InfoHub Logo

(Ballada)

...Uzyn baraq

İshinde tolǵan adam.

Yńqyldaǵan, kúrsingen, zar jylaǵan

Birin-biri qaǵa-maǵa

Syrtqa qaraı tynymsyz zymyraǵan.

İshin basyp, dóńbekship jatqan

Sybyrlasyp qoıady Ámıná men

Kúıeýi Ámen:

-Buryshta jatqan keshegi kempir men shal

Qoshtasqan-aý, zaıyry, dúnıemen

Bara jatyr mynalar solardy alyp,

İsh aýrýdan ólgender qyrsyq shalyp.

Kúnnen kúnge barady sany artyp,

Keter, sirá, bul pále bizdi de alyp...

-Qudaı isi,-

Ámına eńiredi.

Tolǵan orys,  dinsizder tóńiregi

Iman aıtar jan da joq óle qalsaq,

Degen ýaıym

Júregime ýdaı bop tógilgeli

Men baıǵustyń ne zaman... -

Deı bergende

Bir sulba qarańdaǵan,

Bara jatty esikke baıaý bettep,

Jan-jaǵyna kóz tigip alańdaǵan.

-Osy kempir keshe de osy kezde

Shyqqan edi dalaǵa.

- Sol da sóz be?.. -

Dep Ámına Ámendi tyımaq edi.

-Ózgemizden bul baıǵus shıraq endi,

Sen jata ber ańysyn ańdyp munyń,

Baıqaıyn da azar bolsa,

Uıqysyz óter túnim.

İzin ala kempirdiń bu da shyqqan,

Jyldam basyp,

Jortaqtap kempir mystan.

Kire berdi ormannyń ortasyna,

Ot kórindi álden soń sol bir tustan.

Áldeneni qaınatyp, kempir iship,

Otyrǵanda ústinen Ámen pysyq

Shyǵa kelip sybyrlap amandasty.

Turmasa da kempirdiń kóńili túsip,

Buǵandaǵy usyndy qaınamany.

-Qaınamadan ishińiz jaılanady,-

Degennen soń jiberdi bu da tartyp,

Qý nemeniń sezimi aldamady.

-Áıelińdi alyp kel eshkimge aıtpa...

İsh aýrýy birtindep qaldy artta.

Emshimenen tanysty, aty - Marta,

Til tabysyp bularmen tirlik keshti,

Bir-birine sál - pál senim arta.

Esten  shyǵyp syrqaty, ashyqqany,

Azapty jyl birtindep qashyqtady.

Shyǵa keldi bastyqtyń kóshiri bop,

Jylqy jaıyn biled dep tanystary,

Bir bastyqqa Ámendi tanystyrdy.

Ámınanyń bul kúnde kókte murny

-Átteń, - deıdi, - jetpeıdi bir kesek et

Bar áıtpese turmysta bireý qurly

Ámına men Ámenniń taǵdyr qosyp,

Úı bolǵaly barady on jyl ótip.

Nege ekeni belgisiz sábı úni,

Shyqqan emes bul úıden jan terbetip.

Emshi Marta Ámınaǵa syryn ashyp:

-Saǵan, - dedi, - sábıdiń aýyly qashyq

Jatyryńa bir kesek et bitipti.

Tastaý kerek sol etti sylyp, arshyp...

Sonan keıin Ámen de qozǵamaǵan bul jaıdy,

Pysyq edi ol jyl sanap tabysy da ulǵaıdy.

Dúnıe qýǵan adamǵa

Urpaqsyzdyq emes edi tym qaıǵy.

...Soqyr atty barakqa

Shyǵyp qalǵan shahtadan

Satyp alar tabylmaı

Turǵanynda basqa adam

Ámen satyp alǵanda.

Qurastyryp synyq arbany,

Bolǵannan soń arbaly

Soqyr atty jegip ap,

Ámen isin jalǵady.

Jolaýshy tasyp vokzalǵa,

Júk jetkizdi bazarǵa.

Kórshi - kólem bar mańy,

Onymen qaıda barmady.

Mashınanyń joq kezi

Júk tasý, kisi tasýdyń

Júk kólikke túsken salmaǵy.

Ersili-qarsyly júristiń

Aqshań bolsyn bul úshin.

Vokzalǵa da aparad,

Bazarǵa da jetkized.

«Dádá» - dep birin, «mamalap»

Kúshikteıin sabalaq

Jolaýshynyń tilin tabady.

Sonan keıin jatqany,

Tıesili pulyn sanap-ap.

Dádá Vasáǵa degenmen,

Unamaı qaldy munysy.

Taltań basyp júrisi,

Aqsha sanap turysy.

Ol ıttiń de bar edi,

Aty menen arbasy.

Ámenniń kelip birde ol

Bojysyna jarmasty:

-Qańǵyǵan qyrǵyz albasty!

Batyrmasań qarańdy,

Jer ıiskeıdi jambasyń.

Aqshaǵa qumar yndynyń,

Ortasynda orman oıran bop,

Qanǵa batyp qalmasyn.

Osy janjal alǵashqy

Vasányń kúshin sezdirdi,

Kútpeı - aq keler aıqasty.

Ámen jolǵa jınaldy,

Tolqydy, qatty qınaldy.

Dúnıe úshin jón bolmas,

Ádil jany qıǵany,

Ámına da qostady.

«Qalaıyq» - dep aqyl qospady.

Sol kúni júgi jınalyp,

Qula tańda aýdy qostary.

Kún júrdi bular, tún júrdi,

Kúz kelgen dala tunjyrdy.

Bir derevnáǵa kelgende:

-Alys emes el de endi, -

Dedi Ámen jaıymen, -

Aǵań menen jeńgeńdi.

Tanys - bilis óńge eldi

Bizderden úzgen kúderin.

Asharshylyqtyń úzip shiderin,

Oljamen ketpe degizer.

Syılyq alsaıshy degeni.

-Munyń shalym jón endi,-

Degen soń dúken izdegen.

-Ketken - aý jurt eginge,-

Desip jolǵa túsken-di,

Oınap júrgen balaǵa

Japadan jalǵyz dalada,

Ámınanyń kózi túsken-di.

-Ana bala, zaıyry,

Qarashy qazaq balasy,-

Dep degbirden aıryldy.

-Ámen!- dedi jaltaqtap,-

Alyp ketsek kim biled?

Seni uldy bopty dep,

Jaqyn- jýyq dúrildep,

Tasytar edi-aý mereıdi.

Zaryǵýmen ótken jyldardyń

Tolar edi-aý keneıi...

Qý jatyr degen keshegi

Abysyn- ajyn, kórshiler,

Qýbas degen qý jaqtar

Óz qylyqtaryn ersi der.

-Aýyzdaryna qum quıylar,-

Dep qostady Ámen de.

-Sóıte- sóıte birtindep,

Artta qalad bul qorlyq ta,

Eshkim joq derevnáda

 Tek ótinem  qoryqpa.

Jaqyn kelip sol tusqa

Atynyń basyn irikti,

Kórinbeý úshin kúdikti

Balanyń kelip qasyna,

Sıpap turyp basynan:

-Mamań qaıda ?  - dep surady.

-Ol ma baqshaǵa ketken ertemen

Mamańnyń sińilisi edim dedim men

Atyń túspeı aýzyma...

-Yntyzar.

-Apar bizdi mamańa.

-Baqshanyń jolyn bilmeımin, -

Degenine qaramaı,

-Júr,- dedi ol áı - túıine qaramaı,

-Kónbeseń bar ǵoı osydan, -

Dep sestendi balaǵa,

-Óltirem de kómip ketem dalaǵa.

Shyǵarar bolsań únińdi,

Kesip alam  tilińdi,-

Degende bala tosyldy...

Ámenniń kóńili turaqtap,

Aıdaý joldan jyraqtap.

Áketip barady balany,

Óltirmese jarady.

Mamasyn oılap bir aýyq,

Kettim-aý dep jyraqtap,

Ýaıym shegip keledi.

Mamańnan kómek bolmasa,

Basqadan kómek joq endi.

-Qýyp keler mamam artymnan,-

Dep qıaly sharq urǵan.

Al mynalar anturǵan.

Keled syńar soqpaqpen.

-Ámendi «papa» demeseń,,

Meni «mama» demeseń,

Basyńdy jaram toqpaqpen,-

Dep qoıady áıel esirip.

Sańqyldaǵan daýysy

Alqapty basyna kóshirip.

Orman keshi túser shaq,

Qıqalańdap dońǵalaq

Eriksizden irkildi,

Záreleri qalmaı bir túrli,

Muryndyq túsip qalypty.

-Paıdalanyp jaryqty

Dereý izdep tabyńdar,

Tappasańdar qaýipti

Jer emes bul damyldar,-

Dep shyryldap Ámına

Kelip munyń janyna:

-Sen Yntyzar papańmen

Muryndyqty birge izdegin.

Qarańdar,- dep qoıady, - arbanyń

Júrip ótken izderin.

Sol-aq eken Yntyzar

Júgire ala jóneldi.

Aldy- artyna qaramaı,

Sál jyraqta anadaı

Arasy men qaraǵaı

Bóksesine túsip burymy,

Ústinde qara halaty

Kıimi kıgen búgingi.

Mamasy munyń mamasy

Anyqtap áne qarashy,

Mamasy munyń mamasy.

Áne - áne qylt etti,

Qylt etti saıdan qarasy.

Tereń saıdy órlegen,

Por-por bolyp terlegen

Yntyzarmen sol áıeldi

Jyraqtan Ámen kórgenmen,

Jaq ashýǵa batpaǵan.

Jaq ashý teń ed ólgenmen,

Ózińdi ustap bergenmen.

Ámen keri buryldy,

Ekpini joq burynǵy

-Yntyzardy bir qatyn

Ertip barad burymdy

Bálkim...

-Bilem seniń syryńdy,

Ádetiń ǵoı burynǵy

Kóleńkeńneń qorqatyn.

Yntyzardyń sheshesi...

Qaıdan kelmek ol qatyn?

-Bálege qalar jaıym joq,

Yntyzar dep yntyqtyń

Erem deseń at daıyn.

Qalsań taǵy óziń bil,

Saǵan aıtar, Ámıná,

Eń aqyrǵy sózim bul.

Doldanyp jylap eńirep:

-Almady qudaı seni,- dep,

Atqa aldy  mingesip.

-Ketpekpisiń tastap meni,- dep,

Qap-qara bolyp tóńirek

Aspandy qoıý bult basqan,

Qaqaryn tógip turdy aspan.

-Atsyn qudaı seni!- dep

Júrginshiler tynbastan,

Qara ormanda tún basqan

Jele jortyp keledi.

Eńselerin muń basqan,

Aldarynan kezikti

At shaptyrym keń jazyqty

Qarańǵyda soqpaqtan

Qalǵan edi kóz jazyp,

Joǵyna qýǵyn kóz jetti.

Panalap tereń ózekti:

-Dem alatyn kez jetti,-

Degen ed bir-birine

Qaýipti jerden jyraqtap

Óttik - aý dedi shamasy

Kúı tańdamas qyrdyń qyzymen

Kúı tańdamas qyrdyń balasy.

Kósile ketti kógalǵa,

Kógaldan jaıly jer bar ma,

Sharshaǵan janǵa sirá da?!

Kóńilderi jaılanyp,

Jantaıa ketti bular da.

Kári aǵashtar qaqyrap,

Julqyǵan jel japyraq

Kóbelekteı qalqyǵan.

Azaly únmen ańyrap,

Solqyldaǵan, sarnaǵan,

Ulyǵan úni qasqyrdyń

Estiletindeı qara basqyrdyń.

Jylqynyń jyly qanyna

Jerigeni ǵoı taǵy da.

Sory ma álde, baǵy ma?

Jaltaqtap jan- jaǵyna

Áıelin jalǵyz qaldyryp,

Jaqyndady attyń janyna.

Soqyr at qazir Ámenniń

Úmiti de bary da

Balaǵanymen ony baryna

Oınaǵanda ot qamshy,

Jolamaı qashty mańyna.

Sebep boldy sonysy

Aldaǵy atar tańyna

Soqyr atqa naızaǵaı

Qadalǵanyn naızadaı

Kórgende

Tuıaq serippeı aty ólgende,

Solqyldady baladaı...

Ámınaǵa áldekim

Jaqyn kelip qyshqyrdy,

-Oıbaı, mynaý mynda,- dep,-

Óltirińder túskirdi.

Ámınany sol sátte

Qylqyndyryp áldekim

Qaldyrmaı ál- dármenin:

-Balamdy nege urladyń?-

Dep surady aqyryp.

Al bul bolsa bezektedi baqyryp:

-Men alǵam joq,- deı bergende,-

-Mamam izdep kelgen be?

Qalmaımyn senen ólsem de,-

Dep jetip kelgende.

«Balam» - degen daýystan,

Baıǵustyń esi aýysqan.

Tunyp bir sát qulaǵy,

Eńirep shoshyp jylady.

Keńirdegin ezgilep:

-Az, - dedi,- saǵan bul áli.

Bosanyp bir sát áreń dep,

-Áne tur balań, áne,- dep,

Ata turyp zytqan-dy.

-Ustańdar ana mystandy,

Nıeti qara dushpandy,

Qutqarmańdar, qurtyńdar,-

Degen úni áıeldiń

Ábden esin shyǵaryp,

Alyp ketti yrqyn bar.

Qarsy aldynan áldekim

Syqylyqtaı kúlip jyrqyldap:

-Saspa, saspa,

Kútken munda jurtyń bar,

Degendeı me kúsh berip.

-Jetem saǵan

Esi shyǵyp áp -sátte

Ázilge jany arbalyp.

Týlaǵan taıdaı tolqyny

Jaǵany tepken sol túni.

Qara kólge quzdan qulady,

Ómir oty paqyrdyń

Sóndi osylaı aqyry.

...Ámenniń daýsy zarlaǵan,

Ormandy kezip sharlaǵan.

-Qatyn - aı, qatyn qurttyń, á?

Yntyzardy jurt myna

Seni sirá bilmeıdi,

Jazyqsyz meni tildeıdi.

 «Qanisher neme bul» - deıdi.

Ólmeı qolǵa túspeımin,

Jyla meıliń, kúl meıliń,

Berilmeımin men endi.

Uraıyn túp eneńdi.

Atymdy qurttyń, aqshamdy...

Bilmeımin men basqany

Aqshamdy qaıtar, aqshamdy,-

Dep zarlapty ólgenshe.

Máıitin taýyp áldekim

Jer qoınyna bergenshe.

Súleımen Baıazıtov 

Jaqynda: (Ar soty aldynda - Balańyz kitap oqı...)

---