس جىلدامدىقتى، العىرلىقتى تالاپ ەتەدى.
ءبىرىنشى وقۋشىعا:
1. Na – سىلتىلىك مەتالل
2. سۋتەك – گاز
3. فەنولفتالەين، مەتيلورانج، لاكمۋس – ينديكاتور
4. H2SO4 – قىشقىل
5. NaOH – ءسىلتى، كۇيدىرگىش ناتر
6. ەڭ جەڭىل مەتالل – ليتيي
7. اس تۇزى – NaCl
8. مارگانسوۆكا – KMnO4
9. تۇ تۋدىرۋشى – گالوگەندەر
10. التىن – كۇمىس تاس ەكەن، ارپا – بيداي اس ەكەن.
ەكىنشى وقۋشىعا:
1. اۋا قۇرامىندا وتتەك نەشە پايىز – 21%
2. مىس كەنىن تۋدىرۋشى – حالكوگەندەر
3. پەريودتىق جۇيەنى جاساعان كىم؟ – مەندەلەيەۆ
4. گالوگەندەر – تۇز تۋدىرۋشى
5. اۋانىڭ قۇرامىن العاش انىقتاعان كىم؟ – لاۆۋازە
6. اۆوگادرو تۇراقتىسى – 6، 023*10 23
7. سۋتەكتى العاش العان – كاۆەنديش
8. مەتالداردىڭ كەرەنۋ قاتارىن كىم جاسادى؟ – ن. بەكەتوۆ
9. ەلەمەنت اتومىنىڭ يادرو قۇرامى – پروتون، نەيترون
10. اس سوداسىنىڭ فورمۋلاسى – NaHCO3
V. «ەگەر ءسىز ءوز ولكەڭىزدىڭ تابيعاتىن باقىلايتىن بولساڭىز نە ىستەر ەدىڭىز؟» تاقىرىبىنا قىسقا ءارى نۇسقا عىلىمي نەگىزدەلگەن جاۋاپ قايتارۋ كەرەك.
جۇرگىزۋشى. وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرى سىنالىپ، جەڭىمپازدار انىقتالدى. الداعى ۋاقىتتا جوعارى دارەجەدە كورىنىپ، الدا جۇرە بەرۋلەرىنە تىلەك ايتىپ، مۇزافار الىمبايەۆ اعامىزدىڭ مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىمەن ساباقتى اياقتايمىز.
تۋعان جەردى ءسۇيۋ – پارىز،
ءسۇيۋ ءۇشىن ءبىلۋ – پارىز.
قاسيەتىن ۇعۋ – پارىز
كۇزەتىندە تۇرۋ – پارىز.
«XXI عاسىر كوشباسشىسى» ينتەللەكتۋالدى مارافونىنا ءار سىنىپتان وزىپ، ىرىكتەلىپ شىققان ءبىلىمدى، العىر وقۋشىلار قاتىستى.
جۇرگىزۋشى: - XXI عاسىر بىلىمدىلەر عاسىرى بولماق. وتانىمىزدىڭ ساياسي، مادەني دامۋىنا ۇلەس قوساتىن، الەمدىك وركەنيەتكە كوتەرەتىن ءبىلىمدى دە، مادەنيەتتى، پاراساتتى، دەنساۋلىعىمىز مىقتى بولىپ وسسەك، ەگەمەن ەلىمىزدى الەمگە تانىتارىمىز انىق.
ءححى عاسىر – حيميا عاسىرى.
اقىن قۇلانباي كوپىشيەۆ:
حيميا – ىرىس بۇلاعى
شالقىعان بايلىق، مول داۋلەت
ايالاپ كۇتىپ تۇر الدا
بولاشاعىمىز – نۇر ساۋلەت.
ايالداما العا ۇمتىل،
قۇدىرەتتى ءبىزدىڭ وي!
سەندە بايلىق، سەندە ىرىس
سەنىمەن ءومىر ءساندى عوي، - دەپ جىرلايدى.
سونىمەن ءححى عاسىر بىلگىرلەرىن، قۇرمەتتى ويىنشىلارىمىزدى ورتاعا شاقىرىپ، قارسى الامىز.
سايىسقا قاتىسۋشىلار ويىن بولىمدەرىمەن، شارتتارىمەن تانىستىرىلادى (ءار دۇرىس جاۋاپقا 10 ۇپاي)
ءى بايگە.
1. اتومنىڭ پلانەتارلىق مودەلىن ۇسىنعان قاي عالىم؟ (رەزەرفورد)
2. ەلەكتروليتتىك ديسسوسياسيا تەورياسىن اشقان عالىم؟ (س. اررەنيۋس)
3. ازوت مولەكۋلاسىنداعى حيميالىق بايلانىس ءتۇرى. (كوۆالەنتتى ءپوليۋسسسىز)
4. العاشقى كومەككە پايدالاناتىن بەيمەتالل (يود)
5. مەتالداردىڭ بۇزىلۋى. (كورروزيا)
6. زاتتىڭ قۇرامى مەن قاسيەتى ساقتالاتىن ەڭ كىشى بولشەگى. (مولەكۋلا)
7. ءبىر ەلەمەنتتىڭ بىرنەشە جاي زات ءتۇزۋ قاسيەتى. (اللوتروپيا)
8. كرەمنيي قىشقىلىنىڭ تۇزدارى قالاي اتالادى؟ (سيليكاتتار)
9. قازاقستاننىڭ قازبا بايلىقتارىنىڭ كارتاسىن جاساعان كىم؟ (ق. ساتبايەۆ)
10. اۋا قۇرامىندا وتتەكتىڭ قانشا پايىزى بار؟ (21%)
11. ەڭ اۋىر مەتالل. (وسميي)
12. سۇيىق مەتالل. (سىناپ)
13. زات ماسساسىنىڭ ساقتالۋ زاڭىن كىم اشتى؟ (لومونوسوۆ)
14. ەلەكتر توگىن وتكىزەتىن قىشقىل، تۇزدار ەرىتىندىلەرى قالاي اتالادى؟ (ەلەكتروليتتەر)
15. بەيەلەكتروليتتەر دەگەنىمىز نە؟ (ەلەكتر توگىن وتكىزەتىندەر)
بۇل سايىستان بارلىعى كەلەسى سايىستىڭ بولىمىنە وتەدى.
كەلەسى ءار سايىستىڭ بولىمىندە ەڭ از ۇپاي جيناعان ويىنشى ويىننان شىعادى.
ءىى. پوليگلوت. (ەكى بولىمنەن تۇرادى)
1 – ءشى ءبولىم. جەتى جۇرتتىڭ ءتىلىن ءبىل. (حيميالىق ەلەمەنتتەرگە جۇمباق جاسىرىلادى، تاپقان حيميالىق ەلەمەنتتىڭ اتىن قازاقشا، ورىسشا، لاتىنشا اتاۋ كەرەك.)
1. ءوزىم گازبىن مەنىمەن دەمالاسىڭ،
جوق بولسام اۋا جەتپەي قينالاسىڭ. (وتتەك، كيسلورود، وكسيگەنيۋم)
2. وسى زاتپەن ەسكى ءۇيدى الاستايدى،
تۇسىنە قاراساڭ التىنعا ۇقسايدى. (كۇكىرت، سەرا، سۋلفۋر)
3. ەڭ جەڭىل ەلەمەنت سانالادى،
پەريودتىق جۇيە وسىدان باستاۋ الادى. (سۋتەك، ۆودورود، گيدروگەنيۋم)
4. ءوزى اۋىر مەتالعا جاتادى،
بالالار وسى مەتالل قۇيعان ساقامەن اتادى. (قورعاسىن، سۆينەس، پليۋمبۋم)
5. ماشينا مەن تراكتوردىڭ جانۋى
قارا مەتاللۋرگيانىڭ نانى. (تەمىر، جەلەزو، فەررۋم)
6. اسپانداعى ايدى وسى ەلەمەنتپەن تەڭەستىرەدى
سالماقتى ادامدى ماقتاۋدى دا كەلىستىرەدى. (كۇمىس، سەرەبرو، ارگەنتيۋم)
7. ءوزى جىلتىر كۇمىستەي
جۇمساقتىعى تاعى بار
جەڭىلدىگىن ەسكەرسەڭ
پايدالانار جەرى تابىلار. (اليۋمينيي، اليۋمينيۋم)
2 – ءشى ءبولىم. جۇمباق جاسىرىلادى، تابىلعان زاتتىڭ اتىن، فورمۋلاسىن اتايدى.
1. ول بولماسا اسىڭنىڭ ءدامى كىرمەس،
كىم بار ورتادا ونى بىلمەس. (اس تۇزى - NaCl )
2. شىداساڭ دا التى كۇن اسسىز مۇلدە،
شىداۋ قيىن بۇل زاتسىز ەكى كۇنگە. (سۋ – H2O)
3. ەس - ءتۇسسىز ادام تالىپ قالسا كەيدە،
يىسكەتسەڭ ەسىن جيار ول لەزدە. (ءمۇساتىر ءسپيرتى – NH4OH)
4. اداممەن جانۋاردان بولىنەدى،
وسىمدىكتىڭ تورىنا ىلىگەدى. (كومىرقىشقىل گازى – CO2)
5. جەر بەتىن كۇننىڭ ۋلتراكۇلگىن ساۋلەسىنەن قورعايدى،
ءوزىن وتتەكتىڭ ءۇش اتومى قۇرايدى. (وزون – O3 )
6. اياعىڭنىڭ استىندا جاتاتىن زات،
تاۋعا اينالىپ، تاس بولىپ قاتاتىن زات. (كرەمنەزەم، قۇم – SiO2)
7. قۇرعاق جەردە ساقتايسىڭ،
ونسىز تاماق تاتپايسىڭ (اس تۇزى - NaCl)
ءىىى. «عاجايىپ جەتىلىك»
سايىستىڭ بۇل بولىمىندە سۇراقتىڭ كۇردەلىسىنە قاراي ۇپاي سانى ءار ءتۇرلى بولادى.
1. 20 تايقازان 7 مەتالدان قۇيىلعان، ول قانداي مەتالدار؟
(تەمىر، مىرىش، قالايى، قورعاسىن، مىس، كۇمىس، التىن)
2. 30. تابيعاتتا سوم كۇيىندە كەزدەسەتىن مەتالدار.
(مىس، كۇمىس، التىن، پلاتينا)
3. 20. حالكوگەندەر دەپ نەنى ايتامىز جانە حالكوگەندەرگە قانداي مەتالل جاتادى؟
(وتتەك، كۇكىرت، سەلەن، تەللۋر)
4. 30. تابيعاتتا تارالۋى بويىنشا ءبىرىنشى ورىندا تۇرعان مەتالل.
(اليۋمينيي)
5. 20. گالوگەندەر دەپ نەنى ايتامىز؟ قانداي ەلەمەنتتەر جاتادى؟
(فتور، حلور، بروم، يود، استات)
6. 30. تەمىردىڭ قانشا سالامەن بايلانىسى بار؟ ول قانداي سالالار؟
(8، عارىش، بيولوگيا، ينابات نەگىزدەرى، مەديسينا، فيزيكا، تاريح، گەوگرافيا، حالىقتىق پەداگوگيكا)
7. 20. نەلىكتەن تەمىر – اسپان تاسى دەپ اتالعان؟
(سەبەبى مەتەوريتتىڭ قۇرامىندا بار)
ەڭ از ۇپاي جيناعان ويىنشى ويىننان شىعادى.
IV. «جورعا» (تىكەلەي سۇراقتار) بۇل سايىس جىلدامدىقتى، العىرلىقتى تالاپ ەتەدى.
ءبىرىنشى وقۋشىعا:
1. Na – سىلتىلىك مەتالل
2. سۋتەك – گاز
3. فەنولفتالەين، مەتيلورانج، لاكمۋس – ينديكاتور
4. H2SO4 – قىشقىل
5. NaOH – ءسىلتى، كۇيدىرگىش ناتر
6. ەڭ جەڭىل مەتالل – ليتيي
7. اس تۇزى – NaCl
8. مارگانسوۆكا – KMnO4
9. تۇ تۋدىرۋشى – گالوگەندەر
10. التىن – كۇمىس تاس ەكەن، ارپا – بيداي اس ەكەن.
ەكىنشى وقۋشىعا:
1. اۋا قۇرامىندا وتتەك نەشە پايىز – 21%
2. مىس كەنىن تۋدىرۋشى – حالكوگەندەر
3. پەريودتىق جۇيەنى جاساعان كىم؟ – مەندەلەيەۆ
4. گالوگەندەر – تۇز تۋدىرۋشى
5. اۋانىڭ قۇرامىن العاش انىقتاعان كىم؟ – لاۆۋازە
6. اۆوگادرو تۇراقتىسى – 6، 023*10 23
7. سۋتەكتى العاش العان – كاۆەنديش
8. مەتالداردىڭ كەرەنۋ قاتارىن كىم جاسادى؟ – ن. بەكەتوۆ
9. ەلەمەنت اتومىنىڭ يادرو قۇرامى – پروتون، نەيترون
10. اس سوداسىنىڭ فورمۋلاسى – NaHCO3
V. «ەگەر ءسىز ءوز ولكەڭىزدىڭ تابيعاتىن باقىلايتىن بولساڭىز نە ىستەر ەدىڭىز؟» تاقىرىبىنا قىسقا ءارى نۇسقا عىلىمي نەگىزدەلگەن جاۋاپ قايتارۋ كەرەك.
جۇرگىزۋشى. وقۋشىلاردىڭ بىلىمدەرى سىنالىپ، جەڭىمپازدار انىقتالدى. الداعى ۋاقىتتا جوعارى دارەجەدە كورىنىپ، الدا جۇرە بەرۋلەرىنە تىلەك ايتىپ، مۇزافار الىمبايەۆ اعامىزدىڭ مىنا ءبىر ولەڭ جولدارىمەن ساباقتى اياقتايمىز.
تۋعان جەردى ءسۇيۋ – پارىز،
ءسۇيۋ ءۇشىن ءبىلۋ – پارىز.
قاسيەتىن ۇعۋ – پارىز
كۇزەتىندە تۇرۋ – پارىز.
You Might Also Like
