Экс-шенеуніктің жаңа паспорты – қорған ба, әлде әділеттен қашу ма?
Қазақстандағы жоғары инфляция жағдайында қарапайым халық күнкөрістің қамын жасап жүргенде, елдің саяси сахнасынан кеткен кейбір ықпалды тұлғалар өз істерін ақырындап ұмыттыруға тырысуда. Бұл туралы infohub ақпарат агенттігі хабарлайды. Жақында белгілі болғандай, Қайрат Қожамжаров Ресей Федерациясының азаматтығын алып үлгерген. Бұл дерек қоғамда үлкен резонанс туғызды – себебі ол ұзақ жылдар бойы құқық қорғау саласында жоғары лауазымдарды атқарған: Ақмола облысының әкімі, Қаржы полициясы, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы агенттік, Бас прокуратура басшысы және кейін Сенат депутаты болған.
Қожамжаровтың «көшіп кетуінің» астарында не жатыр?
Бұқаралық ақпарат құралдарының мәліметінше, Қайрат Қожамжаров 2023 жылдан бері Мәскеуде тұрып жатыр. 2024 жылдан бастап оның айналасындағы адамдар – ағасы Дулат Қожамжаров, бұрынғы серіктестері Талғат Татубаев пен Олеся Кексель – бірінен соң бірі қылмыстық тергеуге тартылған.
2025 жылдың қыркүйегінде Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы Қожамжаровқа қатысты қылмыстық істің бар екенін растады. Ресми мәліметте ол "қызметтік өкілеттігін асыра пайдалану" және "қылмыстық жолмен алынған табысты заңдастыру" баптары бойынша күдікке ілінген.
Бірақ әзірге бұл істе нақты қандай айғақтар бар екені белгісіз. Бас прокуратураның өкілі бұл істе «досудебное расследование» кезеңі жүріп жатқанын айтып, артық мәлімет беруден бас тартты.
Ресей азаматтығы – саяси «қалқан» ба?
Ресей Конституциясына сәйкес, бұл елдің азаматтарын басқа мемлекетке экстрадиция жасауға тыйым салынған. Осылайша, Қожамжаров өзіне қылмыстық жауапкершіліктен қорған ретінде Ресей азаматтығын қолдануы мүмкін.
Ulysmedia.kz мәліметінше, Қожамжаровтың Ресей азаматтығын алуына оның бұрынғы курстасы – РФ Қауіпсіздік кеңесі төрағасының орынбасары Дмитрий Медведевпен достығы ықпал етуі мүмкін. Қожамжаровтың өзі де бұл достықты бұған дейін бірнеше сұхбатында айтқан болатын.
Бұл жағдай Қазақстан тарихында бұрын да кездескен: мысалы, кәсіпкер Анатолий Балушкин де осындай жолмен жазадан жалтарған.
"Хоргос ісі" мен Қожамжаров командасы
Сарапшылардың пікірінше, Қожамжаровқа қатысты негізгі айыптаулардың бірі – "Хоргос ісі" болуы мүмкін. Бұл іске қатысты көптеген құқық қорғау органдарының бұрынғы қызметкерлері тергеліп, кейбіреулері сотталған болатын.
Экс-шенеунік Максат Дүйсенов, қазіргі таңда Германияда тұрып, видеомәлімдеме арқылы Қожамжаров пен оның командасына қарсы қудалаудың 2019 жылы басталғанын айтқан. Оның айтуынша, сол кезде ҰҚК басшылығының тарапынан Назарбаевқа дейін "арыз-шағымдар" жетіп, нәтижесінде Қожамжаровтың мансабы Сенатпен шектелген.
Саяси кек пе, әлде шынайы тергеу ме?
Қоғамда Қожамжаровқа қарсы қозғалған істің шынайы заңдық тергеу ме, әлде саяси кек қайтару әрекеті ме деген сауал туындайды.
Саясаттанушы Бекзат Қалдаров бұл мәселені былайша түсіндіреді:
"Қожамжаров – 'Ескі Қазақстан' жүйесінің символдарының бірі. Ол көптеген ірі шенеуніктерді түрмеге жапты, саяси ойындарда белсенді рөл атқарды. Бүгінгі күні бұл тұлғаның әрекеттері қайта қарастырылып, оның өзі де айып тағылғандардың қатарында. Бұл – әділеттік салтанат құра ма, әлде саяси есеп айырысу ма – уақыт көрсетеді," – дейді сарапшы.
Президент Тоқаев қандай шешім қабылдайды?
Кей сарапшылар мен саясаткерлер Қожамжаровтың президент Қасым-Жомарт Тоқаевпен әлі де мәмілеге келуге үміттеніп отырғанын айтады. Бірақ елдегі "Жаңа Қазақстан" бағыты, құқықтық мемлекет қағидаттары және саяси жауапкершілікке тарту жолындағы қадамдар Тоқаевтың бұл жолы келісімге бармайтынын меңзейді.
Қайрат Қожамжаровтың Ресей азаматтығын алуы – жеке тұлғаның құтқарылу әрекеті ғана емес, сонымен бірге қазақ-ресей саяси және құқықтық қатынастарының тесті болмақ. Егер Қазақстан тарапы оның әрекеттеріне нақты дәлелдер ұсына алса, және интерпол арқылы іздеуге берсе, онда бұл істің халықаралық деңгейде шешілуі де ықтимал.
Осы орайда басты сұрақ туындайды: Заң бәріне бірдей ме? Әлде "достар мен паспорттар" әділеттіліктен маңыздырақ па?
