InfoHub Logo

Áz Jánibek han Syrdyń oń jaǵynda otyrady eken. Bir kúni Syrdyń sol jaǵyndaǵy elge jarlyq qylady: «Baıtaldarym qulyn tastap jatyr, aıǵyrlarynyń daýysy maza bermedi, aıǵyrlaryn qyrsyn!» deıdi. El han jarlyǵynan qorqyp, sasady, jıylys qylyp aqyldasady. Jınalǵan jurttyń ishinen bir kóse shyǵyp: «Sender saspańdar! Hannyń jaýabyn men bereıin. Maǵan bir túıe, bir kebeje, shashy qara, saqaly aq bir shal, saqaly qara shashy aq bir shal jáne bir serke berińder!» — dedi. Jurt osy aıtqandaryn taýyp beredi. Sodan keıin kóse hanǵa jóneledi. Hannyń aýylynyń shetine kelip: «Hanǵa jolyqqan kisi qalaı jolyǵady» dep suraıdy. Minip kelgen kóligin keıin tastap, daýys estirtim jerden: «Sáláýmalaıkým, aldıar!» dep qolyn qýsyryp barady» deıdi. Kóse ol aıtqandy istemeı, túıesine mingen boıymen qasyndaǵylaryn alyp hannyń úıiniń tusyna baryp, úshke deıin: «sóıles, aý!» dep daýystady, eshkim úndemedi. «Myna shirkinge kók túndik kelip qalǵan eken» dep keıin baryp túsip, eki shaldy eki jaǵyna otyrǵyzyp, ózi ortasynda shyntaqtap qısaıyp jatady. Serkeni túsirip baılap,
túıesin shóktirip qoıady. Han kóseniń bul isine ashýlanyp: «Ana shaldyń basyn alyńdar!» dep kisi jumsaıdy. Hannyń jumsaǵan kisisi Kóseniń otyrǵan túrin kórip, hanǵa qaıta keledi: «otyrǵan túri bir túrli qyzyq, ózi qý kóse eken, eki jaǵynda eki qarty bar, bir serke baılaýly tur, túıesi shógerilgen, ortasynda ózi shyntaqtap jatyr, basyn shabýdy laıyq kórmedim», — dedi. Muny estigesin han Kóseniń jatqan jerine keldi. Han jaqyndap kelgende Kóse shyntaqtap jatqan kúıinde:

— Salaýmaleıkým, aldıar han! — dedi. Han:

— Ýa, kósem, túıe mingeniń qalaı? Kóse:

— Túıe minsem, qyrymdaǵyny kórip, qaýip-qaterden aman qalýǵa sebep bola ma dep oılaımyn. Han:

— Túıege kebeje nege teńdeısiń? Kóse:

— Túıege kebeje jaraspaı ma? Han:

— Ýa, kósem, serke alyp júrgeniń qalaı? Kóse:

— E, hanym, bilmeısiń be? Han:

— Bilmeımin. Kóse:

— Bala ekesiń ǵoı... «Mal jaqsysy — serke, adam jaqsysy — erke degen». Han:

— Ýa, kósem, shashy aq, saqaly qara qartyń ne? Kóse:

— Shash saqaldan jıyrma bes jas úlken emes pe? Sondyqtan aǵarǵan ǵoı. Han:

— Shashy qara, saqaly aq qartyń ne? Kóse:

— Munyń aty shaban, qatyny jaman, atqa minse, tebingen, úıde otyrsa, keıigen, sondyqtan munyń saqaly aǵarǵan.

Han óziniń kisilerine sybyrlap:

— Munyń qoltyǵynda tesigi bar shyǵar, sóz gýlep shyǵa berdi ǵoı, buny sýǵa túsirip qoltyǵyn qaraıyq, — dedi.

Han:

— Ýa, Kóse, sýǵa túsesiń be? Kóse:

— Túseıik.

Ózge jurt sýǵa túskende Kóse men han keıinirek qaldy, sonda han Kósege:

— Túspeısiń be, Kóse, — dedi. Kóse:

— Qolyńdy berseń, túseıin. Han:

— Bereıin, tús! — dep han ózi sýǵa tústi. Kóse kóılektiń jeńin, dambaldyń balaǵyn býyp, túıip jatty. Sonda han:

— Ýa, Kóse, nege býynyp, túıinip jatyrsyń? — dedi.

Kóse:

— Bul sýdyń ne sebepten «Syr» atanǵanyn bilemisiń? — dedi. Han:

— Bilmeımin, — dedi. Kóse:

— Á, hanym, bala ekesiń ǵoı. osy sýdyń boıynda alpys pyshaǵyn taptap, bizderin saqtap otyryp syrlasqan, syrlasyp otyrǵanda sý tasyp, alpysy da sýǵa ketken, sol ýaqta alpys pyshaq pen biz saptary tómen qarap, júzderi, ushtary joǵary qarap sý túbine ornap-ornap qalǵanmen, sol pyshaq pen bizden qorqyp, býynyp, túıinip jatyrmyn, — dedi. Han sýdan shyqty da:

— Mynany qyzyl aýyzǵa aparyp qondyryńdar, — dedi.

Hannyń kisileri Kóseni qyzyl ıtterdiń ortasyna aparyp tastady. Tań atqansha qyryq qyzyl ıtti qoınyna salyp barǵan sapysymen qyryp óltirip tastady. Sonda han:

— Aman-esen keldiń be, Kósem, — dedi. Hannyń bir kisisi turyp:

— Aman-eseni qurysyn, qyzyl aýyzdardy qyryp kelipti, — dedi. Han:

— Ýa, Kóse, qaıtamysyń? — dedi. Kóse:

— Qaıtpaımyn, Jırenshege jolyǵyp qaıtamyn. Han:

— Joq, Kóse, Jırenshege qarama, men ony jibereıin, — dedi. Kóse:

— Qoı, jibermeısiń. Han:

— Jibereıin, ýa Kósem, qyzyl aýyzdardy qyryp tastaǵanyń qalaı? Kóse:

— Bizdiń aýyldyń qoılaryn kúnde qasqyr qyryp jatyr, soǵan paıdasy tımegesin qyzyl aýyzdardyń keregi qansha, qyrmaı qaıteıin? Han:

— Bizdiń aýyl Syrdyń ber jaǵynda, sizdiń aýyl ar jaǵynda, qasqyrǵa ne aıla qylsyn, qalaı qorǵasyn? — dedi.

Kóse:

— Endeshe bizdiń aýyldyń aıǵyrlarynyń daýsy seniń baıtaldaryńa qaıdan estildi? — dedi.

Han úndeı almady. Kóse júrip ketti. Artynan hanǵa Jırenshe keledi. Kóseniń kelgenin, aıtqan sózderin han Jırenshege bastan-aıaq aıtyp ótti. Jırenshe: «Men oǵan baraıyn» dep edi, han: «oıbaı, barma, kisiden tosylatyn emes, qý kóse kórinedi», — dedi. Jırenshe shydamaı Kóseniń artynan ketip qaldy. Jırenshe Kóseni qýyp jetip, artynan kelip sálem berip edi, Kóse sálemin almady. Sonan soń kóldeneńnen kelip sálem berip edi jáne qaramady. Qarsy aldynan shyǵyp sálem berip edi, sálemin aldy. Sóılesip, amandyqqa kelgesin Jırenshe aıtty:

— Artyńnan sálem berdim, almadyń, mánisi ne? Kóse:

— Artymnan kelip ıt úrýshi edi. Jırenshe:

— Kóldeneńnen bergende nege almadyń? Kóse:

— Kóldeneńnen qatyn sóıleýshi edi, sabaz erdiń minezi qarsy kelip sálem berý, sondyqtan aldymnan bergen sálemdi aldym, — dedi.

Jırenshe:

— Ýa, Kóse, jer ortasy qaıda? Kóse:

— Ýa, men túıege minip jer sharasyn boljaı almaı kelemin, astyńdaǵy atyńdy bere tursań, jer ortasyn bilip bereıin, — dedi.

Jırenshe attan túsip, atyn beredi. Kóse atqa minip alyp, túıeni jetelep, olaı bir, bylaı bir jortyp, jortyp kelip: «Jer ortasy tóbe, el ortasy kóre» degen, boljap kelip qarasam, seniń turǵan jeriń jer ortasy eken», — dedi de atty saýyrǵa bir salyp, Jırenshege qaramastan tartyp júrip ketti. Kóse sol jolynda eline qaıtyp kele jatyp bir aýyldyń shetinde bıe saýyp turǵan bir qyzǵa kelip:

— Saýar kóbeısin, sódegeı bıkesh! — dedi. Sonda qyz:

— Tursam, túzeler, seniń aýzyń emes, — dedi.

— Tilińdi Qudaı kessin! — dep, atty saýyrǵa bir salyp Kóse tartyp otyrdy.

---