InfoHub Logo

El tarıhyn nasıhattap, bolashaq jas urpaqtardyń boıyna patrıottyq sezimdi qalyptastyrý bizdiń boryshymyz dep bilemin. Osy oraıda Altyn Orda tarıhyna kóz júgirtsek… Altyn Orda – Shyńǵys hannyń úlken uly Joshynyń  ulysy  aýmaǵynda  qurylǵan memleket. Osydan týra 750 jyl buryn Talas ózeni boıynda  Shaǵataı, Úgedeı men Joshy áýletiniń hanzada-noıandary jınalyp, uly quryltaı ótkizgen. Tarıhta ony «Talas quryltaıy» dep ataıdy. Joshy hannyń balasy Batý hannyń kezinde Orda  Altaı taýynan Dýnaı ózenine deıingi ulan-ǵaıyr  jerdi alyp jatqan úlken memlekettiń ortalyǵy alǵashynda Edil boıyndaǵy Saraı-Batýda bolsa, keıin Saraı-Berkege kóshi­rilgen. 1227-1502 jyldar aralyǵynda, úsh júz jylǵa jýyq saltanat qurǵan sáýletti-sáýleli qaǵanat tarıh kóshinde Qazaq handyǵynyń bıligine ulasa otyryp, tabıǵı-tarıhı turǵyda muragerlik quqyǵyn ıemdengen.Túrik derekterinde Batý hannyń  áskerleri  «qypshaqtar» dep ataldy. Sebebi ulan-ǵaıyr ólkede ornalasqan memleket halqynyń basym bóligi túrki tildes qypshaqtar bolatyn. Altyn Orda memleketi-tarıhı ádebıette «Qypshaq ulysy» dep te ataldy. Sondaı-aq paleogenetıkalyq zerttemeler nátıjesi Altyn Orda arıstokrattaryna gendik, qandyq turǵydan qazaqtar ǵana jaqyn degen boljam aıtty. Bıyl Altyn Ordanyń qurylǵanyna-750 jyl tolyp otyr. Keıbir ǵalymdar Batý hannyń (1227-1255 j.j.) hronıkasyn dálel túrinde negiz etip, 2027 jyly «Altyn Orda ımperıasynyń 800 jyldyq mereıtoıyn» atap ótý zańdy degendi aıtady

Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev osy datany merekeleý aıasynda Ulytaýdy halyqaralyq deńgeıdegi  etnografıalyq  týrızm ortalyǵy  retinde nasıhattap, Joshy hannyń  esimin  ulyqtaýdy erekshe atap ótti. Altyn Ordanyń 750 jyldyǵy IýNESKO kóleminde toılanýda. Atap aıtar bolsaq Parıjde ótip jatqan Halyqaralyq Túrki Akademıasynyń «Uly dala: mádenı mura  jáneálem tarıhyndaǵy róli» atty forýmda Altyn Ordanyń  750 jyldyǵy  ataldy.  Atalǵan sharaǵa Amerıka Qurama Shtattary, Reseı, Úndistan, Qytaı, Ulybrıtanıa, Ázerbaıjan, Qazaqstan, Qyrǵyzstan, Túrkıa, Ózbekstan, Fransıa, Latvıa, Golandıa jáne Majarstan syndy elden jetpiske  jýyq ǵalym jáne IýNESKO ókilderi qatysty.

Qazaq táýelsizdigin alǵanyna 30 jyl toldy, biraq onyń ótkeni tuǵyrly. Otyz jylda etek-jeńimizdi jınap, jańa elorda turǵyzyp, jańa urpaq dáýiri bastaý aldy. Iá, biz tarıh týraly jıi aıtamyz, oı qozǵaımyz, daýlasamyz. Biraq ózimiz ómir súrip otyrǵan dáýirdiń ár sekýndy belgili bir ómir tarıhyn, ult tarıhyn, álem tarıhyn jasap jatqan jadymyzdan shyǵaryp alamyz. Qazir ǵasyr tarıhy men taǵdyryn jasap, «tehnologıa» kemesine mingen memleketter bar. Ony bári onsyz da biledi. Eshkim de óz tarıhy men ótkenin jaman demeıdi, odan sabaq pen ónege alýǵa tyrysady. Múmkin biz kóp daýlasyp, keıde kóp keýde keretin tarıh – sol úshin de kerek bolar. «Kún sanap ózgerip jatqan dúbirli dúnıede sana-sezimimiz ben dúnıetanymymyzǵa ábden sińip qalǵan taptaýryn qaǵıdalardan arylmasaq, kósh basyndaǵy eldermen terezemizdi teńep, ıyq túıistirý múmkin emes. Ózgerý úshin ózimizdi myqtap qolǵa alyp, zaman aǵymyna ıkemdelý arqyly jańa dáýirdiń jaǵymdy jaqtaryn boıǵa sińirýimiz kerek», - degen Elbasynyń sózi munda kóp nárseni aıqyndaǵandaı. . Aldaǵy basty mindet óz-ózimizdi umytpaý, qazir áreket etý der edik. Al bolashaq sonyń jemisi men aıǵaǵy ǵana bolyp qala beredi.

Ý.M.Djoldybaev Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti

N.M.Tasteev Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Geografıa jáne tabıǵatty paıdalaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---