InfoHub Logo

«On san noǵaı búlgende, Ormanbet han ólgende» dep aıtylatuǵyn Ormanbet Esil, Nura boıynda «Toǵanastyń toqsan eki kólinde» jaılap, qystap júrgen kúninde Ormanbet hannyń úıine úsh jaıaý kelip qonypty.

— Kim bolasyz? — dep surasa:

— Din ıslamnyń qorǵany, sharıǵattyń shegesi, qazyǵy halıfa jurtynyń kisisimiz, — depti.

— Jol bolsyn, neǵyp júrsizder? — degende:

— Halıfa patshasy jiberip edi: «úsh qashqyn qashty. Sol úsh qashqynnyń barǵan jeri búlinedi, qurıdy. Sony musylmannyń qaı jurtyna baryp panalasa, sol oramynda bolǵan musylman patshalary ustap bersin» dep bizdi solardyń sońynan qýdyryp jiberdi, — desipti.

Ormanbet han:

— Bizdiń bul oramǵa ondaı jyn-saıaq kelgen joq, — depti.

Onda ol úsheýi aıtypty:

— Sizdiń qol astyńyzdaǵy jurttan taptyq, bar eken, — depti.

— Ol qaıda júr eken? — depti.

— Onyń qaıda júrgenin aıtaıyq: ustap, baılap, bizge aıaq-qolyn kisendep beretuǵyn bolsańyz, — depti.

— Jaraıdy, aıtqandaryńsha qylyp, bekitip bereıin, — depti.

— Bekitip berseńiz, ol úsh qashqynnyń dókeıi, asa buzylǵan at-shamynysy zorlyq edi, onan sońǵysy urlyq edi. Onan sońǵysy ótirik edi. Sol úsh zalym sizdiń qolastyńyzǵa kelip, qorǵalap tyǵylǵan eken. Sony ustap berseńiz, jurtyńyz jurt bolyp otyrady da, ony ustap bermeseńiz,
el-jurtyńyzǵa búlinshilik kiredi, — depti.

Sonan soń Ormanbet oıǵa tústi deıdi: «Meniń bul jurtyma mundaı jaman pıǵyldar aralasqan eken. Áýel aqyrdan beri qaraı urlyqtyń, zorlyqtyń, ótiriktiń aralasqan jeri ońbaýshy edi. Qoı, men kóptiń aýzyn tyıa almaspyn. Onan da basymdy alyp qashaıyn», — dep, bir túnde ǵaıyp bolyp, joǵalyp shyqqan eken. Sonda ketip bara jatyp, kóp qoıshyǵa dýshar bolyp, besin namazynyń ýaqytysy eken.

— Balalar, men namaz oqyp alǵansha, atymdy ustaı tur, — dep aıtsa, Ormanbet han ekenin tanymaıdy, tilin alyp, atyn ustap turmapty. İshinde bir kishkeneleý jasyraq bala:

— Qyryq jyl baqqanmen, qoı muratqa jetkizbes. Qudaıdan qorqynyshly áz aǵanyń atyn ustap, batasyn alsam, bir muratqa jetkizer, — dep aınala tura qalyp qashan namaz oqyp bolǵansha búlk etpeı, atyn ustap turyp, qoltyǵynan alyp attandyryp, batasyn alyp qalypty. Sonda Ormanbet han balaǵa aıtyp ketken eken:

— Meniń atym — Ormanbet. Men degen jurt osy tóbeniń basyna tastan tam salyp, maǵan oqıtuǵyn Quranyn, qylatuǵyn batasyn qyla bersin! Men endi bul el-jurtqa joqpyn. Menen soń on san noǵaılyǵa sen úlgi aıtarsyń. Senen soń noǵaıly degen jurttan tóbe basyna shyǵyp, tóre berer ul týmas.

Bizdiń bul jurt jaılady
Nura menen Esildi.
Arqanyń tarlaý shóbiniń
Arqasymen esirdi.
Bir qaranyń ornyna
Syı-sıpatqa beristi.
Balasyn zarlap, qaqsatyp,
Malsha jumsap jesirdi,
Talasyp baılar qonysqa,
Jetim-jesir, nashardy
Qonysynan kóshirdi.
Abıyr, baǵyn daý alar,
Qımaǵan malyn jaý alar.
Jer-sý adyra, tul qalar,
Keıingi úrim-butaqqa
Qylyp bir ketti kesirdi.
Bu jerden aýar qonysy,
Aýqaty bolar qol isi.
Bir-bir ushar kózinen
Ón boıy Esil, Nuranyń
Maldyń bir jatqan órisi.
Ózinen-ózi búlindi
Noǵaıly myrza balasy.
Kún-tún bop orys kirisi.
Úlkeni keter kóre almaı
Beınetti júrer óle almaı.
Kedeılikten tentirer
Alýmen taýyp bere almaı.
Aldyna salyp jelkeler
Máskeýdiń kazak-orysy.
Osyndaı birneshe keıingide bolashaq oqıǵalardy aıtyp:

— Al, balam, endi qalǵany bolsa, jurtqa óziń aıtyp baıan qyla berersiń, — dep aýzyna túkirip, kóz aldynda qybylaǵa qarap, jónele berdi deıdi. Sonan soń qaıtyp Ormanbetti «kórdim, bildim» degen jan joq. Sol bala Móńke bı atanypty. Sol aıtýy boıynsha noǵaılar balanyń: «Osy jerde amandasyp qaldym» degen jerine tam salyp, sony osy kúnde «Ormanbet tamy» dep aıtysady.

---