زەرگەرلىك ونەرى
تاقىرىبى: زەرگەرلىك ونەرى (سلايدىمەن)
ساباق ءتۇرى: ساياحات ساباق
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار، شىعارماشىلىق ىزدەنىس.
كورنەكىلىك: تەست سۇراقتارى، اشەكەي بۇيىمداردىڭ سۋرەتتەرى.
تەحنيكالىق قۇرال: كومپيۋتەر
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ەتنوگرافيا، مۋزىكا.
ماقساتى:
زەرگەرلىك ونەردىڭ قىر - سىرىن وزدەرىڭە مەڭگەرتۋ، كوسەمشە تاقىرىبىن قايتالاۋ؛
وزدەرىڭنىڭ تانىم بەلسەندىلىكتەرىڭدى ارتتىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىڭدى دامىتۋ.
بۇگىنگى ساباق بارىسىندا العان بىلىمدەرىڭدى پايدالانىپ، قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى، ادەت - عۇرىپتارى نەگىزىندە ۇلتتىق تاربيەنى قۇرمەتتەۋگە، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتا كومپيۋتەرلىك بىلىكتىلىككە تاربيەلەۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
• زەرگەرلىك ونەردىڭ تاريحىن مەڭگەرۋ.
• اشەكەي بۇيىمداردىڭ نەگىزگى تۇرلەرىن اجىراتا ءبىلۋ.
• جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ بارىسىندا گرامماتيكالىق تاپسىرمالاردى ساۋاتتى ورىنداي ءبىلۋ.
• تاربيەلىك ءمانىن ۇعىنۋ.
ساباقتى باعالاۋ تۇرلەرى:
• 1. تەست جۇمىستارى.
• 2. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.
• 3. سوڭعى پىكىردى ماعان قالدىر.
ءۇي جۇمىسىن تەست ارقىلى تەكسەرۋ:
1. ءابىلحان قاستەيەۆ كىم؟
ا) عالىم
ءا) اقىن
ب) سۋرەتشى
2. تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى قاي جەردە ورنالاسقان؟
ا) استانادا
ءا) قىزىلوردادا
ب) الماتىدا
3. قولمەن ءتۇرلى بۇيىمدار جاسايتىن ونەر ءتۇرى قالاي اتالادى؟
ا) قولونەر
ءا) عىلىم
ب) ساۋلەت ونەرى
4. اعاشتان بۇيىم جاسايتىن ادامدى قالاي اتايدى؟
ا) ۇستا
ءا) شەبەر
ب) ىسمەر
5. قانداي ادام ۇلتتىق كيىمدەردى تىگۋمەن اينالىسادى؟
ا) زەرگەر
ءا) ۇستا
ب) ىسمەر
ساباقتىڭ بارىسى: 4، 8، 11، 12 سلايد
قازاق دالاسىندا كوركەمدىك تۇرعىدان جەتىلگەن زەرگەرلىك ونەر العاشقى تەمىر داۋىرىندە پايدا بولعان.
«زەرگەر» پارسى تىلىنەن اۋىسقان «زارگار» ءسوزى. پارسى تىلىندە التىننان، كۇمىستەن سۋىرىپ، سوزعان جىڭىشكە سىمدى «ءزار» دەيدى.
حالىق اراسىندا زەرگەرلەر وتە جوعارى قۇرمەتكە يە بولىپ، ەلدىڭ سۇيىكتى ادامىنا اينالعان. كوپتەگەن ارحەولوگيالىق قازبالار مەن ەتنوگرافيالىق زەرتتەۋلەر قازاقستان جەرىندە ەرەكشە شەبەرلىكپەن جاسالعان بۇيىمداردى بىزگە جەتكىزدى. قارعالى قازىناسىنان تابىلعان ايەلدىڭ باس كيىمى، تۇيەنىڭ ءمۇسىنى سالىنعان التىن جۇزىك، التىن سىرعا، اقتاس – 1 قورىمىنان ب. ز. 2 - 5 ع. جارقىراۋىق تاس ورناتىلعان سىرعالار تابىلعان. بۇل بۇيىمداردى اشەكەيلەۋدە دە قازىرگى زاماندا قولدانىلىپ جۇرگەن بارلىق تەحنيكالىق تاسىلدەر قولدانىلعان. ەجەلگى ساق، عۇن، ءۇيسىن زەرگەرلەرىنىڭ قولىمەن جاسالىنعان جۇزىكتەردە، بىلەزىكتەردە، القالاردا شولپىلاردا «ءمۇيىز» ويۋىنىڭ تۇرلەرى، ارقاردىڭ باسى كەزدەسكەن. زەرگەرلەر نەگىزىنەن قوعامنىڭ بارلىق الەۋمەتتىك توپتارىنىڭ سۇرانىسىنا يە بولعان ايەلدەردىڭ اشەكەي بۇيىمدارىن جاساۋدا ەستەتيكالىق جاعىنان ەمەس، سونداي - اق ءدىني - يدەولوگيالىق، ادەت - عۇرىپتىق، سالت - داستۇرلىك ماڭىزدىلىقتارىن دا ەسكەرىپ وتىرعان.
زەرگەرلىك بۇيىمداردىڭ كوزدەرىنە شەبەرلەر اقىق (اگات)، تەڭبىل تاس (سلانەس)، پەرۋزا (بيريۋزا)، مارجان (كورالل)، لاعىل (رۋبين)، يانتار سياقتى اسىل تاستاردى پايدالانعان. ءار زەرگەردىڭ ءوز قولتاڭباسى بولعان «شەبەردىڭ قولىن» سوعان قاراپ تانىعان. ءداستۇرلى قازاق تۇرمىسىندا تاستارعا دەگەن وڭ كوزقاراس بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ وتىر. ءىنجۋ كوزگە تۇسەتىن كاتاراكتىنى، يانتار زوب اۋرۋىن ەمدەيدى دەسە، مارجان كوز بەن ءتىل تيۋدەن ساقتايدى، قارعىستان قورعايدى، پەرۋزا باقىت اكەلەدى دەيدى. زەينەت پەن قۋانىش تاسى دەپ تانىلعان اقىق تاس قاي كەزدە دە ۇلكەن سۇرانىسقا يە.
تاقتامەن جۇمىس: «جەدەل جاۋاپ ايالداماسى»
1. قازاق دالاسىندا زەرگەرلىك ونەر العاش قاي داۋىردە پايدا بولعان؟
2. قارعالى قازىناسىنان قانداي اشەكەيلىك بۇيىمدار تابىلعان؟
3. اقتاس قورىمىنان قانداي بۇيىمدار تابىلعان؟
4. ەجەلگى ساق، عۇن، ءۇيسىن زەرگەرلەرىنىڭ قولىمەن جاسالىنعان جۇزىكتەردىڭ، بىلەزىكتەردىڭ، القالاردىڭ، شولپىلاردىڭ ەرەكشەلىگى قانداي؟
5. زەرگەرلەر اشەكەي بۇيىمداردى جاساۋدا قانداي زاڭدىلىقتاردى ەسكەرگەن؟
6. نەگىزگى ماتەريال رەتىندە قانداي مەتال تۇرلەرى پايدالانىلعان؟
7. نەلىكتەن اشەكەي بۇيىمدار كوبىنەسە التىننان جاساعان؟
8. زەرگەرلەر قانداي اسىل تاستاردى شەبەر پايدالانعان؟
9. اسىل تاستاردىڭ ادام اعزاسىنا نەمەسە ومىرىنە تيگىزەر پايداسى بار ما؟
داپتەرمەن جۇمىس:
I دەڭگەيدىڭ تاپسىرماسى
1. كوسەمشەنىڭ جۇرناعىن جالعا. 14 سلايد
2. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا كەرەكتى ءسوزدى قويىڭىز. 15 سلايد
كەرەكتى سوزدەر:
بۇيىمداردى، ۇكىلى ساۋكەلە، بىلەزىك، بەلدىك، شولپى، باس كيىم، بوكەي ورداسىندا، 2000 سومعا، تىرشىلىكتىڭ كۇشى، شاشباۋ؛
3. كوسەمشە قوسىمشالارىنىڭ دۇرىس جالعانۋىن بەلگىلە. 16 سلايد
II دەڭگەيدىڭ تاپسىرماسى
1. سويلەمدەگى سوزدەردى بوس ورىنعا دۇرىس ورنالاستىر. 17 سلايد
2. ديالوگتاعى بوس ورىندارعا كوسەمشەنىڭ جۇرناعىن جالعا جانە ءوز بەتىڭشە جالعاستىر. 18 سلايد
بوي سەرگىتۋ: «مەنى جالعاستىر» ويىنى 19 سلايد
III شىعارماشىلىق دەڭگەي
شەبەرلەر ەلى. 20 سلايد
شىعارماشىلىق تاپسىرما: «كىم جىلدام جانە تەز» 21 سلايد
ساباقتى بەكىتۋ:
تەست جۇمىسى
كوسەمشەنىڭ جۇرناقتارى:
ا) – شى،- ءشى
ءا)- ىپ،- ءىپ،- پ
ب)- عان،- گەن
2. شولپىنىڭ قىز بالا تاربيەسىندە ماڭىزى بار ما؟
ا) بار
ءا) جوق
ب) بىلمەيمىن
3. ۇستا - زەرگەرلەردىڭ جۇمىس ىستەيتىن ورنى قالاي دەپ اتالعان؟
ا) اۋلا
ءا) دۇكەن
ب) شارباق
4. اسا ءقادىرلى جۇزىكتەرگە كىمنىڭ ەسىمى جازىلعان؟
ا) بيلەردىڭ
ءا) مۇحاممەد پايعامباردىڭ
ب) ءوز ەسىمى
5. قىز بالانىڭ قۇلاعىنا تاعاتىن اشەكەي بۇيىم.
ا) شولپى
ءا) بەلبەۋ
ب) سىرعا
6. كويلەكتىڭ سىرتىنان ومىراۋعا تاعاتىن اشەكەي بۇيىم
ا) تۇيرەۋىش
ءا) وڭىرجيەك
ب) جۇزىك
ءۇي تاپسىرماسى:
ءوز قالاۋلارىڭ بويىنشا تومەندە ۇسىنىلعان تاقىرىپتار نەگىزىندە تەبىرەنىس نەمەسە ەسسە جاز.
1. اشەكەي بۇيىمداردىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەن الار ورنى قانداي؟.
2. «شەبەردىڭ قولى ورتاق»
ساباقتى باعالاۋ.
ساباق ءتۇرى: ساياحات ساباق
ساباق ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، بايانداۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار، شىعارماشىلىق ىزدەنىس.
كورنەكىلىك: تەست سۇراقتارى، اشەكەي بۇيىمداردىڭ سۋرەتتەرى.
تەحنيكالىق قۇرال: كومپيۋتەر
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ەتنوگرافيا، مۋزىكا.
ماقساتى:
زەرگەرلىك ونەردىڭ قىر - سىرىن وزدەرىڭە مەڭگەرتۋ، كوسەمشە تاقىرىبىن قايتالاۋ؛
وزدەرىڭنىڭ تانىم بەلسەندىلىكتەرىڭدى ارتتىرا وتىرىپ، شىعارماشىلىققا باۋلۋ، لوگيكالىق ويلاۋ قابىلەتتەرىڭدى دامىتۋ.
بۇگىنگى ساباق بارىسىندا العان بىلىمدەرىڭدى پايدالانىپ، قازاق حالقىنىڭ سالت - ءداستۇرى، ادەت - عۇرىپتارى نەگىزىندە ۇلتتىق تاربيەنى قۇرمەتتەۋگە، ويلاۋ قابىلەتىن دامىتا كومپيۋتەرلىك بىلىكتىلىككە تاربيەلەۋ.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
• زەرگەرلىك ونەردىڭ تاريحىن مەڭگەرۋ.
• اشەكەي بۇيىمداردىڭ نەگىزگى تۇرلەرىن اجىراتا ءبىلۋ.
• جاڭا تاقىرىپتى مەڭگەرۋ بارىسىندا گرامماتيكالىق تاپسىرمالاردى ساۋاتتى ورىنداي ءبىلۋ.
• تاربيەلىك ءمانىن ۇعىنۋ.
ساباقتى باعالاۋ تۇرلەرى:
• 1. تەست جۇمىستارى.
• 2. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار.
• 3. سوڭعى پىكىردى ماعان قالدىر.
ءۇي جۇمىسىن تەست ارقىلى تەكسەرۋ:
1. ءابىلحان قاستەيەۆ كىم؟
ا) عالىم
ءا) اقىن
ب) سۋرەتشى
2. تاۋەلسىزدىك مونۋمەنتى قاي جەردە ورنالاسقان؟
ا) استانادا
ءا) قىزىلوردادا
ب) الماتىدا
3. قولمەن ءتۇرلى بۇيىمدار جاسايتىن ونەر ءتۇرى قالاي اتالادى؟
ا) قولونەر
ءا) عىلىم
ب) ساۋلەت ونەرى
4. اعاشتان بۇيىم جاسايتىن ادامدى قالاي اتايدى؟
ا) ۇستا
ءا) شەبەر
ب) ىسمەر
5. قانداي ادام ۇلتتىق كيىمدەردى تىگۋمەن اينالىسادى؟
ا) زەرگەر
ءا) ۇستا
ب) ىسمەر
ساباقتىڭ بارىسى: 4، 8، 11، 12 سلايد
قازاق دالاسىندا كوركەمدىك تۇرعىدان جەتىلگەن زەرگەرلىك ونەر العاشقى تەمىر داۋىرىندە پايدا بولعان.
«زەرگەر» پارسى تىلىنەن اۋىسقان «زارگار» ءسوزى. پارسى تىلىندە التىننان، كۇمىستەن سۋىرىپ، سوزعان جىڭىشكە سىمدى «ءزار» دەيدى.
حالىق اراسىندا زەرگەرلەر وتە جوعارى قۇرمەتكە يە بولىپ، ەلدىڭ سۇيىكتى ادامىنا اينالعان. كوپتەگەن ارحەولوگيالىق قازبالار مەن ەتنوگرافيالىق زەرتتەۋلەر قازاقستان جەرىندە ەرەكشە شەبەرلىكپەن جاسالعان بۇيىمداردى بىزگە جەتكىزدى. قارعالى قازىناسىنان تابىلعان ايەلدىڭ باس كيىمى، تۇيەنىڭ ءمۇسىنى سالىنعان التىن جۇزىك، التىن سىرعا، اقتاس – 1 قورىمىنان ب. ز. 2 - 5 ع. جارقىراۋىق تاس ورناتىلعان سىرعالار تابىلعان. بۇل بۇيىمداردى اشەكەيلەۋدە دە قازىرگى زاماندا قولدانىلىپ جۇرگەن بارلىق تەحنيكالىق تاسىلدەر قولدانىلعان. ەجەلگى ساق، عۇن، ءۇيسىن زەرگەرلەرىنىڭ قولىمەن جاسالىنعان جۇزىكتەردە، بىلەزىكتەردە، القالاردا شولپىلاردا «ءمۇيىز» ويۋىنىڭ تۇرلەرى، ارقاردىڭ باسى كەزدەسكەن. زەرگەرلەر نەگىزىنەن قوعامنىڭ بارلىق الەۋمەتتىك توپتارىنىڭ سۇرانىسىنا يە بولعان ايەلدەردىڭ اشەكەي بۇيىمدارىن جاساۋدا ەستەتيكالىق جاعىنان ەمەس، سونداي - اق ءدىني - يدەولوگيالىق، ادەت - عۇرىپتىق، سالت - داستۇرلىك ماڭىزدىلىقتارىن دا ەسكەرىپ وتىرعان.
زەرگەرلىك بۇيىمداردىڭ كوزدەرىنە شەبەرلەر اقىق (اگات)، تەڭبىل تاس (سلانەس)، پەرۋزا (بيريۋزا)، مارجان (كورالل)، لاعىل (رۋبين)، يانتار سياقتى اسىل تاستاردى پايدالانعان. ءار زەرگەردىڭ ءوز قولتاڭباسى بولعان «شەبەردىڭ قولىن» سوعان قاراپ تانىعان. ءداستۇرلى قازاق تۇرمىسىندا تاستارعا دەگەن وڭ كوزقاراس بۇگىنگە دەيىن ساقتالىپ وتىر. ءىنجۋ كوزگە تۇسەتىن كاتاراكتىنى، يانتار زوب اۋرۋىن ەمدەيدى دەسە، مارجان كوز بەن ءتىل تيۋدەن ساقتايدى، قارعىستان قورعايدى، پەرۋزا باقىت اكەلەدى دەيدى. زەينەت پەن قۋانىش تاسى دەپ تانىلعان اقىق تاس قاي كەزدە دە ۇلكەن سۇرانىسقا يە.
تاقتامەن جۇمىس: «جەدەل جاۋاپ ايالداماسى»
1. قازاق دالاسىندا زەرگەرلىك ونەر العاش قاي داۋىردە پايدا بولعان؟
2. قارعالى قازىناسىنان قانداي اشەكەيلىك بۇيىمدار تابىلعان؟
3. اقتاس قورىمىنان قانداي بۇيىمدار تابىلعان؟
4. ەجەلگى ساق، عۇن، ءۇيسىن زەرگەرلەرىنىڭ قولىمەن جاسالىنعان جۇزىكتەردىڭ، بىلەزىكتەردىڭ، القالاردىڭ، شولپىلاردىڭ ەرەكشەلىگى قانداي؟
5. زەرگەرلەر اشەكەي بۇيىمداردى جاساۋدا قانداي زاڭدىلىقتاردى ەسكەرگەن؟
6. نەگىزگى ماتەريال رەتىندە قانداي مەتال تۇرلەرى پايدالانىلعان؟
7. نەلىكتەن اشەكەي بۇيىمدار كوبىنەسە التىننان جاساعان؟
8. زەرگەرلەر قانداي اسىل تاستاردى شەبەر پايدالانعان؟
9. اسىل تاستاردىڭ ادام اعزاسىنا نەمەسە ومىرىنە تيگىزەر پايداسى بار ما؟
داپتەرمەن جۇمىس:
I دەڭگەيدىڭ تاپسىرماسى
1. كوسەمشەنىڭ جۇرناعىن جالعا. 14 سلايد
2. كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا كەرەكتى ءسوزدى قويىڭىز. 15 سلايد
كەرەكتى سوزدەر:
بۇيىمداردى، ۇكىلى ساۋكەلە، بىلەزىك، بەلدىك، شولپى، باس كيىم، بوكەي ورداسىندا، 2000 سومعا، تىرشىلىكتىڭ كۇشى، شاشباۋ؛
3. كوسەمشە قوسىمشالارىنىڭ دۇرىس جالعانۋىن بەلگىلە. 16 سلايد
II دەڭگەيدىڭ تاپسىرماسى
1. سويلەمدەگى سوزدەردى بوس ورىنعا دۇرىس ورنالاستىر. 17 سلايد
2. ديالوگتاعى بوس ورىندارعا كوسەمشەنىڭ جۇرناعىن جالعا جانە ءوز بەتىڭشە جالعاستىر. 18 سلايد
بوي سەرگىتۋ: «مەنى جالعاستىر» ويىنى 19 سلايد
III شىعارماشىلىق دەڭگەي
شەبەرلەر ەلى. 20 سلايد
شىعارماشىلىق تاپسىرما: «كىم جىلدام جانە تەز» 21 سلايد
ساباقتى بەكىتۋ:
تەست جۇمىسى
كوسەمشەنىڭ جۇرناقتارى:
ا) – شى،- ءشى
ءا)- ىپ،- ءىپ،- پ
ب)- عان،- گەن
2. شولپىنىڭ قىز بالا تاربيەسىندە ماڭىزى بار ما؟
ا) بار
ءا) جوق
ب) بىلمەيمىن
3. ۇستا - زەرگەرلەردىڭ جۇمىس ىستەيتىن ورنى قالاي دەپ اتالعان؟
ا) اۋلا
ءا) دۇكەن
ب) شارباق
4. اسا ءقادىرلى جۇزىكتەرگە كىمنىڭ ەسىمى جازىلعان؟
ا) بيلەردىڭ
ءا) مۇحاممەد پايعامباردىڭ
ب) ءوز ەسىمى
5. قىز بالانىڭ قۇلاعىنا تاعاتىن اشەكەي بۇيىم.
ا) شولپى
ءا) بەلبەۋ
ب) سىرعا
6. كويلەكتىڭ سىرتىنان ومىراۋعا تاعاتىن اشەكەي بۇيىم
ا) تۇيرەۋىش
ءا) وڭىرجيەك
ب) جۇزىك
ءۇي تاپسىرماسى:
ءوز قالاۋلارىڭ بويىنشا تومەندە ۇسىنىلعان تاقىرىپتار نەگىزىندە تەبىرەنىس نەمەسە ەسسە جاز.
1. اشەكەي بۇيىمداردىڭ ءبىزدىڭ ومىرىمىزدەن الار ورنى قانداي؟.
2. «شەبەردىڭ قولى ورتاق»
ساباقتى باعالاۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ ماقساتى: باستاۋىش پەن بايانداۋىشتىڭ اراسىنا قويىلاتىن سىزىقشا (سلايد تۇرىندە)
-
ساباقتار ءتىزىمى:1) قايتالاۋعا ارنالعان جاتتىعۋلار 1 تاراۋ بويىنشا (5 سىنىپ)2) 9-عا جانە 3-كە بولىنگىشتىك بەلگىلەرى (5 سىنىپ)3) تەڭدەۋ تاقىرىبىنا ەسەپتەر شىعارۋ (5 سىنىپ)4) كۆادرات ۇشمۇشەنى كوبەيتكى...
