Azattyq tańyn ańsaǵan Alash arystary
Taqyryby: «Azattyq tańyn ańsaǵan Alash arystary»
Maqsaty: Oqýshylarǵa qazaq halqynyń ǵasyrlar boıy ótken qıynshylyqtaryn aıta kelip, osy zulmat jyldary eliniń azattyǵyn ańsaǵan ult zıalylaryna toqtalý, óz elin, jerin qorǵaıtyn urpaq tárbıeleý.
Kórnekiligi: «Alash» atty kitap kórmesi», Alash qaıratkerlerine arnalǵan býklet, «Azattyqty ańsaǵan Alash» atty gazet, Alash týraly jazylǵan sózder.
Barysy
Uıymdastyrý kezeńi
Muǵalimniń kirispe sózi
«XX ǵasyrdyń basynda ulttyq birlikti nyǵaıtý ıdeıasyn alǵa tartqan rýhanı - zerdeli ıgi jaqsylar qazaqtyń ulttyq ıdeıasyn jasaý mindetin óz moınyna aldy. Olar qoǵamnyń túrli tarabynan shyqqandar, ári eń aldymen dástúrli dala aqsúıekteriniń ókilderi edi. XX ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq qoǵamynda zıaly qaýym qalyptasýynyń urpaqtar estafetasy sıaqty sıpaty bolǵanyn atap aıtqan abzal» dep elbasymyz N. Á. Nazarbaev óziniń «Tarıh tolqynynda» atty kitabynda aıtyp ótti. Ótken HH ǵasyr qazaq halqynyń tarıhynda uly oqıǵalarmen este qalady.
Sol oqıǵalardyń ishinde «myń ólip, myń tirilgen» halqymyzdyń basynan ótken 1930 - 1938 jyldar aýyr da azapty kezeń boldy.
Egemen el, táýelsiz memleket bolý jolynda ómirin sarp etken Ahmet Baıtursynuly, Mirjaqyp Dýlatov, Maǵjan Jumabaev syndy arys azamattarymyz surqıa saıasattyń qurbandary boldy.
1. Júrgizýshi:«Alash» partıasy – qazaqtyń tuńǵysh ulttyq demokratıalyq partıasy. 1917 jyly shildede Orynbordaǵy búkilqazaq sezinde quryldy. Kóp uzamaı on taraýdan turatyn partıa baǵdarlamasynyń jobasy jasaldy.
Alash partıasyn uıymdastyrýshy – Álıhan Bókeıhanov.
HH ǵasyrdaǵy qazaq tarıhynda tereń iz qaldyrǵan Alash partıasynyń negizgi maqsaty Reseı Federasıalyq demokratıalyq respýblıkasynyń quramynda qazaq avtonomıasyn qurý boldy.
2. Júrgizýshi: «Alashorda úkimeti» 1917 jyly Orynborda 3 - 15 - jeltoqsan aralyǵynda İİ Búkilqazaq quryltaıyn ótkizdi. Negizgi maqsaty Alashorda úkimetin qurý. Tóraǵasy Álıhan Bókeıhanov. Ult keńesi quramyna 25 adam kirdi. Alash astanasy Semeı qalasy edi.
Sol kezde Reseıde oryn alǵan jaǵdaıǵa baılanysty qazaqtardyń jarıalaǵan avtonomıasyn júzege asyrý múmkin emes edi, kezekte bostandyqtyń jaýy bólshevızmmen kúresý turdy.
Ózderiniń qolǵa alǵan sharalaryn iske asyrý jolynda Alashorda úkimeti Keńeske qarsy jaqpen birigýge týra keldi. 1918 jyly Azamat soǵysynyń bastalyp ketýi Alashorda úkimetiniń jumysyn toqtatýǵa májbúr etti.
1. Júrgizýshi:
Qazaǵym, qaqtyqpa, qamalma,
El bolar halyńdy amalda!
Ketti týy, atty tań, shyqty kún,
Sal maldy, sal jandy aıanba!
Ne kórsem de Alash úshin kórgenim,
Maǵan ataq ultym úshin ólgenim.
Men ólsem de alash ólmes kórkeıer,
İsteı bersin qoldarynan kelgenin.
İİ Búkil qazaq sezinen kórinis
(Bir top adamnyń aldyna shyǵyp)
Á. Bókeıhanov: «Azattyqtyń tańy atty. Tilekke qudaı jetkizdi. Kúni keshe qul edik, endi bul kún teńeldik. Qam kóńilde qaıaýdaı arman qalǵan joq. Neshe ǵasyrlardan beri jurttyń bárin qorlyqta, quldyqta ustaǵan jaýyz úkimet, ózgege qazǵan ory ózine shaǵyn kór bolyp, qaıtpas qara saparǵa ketti.
Endi búgin teńelip, túsimizde kórmegen jaqsylyqty óńimizde kórip, tóbemiz kókke jetip otyr. Bul kúnge jetkizgen qudaıǵa myń shúkirshilik!
Men kadet partıasyna kettim.
(Top ishinen eki úsh adam: «Biz de oılansaq qaıtedi» degen daýystar shyǵady).
Álıhannyń artynan júrip bári sahnadan shyǵyp ketedi)
2. Júrgizýshi: Alash týy astynda,
Kún sóngenshe sónbeımiz.
Endi alashty eshkimniń
Qorlyǵyna bermeımiz.
Óler jerden kettik biz,
Jasaıdy Alash, ólmeımiz.
Jasasyn Alash, jasasyn!
Kórinis
Daýys: «Alashorda úkimetin búginnen qaldyrmaı jarıalaımyz ba?»degen usynys bolady.
Daýys berý bastalyp ketedi. Daýys berýdiń qorytyndysy boıynsha Shyǵys alashorda 42 daýysty, al Batys Alashorda 39 daýysty alady. Úsh adam daýys bermeı qalys qalady.
Batys Alashordashylar: «Alashorda úkimetin búginnen qaldyrmaı jarıalaıyq».
Shyǵys Alashordashylar: « Joq, toqtaı turyńdar, mynaý Túrkistan oblysy, Túrkistanǵa qaraıtyn Jetisý oblysy, Syrdarıa oblysy bar solardy pikirin bileıik» deıdi.
Daýys bermeı qalys qalǵan úsh adam: «Biz Alashorda úkimetine qosylmaımyz, biz Túrkistan avtonomıasyn quramyz» dep sahnadan shyǵyp ketedi.
1. Júrgizýshi: Alash dese, rýhyń silkinip, ulttyq «meniń» oıanyp, maqtanysh sezim bıleıdi. Osy sezimdi aspan astyn Alash atymen tundyryp, án salǵyń keledi. Al, Alashtan qalǵan án bar ma osy?
2. Júrgizýshi: Bar. Bar bolǵanda qandaı!
Zar zaman mánerlep oqý.
1. Oqýshy: Kez bolǵan soń ker zaman bizdiń baqqa,
Jaý jaraǵyn asyryp, mindik atqa.
El bastaıtyn erlerge bul bir zor syn,
Jańa talap, jas ulan, qarap jatpa.
Zaman - aı?
Azamaty alashtyń
Attanatyn kún týdy.
Tulpar minip, tý ustap,
Baptanatyn kún týdy.
El bastaıtyn qaıdasyń, kósemderim?
Sóz bastaıtyn qaıdasyń, sheshenderim?
Táýekelge bel baılap, bastap topty
Tıgizbesin jurtqa jaý keselderin.
Zaman - aı!
Baı, qaıdasyń, ortaǵa malyńdy sal,
Azdy - kópti aıamaı baryńdy sal.
Jany tátti jaqsylar, qaıdasyńdar?
Musylmannyń jolyna janyńdy sal.
Zaman - aı!
El qorǵaıtyn qaıdasyń, batyrlarym?
Óleń, kúıdiń sheberi aqyndarym?
Azamattyń mindeti eldi qorǵaý,
Tóngeli tur basyna kúshti tolǵaý.
Zaman - aı!
1. Júrgizýshi: Aıbarly eldiń ulymyn aı tańbaly,
Keıipkeri emespin erteginiń.
Qazaq degen jalǵyz uly men bolamyn,
Jer álemge jetedi kópke únim!
2. Oqýshy Ahmet Baıtursynov. Onyń taǵdyry - qıyn, biraq kisi qyzyǵarlyq taǵdyr. Ǵumyry ashshy armanǵa toly, alaıda ónege bolarlyq ǵumyr. Maqsat - muratynyń mazmuny, keı tusta qaıshylyqtarǵa soqtyrdy desek te, óte tereń. Ol 1872 jyly qańtar aıynyń 28 - de Torǵaı oblysy, Torǵaı ýeziniń Tosyn bolysynda Sarytúbek deıtin jerde dúnıege keldi. Ákesi Baıtursyn qarapaıym sharýa bolǵanymen márttigi, kisiligi basym, kózi ashyq azamat bolsa kerek. 1885 jylǵy qazannyń 12 - de oıaz bastyǵy Iakovlevtiń basyn jarǵany úshin inisi Aqtas ekeýi 15 jylǵa sottalyp, 17 jyl boıy “ıtjekkende” aıdaýda boldy. Aýyl moldasynan hat tanyǵan Ahmet Torǵaıdaǵy eki jyldyq orys - qazaq ýchılıshesin támamdaǵan soń 1891 jyly kerýenshilerge Orynborǵa baryp sonda qyrǵyz (qazaq) muǵalimder mektebine oqýǵa túsedi.
3. Oqýshy Álıhan Nurmuhameduly Bókeıhan. Qarqaraly oıazy, Álteke – Syrym oblysy, Jeltaý baýraıyndaǵy Myrzataı qystaýynda dúnıege kelgen. Qazirgi ákimshilik aımaqtyq ataýy boıynsha bul eldi – meken Jezqazǵan oblysy Aqtoǵaı aýdany, ”Qaratal “ sovhozyna qaraıdy. Qazaqtyń bolashaq saıası kósemi, bir basynda san túrli ǵylym toǵysqan biregeı tulǵanyń bilim darıasynan sýsyndaǵan ilki qadamy burynǵy Myrzataı atalǵan, qazirgi Qasym qystaǵynda aýyl moldasynan saýat ashýdan bastalady. Reseıdegi joǵary dárejeli amandar daıarlaıtyn bilim ordasynyń esigin 1888 jyl ashqan, ol 1892 jyly oıdaǵydaı bitirip shyqty.
4. Oqýshy Mirjaqyp Dýlatov (1885 - 1935) Ol 1885 jyly 25 qarashada burynǵy Torǵaı oblysy, Torǵaı ýezine qarasty Saryqopa bolysynda qazirgi Torǵaı oblysynyń Jankeldın aýdanynda “Qyzbel” keńsharynda dúnıege kelgen. 1897 jyly Torǵaı qalasyndaǵy Y. Altynsarın ashqan eki klastyq orys - qazaq mektebine túsip, 1902 jyly oıdaǵydaı bitiredi.
2. Júrgizýshi: Qazaqstan kartasynda KarLAG (erekshe rejımdi Qaraǵandy eńbekpen túzeý lageri) paıda boldy. Onyń biri Otanǵa opasyzdyq jasaǵandar otbasylarynyń múshelerine arnalǵan lager» dep ataldy. Ol «Aljır» degen ataýmen keńinen málim. Bul azap lagerinde ár túrli ult ókilderinen shyqqan ataqty ǵalymdar, aqyndar, óner adamdary uzaq jyldar boıy qamaýda bolyp azap shekti.
Kórinis:
Túrmeniń qapas bólmesi. Bir orys, bir qazaq tergeýshisi Álıhan Bókeıhanovtan jaýap alyp otyr.
Qazaq tergeýshisi: Qalaı Bókeıhanov myrza, Qazaqstandy Reseıden bólip almaq bolǵan áreketinińizdi moıyndaısyz ba?
Bókeıhanov: Árıne moıyndaımyn. Táýelsiz Qazaqstan memleketin qurýǵa árekettený qylmys emes shyǵar....
Orys tergeýshisi: Qylmys emes?! (Stoldy perip perip qaldy). Qalaı qylmys emes?! Eger Reseıge baǵynyp kelgen árbir halyq óz aldyna memleket bolyp bólinip shyǵa berse, Reseıde ne qalady?! Jo oq. Bul tek jaýdyń áreketi.
Qazaq tergeýshisi: Má, moıyndańyz da qolyńyzdy qoıyńyz. (qaǵaz qalam usynady)
Bókeıhanov: (qaǵazǵa úńilip) Myna qaǵazda halyqqa qarsy áreket etti delingen ǵoı. Buǵan qol qoıa almaımyn.
Orys tergeýshisi: «Já, jetedi! Men qazir basshylarǵa baryp baıandaımyn. Jendetke tapsyr kerek. Myqty bolsa shydap kórsin. Men qazir kelemin.
Qazaq tergeýshisi: (Esikti baryp qarap keledi) Aǵataı aı, men sizge ne jaqsylyq jasaı alam? Sizdi qashyrýǵa da shamam jetpeıdi. Bar bılik osylardyń qolynda. Bizge de senbeıtinin sezemiz.
Bókeıhanov: Sen qýyrshaqsyń ǵoı, shyraǵym. Mende bárin túsinem.
Qazaq tergeýshisi: Aǵataı aı báribirde moıyndatpaı qoımaıdy ǵoı. Azap shegip qaıtesiz. Odan da qol qoıa salmaısyz ba?
Bókeıhanov: Eı shyraǵym aı, artymda maǵan qarap qara ormanym – halqym turǵan joq pa? Men ózimdi aldasam da ony aldaı almaımyn.
Qazaq tergeýshisi: Sizdi Lenın men Mustafa Shoqaımen kezdesken deıdi, sol ras pa?
Bókeıhanov: Ol túrmeniń áńgimesi emes shyraǵym, qaıtesiń.
Qazaq tergeýshisi: «Aǵataı, men de elime, halqyma paıdamdy tıgizsem deımin. Biraq qalaı? Bilmeımin....
Bókeıhanov: (kúbirlep) Bári aldamshy, bári jalǵan bolǵany ma?
Qazaq tergeýshisi: Aǵaı sizge ne bolǵan, Má sý iship jiberińiz. Qazir jańaǵy jan alǵyshta kelip qalar.... Qudaıym aı sonshama dármensiz etip jaratarmysyń?! Kelip qaldy bekem bolyńyz.
Bókeıhanov: Rahmet, men úshin qam jeme, baýyrym. (bólmege orys tergeýshi jáne jendet keledi)
Qazaq tergeýshisi: (ushyp turyp) Joldas kapıtan aıtqanynan qaıtar emes.
Orys tergeýshisi: (myrs myrs kúlip) Onda óz obaly ózine. (Qasyndaǵy jendetke alyp ket dep belgi berdi. Jendet súıreı bastaǵan kezde Bókeıhanov jendetti ıterip jiberedi de bylaı deıdi)
Eı, halqym
Elimiz úshin
Etegimizdi túrgen ekenbiz,
Bar Alashqa uran sap,
Eldikke shaqyryp júrgen ekenbiz.
Sheshingen sýdan taıynbas,
Oıymyz bir, maqsat bir,
Sorly elimniń shirkin aı
Jyrtylǵan jaǵasyn bútindep.
Jyǵylǵan týyn kótersek.
Bar Alashtyń urpaǵy bolyp qaıtadan,
Urandap atqa qonsań bir,
Dúnıe dúr silkiner edi, dep aıta alam
Sonda meniń bolmas edi aý armanym
Arnar edim, sol elimniń jolyna
Myna qysqa ǵumyrymnyń qalǵanyn.
1. Júrgizýshi: Qapıada
Qaýyp alar qarmaqtar,
Oıdy orap,
Qyrdy japqan Karlagtar.
Qaıda barsań
Qan sasyǵan irgeler,
Tiri ólikke tolǵan ishi túrmeler.
Kórinis:
Kúı oınap turady. Bes arysty áskerler alyp shyǵady. Atýǵa daıyndap turǵyzady.
Ásker: Iá, sońǵy sózdi kim aıtady ishterińnen?
Maǵjan: Eı, tákáppar dúnıe,
Maǵan da bir qarashy,
Tanımysyń sen meni,
Men qazaqtyń balasy
(Myltyq daýsy estiledi)
2. Júrgizýshi: Qazaqstanda 101myń adam repressıaǵa ushyrady, qazir olardyń barlyǵy aqtaldy.
Endi bizge qaıta oraldy zańǵarlar,
Stalındik tozaqtarda janǵandar.
Ahmetter, Júsipbekter, Sákender,
İlıastar, Beıimbetter, Maǵjandar.
(Alash zıalylaryn eske alý 1 mınýt únsizdik)
1. Júrgizýshi: Óship ketip bir jyly jer betinen,
Ózge orynda balalap ósken elmin.
Aqtaldy bozdaqtardyń aq talaby,
Qurbandarym, jazyqsyz qurbandarym.
2. Júrgizýshi: Bet baǵdaryn baqıǵa burǵandarym,
Qaraly jyldardaı bop qaraýytyp,
Halqymnyń máńgi esinde turǵandarym
Qurbandarym jazyqsyz qurbandarym.
Muǵalim sózi: Ótken ǵasyrdyń basynda jeke el, memleket bolamyz degen Alash zıalylary ańsaǵan armandaryna jete almaı armanda ketti. Alash zıalylary tuńǵysh ulttyq ıdeıa kóterip, tuńǵysh partıa, úkimet quryp memlekettiliktiń alǵy shartyn jasap ketti.
Qazaqstan búginde egemendi el bolyp dúnıe júzine tanylýda. Bizdiń otanymyz egemendi táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasy. Tarıh bizge táýelsizdikti tartý etti. Endi bizdiń paryzymyz - ulttyq rámizderdi qasterleý, táýelsiz memleketimizdi órkenıetti elder qataryna qosý, mádenıettiń bıik shyńyna kóterilý. Sabaǵymyzdy Álıhan Bókeıhanovtyń myna sózimen aıaqtaǵym keledi: «Ár urpaq ózine artqan júkti jeter jerine aparyp tastaýy kerek».
Maqsaty: Oqýshylarǵa qazaq halqynyń ǵasyrlar boıy ótken qıynshylyqtaryn aıta kelip, osy zulmat jyldary eliniń azattyǵyn ańsaǵan ult zıalylaryna toqtalý, óz elin, jerin qorǵaıtyn urpaq tárbıeleý.
Kórnekiligi: «Alash» atty kitap kórmesi», Alash qaıratkerlerine arnalǵan býklet, «Azattyqty ańsaǵan Alash» atty gazet, Alash týraly jazylǵan sózder.
Barysy
Uıymdastyrý kezeńi
Muǵalimniń kirispe sózi
«XX ǵasyrdyń basynda ulttyq birlikti nyǵaıtý ıdeıasyn alǵa tartqan rýhanı - zerdeli ıgi jaqsylar qazaqtyń ulttyq ıdeıasyn jasaý mindetin óz moınyna aldy. Olar qoǵamnyń túrli tarabynan shyqqandar, ári eń aldymen dástúrli dala aqsúıekteriniń ókilderi edi. XX ǵasyrdyń basyndaǵy qazaq qoǵamynda zıaly qaýym qalyptasýynyń urpaqtar estafetasy sıaqty sıpaty bolǵanyn atap aıtqan abzal» dep elbasymyz N. Á. Nazarbaev óziniń «Tarıh tolqynynda» atty kitabynda aıtyp ótti. Ótken HH ǵasyr qazaq halqynyń tarıhynda uly oqıǵalarmen este qalady.
Sol oqıǵalardyń ishinde «myń ólip, myń tirilgen» halqymyzdyń basynan ótken 1930 - 1938 jyldar aýyr da azapty kezeń boldy.
Egemen el, táýelsiz memleket bolý jolynda ómirin sarp etken Ahmet Baıtursynuly, Mirjaqyp Dýlatov, Maǵjan Jumabaev syndy arys azamattarymyz surqıa saıasattyń qurbandary boldy.
1. Júrgizýshi:«Alash» partıasy – qazaqtyń tuńǵysh ulttyq demokratıalyq partıasy. 1917 jyly shildede Orynbordaǵy búkilqazaq sezinde quryldy. Kóp uzamaı on taraýdan turatyn partıa baǵdarlamasynyń jobasy jasaldy.
Alash partıasyn uıymdastyrýshy – Álıhan Bókeıhanov.
HH ǵasyrdaǵy qazaq tarıhynda tereń iz qaldyrǵan Alash partıasynyń negizgi maqsaty Reseı Federasıalyq demokratıalyq respýblıkasynyń quramynda qazaq avtonomıasyn qurý boldy.
2. Júrgizýshi: «Alashorda úkimeti» 1917 jyly Orynborda 3 - 15 - jeltoqsan aralyǵynda İİ Búkilqazaq quryltaıyn ótkizdi. Negizgi maqsaty Alashorda úkimetin qurý. Tóraǵasy Álıhan Bókeıhanov. Ult keńesi quramyna 25 adam kirdi. Alash astanasy Semeı qalasy edi.
Sol kezde Reseıde oryn alǵan jaǵdaıǵa baılanysty qazaqtardyń jarıalaǵan avtonomıasyn júzege asyrý múmkin emes edi, kezekte bostandyqtyń jaýy bólshevızmmen kúresý turdy.
Ózderiniń qolǵa alǵan sharalaryn iske asyrý jolynda Alashorda úkimeti Keńeske qarsy jaqpen birigýge týra keldi. 1918 jyly Azamat soǵysynyń bastalyp ketýi Alashorda úkimetiniń jumysyn toqtatýǵa májbúr etti.
1. Júrgizýshi:
Qazaǵym, qaqtyqpa, qamalma,
El bolar halyńdy amalda!
Ketti týy, atty tań, shyqty kún,
Sal maldy, sal jandy aıanba!
Ne kórsem de Alash úshin kórgenim,
Maǵan ataq ultym úshin ólgenim.
Men ólsem de alash ólmes kórkeıer,
İsteı bersin qoldarynan kelgenin.
İİ Búkil qazaq sezinen kórinis
(Bir top adamnyń aldyna shyǵyp)
Á. Bókeıhanov: «Azattyqtyń tańy atty. Tilekke qudaı jetkizdi. Kúni keshe qul edik, endi bul kún teńeldik. Qam kóńilde qaıaýdaı arman qalǵan joq. Neshe ǵasyrlardan beri jurttyń bárin qorlyqta, quldyqta ustaǵan jaýyz úkimet, ózgege qazǵan ory ózine shaǵyn kór bolyp, qaıtpas qara saparǵa ketti.
Endi búgin teńelip, túsimizde kórmegen jaqsylyqty óńimizde kórip, tóbemiz kókke jetip otyr. Bul kúnge jetkizgen qudaıǵa myń shúkirshilik!
Men kadet partıasyna kettim.
(Top ishinen eki úsh adam: «Biz de oılansaq qaıtedi» degen daýystar shyǵady).
Álıhannyń artynan júrip bári sahnadan shyǵyp ketedi)
2. Júrgizýshi: Alash týy astynda,
Kún sóngenshe sónbeımiz.
Endi alashty eshkimniń
Qorlyǵyna bermeımiz.
Óler jerden kettik biz,
Jasaıdy Alash, ólmeımiz.
Jasasyn Alash, jasasyn!
Kórinis
Daýys: «Alashorda úkimetin búginnen qaldyrmaı jarıalaımyz ba?»degen usynys bolady.
Daýys berý bastalyp ketedi. Daýys berýdiń qorytyndysy boıynsha Shyǵys alashorda 42 daýysty, al Batys Alashorda 39 daýysty alady. Úsh adam daýys bermeı qalys qalady.
Batys Alashordashylar: «Alashorda úkimetin búginnen qaldyrmaı jarıalaıyq».
Shyǵys Alashordashylar: « Joq, toqtaı turyńdar, mynaý Túrkistan oblysy, Túrkistanǵa qaraıtyn Jetisý oblysy, Syrdarıa oblysy bar solardy pikirin bileıik» deıdi.
Daýys bermeı qalys qalǵan úsh adam: «Biz Alashorda úkimetine qosylmaımyz, biz Túrkistan avtonomıasyn quramyz» dep sahnadan shyǵyp ketedi.
1. Júrgizýshi: Alash dese, rýhyń silkinip, ulttyq «meniń» oıanyp, maqtanysh sezim bıleıdi. Osy sezimdi aspan astyn Alash atymen tundyryp, án salǵyń keledi. Al, Alashtan qalǵan án bar ma osy?
2. Júrgizýshi: Bar. Bar bolǵanda qandaı!
Zar zaman mánerlep oqý.
1. Oqýshy: Kez bolǵan soń ker zaman bizdiń baqqa,
Jaý jaraǵyn asyryp, mindik atqa.
El bastaıtyn erlerge bul bir zor syn,
Jańa talap, jas ulan, qarap jatpa.
Zaman - aı?
Azamaty alashtyń
Attanatyn kún týdy.
Tulpar minip, tý ustap,
Baptanatyn kún týdy.
El bastaıtyn qaıdasyń, kósemderim?
Sóz bastaıtyn qaıdasyń, sheshenderim?
Táýekelge bel baılap, bastap topty
Tıgizbesin jurtqa jaý keselderin.
Zaman - aı!
Baı, qaıdasyń, ortaǵa malyńdy sal,
Azdy - kópti aıamaı baryńdy sal.
Jany tátti jaqsylar, qaıdasyńdar?
Musylmannyń jolyna janyńdy sal.
Zaman - aı!
El qorǵaıtyn qaıdasyń, batyrlarym?
Óleń, kúıdiń sheberi aqyndarym?
Azamattyń mindeti eldi qorǵaý,
Tóngeli tur basyna kúshti tolǵaý.
Zaman - aı!
1. Júrgizýshi: Aıbarly eldiń ulymyn aı tańbaly,
Keıipkeri emespin erteginiń.
Qazaq degen jalǵyz uly men bolamyn,
Jer álemge jetedi kópke únim!
2. Oqýshy Ahmet Baıtursynov. Onyń taǵdyry - qıyn, biraq kisi qyzyǵarlyq taǵdyr. Ǵumyry ashshy armanǵa toly, alaıda ónege bolarlyq ǵumyr. Maqsat - muratynyń mazmuny, keı tusta qaıshylyqtarǵa soqtyrdy desek te, óte tereń. Ol 1872 jyly qańtar aıynyń 28 - de Torǵaı oblysy, Torǵaı ýeziniń Tosyn bolysynda Sarytúbek deıtin jerde dúnıege keldi. Ákesi Baıtursyn qarapaıym sharýa bolǵanymen márttigi, kisiligi basym, kózi ashyq azamat bolsa kerek. 1885 jylǵy qazannyń 12 - de oıaz bastyǵy Iakovlevtiń basyn jarǵany úshin inisi Aqtas ekeýi 15 jylǵa sottalyp, 17 jyl boıy “ıtjekkende” aıdaýda boldy. Aýyl moldasynan hat tanyǵan Ahmet Torǵaıdaǵy eki jyldyq orys - qazaq ýchılıshesin támamdaǵan soń 1891 jyly kerýenshilerge Orynborǵa baryp sonda qyrǵyz (qazaq) muǵalimder mektebine oqýǵa túsedi.
3. Oqýshy Álıhan Nurmuhameduly Bókeıhan. Qarqaraly oıazy, Álteke – Syrym oblysy, Jeltaý baýraıyndaǵy Myrzataı qystaýynda dúnıege kelgen. Qazirgi ákimshilik aımaqtyq ataýy boıynsha bul eldi – meken Jezqazǵan oblysy Aqtoǵaı aýdany, ”Qaratal “ sovhozyna qaraıdy. Qazaqtyń bolashaq saıası kósemi, bir basynda san túrli ǵylym toǵysqan biregeı tulǵanyń bilim darıasynan sýsyndaǵan ilki qadamy burynǵy Myrzataı atalǵan, qazirgi Qasym qystaǵynda aýyl moldasynan saýat ashýdan bastalady. Reseıdegi joǵary dárejeli amandar daıarlaıtyn bilim ordasynyń esigin 1888 jyl ashqan, ol 1892 jyly oıdaǵydaı bitirip shyqty.
4. Oqýshy Mirjaqyp Dýlatov (1885 - 1935) Ol 1885 jyly 25 qarashada burynǵy Torǵaı oblysy, Torǵaı ýezine qarasty Saryqopa bolysynda qazirgi Torǵaı oblysynyń Jankeldın aýdanynda “Qyzbel” keńsharynda dúnıege kelgen. 1897 jyly Torǵaı qalasyndaǵy Y. Altynsarın ashqan eki klastyq orys - qazaq mektebine túsip, 1902 jyly oıdaǵydaı bitiredi.
2. Júrgizýshi: Qazaqstan kartasynda KarLAG (erekshe rejımdi Qaraǵandy eńbekpen túzeý lageri) paıda boldy. Onyń biri Otanǵa opasyzdyq jasaǵandar otbasylarynyń múshelerine arnalǵan lager» dep ataldy. Ol «Aljır» degen ataýmen keńinen málim. Bul azap lagerinde ár túrli ult ókilderinen shyqqan ataqty ǵalymdar, aqyndar, óner adamdary uzaq jyldar boıy qamaýda bolyp azap shekti.
Kórinis:
Túrmeniń qapas bólmesi. Bir orys, bir qazaq tergeýshisi Álıhan Bókeıhanovtan jaýap alyp otyr.
Qazaq tergeýshisi: Qalaı Bókeıhanov myrza, Qazaqstandy Reseıden bólip almaq bolǵan áreketinińizdi moıyndaısyz ba?
Bókeıhanov: Árıne moıyndaımyn. Táýelsiz Qazaqstan memleketin qurýǵa árekettený qylmys emes shyǵar....
Orys tergeýshisi: Qylmys emes?! (Stoldy perip perip qaldy). Qalaı qylmys emes?! Eger Reseıge baǵynyp kelgen árbir halyq óz aldyna memleket bolyp bólinip shyǵa berse, Reseıde ne qalady?! Jo oq. Bul tek jaýdyń áreketi.
Qazaq tergeýshisi: Má, moıyndańyz da qolyńyzdy qoıyńyz. (qaǵaz qalam usynady)
Bókeıhanov: (qaǵazǵa úńilip) Myna qaǵazda halyqqa qarsy áreket etti delingen ǵoı. Buǵan qol qoıa almaımyn.
Orys tergeýshisi: «Já, jetedi! Men qazir basshylarǵa baryp baıandaımyn. Jendetke tapsyr kerek. Myqty bolsa shydap kórsin. Men qazir kelemin.
Qazaq tergeýshisi: (Esikti baryp qarap keledi) Aǵataı aı, men sizge ne jaqsylyq jasaı alam? Sizdi qashyrýǵa da shamam jetpeıdi. Bar bılik osylardyń qolynda. Bizge de senbeıtinin sezemiz.
Bókeıhanov: Sen qýyrshaqsyń ǵoı, shyraǵym. Mende bárin túsinem.
Qazaq tergeýshisi: Aǵataı aı báribirde moıyndatpaı qoımaıdy ǵoı. Azap shegip qaıtesiz. Odan da qol qoıa salmaısyz ba?
Bókeıhanov: Eı shyraǵym aı, artymda maǵan qarap qara ormanym – halqym turǵan joq pa? Men ózimdi aldasam da ony aldaı almaımyn.
Qazaq tergeýshisi: Sizdi Lenın men Mustafa Shoqaımen kezdesken deıdi, sol ras pa?
Bókeıhanov: Ol túrmeniń áńgimesi emes shyraǵym, qaıtesiń.
Qazaq tergeýshisi: «Aǵataı, men de elime, halqyma paıdamdy tıgizsem deımin. Biraq qalaı? Bilmeımin....
Bókeıhanov: (kúbirlep) Bári aldamshy, bári jalǵan bolǵany ma?
Qazaq tergeýshisi: Aǵaı sizge ne bolǵan, Má sý iship jiberińiz. Qazir jańaǵy jan alǵyshta kelip qalar.... Qudaıym aı sonshama dármensiz etip jaratarmysyń?! Kelip qaldy bekem bolyńyz.
Bókeıhanov: Rahmet, men úshin qam jeme, baýyrym. (bólmege orys tergeýshi jáne jendet keledi)
Qazaq tergeýshisi: (ushyp turyp) Joldas kapıtan aıtqanynan qaıtar emes.
Orys tergeýshisi: (myrs myrs kúlip) Onda óz obaly ózine. (Qasyndaǵy jendetke alyp ket dep belgi berdi. Jendet súıreı bastaǵan kezde Bókeıhanov jendetti ıterip jiberedi de bylaı deıdi)
Eı, halqym
Elimiz úshin
Etegimizdi túrgen ekenbiz,
Bar Alashqa uran sap,
Eldikke shaqyryp júrgen ekenbiz.
Sheshingen sýdan taıynbas,
Oıymyz bir, maqsat bir,
Sorly elimniń shirkin aı
Jyrtylǵan jaǵasyn bútindep.
Jyǵylǵan týyn kótersek.
Bar Alashtyń urpaǵy bolyp qaıtadan,
Urandap atqa qonsań bir,
Dúnıe dúr silkiner edi, dep aıta alam
Sonda meniń bolmas edi aý armanym
Arnar edim, sol elimniń jolyna
Myna qysqa ǵumyrymnyń qalǵanyn.
1. Júrgizýshi: Qapıada
Qaýyp alar qarmaqtar,
Oıdy orap,
Qyrdy japqan Karlagtar.
Qaıda barsań
Qan sasyǵan irgeler,
Tiri ólikke tolǵan ishi túrmeler.
Kórinis:
Kúı oınap turady. Bes arysty áskerler alyp shyǵady. Atýǵa daıyndap turǵyzady.
Ásker: Iá, sońǵy sózdi kim aıtady ishterińnen?
Maǵjan: Eı, tákáppar dúnıe,
Maǵan da bir qarashy,
Tanımysyń sen meni,
Men qazaqtyń balasy
(Myltyq daýsy estiledi)
2. Júrgizýshi: Qazaqstanda 101myń adam repressıaǵa ushyrady, qazir olardyń barlyǵy aqtaldy.
Endi bizge qaıta oraldy zańǵarlar,
Stalındik tozaqtarda janǵandar.
Ahmetter, Júsipbekter, Sákender,
İlıastar, Beıimbetter, Maǵjandar.
(Alash zıalylaryn eske alý 1 mınýt únsizdik)
1. Júrgizýshi: Óship ketip bir jyly jer betinen,
Ózge orynda balalap ósken elmin.
Aqtaldy bozdaqtardyń aq talaby,
Qurbandarym, jazyqsyz qurbandarym.
2. Júrgizýshi: Bet baǵdaryn baqıǵa burǵandarym,
Qaraly jyldardaı bop qaraýytyp,
Halqymnyń máńgi esinde turǵandarym
Qurbandarym jazyqsyz qurbandarym.
Muǵalim sózi: Ótken ǵasyrdyń basynda jeke el, memleket bolamyz degen Alash zıalylary ańsaǵan armandaryna jete almaı armanda ketti. Alash zıalylary tuńǵysh ulttyq ıdeıa kóterip, tuńǵysh partıa, úkimet quryp memlekettiliktiń alǵy shartyn jasap ketti.
Qazaqstan búginde egemendi el bolyp dúnıe júzine tanylýda. Bizdiń otanymyz egemendi táýelsiz Qazaqstan Respýblıkasy. Tarıh bizge táýelsizdikti tartý etti. Endi bizdiń paryzymyz - ulttyq rámizderdi qasterleý, táýelsiz memleketimizdi órkenıetti elder qataryna qosý, mádenıettiń bıik shyńyna kóterilý. Sabaǵymyzdy Álıhan Bókeıhanovtyń myna sózimen aıaqtaǵym keledi: «Ár urpaq ózine artqan júkti jeter jerine aparyp tastaýy kerek».
You Might Also Like
