InfoHub Logo

— Qonaıyn dep edim, — dedi esikten bir jalba-julba áıel kirip keldi de. Jaǵy sýalǵan. Bet-aýzyn aıǵyzdap tilgen ájim mańdaıy men eki kóziniń quıryǵynda túıisip juldyzdanyp tur. Aǵarǵan ájim syzyqtarynyń árqaısysy bir-aq tilektiń izi ekenin eshkim ańǵarǵan joq. Jarylǵan erinderin tas jumyp alyp, úı ıesine ot shashqan qara kezin qadady da, jaýap kútti.

Jyrym-jyrym jeńinen bilegine deıin kóringen qaıystaı qap-qara qolyn kóseý me dersiń. Múıizdeı qara saýsaǵynyń birindegi kúmis saqına ózgeshe jarqyrap kózge urady.

— Qaı jaqtyki bolasyz? — dedi úı ıesi áıeldiń batyldyǵyn unatpaı. Onyń ústine, kár kózdileý adam "qonaıyn dep edim" degendi jaqtyrmady. Áıeldiń qajyǵan jan, qaljyraǵan jaıyn uǵa almady.

— Sendeı úı bıkeshteri qaınydan basqa eldi bilmeıtin. Aıtsam da bile qoımassyń. Aıtsam keıin aıtarmyn, áýeli "qon" degen sózińdi aıtsaıshy! — dedi áıel manaǵydan kóri de batylyraq túrde.

Úı ıesi kesek sózderden bastyrylyp qaldy bilem, qaıyra jaýap bere almaı:

— Qonam deseń endi... — dep byljyrady da, óz áıeline qarady. Onyń qypylyqtaǵan kózderi "myna báleden sen qutqarmasań, maǵan ot shashyp jibere me, qaıtedi..." dep turdy áıeline.

— E, qonsyn. Qonyńyz, — dep áıeli meımandostyq kórsetgi. Qyr arqasy men jaǵasynan basqa dymy qalmaǵan qup-qý qamzolyn bosaǵaǵa ile tastady da, kelgen áıel kóseýdeı qolyn otqa qaqtap jatyp:

— Tońyp keldim. Alystan kelem, sorly basym! — dedi. Bastapqy sózden beti qaıtyp qalǵan úı ıesi kúbijeńdep sóıleskisi kelgen pishin kórsetti de, esh nárse suraı almady. Kógendegi qozydaı bolyp otqa tónip otyrǵan balalar qorqyp, keıin sheginip ketti. Úı áıeli jalma-jan bir tostaǵan undy alyp ıleı bastady da, ári-beri qybyjyqtap otyryp:

— Syńaılasym, aryp-sharshaǵan adam kórinesiń, kózimiz úırensin, jeńińdi aıta otyr, — dedi.

— Aıtam, shyraǵym, aıtam. Myna úı qojańnyń taýy shaǵylyp, jany jasyp qaldy bilem. Meni bir mystan kempir dep otyr ǵoı, sirá! — dep samaıyna túsken qara býryl shashyn qulaǵynan asyryp qaıyryp tastady da, sózine kiristi:

Úı áıeli nan battasqan qolymen samaı shashyn jınaı berip bir "sylp" dedi de, qolyn kótergen boıy aýzyn ashyp qatyp qaldy.

— Bala ananyń baýyr eti ǵoı, otqa da, sýǵa da súırep salady eken. Ózegińnen úzilip túsken balań úshin qalaı otqa túspessiń? Byltyr áli soldat alatynda jalǵyz ulym on beste edi. Altybas degen baıdyń sıyryn baǵýǵa jaraǵaly eki-aq jyl bolǵan. Eki jyldan soń:

— Qaraǵym, eki jylǵy taban aqyńa birdeńe berse, alyp kel dep balama tapsyrsam:

Jıyrma birge kelgen balasy bolys edi. Ońbaǵan nemeniń kózi qutyrǵan ıttiń kózindeı eki túrli bolyp, biri tarǵyldanyp, biri qantalap turǵan, shashy úrpıgen bir pále edi ózi shaqyldaǵan. Baıdyń balasy bóriniń bóltirigindeı keletin ádeti ǵoı.

— Aqy bermeseń ketem, — degen balamdy jonyn, syrtyn birdeı ǵyp soıyp salypty. Sodan soń balam qashyp úıge kelgen.

— E, bul belgili jaı ǵoı. Aqysyn ala almaǵan jalǵyz meniń balam ba, táńiri! — dep áıel az toqtap, qaıta sóılep ketti:

— Súıtip otyrǵanymyzda, soldat alatyny shyqpas pa... Attynyń qamshysy, jaıaýdyń taıaǵy qashan da bizge tıedi ǵoı.

— Qapıa qatynnyń balasy da iligipti, — dep dúńk ete tústi.

— Qoı, meniń balam jas emes pe? — deıim. Jamanat ótirik bola ma, balam ilekti de ketti... Jurtpen kórgen uly toı, áýeli otyra berdim. Balamnyń jastyǵyna ishim aýyrsa da, jurttyń barlyq bozbalasy barady degensin, jalǵyz elde qalyp, úıirge salýshy ma em, barsyn dedim.

Kún ótti, aı ótti. Bir ýaqytta eldiń ishi ala taıdaı bólinip adam basy dal boldy da qaldy. Jylaǵanda basy qazandaı bolǵan qatyndardyń birazy ún-tún joq, basyla qaldy. Birge jylasyp, patshany birge silesetin qatyndarym qoıa qoıypty. Mundasaıyn dep mańyna barsam:

— Qaıtesinder, Qudaıdan kútińder, — deıdi de teris aınalyp ketedi.

Surastyrsam, biz sekildi qurym túndikten basqanyń kóbi-aq balasyn bosatyp alǵan eken. Balasy bosaǵandar kádýilgideı bólektenip, irgesin aýlaqqa salyp, júre sóılesedi. Kóringenniń kózine qarap:

— Aǵaıyn, maǵan da járdem berseńdershi. Jasy tolmaǵan jalǵyzym kóldeneń ilegip tur ǵoı... — desem:

Salyp bolysqa bardym. Kóz jasymdy kóldeı tógip, bolystyń ákesine jalyndym:

— Ómirimdi esigińnen almaıyn. Tek qana saldattan aman alyp qal. Buǵanasy qatpaǵan jas bala aram óledi ǵoı, — dedim.

— Malymnyń sanynan alǵan adamymnyń sany asyp barady. Ala almaımyn, — dedi. Kerilgen kermıyq jas qatyny bar edi.

— Qara úıge bar. Bul úıge kisi keledi, — dep aıdap shyqty.

— Men kisi emeı, ıtpin be? — deıin dep keýdem bir qozyp turdy da, aıta almadym, shyǵyp kettim.

Altybas dep jaı atandy deımisiń, buǵan meniń ókimim ótpes dedim.

Odan shyǵyp bolys balasyna jalyndym.

— El bassyz, qatyn baısyz qalmas, barsyn. Balańnyń jasyn qate jazdyrǵan baıyńnan kór! — dedi de, poshtabaıyna "myna qatyndy shyǵar" degendeı ym qaqty.

Aýylnaı, bılerine de baram. Hatshyǵa da jalynam. Jylaı-jylaı qurǵyr kóz sýalýǵa da aınaldy: járdem túgil, sózimdi tyndaıtyn da adam joq.

— E, barsyn. Shoshqa etin jep jaqsy bop keledi, — dep hatshy keleke qylady.

— Óziń áli baıdan qalǵan qatyn emes ekensiń, balańnan uıalyp júrgen shyǵarsyń. Órisiń keńıdi, barsyn, — dedi, bolystyń qasynan qalmaıtyn bir qara saqal.

Bir kúni Altybas baıdyń tezek arbasynyń qasynda jatyr em, bireý kelip arqamnan qushaqtaı aldy. İs-mis joq qaýsyryp áketip barady. Adam ba, sıyr ma, jumysy joq, óńmendep basyp barady. Ushyp tura kelsem, álgi bolystyń qasynda júretin qara saqal eken. Aıaǵym aýzyna tıip ketti bilem...

— Jetim qyzdan jesir qatyn jaqsy dep em, baqyr basyńdy altyn tabaqqa salaıyn desem... — dep telmirip otyr. Keýdeden ıterip kep qalyp em, yńq etip shalqasynan tústi. Tura salyp bilegin bileýlep kele jatyr.

— Áı, qara saqal! Tek tıip qara, qolynda ólem! — dep anadaı jerde jatqan baltany kóterip-aq aldym. Uıaldy bilem:

Balamdy bosatar emes. Ózimdi ábden syqaqqa aınaldyryp boldy. Kóldeneń qamshy qystyryp, shyrt túkirip júrgenderdiń bárińe jalynam.

— Balańdy qoıa turshy... — dep mazaq qylady. Nesiń jasyraıyn, men bir kezde "Aına kóz" atanǵan sulý edim, keıde sulýlyq ta soryńa bitedi!

Endi qaıtem? Qanyma qaraıyp boldm. Biraq qolymnan eshteńe keler emes. Tor baıtalǵa minip balam kelip edi.

— Apa, qaıtesiń, erikken jurtqa oıynshyq bolyp. Búıtip seni syqaqqa salǵansha, soldatyna-aq baram. Qaıt úıge! — dedi. — Onyń meni syqaqtaǵanǵa kúıip-pisip júrgeni ózegimdi órteı
tústi...

Balamdy ertip alyp, bolystyń úıine taǵy bir keldim. Balamnyń jastyǵyn kózderine kórsetip, bar tilegimdi de aıtaıyn, alǵys-qarǵysymdy da aıamaıyn dep keldim.

Aldynda qymyz, aq jastyqqa shyntaqtap bolys jatyr. Qymyzyn aýzyna apara berip qara saqal maǵan buqadaı tóne qarady:

— Bieke, taǵy keldi ǵoı baıǵus... Subabyn al... Balany keıin kórermiz... — dep jap-jas bala bolys maǵan qarady.

Mundaı arsyzdyqty birinshi ret estigendeı edim. Balam qulaǵyn basyp, ata jóneldi.

Ózim, kózim qaraıyp, obalymdy pyshaqqa artyp, qanymdy shashaıyn dep júrgen adam, sar kezdikti julyp alyp, júgirip kelip shalqasynan jatqan bolystyń jutqynshaǵynan salyp kep jiberdim. Saǵalatyp turyp ókpe tustan taǵy bir-eki ret bulǵap-bulǵap aldym da, umtyldym-aı kep qara saqalǵa! Bolysqa pyshaq salyp jatqanymda kózi sharasynan shyǵyp, qara saqal qalshıǵan da qalǵan. Pyshaqty ózine ala oqtanǵanymda:

Esim tún ortasynda jınaldy. Aıaýsyz jan, qansha tepkini kóterip, endi maǵan sonyń mólsherin aıtyp jatyr. Eki aıaǵymdy eki qazyqqa, eki qolymdy eki qazyqqa keripti de, bilek pen qyzyl asyqtan tastaı qyp tańyp tastapty. Shashymdy attyń quıryǵyndaı burap-burap, besinshi qazyqqa baılapty. Balam Baqyt kórer me, ózi de bir jerde kerilip jatyr ma, meniń jatqan jaıym osylaı eken. Tepkiden basqa ne istegenderin bilmeımin... Jany qurǵyrdyń áli shyqpaǵanyna kózim jetken soń, ólimsiregen daýyspen:

— Qarashyǵym, qaıdasyń... — dedim yńyrsyp.

— It jandy ıt tirildi ǵoı! — dep qos qabattaǵan qamshy bas-kózime jaýyp kep ketti...

— Qursyn, qurǵyr ómir, beınettiń jeti atasyn kórdi ǵoı bul judyryqtaı bas. Bárin aıtsam júrekteriń ushar. Myna jasyq baıyń úıinen úrkip keter, kózi baqyraıyp ketti ǵoı, qysqartaıyn... — dedi áıel.

Bosaǵaly búgin on kún. Qystygúni patsha túsipti. Odan soń bir patsha bolypty. Qazir bálshebek degen jurt bılep tur qalany dep, túrmeden shyqqan soń estidim: ózderin tanı almadym, bizdi bosatqan solar eken.

— Endi túrmege burynǵy túrmeshilerdiń ózderi jatatyn bolady! — deıdi eken olar.

Aldyna áldeqashan qoıylǵan shaı men jyly, juqa nanǵa áıeldiń qoly áli bir tıgen joq. "Endi túrmege túrmeshilerdiń ózderi jatatyn bolady!" degende — "sen bul sózge túsinemisiń?" degendeı, áıel úı ıesiniń betine bir qarap edi, onyń
kózi tómen qaraı jylt ete tústi.

Endi, mine, "júregim alyp ushyp keledi!" degende kóziniń qarashyǵynda oınaǵan ot sáýlesi ortada mazdap turǵan ottyń ózinen de artyq jarqyrap ketti. İrgege buqqan balalar qozǵala-qozǵala áıeldiń qasyna kelip, tizesine de asylyp, aýzyna da qarap qalypty. Manadan beri "balam" degen sózdi áıel osy balalar jaıynda aıtyp otyrǵandaı.

Áıel tún boıy ómiriniń qarańǵy túkpirlerin qazyp, kóp áńgime aıtty. Ómir ózin sondaı silikken. Qazir bul sondaı orasan kúshti. Endi ómirdi ózi silkýge jarap qalǵan ana edi...

---