Ata saltym - asyl qazynam
Qyzylorda qalasy, №112 orta mektep
Qazaq tili men ádebıet pán muǵalimi
Nurjanova Aınur Zıadınqyzy
6 synyptarǵa arnalǵan
Ashyq tárbıe sabaqtyń taqyryby: «Ata saltym - asyl qazynam»
Maqsaty: Ulttyq sanany oıatý, tárbıeleý, jas urpaq sanasyna, týǵan halqyna degen qurmet, súıispenshilik, maqtanysh sezimin uıalatý, ulttyq rýhty sińirý. Ana tilin, dilin, dinin, onyń tarıhyn, mádenıetin, ómirin, kásibin qasterlep, salt - dástúrin, rýhanı - mádenı muralaryn meńgerý.
Kórnekiligi: kórme, slaıd
1 - júrgizýshi:
Ýa, aǵaıyn, umytpa ata dástúrin,
Basta árkez jaqsy ónege, jaqsy yrym.
Qamqorlaı júr, til dinińdi, saltymdy
Joǵary usta óz ultyńnyń asylyn.
2 - júrgizýshi.
Qarsy turǵyn qylyǵyna jamannyń,
Oń is basta aqta sútin anańnyń
Ǵylym úıren, sátti bolar qadamyń,
Shymda qyran eldik, ulttyq sananyń
Aryn oıla atań, anań, babańnyń,
Birlik saqta jetkenimshe shamańnyń
Sózin jatta, uǵyn tereń danańnyń,
Uly bolǵan mynaý baıtaq dalańnyń.
I júrgizýshi. Jaqsy urpaqtyń sanasynda týǵan halqyna degen qurmetteýdi, súıispenshilikti, ana tilin, dinin, tarıhyn, rýhanı - mádenı muralaryn qurmetteýge arnalǵan qasıetti qara shańyraǵymyzda ótkeli turǵan «Ata saltym, asyl qazynam» atty tárbıelik sharamyzǵa qosh keldińizder.
Jaýqazyn:
Ata saltym – asyl muram, ardaǵym,
Babalardyń jalǵastyrar armanyn.
San ǵasyrda qalpyn buzbas qadirim,
Ótkenimdi búginmenen jalǵadym.
Muhamed:
Qazaǵymnyń salt - dástúri jańǵyrǵan,
Tálimdi oı synaǵy, tárbıe kózi qaldyrǵan.
Salt - dástúrdi ardaqtaıyq, aǵaıyn.
Qazaq atty úlken, kishi, baldyrǵan.
Hansultan
Jınalyppyz, sátti kúni bárimiz de,
Úlken, kishi, jasymyz, kárimiz de.
Tórletińiz, qadirmendi qonaqtar,
Gúl - gúl jaınap myna bizdiń tórimiz.
Endi ortaǵa synybymyzdyń jeztańddaı ánshisi Aralbaıqyzy Aıagózdi «Toıbastar» ánimen ortaǵa shaqyramyz
II júrgizýshi. Qazaq dalasynyń qazaq aýlynda kindigimiz kesilip, týǵan halqymyzdyń ádet - ǵurpyn qalaýdaı qalap, dástúrin jadymyzǵa jylýdaı jınap, asyl tilin amanattaı ardaqtaıtyn, dinin dilime tumardaı toǵyp saltyn sanamyzǵa sybaǵadaı saqtap, jáne solardyń bári qurandaı qasterlep ósip, er jettik. «Yrym etseń adal et, jamandyqtan aman et» atty yrym - tıymdarǵa arnalǵan kórinis.
Kórinis:
Áje: Aýylǵa qonaq kelse, yryzdyǵyn ala keledi degen, káne, kelińder qazan kóterińizder.
Kelin: - Ia, ene, biz qazan kóterip, az mázirin daıyndap ta qoıǵanbyz!
Áje: Káne, jınalyp dastarhan basyna kelińizder.
- Áı, Berik, Bekjan, Islam káne dastarhanǵa kelinder! (qolyn jýǵasyn, Berik qolyn silkip qalady.)
Áje: - Bárińe sabaq bolsyn, esterińde júrsin! Sen qolyńdy jýǵan soń birneshe silkidiń. Bul óz yrys - nebisińdi tókkeniń, sýyńdy aınalaǵa shashyp, ádepsizdikke bókkeniń. Jaman yrymdy bastama, aqylsyzdyqty jurt aldyna tastama.
Bekjan bir qolymen nandy úzip jeıdi de, úgindisin tastaıdy.
Ájesi: Nandy bir qolymen úzý degen kıeli asty qorlaýmen birdeı. Ertede halqymyzdyń uǵymynda nan ýaǵyn tastama «obal» bolady, «jep qoısań baı bolasyń» dep tárbıelegen.
Bekjan: Áje, keshirersiz endi qaıtalamaımyn. Asyńyzǵa rahmet!
Áje: - Oıbaı myna pyshaǵy túskirdiń júzi shalqasynan jatypty ǵoı jóndep qoıyńdar. Ol kezdeısoq pálege uryndyrar.
(Osy kezde 1 bala tórde turǵan dombyrany at qylyp minedi.
Kelin: Dombyra qazaqtyń qasıetti dúnıesi. Ony tarta almasań da, qadirleı bil. Ónerin qasterleı bilmegen qazaqtyń balasy týǵan halqynyń janyn túsinbegen adam, tamyry shabylǵan aǵashpen teń. Sony este saqta!
1 - júrgizýshi
Qazaq halqynyń salt - dástúri bolashaqtyń aıqyn kórinisine úlesin tıgizedi. Saýatty da, salmaqty, adamgershilik qasıeti mol jas urpaq salt - dástúr, ádet - ǵuryppen óte tyǵyz baılanysta.
Damır:
Shildehana – sábı dúnıege kelgen soń bir jeti boıy ana men balany kútip, onyń kóńilin kóterip, onyń qasyna dastarhan jaıý ádeti. Qazaq eliniń ár túkpirinde bul rásim ár qalaı ótedi. Sol kúni balany shilde sýyna shomyldyryp, syńǵyrlaǵan tıyndar salady, balaǵa densaýlyqpen birge baılyq ta tileıdi. Shildehana ótkiziletin kúni ana ábden sorpalanyp óziniń shilde terin shyǵarýy tıis.
Maral:
Qyrqynan shyǵarý – bóbek dúnıege kelgen soń 40 kúnnen soń onyń alǵash ret shashy men tyrnaǵy alynyp, besikke salý rásimi oryndalady.
Móldir:
Esimin ataý (at qoıý) – bul rásim ulaǵatty kisige júkteledi.. At qoıý «kóz tımesin» degen oımen qoıylady. At tańdalǵannan keıin balanyń qulaǵyna 3 qaıtara aıtylady.
2 Júrgizýshi:
Mahabbat – bul kishigirim toı retinde ótedi. Besikke salý nemese bóleý tájirıbeli ájege nemese anaǵa júkteledi. Besikti túbegimen, jabdyǵymen kindik sheshe alyp keledi, Besiktiń túbegi ornalasqan jerden kishkene burshaq tárizdi toqashtar ótkizilip, ony «tyshtyrma» dep aıtady. Osy jerde jınalǵan analar besik jyrlaryn aıtady.
Nurbek:
Tusaý keser – bir jasqa tolyp erkin júre bastaǵan bal bóbektiń basqan qadamy qutty bolyp, odan ári jany jamandyq kórmeı jaqsy júrip ketýine tilek bildirý saltanaty retinde ótedi. Bóbektiń tusaýyn ata - ananyń qalaýy kesedi. Tusaýy kesilgen balany «Aq jol bolsyn» dep aq oramaldyń ústimen nemese jumsaq bolsyn dep kilem ústimen júrgizedi.
Samyrat:
Súndetke otyrǵyzylatyn balanyń qurmetine arnalyp toı - dýman jasalyp, balaǵa eń ásem kıimder kıgizip, atpen serýendetedi. Súndetke otyrǵyzatyn adamdy erekshe qurmetteıdi.
2 júrgizýshi:
Arýjan:
Betashar — qazaqtyń kelin túsirgende jasalatyn saltynyń biri.
Shymyldyq ishinde otyrǵan kelinniń basyna oramal jaýyp, toı ótip jatqan úıdiń eń jaqyn, úlgili kelinderi eki jaǵynan qoltyqtap alyp shyǵady. Oramaldyń teńge túıilgen ushyn dombyranyń moınyna ne taıaqtyń ushyna baılap, jyraý betashar jyryn bastaıdy. Ol shańyraqqa jańa túsken kelinge ata - enesin, úı - ishin tanystyrady, qandaı týysqandyq jaqyndyǵy bar ekenin, bedelin, qadir - qasıetin sheber tilimen jetkizip, árqaısysyna jeke - jeke sálem jasatady.
Jánıa:
Shashý, shashý, shashaıyq,
Aq sandyqty ashaıyq.
Bul mereke, bul toıda
Keremet rásim jasaıyq!
Shashý — dástúrli qazaq qoǵamyndaǵy ulttyq ádet - ǵuryp. Shashý bala týylǵanda, tusaý keskende, súndetke otyrǵyzylǵanda, kelin túskende, kúıeý kelgende, otaý kótergende t. b. qýanyshty jaǵdaılarǵa baılanysty shashylatyn qurt, irimshik, órik - meıiz, kámpıt jıyntyǵy. Shashýdy, ádette jasy úlken áıelder, ájeler shashady da, ony jastar, balalar terip alady. Keıde toıdan tábárik retinde úlkender de alyp, úıdegi jas balalaryna aparyp beredi.
Oıý - órnekter
Ajar
Tasqa, súıekke, aǵashqa, qashap oıyp, sol arqyly ózi kórgen tabıǵı ortasyn ne oıyn jetkizýge qushtarlyq atam - zamannan qalyptasa bastaǵan. Olar tekten - tekke týmaǵan, ómir qajettiliginen, tarıhı qoǵamdyq bolmystan týyp, halyqtyn tapqyrlyq oı - parasatyn beıneleıtin órnekter. Alasha, kıiz, kilem, tekemet, úı buıymdary arqyly bizge jetken oıý - órnekterdiń óz orny, óz mazmuny bar.
Oılarǵa súısinip,
Qaıran qalyp turasyn.
Kóre bilseń túsinip
Odan kóp syr uǵasyn,- degendeı endi solardyń birqataryna toqtalamyz. Sizderge oıý órnektiń bir túrin kórsetip óteıik.
Qoshqar múıiz - Molshylyq belgisi.
Maldy baqsań qoıdy baq,
Qoshqar múıiz súıekten.
Qos murtyńdy maı bulap,
Et arylmas ıekten. (oıý qyrqyp kórsetedi)
Qazaq tili men ádebıet pán muǵalimi
Nurjanova Aınur Zıadınqyzy
6 synyptarǵa arnalǵan
Ashyq tárbıe sabaqtyń taqyryby: «Ata saltym - asyl qazynam»
Maqsaty: Ulttyq sanany oıatý, tárbıeleý, jas urpaq sanasyna, týǵan halqyna degen qurmet, súıispenshilik, maqtanysh sezimin uıalatý, ulttyq rýhty sińirý. Ana tilin, dilin, dinin, onyń tarıhyn, mádenıetin, ómirin, kásibin qasterlep, salt - dástúrin, rýhanı - mádenı muralaryn meńgerý.
Kórnekiligi: kórme, slaıd
1 - júrgizýshi:
Ýa, aǵaıyn, umytpa ata dástúrin,
Basta árkez jaqsy ónege, jaqsy yrym.
Qamqorlaı júr, til dinińdi, saltymdy
Joǵary usta óz ultyńnyń asylyn.
2 - júrgizýshi.
Qarsy turǵyn qylyǵyna jamannyń,
Oń is basta aqta sútin anańnyń
Ǵylym úıren, sátti bolar qadamyń,
Shymda qyran eldik, ulttyq sananyń
Aryn oıla atań, anań, babańnyń,
Birlik saqta jetkenimshe shamańnyń
Sózin jatta, uǵyn tereń danańnyń,
Uly bolǵan mynaý baıtaq dalańnyń.
I júrgizýshi. Jaqsy urpaqtyń sanasynda týǵan halqyna degen qurmetteýdi, súıispenshilikti, ana tilin, dinin, tarıhyn, rýhanı - mádenı muralaryn qurmetteýge arnalǵan qasıetti qara shańyraǵymyzda ótkeli turǵan «Ata saltym, asyl qazynam» atty tárbıelik sharamyzǵa qosh keldińizder.
Jaýqazyn:
Ata saltym – asyl muram, ardaǵym,
Babalardyń jalǵastyrar armanyn.
San ǵasyrda qalpyn buzbas qadirim,
Ótkenimdi búginmenen jalǵadym.
Muhamed:
Qazaǵymnyń salt - dástúri jańǵyrǵan,
Tálimdi oı synaǵy, tárbıe kózi qaldyrǵan.
Salt - dástúrdi ardaqtaıyq, aǵaıyn.
Qazaq atty úlken, kishi, baldyrǵan.
Hansultan
Jınalyppyz, sátti kúni bárimiz de,
Úlken, kishi, jasymyz, kárimiz de.
Tórletińiz, qadirmendi qonaqtar,
Gúl - gúl jaınap myna bizdiń tórimiz.
Endi ortaǵa synybymyzdyń jeztańddaı ánshisi Aralbaıqyzy Aıagózdi «Toıbastar» ánimen ortaǵa shaqyramyz
II júrgizýshi. Qazaq dalasynyń qazaq aýlynda kindigimiz kesilip, týǵan halqymyzdyń ádet - ǵurpyn qalaýdaı qalap, dástúrin jadymyzǵa jylýdaı jınap, asyl tilin amanattaı ardaqtaıtyn, dinin dilime tumardaı toǵyp saltyn sanamyzǵa sybaǵadaı saqtap, jáne solardyń bári qurandaı qasterlep ósip, er jettik. «Yrym etseń adal et, jamandyqtan aman et» atty yrym - tıymdarǵa arnalǵan kórinis.
Kórinis:
Áje: Aýylǵa qonaq kelse, yryzdyǵyn ala keledi degen, káne, kelińder qazan kóterińizder.
Kelin: - Ia, ene, biz qazan kóterip, az mázirin daıyndap ta qoıǵanbyz!
Áje: Káne, jınalyp dastarhan basyna kelińizder.
- Áı, Berik, Bekjan, Islam káne dastarhanǵa kelinder! (qolyn jýǵasyn, Berik qolyn silkip qalady.)
Áje: - Bárińe sabaq bolsyn, esterińde júrsin! Sen qolyńdy jýǵan soń birneshe silkidiń. Bul óz yrys - nebisińdi tókkeniń, sýyńdy aınalaǵa shashyp, ádepsizdikke bókkeniń. Jaman yrymdy bastama, aqylsyzdyqty jurt aldyna tastama.
Bekjan bir qolymen nandy úzip jeıdi de, úgindisin tastaıdy.
Ájesi: Nandy bir qolymen úzý degen kıeli asty qorlaýmen birdeı. Ertede halqymyzdyń uǵymynda nan ýaǵyn tastama «obal» bolady, «jep qoısań baı bolasyń» dep tárbıelegen.
Bekjan: Áje, keshirersiz endi qaıtalamaımyn. Asyńyzǵa rahmet!
Áje: - Oıbaı myna pyshaǵy túskirdiń júzi shalqasynan jatypty ǵoı jóndep qoıyńdar. Ol kezdeısoq pálege uryndyrar.
(Osy kezde 1 bala tórde turǵan dombyrany at qylyp minedi.
Kelin: Dombyra qazaqtyń qasıetti dúnıesi. Ony tarta almasań da, qadirleı bil. Ónerin qasterleı bilmegen qazaqtyń balasy týǵan halqynyń janyn túsinbegen adam, tamyry shabylǵan aǵashpen teń. Sony este saqta!
1 - júrgizýshi
Qazaq halqynyń salt - dástúri bolashaqtyń aıqyn kórinisine úlesin tıgizedi. Saýatty da, salmaqty, adamgershilik qasıeti mol jas urpaq salt - dástúr, ádet - ǵuryppen óte tyǵyz baılanysta.
Damır:
Shildehana – sábı dúnıege kelgen soń bir jeti boıy ana men balany kútip, onyń kóńilin kóterip, onyń qasyna dastarhan jaıý ádeti. Qazaq eliniń ár túkpirinde bul rásim ár qalaı ótedi. Sol kúni balany shilde sýyna shomyldyryp, syńǵyrlaǵan tıyndar salady, balaǵa densaýlyqpen birge baılyq ta tileıdi. Shildehana ótkiziletin kúni ana ábden sorpalanyp óziniń shilde terin shyǵarýy tıis.
Maral:
Qyrqynan shyǵarý – bóbek dúnıege kelgen soń 40 kúnnen soń onyń alǵash ret shashy men tyrnaǵy alynyp, besikke salý rásimi oryndalady.
Móldir:
Esimin ataý (at qoıý) – bul rásim ulaǵatty kisige júkteledi.. At qoıý «kóz tımesin» degen oımen qoıylady. At tańdalǵannan keıin balanyń qulaǵyna 3 qaıtara aıtylady.
2 Júrgizýshi:
Mahabbat – bul kishigirim toı retinde ótedi. Besikke salý nemese bóleý tájirıbeli ájege nemese anaǵa júkteledi. Besikti túbegimen, jabdyǵymen kindik sheshe alyp keledi, Besiktiń túbegi ornalasqan jerden kishkene burshaq tárizdi toqashtar ótkizilip, ony «tyshtyrma» dep aıtady. Osy jerde jınalǵan analar besik jyrlaryn aıtady.
Nurbek:
Tusaý keser – bir jasqa tolyp erkin júre bastaǵan bal bóbektiń basqan qadamy qutty bolyp, odan ári jany jamandyq kórmeı jaqsy júrip ketýine tilek bildirý saltanaty retinde ótedi. Bóbektiń tusaýyn ata - ananyń qalaýy kesedi. Tusaýy kesilgen balany «Aq jol bolsyn» dep aq oramaldyń ústimen nemese jumsaq bolsyn dep kilem ústimen júrgizedi.
Samyrat:
Súndetke otyrǵyzylatyn balanyń qurmetine arnalyp toı - dýman jasalyp, balaǵa eń ásem kıimder kıgizip, atpen serýendetedi. Súndetke otyrǵyzatyn adamdy erekshe qurmetteıdi.
2 júrgizýshi:
Arýjan:
Betashar — qazaqtyń kelin túsirgende jasalatyn saltynyń biri.
Shymyldyq ishinde otyrǵan kelinniń basyna oramal jaýyp, toı ótip jatqan úıdiń eń jaqyn, úlgili kelinderi eki jaǵynan qoltyqtap alyp shyǵady. Oramaldyń teńge túıilgen ushyn dombyranyń moınyna ne taıaqtyń ushyna baılap, jyraý betashar jyryn bastaıdy. Ol shańyraqqa jańa túsken kelinge ata - enesin, úı - ishin tanystyrady, qandaı týysqandyq jaqyndyǵy bar ekenin, bedelin, qadir - qasıetin sheber tilimen jetkizip, árqaısysyna jeke - jeke sálem jasatady.
Jánıa:
Shashý, shashý, shashaıyq,
Aq sandyqty ashaıyq.
Bul mereke, bul toıda
Keremet rásim jasaıyq!
Shashý — dástúrli qazaq qoǵamyndaǵy ulttyq ádet - ǵuryp. Shashý bala týylǵanda, tusaý keskende, súndetke otyrǵyzylǵanda, kelin túskende, kúıeý kelgende, otaý kótergende t. b. qýanyshty jaǵdaılarǵa baılanysty shashylatyn qurt, irimshik, órik - meıiz, kámpıt jıyntyǵy. Shashýdy, ádette jasy úlken áıelder, ájeler shashady da, ony jastar, balalar terip alady. Keıde toıdan tábárik retinde úlkender de alyp, úıdegi jas balalaryna aparyp beredi.
Oıý - órnekter
Ajar
Tasqa, súıekke, aǵashqa, qashap oıyp, sol arqyly ózi kórgen tabıǵı ortasyn ne oıyn jetkizýge qushtarlyq atam - zamannan qalyptasa bastaǵan. Olar tekten - tekke týmaǵan, ómir qajettiliginen, tarıhı qoǵamdyq bolmystan týyp, halyqtyn tapqyrlyq oı - parasatyn beıneleıtin órnekter. Alasha, kıiz, kilem, tekemet, úı buıymdary arqyly bizge jetken oıý - órnekterdiń óz orny, óz mazmuny bar.
Oılarǵa súısinip,
Qaıran qalyp turasyn.
Kóre bilseń túsinip
Odan kóp syr uǵasyn,- degendeı endi solardyń birqataryna toqtalamyz. Sizderge oıý órnektiń bir túrin kórsetip óteıik.
Qoshqar múıiz - Molshylyq belgisi.
Maldy baqsań qoıdy baq,
Qoshqar múıiz súıekten.
Qos murtyńdy maı bulap,
Et arylmas ıekten. (oıý qyrqyp kórsetedi)
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
