InfoHub Logo

Ózin - ózi taný sabaǵynyń jospary
Taqyryp: Adam jáne qoǵam
9 synyp
Qundylyq: Qıanat jasamaý
Qasıetter: áleýmettik ádilettilik; tiri janǵa zıan keltirmeý; jaqsy azamat bolý
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy adam men qoǵam týraly túsinik bere otyryp, qıanat jasamaý qundylyǵynyń mánin ashý.
Mindetteri: Oqýshylarǵa qoǵamnyń adam úshin mańyzdylyǵyn jan - jaqty asha otyryp, áleýmettik ádilettilik týraly túsinik berý
Oqýshylardyń jaqsy azamat bolýǵa baýlý;
Oqýshylardy tiri janǵa zıan keltirmeýge tárbıeleý;

Sabaq barysy:
1. Uıymdastyrý kezeńi: Amandasý, oqýshylardy túgendep, nazarlaryn sabaqqa aýdarý
2. Tynyshtyq sáti. «Ormanǵa saıahat»
Arqalaryńyzdy tik ustap otyryńyzdar. Kózderińizdi jumyp, tereń tynys alyńyzdar. Árbir tynys alǵan saıyn neǵurlym kóbirek bosańsyp, sabyrly bolýǵa tyrysyńyzdar. Qazir biz ormanǵa serýenge shyǵamyz. Ózińizdiń synyp esigine qaraı bettep, esikti ashqandaryńyzdy, dálizben ótip, dalaǵa shyqqanydaryńyzdy elestetińizder. Taza aýany jutyp, shashyńyzdy jelbiretken jeldiń lebin jáne betińizdi sál - pál qyzdyrǵan kún sáýlesin sezinińiz. Ormanǵa qaraı júre bastańyz. Kele jatqanda abaı bolyńyz, jándikterdi basyp ketpeńiz. Bir mınýt toqtap aınalaǵa kóz salyńyz. Tabıǵattyń ásemdigi men balǵyndyǵyn sezinińiz. Gúlderdiń birine jaqyndap, eńkeıip, onyń náziktigi men juqalyǵyna zeıin salyńyz. Ony ıiskeńiz jáne hosh ıisin jutyńyz. Aınaladaǵy bar nárseni baqylap, ary qaraı júre berińiz. Gúlder, gúlder men aǵashtardyń ıisi, qustardyń daýysy jáne jándikterdiń yzyńy. Ormanǵa endeı túsińiz, qarańyzshy, aǵashtar bıikteı ári qalyńdaı tústi. Jaryq pen kóleńkeniń oıynyn qyzyqtańyz, japyraqtardyń sybdyryn tyńdańyz. Biz ózimizdi ormanda baqytty ári qaýipsiz sezinemiz. Alańqaıǵa shyǵyp, osynda birneshe mınýt demalyńyz. Túbine baryp otyrǵyńyz keletin aǵashty tańdańyz. Aǵashqa jaqyndańyz da ony dińinen qushaqtańyz. Onyń qýattylyǵyn sezinińiz, ondaǵy ómir qýatyn sezinýge jáne uǵynýǵa tyrysyńyz. Endi onyń dińine arqańyzdy súıep otyryńyz. Kózińizdi jumyńyz, tereń tynys alyńyz jáne qorshaǵan aınalanyń jym - jyrt tynyshtyǵyna kóńil bólińiz.
Bizge qalaısha jeńil ári tynysh jáne baqytty seziný qandaı. Tabıǵat netken ǵajap, ony qalaısha súıetinimizdi ben qadirleıtinimizdi, birde bir tiri jándikke zıan tıgizbes úshin qamqorlyq jasaýdy túsinemiz. Sizdiń óz aǵashyńyz bar ekenin jáne kez kelgen ýaqytta oǵan kele alatynyńyzdy este ustańyz. Al qazir mektepke qaıtýǵa daıyndalyńyz. Ornyńyzdan turyp, aınalaǵa taǵy bir kóz qyryn salyńyz. Kelgen jolyńyzben keri qaıtyńyz, jolyńyzdaǵy jándikterdi basyp ketpeńiz. Mine, mekteptiń aldyna da keldik. Aınalańyzǵa taǵy bir qarańyz, taza aýany tereń jutyńyz, esikti ashyp, óz ornyńyzǵa qaıtyp kelińiz. Osy jym - jyrttyq, tynyshtyq, qanaǵat sezimin ózińizde saqtańyz. Kózińizdi ashyp, Men osyndamyn dep, kúlimsireńiz!

3. Úı tapsyrmasyn tekserý:
Týǵan kún Z. Jumanova 121 bet

4. Dáıeksóz:
«Eger jaqsy ómir súrgiń kelse jaqsy adam izde, al jaqsy adam tapqyn kelse jaqsy sóılep, jaqsylyq jasa»
Maqal
Maqaldyń maǵynasyn qalaı túsinesińder?

5. Oqıǵa aıtý
«Ormandaǵy aǵash adamdar»
Qalyń ný ormanda kishkentaı aǵashtan jaratylǵan adamdar ómir súripti. Olardyń kóp bolǵandyǵy sonsha, ný ormandy túgeldeı ózderi basyp alǵan eken. Olardyń bir - birimen aıqush - uıqysh shatasyp ornalasqany sonshalyq, túnde ormanda olardyń arasymen ótý óte qıyn bolǵan. Olardyń daýysy aǵash daýys bolǵan, al eń qorqynyshtysy - olardyń júrekteri aǵash bolǵan eken. Bul baıǵustar súıispenshiliktiń, aıaýshylyqtyń, qaıǵy - muńdy birge bólisýdiń, jylaýdyń, kóz jasy degenniń ne ekenin múlde bilmedi. Olar qoldaryna túskenniń bárin: qus pa, ań ba, bárin - bárin óltirip, kúl - talqanyn shyǵarady eken.
Bir kúni ormanǵa bir kishkentaı qyz kelip, adasyp ketedi. Qyz bir aǵashtyń túbine otyra ketip, jylaı bastaıdy. Jylap otyrǵan qyzdy kórip, qasyna bir aǵash adam jaqyndap kelip, óziniń aǵash daýsymen:
- Munda neǵyp júrsiń? - dep suraıdy.
- Adasyp kettim.
- Mm, al qolyńdaǵy ne?
- Jas.
- Jas degen ne?
- Jas jylaǵanda shyǵady.
- Al jylaý degen ne?
- Janyń aýyrǵany, qaıǵyryp muńaıǵanyń.
Aǵash adamǵa bul múlde túsiniksiz boldy, óıtkeni ózi eshqashan jylap, muńaıyp kórgen joq qoı. Aǵash adam qyzǵa jol kórsetip kele jatqanda qyz:
- Aqyryn júrshi, júregim aýyrady, - dedi.
Aǵash adam: Júrek degen ne?
Qyz kishkene oılanyp baryp: - Adam onsyz ómir súre almaıdy, - deıdi.
- Kórsetshi ózińniń júregińdi.
- Ol meniń keýdemde soǵyp tur.
- Al maǵan sondaı júrek bola ma?
Qyz aldymen «Joq» dep, kishkene oılanyp baryp: «Munda bir jaqsy dáriger bar, ol jańa ǵana qaıtys bolǵan adamdardyń júrekterin jınaıdy, men seni soǵan aparaıyn» deıdi. Qyz aǵash adamdy dárigerge alyp keledi. Dáriger: - Senderge ne kerek? dep suraıdy. Aǵash adam: Men myna adamdardikindeı meıirimdi júrek alǵym keledi.
- Qatigez júrek kerek emes pe?
- Joq dáriger myrza, tek qana meıirimdi júrek kerek, qatygezdikte ómir súrý qorqynyshty.
Dáriger bir sóreden shyny bankany alyp, ony aǵash adamǵa usynady.
- Mine naǵyz meıirimdi júrek. Bolmashy aıǵaı, shýdy sezedi, dirildeıdi, sebebi ol bári úshin aýyrady, bárin aıaıdy.
- Iá, ıá, mine maǵan keregi de dál osyndaı meıirimdi júrek,- dep aǵash adam qýanyp ketti.
- Ókinbeısiń be?
- Jo - joq, ókinbeımin
- Bul meıirimdi júrekpen sen kóp qınalasyń, qasiret shegesiń ǵoı.
- Jaqsy, jaqsy dáriger myrza, túsinip turmyn.
Sóıtip dáriger aǵash adamnyń keýdesin ashyp, oǵan adamnyń meıirimdi júregin salyp berip, qoıa berdi.
Aǵash adam ormanǵa kelip, óziniń týystarymen birge ómir súre bastaıdy. Óziniń aǵa - inileriniń jasap jatqan qıanat, qorqynyshty isterin kórip qatty qınalady, aýyrady. Olardyń aıaýshylyq, meıirimdilik, qaırymdylyqtary joq jabaıylyqtary janyn túrshiktirdi. Olar birin - biri syndyrdy, jaqty, álsizderdi urdy - soqty, qorǵansyzdarǵa zorlyq - zombylyq kórsetti, bir sózben aıtqanda qıanattan basqany bilmedi.
«Sender ne istep jatyrsyńdar, nege sondaı qatigezsińder? Nege senderdiń júrekterińde bir tamshy aıaýshylyq, meıirim joq?» dep meıirimdi júrekti adam óziniń baýyrlaryna kúnde nalyp qınaldy. Sonda bir qart aǵash adam: «Nemene sen bizge qaıta - qaıta qatigezsińder, aıaýshylyqty bilmeısińder, jandaryń eshkimge aýyrmaıdy dep aıta beresiń, oqyta beresiń? Bári úshin aýyra bere almaısyń, bárine birdeı kómektese almaısyń, bireý úshin aýryp, bárine birdeı janyń ashı berse, óziń uzau ómir súrmeısiń.» dep meıirimdi júrekti adamǵa ursyp tastaıdy. Jany qınalǵan meıirimdi júrekti adam anadaı turǵan bir aǵashtyń túbine tura qalyp qatty - qatty óksip jylp jiberedi. Sol sát anadaı bir aǵashtyń túbinde tońyp, úsinýge az - aq qalǵan bir balany kórip, jaqyndaıdy. Balada tirshilik nyshany baıqalmaıdy. Meıirimdi júrekti adam ony julqylyp, «Tur, tur, áıtpese úsinip qalasyń» dep aıqaılaıdy, biraq bala qozǵalmaıdy. Bulardyń qasyna barlyq aǵash adamdar jınalyp, buny mysqylmen kúlip, mazaq etedi. Olardyń sonshalyqty qatigezdikterine qarap, meıirimdi júrekti adamnyń taǵy da júregi aýyrady, jany qınalady. Sóıtip meıirimdi júrekti adamnyń júregi birese ólim men ómirdiń arasynda jatqan balany aıap, qatigez baýyrlarynyń isine aýyrǵany sonshalyq, onyń júregi laýlap jalyndap jana bastaıdy. Jalyn qoldaryna jetedi, ol sol qoldarynyń jylýymen tońyp qalǵan balany jylyta bastaıdy, meıirimdi júrekti adam jana beredi, jana beredi, al bala onyń sol qyzýyna jylyna beredi, jylyna beredi. Ábden jylynǵan bala ornynan turyp, ormannan shyǵyp júre beredi, al meıirimdi júrekti adam janyp - janyp, basy ǵana qalady. Baýyrlary ony kórip: «Al, osynsha túgiń qalmaı janǵanda tapqan paıdań ne?» dep suraıdy, sonda meıirimdi júrekti adam: «Ózimniń jylýymmen basqalardy tiriltip baryp ólgen - men úshin keremet, qasıetti is» deıdi. «Al, endeshe, nege jylaısyń?» degen baýyrlaryna «Bilesińder me, men senderdi aıap jylaımyn» dep meıirimdi júrekti adam kóz jumady.
1. Adasqan qyz ben aǵash adam ne týraly áńgimelesti?
2. Aǵash adam qandaı sheshimge keldi jáne nelikten?
3. Osy áńgimedegi keıipkerlerdiń boıynan qandaı qundylyqtar men adamgershilik qasıetterdi baıqaı aldyńyzdar?

E. Berliqojauly atyndaǵy №11 orta mektebi KMM
Muǵalim: Malıkova T. M.

Adam jáne qoǵam. júkteý