InfoHub Logo

АҚШ-тың әлемдік аренада жалғыз дерлік үстемдік етуінің себебі неде және неліктен көптеген талпыныстарға қарамастан, тіпті бір жарым миллиард халқы бар Қытайдың өзі АҚШ-ты қуып жете алмайды? Ең бірінші ойға келетіні – АҚШ-тың заманауи қару-жарақпен қамтамасыз етілген экономикалық және технологиялық артықшылығы. Бұл салаларда АҚШ-тың әлемде бәсекелестері жоқ.

Айтыңызшы, сіз соңғы рет қашан қытай фильмін көрдіңіз? Немесе кез келген қытай өнерпазының музыкасын тыңдадыңыз ба? Қайталанбас Ванесса Мэй есептелмейді - ол британдық қытайлық. Қытайдың үздік фильмдерін марапаттау рәсімін мұқият қарап, таң атқанша теледидар алдында отырғысы келетіндер бар ма?

Өйткені, басым көпшілігі мұндай рәсімнің бар-жоғын білмейді! Қытай рок-жұлдызының концертіне соңғы рет қашан бардыңыз, қытай прозасының бестселлер кітабын оқыдыңыз, балаларыңыз қытайлық мультфильмді көріп, оның кейіпкерлеріне жанкүйер болдыңыз ба? Мен бұл сұрақтардың барлығына жауаптар әрқашан теріс болады деп болжаймын. Иә, Қытай экономикасы мен технологиясын фантастикалық қарқынмен дамытып жатыр, иә, Қытай – ғасырлар бойы өркениетті байытқан таңғажайып философияға, бай мәдениетке және ең ұлы жаңалықтарға толы ұлы ежелгі мәдениет.

Бірақ, шын жүректен өзімізді мойындайық – заманауи мәдениет пен шоу-бизнеске қатысты барлық нәрседе Қытай, өкінішке орай, терең провинция. Иә, Кеңес Одағының әлемнің саяси картасынан жойылып кетуіне Голливудтың, Элвис Преслидің, Битлздің және джинсы шалбардың рөлін еске түсіріңіз. 1990 жылдары бұрынғы КСРО-ның кең мәдени кеңістігінде жаңа Ресейдің толық және абсолютті үстемдігі болды. Кино мен музыкадан күнделікті өмір салтына дейін. Ол кезде бүкіл бұрынғы Кеңес Одағын ресейлік телеарналардың хабар таратуы шын мәнінде басып алған болатын.

НТВ мен ОРТ, Рен ТВ және ТВЦ сияқты шағын арналар бұрынғыдан артта қалған посткеңестік республикаларда даму мен өркениеттің шыңы саналды. Керемет жүргізушілер, әдемі графика, камералық жұмыс, ойын-сауық бағдарламаларының жүргізушілері, сондай-ақ олардың әдемі қатысушылары мен мырза қатысушылары шыққан студиялардың режиссурасы, жарқырауы мен кемелдігі. Осының бәрі сол жылдары телевизиялық өнердің қол жетпес шыңындай көрінді. Әне-міне дегенше төмен музыкалық сапаны шебер сахналанған жарықтандыру, жарқын спецэффектілер және кәсіби түрде жасалған дыбыс толтырған бәрін талқандаған ресейлік шоу-бизнес! Сол кездегі посткеңестік мемлекеттердің азапты, сұрғылт өмірі жағдайында ресейлік эстрада жұлдыздарының концерттері жергілікті жұртшылыққа өшпес әсер қалдырды.

Бұрынғы Кеңес Одағының шетіндегі ынталы көрермендер ресейлік актерлерді, музыканттарды, әншілерді, жазушылар мен ақындарды ең қымбатты қонақтар, үлкен және өркениетті әлемнің өкілдері ретінде қабылдады. Содан бері көп жылдар өтті, жағдай күрт өзгерді, орыс мәдениетінің қазіргі мағынасында әсері, егер ол мүлде сақталып қалса, күрт төмендеді. Бүгінде ресейлік телебағдарламалардың мазмұнын аударғанда «бұзық», «жиіркенішті» немесе, ең жақсысы, «арсыз» дегенді білдірмейтін сөздермен сипаттауға ешкімнің батылы баруы екіталай. Орыс эстрадасы да жылдар бойы өзінің табиғи орнын алып, такси жүргізушілеріне, базардағы саудагерлерге және мейрамханалардағы мас қонақтарға арналған музыкаға айналды.

Егер бүгінгі Грузияда бір жерден орыс шансонын естісеңіз, жақын жерден мас ресейлік туристерді іздеңіз. Жиырма жылдай көп уақыт өтпеген сияқты, орыс мәдениеті бұрынғы КСРО азаматтары үшін бұрынғы тартымдылығын толығымен жоғалтты. Бүгінде әзірбайжан, грузин немесе қазақ (Украина, әрине, сөз жоқ!) үшін Ресей сахнасында жергілікті сахналарда жоқ нәрсе жоқ. Екінші дүниежүзілік соғыстың жалған қаһармандары бар ресейлік телехикаялар, сталиндік дәуірдің қатал тергеушілері туралы балладалар, асыл қарақшылар мен жемқор полицейлер арасындағы текетірес туралы экшн фильмдері (немесе керісінше), сондай-ақ «өлмес» тақырыбындағы шексіз вариациялар. Золушка» шеткі өрісте бұрыннан орын алды. Бір сөзбен айтқанда, 1990 жылдары бүкіл посткеңестік кеңістікті жаулап алған құдайлар, шын мәнінде, басқалар сияқты провинциялар болып шықты.

Ресей нарығы үлкенірек, ақша көп, сәйкесінше сапасы да жоғары. Бірақ бұл қазіргі заманғы бұқаралық мәдениет туралы, оның құндылығы оның ең жақсы үлгілерінде де күмәнді. Негізгі мәселе – соғыс, оның аясында шынайы, берік құндылықтар құнсызданады. Өздеріңіз білетіндей, КСРО, Ельциннің Ресейі және алғашқы Путин өз мәдениетімен мақтанған. Бәлкім, тіпті тым көп, олардың мәдени түпнұсқалығын, айталық, француздарға немесе британдықтарға қарағанда әлдеқайда қатты және сыпайы түрде атап өтуге болады, олар объективті түрде бұған әлдеқайда көп құқықтары бар.

Жазушылар, ақындар, композиторлар, суретшілер әрқашан ресейліктер үшін өзін-өзі бағалаудың сарқылмас көзі болды, сонымен қатар негізгі дәлелдердің бірі болды («әлемнің екінші армиясы» туралы миф жойылғаннан кейін, бәлкім, қазірдің өзінде негізгі) олардың «құқығы бар» пайдасына. Бүгінде әр бұрышта жарнамаланып жатқан Ресейдің «жұмсақ күші» Ресейдің орыс тілін насихаттау және ұлы орыс мәдениетін танымал ету саясатын алмастырған «Маша мен аю» анимациялық сериалымен шектелуі мүмкін.

Мәдени артықшылық тек көп кітаптар мен фильмдер, жақсы және әртүрлі емес, сонымен қатар адамдардың санасы мен жүрегіне билік ету. Сондықтан дүние жүзіндегі балалар кішкентайларға арнап жүздеген тілдерге аударылған американдық әндерді шырқаса, жастар американдық попты тыңдаса, жасөспірімдер афроамерикалық рэперлерді, ал ересектер американдық рок-топтар мен джазмендерді жақсы көреді. АҚШ-тың әлемдік үстемдігіне ештеңе қауіп төндірмейді.