InfoHub Logo

— Qashan júresiz?

Baratyn jerin ataı, soza aıqaılap turǵan ol artyna jalt buryldy. Orta boıly, aqquba kelinshek buǵan suraýly júzben qarap tur eken. Qushaǵyna qysa kótergen bes-alty aılyq balasy bar. Sábı ystyq kúnnen murnynyń ústi tershı túsip, uıyqtap jatyr.  

— Qazir júremiz, bir adam alsaq boldy.

Ol kelinshektiń kishkene qol sómkesin kóliktiń júk sandyǵyna aparyp saldy. Kóp kúttirmeı besinshi adam da kele qaldy. Aldyńǵy oryndyqqa galstýk taǵyp, basyna tor kóz shlápa kıgen jigit aǵasy otyrdy. Kelinshektiń janyna órimdeı bozbala men súıkimdi de oınaqy boıjetken jaıǵasypty. Ekeýi mahabbat deıtin ǵajaıyptyń esigin jańa qaǵyp, qyzyǵyn endi kórýge daıyndalyp júrgen sekildi. Jigit qyzdyń názik qoldaryn qos alaqanymen aıalaı sıpalaıdy. Onyń rıasyz sezimine elitken qyz súıgeniniń ıyǵyna erkeleı basyn súıedi.

Adamdaryn tolyqtaǵan ol jol aqysyn jınap aldy. Sosyn qasyndaǵy ózge taksısterge qol kóterip qosh aıtqan.
Qatty gaz berilgen kólik ystyq kúnde qańsyǵan asfáltti aldyńǵy dońǵalaqtarymen shıqyldata serpip, úlken jolǵa ekpindeı shyqty.

Osy sát oıanyp ketken bala shoshyna jylap qoıa bergen edi. Birazǵa deıin ýanbaı áýrelegen soń ol mýzykanyń daýysyn barynsha kóterip, mashınanyń ishin jańǵyryqtyryp jiberdi. Sábı qoryqqany, álde shym-shytyryq daýysqa aldanǵany belgisiz jylaǵanyn toqtata qoıdy.

Orystyń baryldaq daýysty ánshisi áýlekilene aıqaılaıdy. «Kúshti aıtady». Aldyndaǵy jigit oǵan qısaıa bere aıqaılaı sóılep, barmaǵyn shoshaıtty. Arttaǵy qyz bolsa mýzyka áýeni dúr bergen zaman basyn eki jaqqa kezek bulǵap, yrǵaqqa elige bılep otyrǵan. Jigitiniń qoly jaıynda qalypty. Kelinshek úndegen joq. Anda-sanda óksik atyp, kózi bajyraıyp jatqan balasyna omyraý berýge yńǵaılandy...

Kún edáýir ystyq. Joldyń eki jaǵyndaǵy tilsiz sarǵaıǵan dala, zýyldaı artqa qashyp jatyr. Alystaǵy asfált betinde kilkigen saǵym, sharaǵa toltyrǵan sýdaı móldirep, kóz aldaıdy. Ol mýzykany sál báseńdetip, ozandaı jónelgen telefonyna qol sozdy. Anasy eken. Kóterdi.

— Balam, jolda kele jatyrsyń ba, búgin kelin perzenthanaǵa ketetin sekildi, tolǵaqtyń belgileri baıqalǵan soń jedel járdem shaqyryp qoıdyq.

Ol qatty qýandy.

— Túsindim, mama, alańdamańyz, men tez jetemin...

— Aınalaıyn balam, Asyqpashy! Dál qazir bosanǵaly jatqan joq qoı. Jol amandyǵyn bersin, eń áýeli!

— Ýaıymdamańyzshy, kúnde júrip júrgen jol ǵoı, ne tur deısiz, Qudaı saqtar.

— Sonda da. Osy kúndi az kútip, armandadym ba?! Neshe atadan beri jalǵyzsyń, seniń týylǵanyńdy ákeń kórmeı ketip edi, sony oılasam áli kúnge qorqamyn, qulynym...

— Oıboı, mama, boldy endi. Trýpkany qoıamyn qazir, men tez jetemin...

— ...

— Tez jetseń jaqsy bolar edi, men de kishkentaı tentekterimdi saǵyndym.

Jigit aǵasy qolyndaǵy oıynshyq avtomat pen oıynshyq qylyshqa qarap jymıyp qoıdy.

Kóńildenip alǵan ol mýzyka áýenin qaıta kúsheıtti da, terezeniń áınegin az túsirip, temeki tutatty. Bul kezde jazyq dala taýsylyp, kólik buralańy kóp alasa taýlardyń arasyna kirgen. Jol tar ári oıdym-oıdym tesik jerleri jıi kezdese beretin edi.

Shaǵyn taýdyń qoınynda ózgeshe bir jaılaý lepti salqyndyq bar. Ár tustan jolǵa entelegen jyqpyldar buta-búrgenmen kómkerilip tur. Olar joldyń negizgi qıyn tustarynan bógelmeı ótti. Birer kamaz ben, avtobýstardy tez aınalyp, artta qaldyrǵan. Kelesi qaıqańnan asyp edi, aldyńǵy jaqta toltyra mal tıegen qos tirkemeli kamaz ketip barady eken. Dereý oraǵytyp ótpese, aryda kóringen jaıdaq asýǵa deıin artynan ilesýge týra keledi. Ol jyldamdyqty kúsheıtip, gazdy yńyranta basty. Oqtaı ushqan mashına uzyn kamazdy janasalaı zymyrap, aldyna shyǵa bergen. Kenet qarsy kele jatqan avtobýstyń tóbesi kórindi. Aralyq áýdem jer ǵana. Ol kóligin bezildete óz baǵytyna túse bergen edi. Biraq... dál osy sátte qarsydaǵy avtobýsty aınalyp ótpek bolyp jantalasqan taǵy bir jeńil mashına zaýlatqan kúıi tup-týra bunyń tumsyǵynyń astynan bir-aq shyqty. Olaı-bulaı bultarýǵa keltirgen joq. Eki kóliktiń shopyry tejegish basýǵa da úlgermedi. Jigit aǵasy dalbasalap, qolyndaǵy oıynshyqtarymen betin qalqalaı berdi. Arttaǵy qyz shyńǵyra aıqaılap, jigitin qushaqtaı aldy. Kelinshek «Bissimilla» degen jalǵyz aýyz sózge tili kelgen boıy bar denesimen sábıin qorǵashtady...

Ol betpe-bet kelgen kóliktiń júrgizýshisin ap-anyq kórdi. Túri ólikteı qýaryp ketken jas jigittiń kózindegi sheksiz úreı men ókinish oty buǵan qaraı atylyp kele jatyr edi. Endi sol ot lezde ótkir qanjarǵa aınalyp ketti de, bunyń keýdesin aıaýsyz túırep bara jatty. Ary qaraı onyń jany eshqandaı aýyrsynýdy sezingen joq. Tek «gúrs» etken joıqyn úndi túısinip qaldy. Kóz aldynda qyzyl-jasyl ushqyn oınady... Artynsha, sol ushqynnyń arjaǵy shyńyraý túnekke aınalyp, ony túpsiz qarańǵylyqqa tarta jóneldi...

******

Úsh kún ótken soń ol kólik apaty bolǵan jerde otyrdy. Tamyzdyń ańyzǵaq jeli ústindegi aq kebinin tynymsyz jelpildetedi. Biraq, onyń táni tabıǵattyń san myń qubylysynyń bireýin de sezer emes. Tek janyn ezgen ashty azap qana sanasyn tikenshe tyrnap maza bermeıdi.

Ol ana jaqta múlde tynysh jata almady... «Gúrs» etken surapyl soqqy úni men shyńǵyrǵan qyz daýysy qulaǵynyń túbinde jańǵyryp, mıynyń ishin ınedeı piskiledi. Sol daýystan mezettik qutylǵanda, kóz aldynan jan túrshiktirer kórinister óte bastaıdy. Ásirese, ekiqabat jary. Kelinshegi bosanǵan eken,biraq balasy anasynyń qursaǵynan ajyraı sala kindigine oratylǵan kúıi bıik jar qabaqqa qaraı domalap barady. Jarqabaqtyń asty tolǵan baqa-shaıan, qoqyr-qoqsyq. Al, nárestesin izdegen anasy bolsa shashtary dýdyrap, eki qolyn aldyna soza basqa jaqqa júgirip barady...

Osynyń bárin kórip turǵan ol balasyna qaraı umtylmaq bolady. Alaıda, qoly, ne aıaǵy qozǵalsashy. Bútin denesi sal bolyp qalǵan jansyz. Tek otqa túsken torǵaıdaı typyrlap, jany ǵana shyryldaıdy. Aqyry belgisiz bir tilsim kúı ony osy araǵa alyp keldi. Azdy-kópti ómiriniń sońǵy qorytyndysy shyǵyp, pánı dúnıedegi jaryǵynyń aqtyq jaýaby aıtylǵan jerden, janyp jegideı jegen azaptyń daýasy tabylyp qalar. Endigi onyń bar tilegi kórde tynysh jatý ǵana bolyp qaldy.

Ol jol apaty bolǵan jerdiń aınalasyna qarady. Ataqty «Tamyr aǵashtyń» mańaıy eken. Tamyr aǵash — tasjoldan qıystaý sur bórte taý qyratynyń etegineósken alyp qara aǵash. Janynan syldyrap bulaq aǵady. Onyń tamyr aǵash atalýynyń da ózindik sebebi bar. Dińi jýan, japyraǵy máýeli osy bıik aǵashtyń tamyrlary eti ketip, súıegi qalǵan qarıanyń saýsaqtaryndaı arbıyp, jalańashtanyp jatatyn. Onyń ataqty bolýynyń sebebi tamyrynda da emes, sońǵy jıyrma jylda osy mańaıdaǵy kólikter soǵylýynan kópadamnyń ólim qushýynda jatsa kerek. Bir qyzyǵy, osy ataǵyna qaramaı adamdar onyń jaıly saıasynda demalýdy jaqsy kóretin. Onyń ózi de talaı ret Tamyr aǵashtyń túbinde tynyǵyp, as-sý ishken.

Ol Tamyr aǵashtyń qasyna jaqyn keldi. Adamdardyń sáýleli úmiti men qaıǵyly ólimine san márte kýá bolǵan aǵash ekiudaı bolmysta sıaqty. Tamyrlary mújilip, dińi eskire bastaǵan. Al, japyraq jaıǵan bıik basy baıaǵy qalpynda uqsaıdy.

Tasjolda kólikter toqtaýsyz aǵylyp jatyr.

Ol kún eńkeıgenshe Tamyr aǵashtyń aınalasynda júrdi. Bul jerden ádettegideı adam aıaǵy úziletin emes. Bireý keledi, bireý ketedi. Bári de asyǵys. Olardyń jantalasqan beıneleri buny tańǵaldyrady. Asyqqan jaqsy ma, jaman ba? «Asyqsań jaqsylyqqa asyq» deýshi edik qoı. Múmkin, sol jaqsylyqqa asyǵý shekten asyp, ómirdiń qalypty zańdylyǵyna, mólsherli yrǵaǵyna qaıshy kelip qalatyn shyǵar? Ol qansha oılansa da bul suraqqa jaýap taba almady. Óıtkeni, ol osy suraqty ózine tiri kúninde qoıyp, onyń jaýabyn tabýǵa nıettenip te kórmegen bolatyn.

Kún batyp ińir qarańǵylyǵy barqyn perdesimen aınalany búrkeı bastaǵanda ol aǵashtyń artyndaǵy bıik sur tóbege shyqty. Buryn el tóbeniń arjaǵyndaǵy jylan ózek jińishke saıda ordaly jylan baryn aıtatyn. Sondyqtan, olaı qaraı eshkim baryp kórgen emes. Kenet onyń qulaǵy syryldaǵan ózgeshe bir zor dybysty shalyp qaldy. Dybys barǵan saıyn jaqyndap keledi. Kebinin jalbyratyp, ornynan atyp turdy. Mańaıyna alaqtaı qarap edi, sur tóbeniń baýyryn qıyp ótip, myń san jylan ketip barady eken. Eki ara arqan boıy jer. Alyp shoǵyr irkilmeı, jyljyp aqqan qap-qara sý sekildi baıaý syrǵyp barady. Bir kezde olardyń qatarynan úlken sary teńbil jylan bólinip shyqty da, quıryǵyn qaqshıtyp alyp, buǵan qaraı týra tartty. Ol «selt» etken joq. Jylan kelgen boıda ony bir aınalyp, quıryǵymen baltyryn sıpaı, aıaǵynyń ústimen ótti de, óz jolymen jónele berdi. Tek sonda ǵana onyń aıaǵy jylannyń sýyq denesin sezdi. Netken tastaı, netken zárdeı!..

Sol sýyq onyń óne boıyn qaltyratyp sala berdi. Kúni boıy júrgende talaı temir, nebir áınek synyqtaryn ımenbeı basty. Biraq, aıaǵy eshteńeni túısingen emes. Aıaǵyn bylaı qoıǵanda onyń búkil denesi óliktiki ǵoı, al mynaý?..

— Oǵan nesin tańǵalyp tursyń?

Oıda joqta qasyretti bir ún kúńgir etti.

— Iá, seniń paıym-deńgeıińmen ólshegende, árıne bul tosyn jaǵdaı. Sen óliktiń arýaǵysyń. Ádette tiri pendeler úshin ólikten sýyq eshnárse joq. Alaıda, sondaı sýyq, úreıli arýaqty qaltyratatyndaı jylan nege sýyq, sen onyń sýyq yzǵaryn qalaı sezindiń? Onyń denesi nege ólikten de tastaı?

Ol únsiz qalshıyp qalypty.

Biraq, jańaǵy daýys ıesi odan jaýap kútken joq.

— Ol jylandar endi san ǵasyr mekendegen mynaý qonysynan máńgilikke ketip barady. Tún jamylyp, tynyshtyq izdep barady. Dese de, ony qaıdan tabatyny maǵan jumbaq. Ózderi de bilmeıdi...

— Sen kim bolasyń?

Ol kebinin qymtanyp, aınalasyna qarady.

— Men jol arýaǵymyn.

— Jol arýaǵy! Sonda joldar da óle me?

— Adam balasy jaralǵaly talaı joldardy óltirdi. Qazir meniń beıitim myna jańa salynǵan joldyń astynda.

— Nege tún kezip júrsiń?

— Sen óziń bunda nege keldiń?

Jol arýaǵy bunyń ózine qarsy suraq qoıdy.

— Men kórimde tynysh jata almadym. Myna ómirdiń elesi janymdy azaptap, maza bermedi. Tynyshtyq izdep júrmin.
Jol arýaǵynyń kekete «myrs» etken úni estildi.

— Sen sol tynyshtyqty taba qoıamyn dep oılaısyń ba? Uıat joq eken ózińde...

— Ne úshin?

Ol ishteı úreılenip qaldy.

— Sonda sen ólimińdi buldap, óz janyńnyń typ-tynysh bolýyn qalaısyń ǵoı. Sonymen bári bite salady dep sanaısyń ba? Biraq, jol apaty bolǵan kúni japyrylyp, qabysyp qalǵan kólikten senderdi shyǵaryp alǵan adamdar qalaı qınalǵanyn bilesiń be?

Ol óńi bozara basyn shaıqady.

— Sondaı aıanyshty boldy. Aıtýǵa dátim shydamaıdy. Aralaryńda denesi bútin qalǵany tek anasynyń qushaǵyndaǵy sábı ǵana eken. Perishtesi janyn qaǵyp qala almaǵanymen, náresteniń tánin aman saqtaǵan sekildi. Al, basqalaryńnyń saý tamtyqtaryń joq edi. Seniń jáne aldynda otyrǵan jigittiń denesin kóliktiń temirin kesip júrip zorǵa alyp shyqqan.

Ol ne aıtaryn bilmeı kemseń qaqty.

— Osyndaı azapty ólimmen óldim, endi qalaısha tynysh jata almaımyn.

— Oǵan haqyń joq. Óıtkeni, qazir seniń anań sý qarańǵy. Úsh kúnnen beri toqtamaı zar jylaǵandyqtan kózinen aıyryldy. Al, balań ómir esigin ashýyna alty saǵat qana qalǵanda ákesiz jetim bolyp úlgerdi. Múmkin, jaryń sen týraly jamanatty áli estigen joq. Ol bilgen kezde qandaı kúı keshetinin óziń shamalaı berersiń.

Ol turǵan ornynda jalp etip otyra ketti.

— Bunyń bárine men ǵana kináli emespin ǵoı. Qarsy aldymdaǵy kólik maǵan kelip soǵysty.

— Durys aıtasyń, sen ǵana kináli emessiń. Alaıda, jalpy adamzat balasy, jańa jol aýystyryp, jyldam kólikke otyrǵan saıyn adasa túskenderińdi bilesińder me osy?

Ol jaýap qaıtara alǵan joq.

— Aıtpaqshy, baǵana sen «jaqsylyqqa asyǵý» týraly ózińe saýal qoıyp ediń ǵoı. Sen ol kezde jaqsylyqqa asyǵý kerektigi jóninde durys oıladyń. Biraq, seniń oǵan jetý qarqynyń ómirdiń tabıǵı júris shektemesinen asyp ketti. Al, shynaıylyq pen tabıǵılyqtan aıyrylǵan kez-kelgen qubylys ózin de, ózgeni de ókinishke qaldyrady.

— Sonda neni meńzep tursyń?

— Men ómir súrgen zamanda meniń boıymmen talaı adam sapar shekti. Jarǵaq tondy jarly da, asyl kıimge oranǵan baı da jer ananyń qan tamyryndaı jalǵasqan topyraq jolmen táńirine táýbesin aıta ketip bara jatatyn. Jolǵa shyqqan tulpardyń shashasyn shań súıip, tostaǵandaı tuıaǵyn tas aımalaıtyn. Qońyrýly kerýenniń júgin arqalaǵan jankeshti qara narlar japaq tabandarymen topyraqty joldyjaıbaraqat basqanda jer ananyń jylýyn sezetin.

Al qazir sol joldardyń bári umyt boldy, kómilip qaldy. Adamdar olardy jerlep, jer anadan bıik turatyn jasandy joldardy salyp aldy, betin jaltyraǵan asfáltpen tumshalady. Búgingi adam jer ústinen bıik-bıik úıler turǵyzyp, jer ústinen bıikke ushqany úshin qudirettenip ketken sekildi. Biraq, túbi ózderiniń sol jerdiń astynda meken tebetinin jadynan shyǵaryp alǵandaı.

Men jerlengeli bir ǵasyrǵa taıady. Biraq, arýaǵym tún kezip, tynyshtyq taba almaıdy. Sebebi, jer ananyń jylýlyǵynan jerigen adamdardyń sýyq bolmysy ózderin sát saıyn ólimge baılaýda. Olar beıbit kúnde beker qyrylýda. Meni astyna jasyrǵan jasandy jol janyn temirge baılaǵan adamdardy belgisiz baǵytqa apara jatyr. Burynǵy qara jolmen sapar shegetin adam bitkenniń jan-bolmysy jer anamen tutasyp, tabıǵatpen úndesetin. Búgingi adamnyń sanasy, qasıet-qundylyǵy temirmen bite qaınasyp, tabıǵatpen teke-tiresetin boldy. Al, álemdegi eń uly zań ol — tabıǵattyń zańy. Ózgesiniń bári jasandy. Sen de janyńdy temirge tańyp, jasandy jolmen júrip adasqan bir beıbaqsyń.

Al, temir eshqashan jylýlyqty, bolmysty, qasıetti sezinbeıdi. Ol qaıta seniń sanańdy temirdeı qataıtyp, ózine táýeldi etedi. Sosyn ary qaraı bilgenin isteıdi. Sen sol temirdiń aldamshy jyldamdyǵyna senip, ýaqyttan ozbaqshy boldyń. Esińde bolsyn, ýaqyttan ozýǵa asyqqandar men tabıǵattyń uly zańyn aıaqqa taptaýǵa talpynǵandardyń baratyn jeri ólim, osylaı aıanyshty ajal qushý bolmaq.
Jol arýaǵy sózin doǵardy.

Ol únsiz otyr. Osy ýaqytqa deıin kólik shyrǵalńynan qaza tapqan adamdardy jaı Allanyń jazýynan asa almaǵandar dep qaraıtyn. Endi bári túsinikti bolǵandaı...

Alaıda ol úmitin bir jola úzgisi kelmedi.

— Bálkim, osynyń bárin ana dúnıedegi adamdarǵa eskertýdiń jolyn qarastyramyz.

— Ha..ha, ha, ha... Myna sen ekeýmiz sekildi ólikterdiń qolynan túk te kelmeıdi. Biz áldeqashan adamzat qateliginiń qurbany boldyq. Áýeli, endi jer ústindegi pendeler de bárin yrqynan shyǵaryp aldy. Olar ózderi oılap tapqan damý zańdylyǵy atty asa úlken asfált jolmen biraz jerge ketip qaldy. Biraq, onyń shet-shegi nege aparyp soǵatynyn ózderi de anyq bilmeıdi. Áıteýir jantalasa alǵa asyǵady...
Dalada jel kúsheıe bastaǵan edi. Tasjolda yshqyna gújildegen mashınalar jaryqtaryn shaǵylystyra tynbaı qaıshalysady.

— Kórgim kelmeıdi, kórgim kelmeıdi!..

Kenet jol arýaǵy azaptana aıqaı saldy.

Ol ne bolǵanyn ańǵarǵansha, «gúrs» etken alapat soqqy daýysyn estidi. Úsh kúnniń aldynda ózderi soqtyǵysqan jer oıran-asyr bolyp jatyr. İle aspandy tile shyńǵyrǵan jas qyzdyń zarly úni shyrqyraı shyqty. Daýystyń ashtylyǵy sondaı búkil dala titirep, taýlar dir-dir silkindi. Tamyr aǵashtyń jalańash tamyrlary tars-tars úzilip, basyna qonaqtaǵan qustar shýlap-shurqyrap dúrkireı ushty. Úrperdeı bolyp oıanǵan adamdar shoshyna jylaǵan balalarynyń júregin aptap, úreılene ımandaryp úıirip jatty...

Mıyna bireý biz tyǵyp alǵandaı sekirip ketken ol, aıaýsyz qınalystan ókire aıǵaılady. Sosyn, qos qulaǵyn basqan kúıi ordaly jylandar ketken jaqqa qaraı jan ushyra qashty. Áldebir temir-tersekke ilinip qalǵan kebinine de qaraǵan joq. Lypasyz sulbasyn súırete tún qarańǵylyǵyna sińip ǵaıyp boldy...

Sońy.

---