Ǵasyrdyń ólim tuzaqtary
Kirispe
Dúnıe esigin ashqannan ata – anasynyń janynda erkin ósken jas býyn ýaqyt óte kele dostaryna táýeldi bolyp, olardyń yńǵaıyna qaraı beıimdenedi. Bul kezeńde olardyń tulǵaalyq erekshelikteri damı bastaıdy, qoǵamdaǵy ornynyń belgileri qalyptasady. Osyǵan baılanysty týyndaǵan qıyndyqtar álsizdik, jattaný jáne qarsy shyǵý sekildi jaǵymsyz áreketterdi týdyrady.
Jas býyn úshin eń qıyn jaǵdaılardyń biri temeki, alkogól, esirtki tárizdi kez kelgen zıandy zattarda qoldaný. Búginde temeki, alkogól, esirtki sekildi zıandy zattarda qoldaný ádeti boı alýda.
«Ǵasyrdyń ólim tuzaqtary» atty kitap adam balasyn ólimniń tuzaǵyna túsirgen zıandy ádetterdiń nátıjeleri jáne onyń aldyn alý joldaryn usynady.
Temeki
Temeki týraly jalpy maǵlumat
Quramynda nıkotın jáne 4 myńǵa jýyq ýly zat bar temeki ósimdiginiń maıdalanǵan, qurǵatylǵan jáne qoldanýǵa daıyn kúıdegi japyraǵynan shylym jasalady. Tuqymy óte maıda bolǵandyqtan, aldymen, kósheti ósirilip, sosyn egistik jerge otyrǵyzylady.
Temekiniń eli Amerıka bolyp tabylady. Amerıkany ashqannan keıin temeki Eýropaǵa keń tara -
lady. Temeki – japyraǵynda tanın, jelim, shaıyr, krahmal jáne alkaloıdter bar ósimdik. Temekiniń ishinde eń kóp mólsherde nıkotın alkoloıdi bolady.
Nıkotın súlfat tuzdary aýylsharýashylyǵynda qurt-qumyrsqany óltirý úshin qoldanylady. Nıkotın ýly zat bolǵandyqtan medısınada qoldanylmaıdy. jáne dári bolyp ta sanalmaıdy.
5 - 6 tamshy nıkotındi ıtke bergen boıda ol birden ólip qalady. Bir qorap temekiniń quramyndaǵy nıkotındi adamǵa ınemen shanshysa, adam ólip ketedi.
Mıdyń qaterli aýrýlarynyń 99 paıyzy, mıǵa qan quıylý aýrýynyń 85 paıyzy, ókpeniń qaterli isik aýrýynyń 90 paıyzy, tamaqtyń qaterli isik aýrýynyń 99 paıyzyna temeki sebep bolady.
Temeki tartatyn adamdardyń qyzyl qan túıirshikteriniń 1/6 – den 1/3 - ge deıin túsip ketedi.
Temeki tartatyn adamdardyń denesine 15 – 33 paıyzǵa deıin az ottegi kiredi. Bul, eń aldymen, mı men júrek jumysyn nasharlatady.
Temekiniń tútininde zıandy zattardyń 4000túri bar.
Temeki tartatyn adamdar temeki tartpaıtyn adamdarǵa qaraǵanda 15 jasqa erte qartaıady.
Dúnıe júzinde bolǵan órttiń 70 paıyzyna temeki kináli.
Temekiniń saldarynan ómirimen qoshtasqan adamdardyń sany esirtki ólimine qaraǵanda 13 ese kóp.
Temeki qorǵasyn jáne polonıı sıaqty radıoaktıvtik zattar bolǵandyqtan, aǵzanyń jasýshalaryn joıady.
Kúnine bir qorap temeki tartatyn adamdardyń denesinde 20 jylda 7kg kúıe men qaramaı jınalady.
İshimdikke qumarlyq nelikten paıda bolady?
Zertteý barysynda adamdardyń kóbinese kóńil sergitý úshin ishetindigi anyqtalǵan. İshimdik satatyn
oıyn – saýyq oryndarynyń kóptigi de osyny dáleldeıdi. Adamdar oıyn – saýyq oryndarynan basqa jańa jyl merekesi, toı – dýman, týǵan kún kóleminde ishimdik qoldanady. İshimdik ishýdiń basty mańyzy sebepteriniń biri – kóńil kúıdi kóterý. Adamdar kóbinese kóńil – kúıleri nashar bolǵanda, isteri alǵa baspaǵanda, qınalǵanda nemese ár túrli jaǵymsyz jaǵdaılarda ishimdik qoldanady.
Bunyń nátıjesinde ishimdik eshbir dertke em bolmaı, jaǵdaı odan ári nasharlaı túsedi. Kúndelikti
ómirdiń aýyrtpalyǵy, úlkendi – kishili problemalar, sharshap-shaldyǵý, qarjynyń jetispeýi kúızeliske ákelip soǵady. Osyǵan baılanysty adamdardyń kópshiligi qıyndyqtan qutylý úshin, umytý úshin ishimdik ishý jolyn tańdaıdy.
Maskúnemdikke dýshar bolǵan adamdar sońynda ishimdik ishý qalaýyn basa almaıdy.
Jalpy ishimdik esirtki sıaqty qaýipti dep sanalmaıdy.
Keıbir elderdiń ádet – ǵuryptarynda ishimdik dinı jáne qoǵamdyq is – sharalardyń mańyzdy bir bóligine aınalǵan. Alaıda, myna jaǵdaıdy este saqtaý qajet, ishimdik - qazirgi zamannyń mańyzdy problemalarynyń biri jáne ishimdik ishý esirtki qoldaný sıaqty zıandy.
İshimdiktiń júrekke áseri
İshimdik júrek jáne teri tamyrlaryn keńeıtedi. Júrektiń soǵýyn nasharlatady, qan aınalymyn buzady, tamyrlardyń qataıýyna, qan qysymynyń artýyna, sal aýrýyna jáne ólimge ákelip soǵady.
İshimdiktiń baýyrǵa áseri
Baýyr jasýshalarynyń maılanyp ketýine, baýyrdyń qabynýyna, baýyrdyń isip ketýine sebep bolady. Baýyrdyń negizgi qyzmeti organızmdi syrttan kelgen zıandy zattardan qorǵaý bolyp tabylady.
Baýyrdyń ishimdiktiń áserinen tez álsirep, jumys isteý qyzmetin toqtatady, sondyqtan da adam aǵzasy ár túrli qaterli aýrýlarǵa qarsy tura almaıdy.
İshimdiktiń búırekke áseri
İshimdiktiń qaı túrin alsaq ta, barlyǵy búırek qyzmetin buzady, ýaqyt óte kele jumys isteýin toqtatady.
Zárdiń kóp bólinýine áser etetin syra búırekti lastap, álsiretedi. İshimdik búırektiń qabynýyna, zár quramynyń buzylýyna jol ashady.
İshimdiktiń asqazan men ishekke áseri
İshimdik asqazannyń ishki qabatyn kúıdirip,
Gastrıt jáne asqazan jarasy sıaqty aýrýlarǵa jol ashady. As qorytylýynyń nasharlaýyna baılanysty asqa degen tábet bolmaıdy. İshek aýrýyna, qabynýyna jáne qorytý júıesiniń buzylýyna sebep bolady. Zıandy semirýge ákeledi.
İshimdiktiń mıǵa áseri
İshimdik oılaý jáne oıdy saqtaý qabiletin nasharlatady. Qyzǵanysh jáne umytshaqtyq sıaqty jaman ádetke jol ashady. Adamnyń erik jigerin álsiretip, ol ne istep qoıǵanyn bilmeı qalady. Sonymen qatar, ishimdik mı qyzmetin álsiretedi, júrgende qınalyp, qol aıaǵynyń tartylýyna sebep bolady.
Júıke talshyqtary názik bolǵandyqtan, ishimdik olardy tez álsiretedi. İshimdiktiń áserinen adamnyń qol – aıaǵy dirildep, sal aýrýynan bastap ólimge deıin aparýy múmkin.
Tolqý, ýaıym, qorqynysh, ashý jáne qyzǵanysh, rýhanı álsireý, bulardyń barlyǵy ishimdiktiń áseri bolyp tabylady.
Alkogóldiń adam aǵzasyna áseri
Spırtti ishimdik adam aǵzasyna qabyldanǵan soń ash ishek arqyly qanǵa aralasady. Qanǵa aralasqan alkogól mólsheri boıynsha mıdyń jumys isteý qyzmeti tómendeıdi.
Spırtti ishimdik paıdalanǵan adamnyń qanyna aralasqan alkogól mólsheri:
● paıdalanǵan ýaqyt merzimine;
● dene bitimi, jynysy jáne metabolızmine;
● asqazandaǵy taǵam túrine jáne mólsherine qaraı ózgeredi.
Alkogól qanǵa aralasqan soń eshqandaı taǵam nemese sýsyn onyń áserin azaıta almaıdy.
Keıde jemis qanty alkogóldiń qannan syrtqa atylýyn jedeldetedi jáne osylaısha onyń áseriniń merzimi qysqartady.
Eresek adamnyń metabolızmi saǵatyna 8, 5 g alkogóldi sińdirip deneden shyǵara alady. Tek bul kórsetkish adamnyń
dene bitimine, jynysyna, búıreginiń jumys isteý qabiletine jáne genetıkalyq erekshelikterine qaraı ózgerip otyrady.
Alkogólge psıhıkalyq táýeldi maskúnemder spırtti ishimdik paıdalanbaǵan kúnderi sabyrsyz jáne baıbalam salýmen bolady.
Fızıkalyq táýeldilik shamadan tys ishetinderde bolady.
Denesi alkogólge úırenip qalǵandyqtan ishimdikti toqtatqanda, yńǵaısyzdyqtar týyndaıdy. Bul aýrýlar, álsizdik, uıqy, terleý, dirildeý, uryný, tábet qashýy asqynǵan jaǵdaılarda eles týǵyzady.
Aýrýdyń sońy dene jáne aqyl – estiń buzylýyna jol ashýmen nemese erte kelgen ajal ólimmen bitedi.
Táýeldiktiń dári – dármegi joq. Tek syrqat em qabyldaı alady, osylaısha aýrýdyń asqynýyna tosqaýyl qoıylady.
Mamannyń baqylaýynda qajetti em qabyldaǵan táýeldi adam jazylyp kete alady.
Esirtki týraly jalpy maǵlumat
Grek tilinde « uıqy» maǵynasyn bildiretin «narke» sózi aǵylshyn tilinde « narkotik» degen sózge aınalyp, uıyqtatý, jansyzdandyrý, sezimsizdendirý degen maǵynaly beredi.
Jalpy aıtqanda, esirtki zattary dep jansyzdandyrý ereksheligine ıe bolatyn zattardy aıtamyz. Biraq dúnıe júzinde kúndelikti qoldanysta stımýlátorlar da esirtki retinde qabyldanýda. Óıtkeni bulardyń quramynda mastandyratyn, ashýlandyratyn, tynyshtandyratyn, sergitetin zattar da bar.
Esirtki jáne stımýlátor degenimiz adamnyń ortalyq júıke júıesine áser etip, rýhanı jáne fızıkalyq tepe – teńdikti buzatyn, rýhanı jáne fızıkalyq táýeldikke jol ashatyn, jeke adamdy psıhologıalyq jaǵynan jáne ekonomıkalyq jáne áleýmettik jaǵynan qıyndyqqa ákelip soǵatyn zattar.
Adamnyń áreketterinde, oı – sezimderinde ózgerister týdyratyn tabıǵı jáne sıntetıkalyq zattardy esirtki dep ataımyz. Esirtkiniń kóp túri bolady, biraq eń kóp qoldanylatyny mynalar:
apıyn, morfın, geroın, kokaın, kadının, anhalım levını, LSD jáne hlorly efır.
Esirtki qoldanýdyń sebepteri
Bilimsizdik: Esirtkiniń qanshalyqty qaýipti ekendigin bilmeý jáne bul máselege jeńiltektikpen qaraý.
Qyzyǵý: Qyzyǵýshylyqtyń týyndaýyna kóbinese buqaralyq aqparattardyń ózderi sebep bolady deı alamyz.
Oıyn – saýyq oryndary: Dıskoteka jáne basqa da oıyn – saýyq oryndary.
Qysym: Jaman dostardyń qysym jasaýy.
Áýestik: Bir ret kóreıin, sosyn tastaımyn dep oılaý. Biraq bir nemese eki ret kórý adamdy qaıtpas jolǵa túsirý úshin jetkilikti bolady.
Moda: Aınaladaǵy adamdarǵa elikteý. Qorshaǵan orta buzyq bolsa, jaman ádetterdiń juǵýy óte ońaı.
Jastardyń qaýip – qaterdi jaqsy kórýi, jynystyq buzylý, ózin – ózi kórsetý, kúshin dáleldeýge tyrysý, genetıkalyq qurylymnyń esirtkige beıimdiligi, ımannyń álsizdigi, nashar otbasy jáne buzyq qoǵamnan týyndaǵan senimsizdik, bolashaq týraly ýaıymnyń adamdy jalǵyzdyqqa ıtermeleýi, baılyqtyń masańdatýy, menmendikke ıtermeleýi negizgi sebepter bolyp tabylady.
Esirtkimen alǵashqy baılanys kóshedegi belgisiz satýshy nemese dostar arqyly paıda bolady.
Nashaqorlardyń negizgi belgileri
Esirtki qoldanatyn adamdardy mynadaı belgilerden anyqtaýǵa bolady:
Adamnyń dárilerdi jasyrýǵa tyrysýy;
Terisinde kógergen nemese qaraıǵan ıne izderiniń bolýy;
Kóktamyrdyń ústinde nemese aınalasynda sý jınalǵandaı irińniń jınalýy;
Solǵyn, uıqyly – oıaý bolý nemese talý, ásirese denesin qasý baıqalsa esirtki nemese sıntetıkalyq zattardyń kóp mólsherde qabyldanǵanyn kórsetedi;
Esirtkiden alystatylǵan nemese qadaǵalanǵan kezde birdeńe joǵaltqandaı áreketter jasaýy;
Kóz qarashyqtarynyń úlkeıýi;
Adamnyń bos jerge qarap otyrýy;
Nashaqorlardyń jargon tilin bilýi;
Kisiniń belgili ýaqytta basqa jerge ketip qalýy.
Adamnyń negizgi muqtajdyqtarynyń basqa nárselerge kóp aqsha jumsaı bastaýy;
Esirtkige táýeldi adamdar óte ashýshań bolady.
Esirtkini qabyldaý ýaqyty jaqyndaǵanda kózderi sýlanyp, murny aǵyp, esinep qasyna bastaıdy.
Esirtkiniń áserleri
Fızıkalyq áseri
Mı jáne ortalyq júıke júıesi: Temekiden bastap barlyq esirtki túrleri mı men ortalyq júıke júıesine eń kóp zıan tıgizedi. Sondyqtan mıǵa táýeldi aqyl – oı men erik kúshine áser etip, adam tepe – teńdik ustaı almaı, qalypty minez - qulyq pen áreketterden aıyrylady.
Saý mı durys aqyl – oıdyń eń úlken dushpany esirtki bolyp
tabylady. Esirtkige táýeldi adamdar, eń aldymen, júıke jáne psıhıkalyq aýrýlarǵa shaldyǵady. Uıqysyzdyq, jyndaný, erte aljyp, esinen adasý, umytshaqtyq, barlyq psıhıkalyq aýrýlar.
As qorytý júıesi: Júrektiń aınýy, qusý, ish aýrý, qatalaý,
İsh ótý, asqazan jáne ishekterdiń aýrýy, qanaý jáne asqazan jaralary, merez t. b
Baýyr jáne búırek: Maılaný, baýyrdyń qabynýy, búırektiń álsizdenýi, qan men zárdiń kóbeıýi, baýyr men búırektiń tyǵyndalýy, óte aýyr búırek aýrýlary.
Kóz: Jaryq jáne alys jerdi kórmeý, qylılyq, túnde kórmeý, kóz qarashyǵynyń úlkeıýi nemese kishireıýi, t. b
Tynys alý júıesi: tynystyń tarylýy, jótel, tunshyǵý, júrektiń qysylýy, tynys aǵzalarynyń sal bolýy.
Qan aǵzalary: Qan adam ómiriniń eń mańyzdy aǵzalarynyń biri bola tura esirtkiden óte kóp zıan shegedi.
Bul « qyrsyqtan» qalaı qutylýǵa bolady?
Esirtkiden qorǵaýǵa eń úlken jaýapkershilik januıaǵa túsedi. Januıa qoǵamnyń negizi bolyp tabylady.
Balalar ár túrli problemalaryn aldymen ata – anasyna aıta alýy kerek. Baqyt pen súıispenshilikti óz januıalarynan izdeý kerek.
Jaman dostardan alys bolýlary kerek. Mundaı adamdardy áreketterinen, sózderinen tanýǵa bolady.
Bos ýaqytty eń jaqsy túrde ( kitap oqý, mádenı jáne basqa da paıdaly istermen aınalysý) ótkizý kerek.
Esirtki qoldaný týraly tek eskertý jasaý men onyń zıandaryn aıtý jetkilikti emes. Tipti bulardyń ózi keri áser berýi múmkin. Áserli shara balalar men jastardy « Esirtkige qarsymyz!» deıtin dárejege jetkizýi kerek. Bul úshin ózderine degen senimderiniń arttyrylýy, qıyndyqtardy jeńe bilýleri jáne ózderin ómirge daıyndaý jóninde olarǵa kómek kórsetý kerek. Esirtki qoldanatyndyǵyn kórsetetin belgilerdi baıqap kórip, keshikpeı sharalar qabyldaý óte mańyzdy. Bul mindetterdiń oryndalýyna mektep dárigeri, muǵalimder mektep pen januıanyń birigip atsalysýy kóp paıdasy tıedi.
Adamnyń esirtki qoldanatyndyǵy qanshalyqty erte baıqalsa, bul aýrýdan aıyǵý sonshalyqty joǵary. Sondyqtan táýeldi adamnyń ata – anasy jáne ózi dárigerge barýlary kerek. Emdeıtin dáriger quqyq qorǵaý organdarymen birge jumys isteıdi jáne táýeldi adamǵa eshqashan jaza berilmeı, emdelýi úshin barlyq jaǵdaı jasalynady.
Dúnıe esigin ashqannan ata – anasynyń janynda erkin ósken jas býyn ýaqyt óte kele dostaryna táýeldi bolyp, olardyń yńǵaıyna qaraı beıimdenedi. Bul kezeńde olardyń tulǵaalyq erekshelikteri damı bastaıdy, qoǵamdaǵy ornynyń belgileri qalyptasady. Osyǵan baılanysty týyndaǵan qıyndyqtar álsizdik, jattaný jáne qarsy shyǵý sekildi jaǵymsyz áreketterdi týdyrady.
Jas býyn úshin eń qıyn jaǵdaılardyń biri temeki, alkogól, esirtki tárizdi kez kelgen zıandy zattarda qoldaný. Búginde temeki, alkogól, esirtki sekildi zıandy zattarda qoldaný ádeti boı alýda.
«Ǵasyrdyń ólim tuzaqtary» atty kitap adam balasyn ólimniń tuzaǵyna túsirgen zıandy ádetterdiń nátıjeleri jáne onyń aldyn alý joldaryn usynady.
Temeki
Temeki týraly jalpy maǵlumat
Quramynda nıkotın jáne 4 myńǵa jýyq ýly zat bar temeki ósimdiginiń maıdalanǵan, qurǵatylǵan jáne qoldanýǵa daıyn kúıdegi japyraǵynan shylym jasalady. Tuqymy óte maıda bolǵandyqtan, aldymen, kósheti ósirilip, sosyn egistik jerge otyrǵyzylady.
Temekiniń eli Amerıka bolyp tabylady. Amerıkany ashqannan keıin temeki Eýropaǵa keń tara -
lady. Temeki – japyraǵynda tanın, jelim, shaıyr, krahmal jáne alkaloıdter bar ósimdik. Temekiniń ishinde eń kóp mólsherde nıkotın alkoloıdi bolady.
Nıkotın súlfat tuzdary aýylsharýashylyǵynda qurt-qumyrsqany óltirý úshin qoldanylady. Nıkotın ýly zat bolǵandyqtan medısınada qoldanylmaıdy. jáne dári bolyp ta sanalmaıdy.
5 - 6 tamshy nıkotındi ıtke bergen boıda ol birden ólip qalady. Bir qorap temekiniń quramyndaǵy nıkotındi adamǵa ınemen shanshysa, adam ólip ketedi.
Temekiniń zıandary
Mıdyń qaterli aýrýlarynyń 99 paıyzy, mıǵa qan quıylý aýrýynyń 85 paıyzy, ókpeniń qaterli isik aýrýynyń 90 paıyzy, tamaqtyń qaterli isik aýrýynyń 99 paıyzyna temeki sebep bolady.
Temeki tartatyn adamdardyń qyzyl qan túıirshikteriniń 1/6 – den 1/3 - ge deıin túsip ketedi.
Temeki tartatyn adamdardyń denesine 15 – 33 paıyzǵa deıin az ottegi kiredi. Bul, eń aldymen, mı men júrek jumysyn nasharlatady.
Temekiniń tútininde zıandy zattardyń 4000túri bar.
Temeki tartatyn adamdar temeki tartpaıtyn adamdarǵa qaraǵanda 15 jasqa erte qartaıady.
Dúnıe júzinde bolǵan órttiń 70 paıyzyna temeki kináli.
Temekiniń saldarynan ómirimen qoshtasqan adamdardyń sany esirtki ólimine qaraǵanda 13 ese kóp.
Temeki qorǵasyn jáne polonıı sıaqty radıoaktıvtik zattar bolǵandyqtan, aǵzanyń jasýshalaryn joıady.
Kúnine bir qorap temeki tartatyn adamdardyń denesinde 20 jylda 7kg kúıe men qaramaı jınalady.
Alkogól
İshimdikke qumarlyq nelikten paıda bolady?
Zertteý barysynda adamdardyń kóbinese kóńil sergitý úshin ishetindigi anyqtalǵan. İshimdik satatyn
oıyn – saýyq oryndarynyń kóptigi de osyny dáleldeıdi. Adamdar oıyn – saýyq oryndarynan basqa jańa jyl merekesi, toı – dýman, týǵan kún kóleminde ishimdik qoldanady. İshimdik ishýdiń basty mańyzy sebepteriniń biri – kóńil kúıdi kóterý. Adamdar kóbinese kóńil – kúıleri nashar bolǵanda, isteri alǵa baspaǵanda, qınalǵanda nemese ár túrli jaǵymsyz jaǵdaılarda ishimdik qoldanady.
Bunyń nátıjesinde ishimdik eshbir dertke em bolmaı, jaǵdaı odan ári nasharlaı túsedi. Kúndelikti
ómirdiń aýyrtpalyǵy, úlkendi – kishili problemalar, sharshap-shaldyǵý, qarjynyń jetispeýi kúızeliske ákelip soǵady. Osyǵan baılanysty adamdardyń kópshiligi qıyndyqtan qutylý úshin, umytý úshin ishimdik ishý jolyn tańdaıdy.
Maskúnemdikke dýshar bolǵan adamdar sońynda ishimdik ishý qalaýyn basa almaıdy.
İshimdiktiń densaýlyqqa zıany
Jalpy ishimdik esirtki sıaqty qaýipti dep sanalmaıdy.
Keıbir elderdiń ádet – ǵuryptarynda ishimdik dinı jáne qoǵamdyq is – sharalardyń mańyzdy bir bóligine aınalǵan. Alaıda, myna jaǵdaıdy este saqtaý qajet, ishimdik - qazirgi zamannyń mańyzdy problemalarynyń biri jáne ishimdik ishý esirtki qoldaný sıaqty zıandy.
İshimdiktiń júrekke áseri
İshimdik júrek jáne teri tamyrlaryn keńeıtedi. Júrektiń soǵýyn nasharlatady, qan aınalymyn buzady, tamyrlardyń qataıýyna, qan qysymynyń artýyna, sal aýrýyna jáne ólimge ákelip soǵady.
İshimdiktiń baýyrǵa áseri
Baýyr jasýshalarynyń maılanyp ketýine, baýyrdyń qabynýyna, baýyrdyń isip ketýine sebep bolady. Baýyrdyń negizgi qyzmeti organızmdi syrttan kelgen zıandy zattardan qorǵaý bolyp tabylady.
Baýyrdyń ishimdiktiń áserinen tez álsirep, jumys isteý qyzmetin toqtatady, sondyqtan da adam aǵzasy ár túrli qaterli aýrýlarǵa qarsy tura almaıdy.
İshimdiktiń búırekke áseri
İshimdiktiń qaı túrin alsaq ta, barlyǵy búırek qyzmetin buzady, ýaqyt óte kele jumys isteýin toqtatady.
Zárdiń kóp bólinýine áser etetin syra búırekti lastap, álsiretedi. İshimdik búırektiń qabynýyna, zár quramynyń buzylýyna jol ashady.
İshimdiktiń asqazan men ishekke áseri
İshimdik asqazannyń ishki qabatyn kúıdirip,
Gastrıt jáne asqazan jarasy sıaqty aýrýlarǵa jol ashady. As qorytylýynyń nasharlaýyna baılanysty asqa degen tábet bolmaıdy. İshek aýrýyna, qabynýyna jáne qorytý júıesiniń buzylýyna sebep bolady. Zıandy semirýge ákeledi.
İshimdiktiń mıǵa áseri
İshimdik oılaý jáne oıdy saqtaý qabiletin nasharlatady. Qyzǵanysh jáne umytshaqtyq sıaqty jaman ádetke jol ashady. Adamnyń erik jigerin álsiretip, ol ne istep qoıǵanyn bilmeı qalady. Sonymen qatar, ishimdik mı qyzmetin álsiretedi, júrgende qınalyp, qol aıaǵynyń tartylýyna sebep bolady.
İshimdiktiń júıke júıesine áseri
Júıke talshyqtary názik bolǵandyqtan, ishimdik olardy tez álsiretedi. İshimdiktiń áserinen adamnyń qol – aıaǵy dirildep, sal aýrýynan bastap ólimge deıin aparýy múmkin.
Tolqý, ýaıym, qorqynysh, ashý jáne qyzǵanysh, rýhanı álsireý, bulardyń barlyǵy ishimdiktiń áseri bolyp tabylady.
Alkogóldiń adam aǵzasyna áseri
Spırtti ishimdik adam aǵzasyna qabyldanǵan soń ash ishek arqyly qanǵa aralasady. Qanǵa aralasqan alkogól mólsheri boıynsha mıdyń jumys isteý qyzmeti tómendeıdi.
Spırtti ishimdik paıdalanǵan adamnyń qanyna aralasqan alkogól mólsheri:
● paıdalanǵan ýaqyt merzimine;
● dene bitimi, jynysy jáne metabolızmine;
● asqazandaǵy taǵam túrine jáne mólsherine qaraı ózgeredi.
Alkogól qanǵa aralasqan soń eshqandaı taǵam nemese sýsyn onyń áserin azaıta almaıdy.
Keıde jemis qanty alkogóldiń qannan syrtqa atylýyn jedeldetedi jáne osylaısha onyń áseriniń merzimi qysqartady.
Eresek adamnyń metabolızmi saǵatyna 8, 5 g alkogóldi sińdirip deneden shyǵara alady. Tek bul kórsetkish adamnyń
dene bitimine, jynysyna, búıreginiń jumys isteý qabiletine jáne genetıkalyq erekshelikterine qaraı ózgerip otyrady.
Alkogólge psıhıkalyq táýeldi maskúnemder spırtti ishimdik paıdalanbaǵan kúnderi sabyrsyz jáne baıbalam salýmen bolady.
Fızıkalyq táýeldilik shamadan tys ishetinderde bolady.
Denesi alkogólge úırenip qalǵandyqtan ishimdikti toqtatqanda, yńǵaısyzdyqtar týyndaıdy. Bul aýrýlar, álsizdik, uıqy, terleý, dirildeý, uryný, tábet qashýy asqynǵan jaǵdaılarda eles týǵyzady.
Aýrýdyń sońy dene jáne aqyl – estiń buzylýyna jol ashýmen nemese erte kelgen ajal ólimmen bitedi.
Táýeldiktiń dári – dármegi joq. Tek syrqat em qabyldaı alady, osylaısha aýrýdyń asqynýyna tosqaýyl qoıylady.
Mamannyń baqylaýynda qajetti em qabyldaǵan táýeldi adam jazylyp kete alady.
Esirtki týraly jalpy maǵlumat
Grek tilinde « uıqy» maǵynasyn bildiretin «narke» sózi aǵylshyn tilinde « narkotik» degen sózge aınalyp, uıyqtatý, jansyzdandyrý, sezimsizdendirý degen maǵynaly beredi.
Jalpy aıtqanda, esirtki zattary dep jansyzdandyrý ereksheligine ıe bolatyn zattardy aıtamyz. Biraq dúnıe júzinde kúndelikti qoldanysta stımýlátorlar da esirtki retinde qabyldanýda. Óıtkeni bulardyń quramynda mastandyratyn, ashýlandyratyn, tynyshtandyratyn, sergitetin zattar da bar.
Esirtki jáne stımýlátor degenimiz adamnyń ortalyq júıke júıesine áser etip, rýhanı jáne fızıkalyq tepe – teńdikti buzatyn, rýhanı jáne fızıkalyq táýeldikke jol ashatyn, jeke adamdy psıhologıalyq jaǵynan jáne ekonomıkalyq jáne áleýmettik jaǵynan qıyndyqqa ákelip soǵatyn zattar.
Adamnyń áreketterinde, oı – sezimderinde ózgerister týdyratyn tabıǵı jáne sıntetıkalyq zattardy esirtki dep ataımyz. Esirtkiniń kóp túri bolady, biraq eń kóp qoldanylatyny mynalar:
apıyn, morfın, geroın, kokaın, kadının, anhalım levını, LSD jáne hlorly efır.
Esirtki qoldanýdyń sebepteri
Bilimsizdik: Esirtkiniń qanshalyqty qaýipti ekendigin bilmeý jáne bul máselege jeńiltektikpen qaraý.
Qyzyǵý: Qyzyǵýshylyqtyń týyndaýyna kóbinese buqaralyq aqparattardyń ózderi sebep bolady deı alamyz.
Oıyn – saýyq oryndary: Dıskoteka jáne basqa da oıyn – saýyq oryndary.
Qysym: Jaman dostardyń qysym jasaýy.
Áýestik: Bir ret kóreıin, sosyn tastaımyn dep oılaý. Biraq bir nemese eki ret kórý adamdy qaıtpas jolǵa túsirý úshin jetkilikti bolady.
Moda: Aınaladaǵy adamdarǵa elikteý. Qorshaǵan orta buzyq bolsa, jaman ádetterdiń juǵýy óte ońaı.
Jastardyń qaýip – qaterdi jaqsy kórýi, jynystyq buzylý, ózin – ózi kórsetý, kúshin dáleldeýge tyrysý, genetıkalyq qurylymnyń esirtkige beıimdiligi, ımannyń álsizdigi, nashar otbasy jáne buzyq qoǵamnan týyndaǵan senimsizdik, bolashaq týraly ýaıymnyń adamdy jalǵyzdyqqa ıtermeleýi, baılyqtyń masańdatýy, menmendikke ıtermeleýi negizgi sebepter bolyp tabylady.
Esirtkimen alǵashqy baılanys kóshedegi belgisiz satýshy nemese dostar arqyly paıda bolady.
Nashaqorlardyń negizgi belgileri
Esirtki qoldanatyn adamdardy mynadaı belgilerden anyqtaýǵa bolady:
Adamnyń dárilerdi jasyrýǵa tyrysýy;
Terisinde kógergen nemese qaraıǵan ıne izderiniń bolýy;
Kóktamyrdyń ústinde nemese aınalasynda sý jınalǵandaı irińniń jınalýy;
Solǵyn, uıqyly – oıaý bolý nemese talý, ásirese denesin qasý baıqalsa esirtki nemese sıntetıkalyq zattardyń kóp mólsherde qabyldanǵanyn kórsetedi;
Esirtkiden alystatylǵan nemese qadaǵalanǵan kezde birdeńe joǵaltqandaı áreketter jasaýy;
Kóz qarashyqtarynyń úlkeıýi;
Adamnyń bos jerge qarap otyrýy;
Nashaqorlardyń jargon tilin bilýi;
Kisiniń belgili ýaqytta basqa jerge ketip qalýy.
Adamnyń negizgi muqtajdyqtarynyń basqa nárselerge kóp aqsha jumsaı bastaýy;
Esirtkige táýeldi adamdar óte ashýshań bolady.
Esirtkini qabyldaý ýaqyty jaqyndaǵanda kózderi sýlanyp, murny aǵyp, esinep qasyna bastaıdy.
Esirtkiniń áserleri
Fızıkalyq áseri
Mı jáne ortalyq júıke júıesi: Temekiden bastap barlyq esirtki túrleri mı men ortalyq júıke júıesine eń kóp zıan tıgizedi. Sondyqtan mıǵa táýeldi aqyl – oı men erik kúshine áser etip, adam tepe – teńdik ustaı almaı, qalypty minez - qulyq pen áreketterden aıyrylady.
Saý mı durys aqyl – oıdyń eń úlken dushpany esirtki bolyp
tabylady. Esirtkige táýeldi adamdar, eń aldymen, júıke jáne psıhıkalyq aýrýlarǵa shaldyǵady. Uıqysyzdyq, jyndaný, erte aljyp, esinen adasý, umytshaqtyq, barlyq psıhıkalyq aýrýlar.
As qorytý júıesi: Júrektiń aınýy, qusý, ish aýrý, qatalaý,
İsh ótý, asqazan jáne ishekterdiń aýrýy, qanaý jáne asqazan jaralary, merez t. b
Baýyr jáne búırek: Maılaný, baýyrdyń qabynýy, búırektiń álsizdenýi, qan men zárdiń kóbeıýi, baýyr men búırektiń tyǵyndalýy, óte aýyr búırek aýrýlary.
Kóz: Jaryq jáne alys jerdi kórmeý, qylılyq, túnde kórmeý, kóz qarashyǵynyń úlkeıýi nemese kishireıýi, t. b
Tynys alý júıesi: tynystyń tarylýy, jótel, tunshyǵý, júrektiń qysylýy, tynys aǵzalarynyń sal bolýy.
Qan aǵzalary: Qan adam ómiriniń eń mańyzdy aǵzalarynyń biri bola tura esirtkiden óte kóp zıan shegedi.
Bul « qyrsyqtan» qalaı qutylýǵa bolady?
Esirtkiden qorǵaýǵa eń úlken jaýapkershilik januıaǵa túsedi. Januıa qoǵamnyń negizi bolyp tabylady.
Balalar ár túrli problemalaryn aldymen ata – anasyna aıta alýy kerek. Baqyt pen súıispenshilikti óz januıalarynan izdeý kerek.
Jaman dostardan alys bolýlary kerek. Mundaı adamdardy áreketterinen, sózderinen tanýǵa bolady.
Bos ýaqytty eń jaqsy túrde ( kitap oqý, mádenı jáne basqa da paıdaly istermen aınalysý) ótkizý kerek.
Esirtki qoldaný týraly tek eskertý jasaý men onyń zıandaryn aıtý jetkilikti emes. Tipti bulardyń ózi keri áser berýi múmkin. Áserli shara balalar men jastardy « Esirtkige qarsymyz!» deıtin dárejege jetkizýi kerek. Bul úshin ózderine degen senimderiniń arttyrylýy, qıyndyqtardy jeńe bilýleri jáne ózderin ómirge daıyndaý jóninde olarǵa kómek kórsetý kerek. Esirtki qoldanatyndyǵyn kórsetetin belgilerdi baıqap kórip, keshikpeı sharalar qabyldaý óte mańyzdy. Bul mindetterdiń oryndalýyna mektep dárigeri, muǵalimder mektep pen januıanyń birigip atsalysýy kóp paıdasy tıedi.
Adamnyń esirtki qoldanatyndyǵy qanshalyqty erte baıqalsa, bul aýrýdan aıyǵý sonshalyqty joǵary. Sondyqtan táýeldi adamnyń ata – anasy jáne ózi dárigerge barýlary kerek. Emdeıtin dáriger quqyq qorǵaý organdarymen birge jumys isteıdi jáne táýeldi adamǵa eshqashan jaza berilmeı, emdelýi úshin barlyq jaǵdaı jasalynady.
You Might Also Like
-
«Qosh keldiń, áz Naýryz!»
