Balalardy shyǵarmashylyq ónerge úıretýdiń mańyzy
Balalardy shyǵarmashylyq ónerge úıretýdiń mańyzy.
Elimiz jańa prınsıpterge negizdelgen egemen memleket qurýda Úkimetimiz bilim berý mekemelerine Táýelsiz memleketimizdi órkenıetti elder qataryna jetkizetin ul - qyz tárbıeleýdi talap etýde. Qoǵamda, aınalamyzdaǵy ortada bolyp jatqan qarqyndy ózgerister shyǵarmashylyq qabileti bar, qajetti jaǵdaıda sony ári aıryqsha sheshim qabyldaıtyn jeke tulǵanyń aldyna úlken talaptar qoıady. Balalardyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytý jáne ony tárbıeleý – búgingi tańdaǵy kókeıtesti máselelerdiń biri. Shyǵarmashylyq – búkil tirshilik kózi. Adam balasynyń sóıleı bastaǵan kezinen bastap, búgingi kúnge deıin jetken jetistikteri shyǵarmashylyqtyń nátıjesi. Buǵan búkil halyqtyq, jalpy jáne jeke adamnyń shyǵarmashylyǵy arqyly keldik. Ár jańa urpaq ózine deıingi urpaqtyń qol jetken jetistikterin meńgerip qana qoımaı, óz is - áreketinde sol jetistikterdi jańa jaǵdaıǵa beıimdeı, jetildire otyryp, barlyq salada tańǵajaıyp tabystarǵa qol jetkizedi. Balanyń shyǵarmashylyǵyn damytatyn tárbıeshi ózi shyǵarmashylyqpen jumys jasaýy kerek. Balanyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý maqsatynda ótkiziletin uıymdastyrylǵan oqý - is áreketi barysynda jańa tehnologıa elementterin paıdalaný tıimdi. Bul oraıdy balany jalyqtyryp almaýdyń joldaryn qarastyryp, tómendegi tásilderdi tıimdi qoldaný qajet:
*Bala qabiletin ashýda til sheberligine kóńil bólý;
* Bilimin qosymsha ádebıettermen tolyqtyrý;
* Jyly sózder arqyly «seniń qolyńnan keledi», «seniń bolashaǵyń zor»- dep, únemi balaǵa shabyt berip otyrý.
Ár tárbıeshiniń aldyndaǵy sáýleli murat shákirtine bilim, tárbıe berip qana qoımaı, ár balanyń «menin» ashý. Sol «mendi» shyǵarmashylyq tulǵaǵa aınaldyrý. Kúlli ǵajaıyptyń ishindegi eń tamashasy – jaqsy tárbıelengen adam. Sábıdi joǵary deńgeıdegi bilim men adamgershilikke baýlıtyn tárbıeshiniń boıynda barlyq asyl qasıetterdiń tabylýy tıis. Óıtkeni, tárbıeshi bala bolmysyn, júzin kórip túzeler aına ispetti. Bala qabiletiniń ashylýy úshin tárbıeshi jańashyl, bilimdi, isker, qabiletti, jaýapkershilik sezimdi, jańa tehnologıany tolyq mengergen, óz isiniń sheberi bolýy kerek:
Bala qabiletiniń ashylýy úshin;
1. Tárbıeshi bilimin udaıy jetildirip, kásibi sheberligin shyńdaýy tıis.
2. Bala bilimi men qabiletine senimmen qaraý kerek.
3. Balany aqparat, jańalyqpen qamtamasyz etip otyrý qajet.
4. Ata - anamen tyǵyz baılanys ornaǵany jón.
5. Balany ómirge beıimdeýde dál, durys baǵyt berip, jeke ereksheligine kóńil bólinýi kerek.
Oqý men tárbıeniń egiz ekenin bir sát te esten shyǵarmaǵan jón, sonyń nátıjesinde ǵana sapaly bilim men sanaly tárbıege qol jetkizýge bolady. Ol jaıly Ál – Farabı: «Adamǵa eń birinshi bilim emes, rýhanı tárbıe berilýi kerek, tárbıesiz berilgen bilim – adamzattyń qas jaýy, ol keleshekte onyń barlyq ómirine apat ákeledi»- degen.
Balanyń oıynda ne bar, ol ne isteı alady, jasy ósken saıyn ol qalaı ózgerip, neni úırenip keledi degendi anyqtaý, oǵan áser etetin sebepteri izdestirý balalar psıhologıasynyń mańyzdy mindeti. Balalar psıhologıasyn zertteýdiń negizgi ádisteri: baqylaý jáne ekspırıment.
Baǵdarlamanyń erekshiligi balanyń jalpy tárbıesine, damýyna áseri zor. Bala shyǵarmashylyq qabyletteri arqyly ósip kóptegen oıyndarǵa taratylady (sújetti – róldik, dramatızasıa oıyndary, sahnalaý, kórinister).
Blok arqyly quralǵan baǵdarlama:
1 blok – toltyryndy kezeń (kirispe)
2 blok – modeldendirilgen
Toltyryndy kezinde kirispe shyǵarmashylyqqa ılikshi kóp áser keltiredi.
Bul kezde bala boıyna ılikshilik jáne ýaıymshyldyq qabiletine bitedi. Bul jerde bas rólde tárbıeshiniń ózi bolady.
Ekinshi kezeń balanyń óz erkindigimen jáne tapqyrlyǵymen baılanysty. Modeldik qasıetter – aınaladaǵy aralastyqtan jáne ár túrli elikteýden paıda bolady. Blok arqyly jumys rettik boıynsha, jeńilden aýyrǵa nemese birtindep jeke ótkiziledi (oınaǵan, ertegiler qoıǵan kezinde nemese tyndaǵan kúıinde). Bul baǵdarlama balanyń shyǵarmashylyq qabyletin qýyrshaq teatr oıynshyqtar, oıyn sahnalaý, oıyn – elikteýshi, sújetti róldik oıyndar arqyly damyp otyrady.
Baǵdarlama ereksheligin oqý – is áreket kezinde taǵy da basqa tásilder qoldanýda.
Rettik jumystary:
Shyǵarmashylyq qabiletterin damytý kezinde taǵy da basqa tásilder jáne tásilden tys áreketterdi qoldaný.
Kommýnıkatıvtik áserdi joıý.
Meńgerilgen shyǵarmashylyq qabiletterin qoldaný jáne iske asyrý.
Oqý kezeńde is – áreket aptasyna 1 saǵat bólinedi. Jyldyq josparda 36 saǵat uıymdastyrylady. Shyǵarmashylyq salalary aýysyp otyryp teatr kórinisi tásilden tys, praktıkalyq áreket t. b.
Mýzykalyq, ıaǵnı, sazdy – sahnalyq ónerge ekinshi kishkentaılar tobynan daıarlyq tobyna deıingi baldyrǵandardy qamtý. Munyń barlyǵy balalardyń shyǵarmashylyq qabilet - darynyn damytyp, ony qorshaǵan ortanyń erekshelikterine oraı beıimdep, sonymen tyǵyz baılanystyra otyryp uǵyndyryp, olardyń ómirdi túsinýine jaǵdaı jasap, qıal armandaryn jetildirýge tyrysý. Osy jumystardy pedagogıkalyq talaptarǵa saı eshbir kúshtep, zorlaýsyz - aq, ózderiniń ádettegi oıyndaryn qyzyqty da áserli etip uıymdas - tyrǵan shaqta balalar odan saıyn yntalanyp, onyń jemisi de aıtarlyqtaı bolady. Jalpy teatrlandyrylǵan oıyndarda balalardyń shyǵarmashylyq qabilet - múmkindikteri aıqyn ańǵarylady. Buǵan paıdalanylatyn shyǵarmanyń sújeti men oıyndyq qımyldary onyń mazmuny boıynsha anyqtalady, al rólderdi oryndaý tásilderi mımıka, ıntonasıa, dene qımyldary arqyly jasalyp, iske asyrylady. Bul oıyndarda balalarǵa shyǵarmashylyq jaǵdaılar jasaýǵa, ózderine tapsyrylǵan rolderdi tolyq ıgerip, kirisip ketýlerine kóp kóńil aýdarý. Olardyń tıisti beınelerdi durys jasaýlary úshin is - áreket, qımyldaryn kórsetip, jetildirýine kómektesip, keıipkerlerdiń sózderin, kóńil - kúı, sezimin, minez - qalpynyń qandaı bolýy kerektigin túsindirip, uǵyndyryp otyrý. Sóıtip oıyn barysynda olardyń tartymdy beıneler jasaı bilýine qol jetkizý. Oǵan tárbıeshiler jan tánderimen kirisip, kóp eńbek sińirý kerek.
Tárbıeshiler balalardyń ózderine tán jeke qasıetterin anyqtaı túsý maqsatymen jyldyń basynda jáne aıaǵynda teatrlandyrylǵan jumystar arqyly «Qupıa» synaq (eksperımentaldyq) oıyndar ótkizip otyrýy. Bul oıyndardyń ón boıynda mýzykanyń tıgizer áseri mol. Bul oıyndarda qabileti bar degen balalar ózderin erkin ustaıtyn, al uıalshaq, uıań balalarǵa jáı rolder beriledi. Budan keıin ózderin tıisti rolderde oınaı alatyn qabiletti balalardy teatrlandyrylǵan jumysqa kirgizip otyrý. Osyndaı 5 - 6 balamen jekeleı jumys júrgizý. Olarǵa qýyrshaqty qalaı ustaý kerektigin, mımıka, daýys yrǵaqtaryn úıretý. Teatrlandyrylǵan oıyndardyń mazmunyna erekshe mán berý. Bul - negizinen adamgershilik, dostyq, kishipeıildik, erlik, batyldyq, adaldyq, ádildik, shynshyldyq qasıetterdi ýaǵyzdaýdan turady. Ádette balalardyń ózderi jaqsy kóretin keıipkerlerine eliktep ósetini belgili. Osyǵan qarap, shapshań, shıraq balalarǵa jýas, qarapaıym rolder, al minezderi salmaqty baıypty balalarǵa jaǵymsyz rolder tapsyrylady. Bul arqyly biz balalardyń shyndyq ómirge tereńirek úńilip, neniń jaman, neniń jaqsy ekenin aıqyndyraq uǵynyp, jamannan jıirkenip, jaqsydan úırenýge, óz qylyqtaryn durys baǵalap, jaqsy keıipkerlerge elikteýge úıretý. Teatrlandyrylǵan oıyndardy uıymdastyrý úshin qolaıly jaǵdaılar kerek.
Osyny eskere otyryp, árbir topta teatrburyshtary jasalady. Bıbabo saýsaqtary, ústeldik jáne saýsaqty - qolǵap, taǵy da basqa túrleri qoldanylyp otyrady.
Sózdik sýretteme bere otyryp, balalardy rolderin tolyq oryndaýǵa úıretý, ózderiniń rolderin qyzyqty oınaǵan balalardy kótermelep, madaqtap otyrý. Estıarlar men eresekter tobynyń balalary sahnalyq ónerdi úırenip, sezine bastaǵanda olardyń tili, oılaý túısigi, ónerge qushtarlyǵy artady. Qandaı da sahnalyq qoıylymnyń aldynda balalarmen birneshe kirispe jumys júrgizemin.
Tárbıeshiler balalarǵa ertegi, áńgimeler oqyp, ne áńgimelegen kezde ertegidegi keıipkerlerdiń mińez - qulqyna, daýysynyń yrǵaǵyna, qımyldaryna nazar aýdarylyp, ár keıipkerlerdiń kıimine kóńil bólinedi. Qýyrshaq teatrynda qýyrshaqtardyń kıimi ózgertilip otyrady. Mysaly: orys ertegilerinde túlki basyna oramal tartady, qazaq ertegleirinde túlkige jeıde kıgiziledi.
Suraq - jaýap arqyly keıipkerlerdiń qımylyn, is - áreketin baıqap, baǵalap otyramyn. Qımyl men sóz arasyndaǵy baılanysyn qadaǵalaımyn.
Mysaly: «Aldar kóse men Shyqbermes Shyǵaıbaı» týraly ertegini oqyp bergennen keıin tárbıeshi balalarǵa mynadaı suraqtar qoıdy:
Aldar kósenniń mińez - qulqy qandaı?
Aldardyń júrisin kim kórsete alady?
Baıdyń minezi qandaı?
Onyń júris - turysyn kim kórsete alady?
Kim baı men Aldar kóse bolyp oınaı alady?
Balalardyń tilin jattyqtyrý úshin, qazaq halqynyń asyl sózderimen sýsyndata otyryp, árbir sahnalyq qoıylymnyń aldynda qazaq ánderin, qazaqtyn aýyz ádebıetindegi otirik óleńderdi, maqal - máterlderdi, jańyltpashtardy, sanamaqtar men jumbaqtardy, túrli ulttyq oıyndardy, án - kúıler men bılerdi kiriktirip otyrdyq. Sosyn nátıjesinde olardyń shyǵarmashylyq qabiletteri oıanady. Beıneleý, kórkem ádebıet, til damytý oqý is - áreketterin baılanystyryp ótkizgende, ár oqý is - árekettin sońy árqashanda derlik ertegi sújetimen baılanysty qoıylymdarmen aıaqtalyp otyrdy. Sonymen qatar, balalardyń sózdik qory tolyqtyrady, sóıtip olardyń belsendiligi arttyrady, oqý is - áreketteri men saýyq keshteri erkin de qyzyqty túrde ótetin bolady. Balalar ózderin erkin de bos ustap, oqý is - áreketterde yntalana, qushtarlanyp qatysyp otyrady. Osy jumystardy ótkizgen kezende árbir ulttyq halyq ertegilerinen kórinister qoıylady.
Balalar óz betterimen oınaǵan derbes is - áreketinde de teatr oıyndarynyń túrlerin jıirek qoldanatyn boldy. Dramalyq janrǵa beıimdelgen oıyndar ózdiginen týyndap tárbıe jumystarynyń barysynda ertegiler, sújetti kórinister de jıi qoldanylyp, tipti keıde erteginiń keıbir bólikteri ózgertilip otyryldy. Top ishinde emin - erkin júrip, ózderine oqý is - áreketinde ýaqytynda kerkti oıyn quraldaryn ózderi tańdap alyp otyrdy.
Balalardyń shyǵarmashylyǵy tek rolderdi oryndaǵan kezde ǵana emes, sonymen qatar qýyrshaqtar, dekorasıalar dayndaǵanda da kórindi. Qýyrshaqtardyń túr - túrin, shymyldyqtar, dekorasıa jasaý kezendegi ujymdyq jumysatr balalardyń úıymshyldyǵy men belsendigin arttyrdy. Ata – analarmen jumys júrgizildi. Balalardyń óz úılerinde ata - analarmen, týys týǵandarmen arsynda bolatyn qarym – qatynastary týraly ata - analarmen áńgime, keńester ótkizip, arnaıy anketa boıynsha jumys júrgizdik. Bul arqyly balalardyń ózimizge belgisiz, beıtanys qasıetterinen habarlar boldyq.
Ata - analar da teatrdy uıymdastyrýǵa kómektesti, materıaldar, qolǵaptar, kerekti quraldar ákeldi.
Balabaqshada alǵan alǵashqy osyndaı málimetter olardyń ishinde keıbir daryndylardyń óner jolyna túsýine ıgilikti áserin tıgizeri anyq.
Pedagogıkalyq ujymnyń talmaı izdenýi, aıanbaı etken eńbeginiń bir óteýi bolǵandaı balalarmen ótkizgen shyǵarmashylyq jumystary qazir kózge kórinbese de, túbinde kim biledi, bálkim jyldar jyljyp ótkennen keıin, úlken ómir tórinde tóbe kórsetip qalar, elemizdiń ónerli azamattarynyń biri bolady dep senemiz, óıtkeni balabaqsha shyǵarmashylyq negizi salynǵan.
Qazaly aýdany, Áıteke bı kenti,
№7 «Baldyrǵan» sanatorıalyq bóbekjaı - balabaqshasynyń tárbıeshisi
Jumahanova Mıramkúl
Elimiz jańa prınsıpterge negizdelgen egemen memleket qurýda Úkimetimiz bilim berý mekemelerine Táýelsiz memleketimizdi órkenıetti elder qataryna jetkizetin ul - qyz tárbıeleýdi talap etýde. Qoǵamda, aınalamyzdaǵy ortada bolyp jatqan qarqyndy ózgerister shyǵarmashylyq qabileti bar, qajetti jaǵdaıda sony ári aıryqsha sheshim qabyldaıtyn jeke tulǵanyń aldyna úlken talaptar qoıady. Balalardyń shyǵarmashylyq qabiletterin damytý jáne ony tárbıeleý – búgingi tańdaǵy kókeıtesti máselelerdiń biri. Shyǵarmashylyq – búkil tirshilik kózi. Adam balasynyń sóıleı bastaǵan kezinen bastap, búgingi kúnge deıin jetken jetistikteri shyǵarmashylyqtyń nátıjesi. Buǵan búkil halyqtyq, jalpy jáne jeke adamnyń shyǵarmashylyǵy arqyly keldik. Ár jańa urpaq ózine deıingi urpaqtyń qol jetken jetistikterin meńgerip qana qoımaı, óz is - áreketinde sol jetistikterdi jańa jaǵdaıǵa beıimdeı, jetildire otyryp, barlyq salada tańǵajaıyp tabystarǵa qol jetkizedi. Balanyń shyǵarmashylyǵyn damytatyn tárbıeshi ózi shyǵarmashylyqpen jumys jasaýy kerek. Balanyń shyǵarmashylyq qabiletin damytý maqsatynda ótkiziletin uıymdastyrylǵan oqý - is áreketi barysynda jańa tehnologıa elementterin paıdalaný tıimdi. Bul oraıdy balany jalyqtyryp almaýdyń joldaryn qarastyryp, tómendegi tásilderdi tıimdi qoldaný qajet:
*Bala qabiletin ashýda til sheberligine kóńil bólý;
* Bilimin qosymsha ádebıettermen tolyqtyrý;
* Jyly sózder arqyly «seniń qolyńnan keledi», «seniń bolashaǵyń zor»- dep, únemi balaǵa shabyt berip otyrý.
Ár tárbıeshiniń aldyndaǵy sáýleli murat shákirtine bilim, tárbıe berip qana qoımaı, ár balanyń «menin» ashý. Sol «mendi» shyǵarmashylyq tulǵaǵa aınaldyrý. Kúlli ǵajaıyptyń ishindegi eń tamashasy – jaqsy tárbıelengen adam. Sábıdi joǵary deńgeıdegi bilim men adamgershilikke baýlıtyn tárbıeshiniń boıynda barlyq asyl qasıetterdiń tabylýy tıis. Óıtkeni, tárbıeshi bala bolmysyn, júzin kórip túzeler aına ispetti. Bala qabiletiniń ashylýy úshin tárbıeshi jańashyl, bilimdi, isker, qabiletti, jaýapkershilik sezimdi, jańa tehnologıany tolyq mengergen, óz isiniń sheberi bolýy kerek:
Bala qabiletiniń ashylýy úshin;
1. Tárbıeshi bilimin udaıy jetildirip, kásibi sheberligin shyńdaýy tıis.
2. Bala bilimi men qabiletine senimmen qaraý kerek.
3. Balany aqparat, jańalyqpen qamtamasyz etip otyrý qajet.
4. Ata - anamen tyǵyz baılanys ornaǵany jón.
5. Balany ómirge beıimdeýde dál, durys baǵyt berip, jeke ereksheligine kóńil bólinýi kerek.
Oqý men tárbıeniń egiz ekenin bir sát te esten shyǵarmaǵan jón, sonyń nátıjesinde ǵana sapaly bilim men sanaly tárbıege qol jetkizýge bolady. Ol jaıly Ál – Farabı: «Adamǵa eń birinshi bilim emes, rýhanı tárbıe berilýi kerek, tárbıesiz berilgen bilim – adamzattyń qas jaýy, ol keleshekte onyń barlyq ómirine apat ákeledi»- degen.
Balanyń oıynda ne bar, ol ne isteı alady, jasy ósken saıyn ol qalaı ózgerip, neni úırenip keledi degendi anyqtaý, oǵan áser etetin sebepteri izdestirý balalar psıhologıasynyń mańyzdy mindeti. Balalar psıhologıasyn zertteýdiń negizgi ádisteri: baqylaý jáne ekspırıment.
Baǵdarlamanyń erekshiligi balanyń jalpy tárbıesine, damýyna áseri zor. Bala shyǵarmashylyq qabyletteri arqyly ósip kóptegen oıyndarǵa taratylady (sújetti – róldik, dramatızasıa oıyndary, sahnalaý, kórinister).
Blok arqyly quralǵan baǵdarlama:
1 blok – toltyryndy kezeń (kirispe)
2 blok – modeldendirilgen
Toltyryndy kezinde kirispe shyǵarmashylyqqa ılikshi kóp áser keltiredi.
Bul kezde bala boıyna ılikshilik jáne ýaıymshyldyq qabiletine bitedi. Bul jerde bas rólde tárbıeshiniń ózi bolady.
Ekinshi kezeń balanyń óz erkindigimen jáne tapqyrlyǵymen baılanysty. Modeldik qasıetter – aınaladaǵy aralastyqtan jáne ár túrli elikteýden paıda bolady. Blok arqyly jumys rettik boıynsha, jeńilden aýyrǵa nemese birtindep jeke ótkiziledi (oınaǵan, ertegiler qoıǵan kezinde nemese tyndaǵan kúıinde). Bul baǵdarlama balanyń shyǵarmashylyq qabyletin qýyrshaq teatr oıynshyqtar, oıyn sahnalaý, oıyn – elikteýshi, sújetti róldik oıyndar arqyly damyp otyrady.
Baǵdarlama ereksheligin oqý – is áreket kezinde taǵy da basqa tásilder qoldanýda.
Rettik jumystary:
Shyǵarmashylyq qabiletterin damytý kezinde taǵy da basqa tásilder jáne tásilden tys áreketterdi qoldaný.
Kommýnıkatıvtik áserdi joıý.
Meńgerilgen shyǵarmashylyq qabiletterin qoldaný jáne iske asyrý.
Oqý kezeńde is – áreket aptasyna 1 saǵat bólinedi. Jyldyq josparda 36 saǵat uıymdastyrylady. Shyǵarmashylyq salalary aýysyp otyryp teatr kórinisi tásilden tys, praktıkalyq áreket t. b.
Mýzykalyq, ıaǵnı, sazdy – sahnalyq ónerge ekinshi kishkentaılar tobynan daıarlyq tobyna deıingi baldyrǵandardy qamtý. Munyń barlyǵy balalardyń shyǵarmashylyq qabilet - darynyn damytyp, ony qorshaǵan ortanyń erekshelikterine oraı beıimdep, sonymen tyǵyz baılanystyra otyryp uǵyndyryp, olardyń ómirdi túsinýine jaǵdaı jasap, qıal armandaryn jetildirýge tyrysý. Osy jumystardy pedagogıkalyq talaptarǵa saı eshbir kúshtep, zorlaýsyz - aq, ózderiniń ádettegi oıyndaryn qyzyqty da áserli etip uıymdas - tyrǵan shaqta balalar odan saıyn yntalanyp, onyń jemisi de aıtarlyqtaı bolady. Jalpy teatrlandyrylǵan oıyndarda balalardyń shyǵarmashylyq qabilet - múmkindikteri aıqyn ańǵarylady. Buǵan paıdalanylatyn shyǵarmanyń sújeti men oıyndyq qımyldary onyń mazmuny boıynsha anyqtalady, al rólderdi oryndaý tásilderi mımıka, ıntonasıa, dene qımyldary arqyly jasalyp, iske asyrylady. Bul oıyndarda balalarǵa shyǵarmashylyq jaǵdaılar jasaýǵa, ózderine tapsyrylǵan rolderdi tolyq ıgerip, kirisip ketýlerine kóp kóńil aýdarý. Olardyń tıisti beınelerdi durys jasaýlary úshin is - áreket, qımyldaryn kórsetip, jetildirýine kómektesip, keıipkerlerdiń sózderin, kóńil - kúı, sezimin, minez - qalpynyń qandaı bolýy kerektigin túsindirip, uǵyndyryp otyrý. Sóıtip oıyn barysynda olardyń tartymdy beıneler jasaı bilýine qol jetkizý. Oǵan tárbıeshiler jan tánderimen kirisip, kóp eńbek sińirý kerek.
Tárbıeshiler balalardyń ózderine tán jeke qasıetterin anyqtaı túsý maqsatymen jyldyń basynda jáne aıaǵynda teatrlandyrylǵan jumystar arqyly «Qupıa» synaq (eksperımentaldyq) oıyndar ótkizip otyrýy. Bul oıyndardyń ón boıynda mýzykanyń tıgizer áseri mol. Bul oıyndarda qabileti bar degen balalar ózderin erkin ustaıtyn, al uıalshaq, uıań balalarǵa jáı rolder beriledi. Budan keıin ózderin tıisti rolderde oınaı alatyn qabiletti balalardy teatrlandyrylǵan jumysqa kirgizip otyrý. Osyndaı 5 - 6 balamen jekeleı jumys júrgizý. Olarǵa qýyrshaqty qalaı ustaý kerektigin, mımıka, daýys yrǵaqtaryn úıretý. Teatrlandyrylǵan oıyndardyń mazmunyna erekshe mán berý. Bul - negizinen adamgershilik, dostyq, kishipeıildik, erlik, batyldyq, adaldyq, ádildik, shynshyldyq qasıetterdi ýaǵyzdaýdan turady. Ádette balalardyń ózderi jaqsy kóretin keıipkerlerine eliktep ósetini belgili. Osyǵan qarap, shapshań, shıraq balalarǵa jýas, qarapaıym rolder, al minezderi salmaqty baıypty balalarǵa jaǵymsyz rolder tapsyrylady. Bul arqyly biz balalardyń shyndyq ómirge tereńirek úńilip, neniń jaman, neniń jaqsy ekenin aıqyndyraq uǵynyp, jamannan jıirkenip, jaqsydan úırenýge, óz qylyqtaryn durys baǵalap, jaqsy keıipkerlerge elikteýge úıretý. Teatrlandyrylǵan oıyndardy uıymdastyrý úshin qolaıly jaǵdaılar kerek.
Osyny eskere otyryp, árbir topta teatrburyshtary jasalady. Bıbabo saýsaqtary, ústeldik jáne saýsaqty - qolǵap, taǵy da basqa túrleri qoldanylyp otyrady.
Sózdik sýretteme bere otyryp, balalardy rolderin tolyq oryndaýǵa úıretý, ózderiniń rolderin qyzyqty oınaǵan balalardy kótermelep, madaqtap otyrý. Estıarlar men eresekter tobynyń balalary sahnalyq ónerdi úırenip, sezine bastaǵanda olardyń tili, oılaý túısigi, ónerge qushtarlyǵy artady. Qandaı da sahnalyq qoıylymnyń aldynda balalarmen birneshe kirispe jumys júrgizemin.
Tárbıeshiler balalarǵa ertegi, áńgimeler oqyp, ne áńgimelegen kezde ertegidegi keıipkerlerdiń mińez - qulqyna, daýysynyń yrǵaǵyna, qımyldaryna nazar aýdarylyp, ár keıipkerlerdiń kıimine kóńil bólinedi. Qýyrshaq teatrynda qýyrshaqtardyń kıimi ózgertilip otyrady. Mysaly: orys ertegilerinde túlki basyna oramal tartady, qazaq ertegleirinde túlkige jeıde kıgiziledi.
Suraq - jaýap arqyly keıipkerlerdiń qımylyn, is - áreketin baıqap, baǵalap otyramyn. Qımyl men sóz arasyndaǵy baılanysyn qadaǵalaımyn.
Mysaly: «Aldar kóse men Shyqbermes Shyǵaıbaı» týraly ertegini oqyp bergennen keıin tárbıeshi balalarǵa mynadaı suraqtar qoıdy:
Aldar kósenniń mińez - qulqy qandaı?
Aldardyń júrisin kim kórsete alady?
Baıdyń minezi qandaı?
Onyń júris - turysyn kim kórsete alady?
Kim baı men Aldar kóse bolyp oınaı alady?
Balalardyń tilin jattyqtyrý úshin, qazaq halqynyń asyl sózderimen sýsyndata otyryp, árbir sahnalyq qoıylymnyń aldynda qazaq ánderin, qazaqtyn aýyz ádebıetindegi otirik óleńderdi, maqal - máterlderdi, jańyltpashtardy, sanamaqtar men jumbaqtardy, túrli ulttyq oıyndardy, án - kúıler men bılerdi kiriktirip otyrdyq. Sosyn nátıjesinde olardyń shyǵarmashylyq qabiletteri oıanady. Beıneleý, kórkem ádebıet, til damytý oqý is - áreketterin baılanystyryp ótkizgende, ár oqý is - árekettin sońy árqashanda derlik ertegi sújetimen baılanysty qoıylymdarmen aıaqtalyp otyrdy. Sonymen qatar, balalardyń sózdik qory tolyqtyrady, sóıtip olardyń belsendiligi arttyrady, oqý is - áreketteri men saýyq keshteri erkin de qyzyqty túrde ótetin bolady. Balalar ózderin erkin de bos ustap, oqý is - áreketterde yntalana, qushtarlanyp qatysyp otyrady. Osy jumystardy ótkizgen kezende árbir ulttyq halyq ertegilerinen kórinister qoıylady.
Balalar óz betterimen oınaǵan derbes is - áreketinde de teatr oıyndarynyń túrlerin jıirek qoldanatyn boldy. Dramalyq janrǵa beıimdelgen oıyndar ózdiginen týyndap tárbıe jumystarynyń barysynda ertegiler, sújetti kórinister de jıi qoldanylyp, tipti keıde erteginiń keıbir bólikteri ózgertilip otyryldy. Top ishinde emin - erkin júrip, ózderine oqý is - áreketinde ýaqytynda kerkti oıyn quraldaryn ózderi tańdap alyp otyrdy.
Balalardyń shyǵarmashylyǵy tek rolderdi oryndaǵan kezde ǵana emes, sonymen qatar qýyrshaqtar, dekorasıalar dayndaǵanda da kórindi. Qýyrshaqtardyń túr - túrin, shymyldyqtar, dekorasıa jasaý kezendegi ujymdyq jumysatr balalardyń úıymshyldyǵy men belsendigin arttyrdy. Ata – analarmen jumys júrgizildi. Balalardyń óz úılerinde ata - analarmen, týys týǵandarmen arsynda bolatyn qarym – qatynastary týraly ata - analarmen áńgime, keńester ótkizip, arnaıy anketa boıynsha jumys júrgizdik. Bul arqyly balalardyń ózimizge belgisiz, beıtanys qasıetterinen habarlar boldyq.
Ata - analar da teatrdy uıymdastyrýǵa kómektesti, materıaldar, qolǵaptar, kerekti quraldar ákeldi.
Balabaqshada alǵan alǵashqy osyndaı málimetter olardyń ishinde keıbir daryndylardyń óner jolyna túsýine ıgilikti áserin tıgizeri anyq.
Pedagogıkalyq ujymnyń talmaı izdenýi, aıanbaı etken eńbeginiń bir óteýi bolǵandaı balalarmen ótkizgen shyǵarmashylyq jumystary qazir kózge kórinbese de, túbinde kim biledi, bálkim jyldar jyljyp ótkennen keıin, úlken ómir tórinde tóbe kórsetip qalar, elemizdiń ónerli azamattarynyń biri bolady dep senemiz, óıtkeni balabaqsha shyǵarmashylyq negizi salynǵan.
Qazaly aýdany, Áıteke bı kenti,
№7 «Baldyrǵan» sanatorıalyq bóbekjaı - balabaqshasynyń tárbıeshisi
Jumahanova Mıramkúl
You Might Also Like
-
Sabaqtyń bólimderi Sabaqtyń mazmuny Ýaqyty Ádistemelik nusqaýlar
