InfoHub Logo

Ұлыбритания аудиттің отаны болып саналады. Аудиторлар сөздің қазіргі түсінігінде тұлғалар болып табылады. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржылық-шаруашылық қызметін тәуелсіз тексеруді жүзеге асыру Ұлыбританияда 1844 жылы акционерлік қоғамдар туралы заң қабылданған кезде пайда болды. Осылайша, Ұлыбританияда аудиттің пайда болуының негізгі себебі экономиканың дамуымен бірге сол тұлғалардың мүдделерінің бөлінуі болды. Бірінші жағынан, ол шаруашылық субъектілерін басқаруға қатысты (әкімшілер, менеджерлер), ал екінші жағынан, шаруашылық жүргізуші субъектілерге ақша салған жеке тұлғалар (акционерлер, инвесторлар). Қазіргі бизнес әлемінде табысты және тиімді аудит компанияның қаржылық қызметінің ажырамас бөлігі болып табылады. Ол ұйымның қаржылық ақпаратының тұтастығын, ашықтығын  қамтамасыз ету арқылы инвесторлар мен кредиторлардың мүдделерін қорғауда маңызды рөл атқарады.
Инвестиция – бұл белгілі бір уақыт аралығында белгілі бір пайда немесе оң табыс әкеледі деп күтілетін активтерге ақша ресурстарын бөлу. Олар қауіпсіз инвестициялардан тәуекелді инвестицияларға дейінгі айырмашылықты қамтиды. Бұл нысандағы жанрналарды қаржылық инвестициялар деп те атайды. Инвестор сенім білдірген тұлғаның қауіпсіздігіне сенімді болу үшін инвестиция түрлерін таңдамас бұрын экономикалық және салалық тенденцияларды мұқият зерделеуі керек. Қателерді болдырмауға болады, сондықтан инвестордың сенімділігін қамтамасыз ету үшін активтерді әртараптандыруды қарастыруы керек.

Инвестициялар экономикалық өсудің ең маңызды факторы бола отырып, қазіргі экономикада шешуші рөл атқарады. Инвестицияның ерекше рөлі мемлекеттік қорларды, шаруашылық жүргізуші субъектілерді және жеке тұлғаларды түрлендіруде азаматтарды ұлттық әл-ауқаттың өсуін қамтамасыз ететін материалдық және материалдық емес құндылықтардың қарапайым және кеңейтілген ұдайы өндірісіне айналдыру. Инвестициялық қызмет күрделі, көп өлшемді процесс, көптеген ұғымдарды, ережелер мен қорытындыларды теориялық тұрғыдан түсінуді талап етеді. Австрияның экономикалық мектебі инвестицияны болашақта қанағаттандыру үшін бүгінгі қажеттіліктерді қанағаттандыру, бірақ үлкен көлемде алмасу ретінде сипаттайды. Француз экономисі П.Массе, капиталды инвестициялау актісіне келесі анықтама берген: «инвестиция – инвестицияланған тауарлардың көмегімен болашақта қанағаттануды айырбастау актісі» деп жалпылама жазды. Еуропалық әдістеме «инвестиция» терминін кеңейтуге мүмкіндік береді. Белгілі бір қаржылық нәтижелерді күтумен бағалы қағаздарды сатып алған жағдайда, сондай-ақ осы терминмен нақты активтерді (машиналар, ғимараттар, құрылымдар, көліктер және т.б.) белгілі бір өнімді өндіру және өткізу үшін қажет. К.Макконнелла мен С.Брюдің «Экономикс» оқулығында «инвестиция - өндіріс шығындары мен өндіріс құралдарын жинақтау және материалдық шығындардың өсуі» ретінде сипатталады. Осылайша, «инвестициялардың» экономикалық категориясының көптеген анықтамалары бар екені анық. Бір жағынан инвестиция экономикалық жүйеде жұмыс істейтін капитал көлемінің ұлғаюын білдіреді. Ал екінші жағынан, инвестициялар болашақта кеңейтілген тұтыну мүмкіндігі ретінде емес, қазіргі уақытта бірқатар құралдар арқылы жүзеге асырылатын белгілі бір шығындардың жиынтығы ретінде түсіндіріледі.

Аудит саласындағы маманның қызметі экономиканың барлық салаларында жүзеге асырылады және барлық ұйымдық-құқықтық және меншік нысандарындағы шаруашылық жүргізуші субъектілердің жұмыс істеуіне кәсіби қызмет көрсетуге бағытталған. Кредитор немесе инвестор кәсіптік біліміне сүйене отырып, активтер, міндеттемелер, капитал, ақша қозғалысы, кірістер мен шығыстар, сондай-ақ кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің және т.б. қаржылық нәтижелері туралы ақпаратты қалыптастыруды, талдауды және басқару үшін пайдалануды қамтамасыз етуі керек. Және сол арқылы кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң экономикалық әлеуетiн пайдалануды жақсартуға, олардың қаржы-шаруашылық қатынастарын ұтымды ұйымдастыруға, жеке және заңды тұлғалардың экономикалық мүдделерi мен мүлкiн қорғауға жәрдемдеседi.

Аудит кредиторлар мен инвесторлар үшін маңызды рөл атқарады, өйткені ол оларға ұйымның қаржылық жағдайын және қызметінің нәтижелерін тәуелсіз және объективті бағалауын қамтамасыз етеді. Аудит ұйыммен байланысты қаржылық тәуекелдерді анықтауға мүмкіндік береді. Кредиторлар мен инвесторлар ұйымның қаншалықты тұрақты және сенімді екенін бағалай алады және осы тәуекелдерге негізделген несие беру немесе инвестициялау туралы шешім қабылдай алады. Аудит ұйымның қаржылық тұрақтылығын және кредиторлар алдындағы қарызды төлеу мүмкіндігін бағалайды. Кредиторлар өз инвестициялары немесе несиелері қаншалықты қауіпсіз болатынын бағалау үшін аудит нәтижелеріне сүйенеді. Аудит заңнамаға және халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сәйкестігін қамтамасыз етеді. Кредиторлар мен инвесторлар ұйымның нормативтік талаптарға сәйкес жұмыс істейтініне және бухгалтерлік есеп пен есеп берудің дұрыс тәжірибесін орнататынына сенімді бола алады. Дегенмен, аудит инвесторлар мен кредиторлардың мүдделерін толық қорғауға кепілдік бермейтінін айта кеткен жөн. Ол есеп беруге немесе аудитке енгізілген бұзушылықтар мен проблемаларды ғана анықтай алады. Қаражатты инвестициялау немесе несие беру туралы шешім қабылдау үшін жауапкершілік  инвестордың немесе кредитордың жағында қалады. Сондықтан шешім қабылдауда тек аудитке сүйеніп қана қоймай, өз бетінше зерттеу және талдау жүргізу маңызды.

Инвестициялар тарих бойы жеке адамдар үшін байлық жасаудың бірінші және негізгі көзі болумен қатар, елдердің экономикасына әсер ететін маңызды факторлардың бірі болып табылады. Сондай-ақ экономистер инвестицияның қаржылық өсу мен өркендеудің маңызды детерминанттарының бірі екендігімен келіседі.

Инвестицияны екі түрлі қырынан қарастыра аламыз:

•    Экономикалық аспект. Инвестиция қазіргі уақытта салыстырмалы түрде төмен құны бар өнімдерді немесе тауарларды сатып алу процесі ретінде анықталады, бірақ олардың экономикалық көрсеткіштері болашақта нарықтарға қажет екенін көрсетеді. Содан кейін біраз уақыттан кейін олар сатылып, олардан пайда болады.

•    Қаржылық аспект. Қаржылық мағынада инвестиция – бұл сату кезеңінен кейін құнының өсуі мүмкін және баға айырмашылығынан пайда табуы мүмкін қаржылық активтерді сатып алу процесі.

Қаржылық инвестициялар көбінесе уақытша бос капиталды тиімді пайдаланудың белсенді түрі ретінде қарастырылады, сондықтан олар әдетте қаржы құралдарының әртүрлі түрлеріне инвестицияларды білдіреді, олардың тізімі айтарлықтай кең. Қаржылық инвестициялаудың ең дәстүрлі объектілеріне акциялар, облигациялар, банктік депозиттер, туынды бағалы қағаздар мен құралдар және т.б. жатады. Қазіргі әлемде қаржылық инвестициялар жеке тұлғалар үшін де, заңды тұлғалар үшін де қол жетімді. Инвесторлар көбінесе инвестициялауды жоспарлап отырған компанияның қаржылық есептілігінің аудитін талап етеді. Аудиторлық есеп инвесторларға компанияның қаржылық жағдайына тәуелсіз баға беріп, негізделген инвестициялық шешімдер қабылдауға көмектеседі. Кредиторлар, банктер немесе басқа қаржы институттары, несие беруден бұрын қарыз алушының қаржылық есептілігін тексеруді талап ете алады. Аудиторлық есеп кредиторға қарыз алушының қаржылық жағдайы, төлем қабілеттілігі және несие берумен байланысты тәуекелдер туралы ақпарат береді.

Қорытындылай келе, аудит компанияның қаржылық жағдайы туралы сенімді және объективті ақпарат беру арқылы инвесторлар мен кредиторлардың мүдделерін қорғауда ажырамас рөл атқаратынын байқай аламыз. Аудиторлық есеп мұқият тексерілген фактілер негізінде негізделген инвестициялық немесе несиелік шешім қабылдауға көмектесетін негізгі құжат болып табылады. Аудиторлық есеп кәсіпорынның қаржылық ақпаратының сенімділігін, оның төлем қабілеттілігін бағалау және бизнес-процестердің ашықтығын қамтамасыз ету құралы ретінде қызмет етеді. Инвесторлар мен кредиторлар тәуекелдерді азайту және компанияға сенім орнату үшін аудит нәтижелеріне сене алады. Аудиттің рөлі қаржылық есеп беруден тыс кеңейіп келеді. Аудитор компанияның ішкі бақылауын талдай алады, осалдықтарды немесе нашар тәжірибелерді анықтап, жақсарту бойынша ұсыныстар жасай алады. Бұл инвесторлар мен кредиторлардың мүдделері үшін оларға компанияның тәуекелдері мен сенімділігі туралы негізделген шешімдер қабылдауға және олардың мүдделерін қорғау үшін қажет болған жағдайда араласуға көмектесу арқылы қызмет етеді. Осылайша, инвесторлар мен кредиторлар өз мүдделерін қорғау үшін аудитке сүйенеді. Аудиторлық есеп кәсіпорынның қаржылық жағдайын тәуелсіз және объективті бағалауды, негізделген шешімдер қабылдауға көмектеседі және іскерлік қатынастарда ашықтық пен сенімділікті қамтамасыз етеді. Аудиттің инвесторлар мен кредиторлардың мүдделерін қорғаудағы рөлінен басқа, аудит нарықтың тиімділігін арттыруға және бизнес-ортаға сенімнің артуына ықпал ететінін атап өткен жөн. Компанияларға аудит жүргізілгенде ашықтықты, деректердің салыстырмалылығын қамтамасыз етеді және инвесторлар мен кредиторларға объективті критерийлер негізінде әртүрлі ұйымдарды салыстыруға мүмкіндік береді. Бұл капиталды бөлудің тиімділігін арттыруға және нарықтық экономиканың тұрақты дамуына ықпал етеді.

Ермагамбетова Гулшад Бахауадиновна

---