InfoHub Logo

Erlerdi el tanysyn degen maqsatpen «jaýyngerdiń tulǵasy» degen temany qoldan kelgenshe jazyp, tildiń jetkeninshe aıtyp, (qalam ustaǵan jazýshylarǵa) kózben kórip, qoldan ósirgen (árıne, áskerı maǵynada) el azamattary — jigitter — jaýyngerlerdiń, olardyń áskerı mamandyqtary — kásipteriniń ár túrinen (maıdan — soǵys oqıǵasyna baılanystyryp) bolǵan aqıqat mysaldar keltirip, attaryn qaǵaz júzine qaldyryp, isterimen eldi qysqasha tanystyrý nıetimen kúndelikti dápterge naızadan qol bosaǵan kezde, shala - sharpylaý etip asyǵysta jazyp júrgenderimniń birnesheleri osy odaǵaı, kórkemsiz túrinde sizge tartý bolsyn. Amanshylyq bolyp, qol tıse, temanyń qalǵan áńgimeleri keıinnen jazyla da, aıtyla da jatar. Barlyǵy 20 áńgime bylaı doǵartylmaq.

Máskeý ólkesindegi qyrǵyn soǵystyń kezi.

Noıabrdiń 26 jańasy. Jerge shideriden joǵary qar túsken. Soltústikten soqqan qara jel qaryp jep, kisiniń óńmeninen ótip barady. Nemistiń basym kúshiniń aldyna kóldeneń túsip, Máskeýge qaraı jibermeı bóget bolyp, kúnine úsh-tórt shabýylyn toıtaryp S. qystaǵynyń mańaıynda jantalasyp soǵysyp jatqanymyzǵa tórtinshi kún bolǵanda, meni kútpegen jerde dıvızıanyń shtabyna shaqyrdy.

Barsam, shtab nachalnıgi polkovnık Serebrákov meıirimdi júzben kúlimdeı qarap:

— Júrińiz, aǵa leıtenant joldas, komandırge ertip baraıyn, sizdi shaqyrǵan sol kisi edi, — dedi.

Kópten uıqy kórmegen general kart qajyńqyrap - aq qalǵan eken. Meniń sálemimdi alyp:

— Otyryńyz, — dep oryndyqqa qaraı basyn ızedi de, temeki tutatyp, tartyp, biraz oılanyp, meniń basymnan aıaǵyma deıin eki ret qarap, bir nárseni umytqan adamsha jýyq arada sóz bastaı qoıǵan joq. Ondaı minezdi men burynǵy birneshe ret jolyǵýymdy generaldan kórgen de, sezgen de emes edim. Ne bolǵan dep tań qalyp, men de ún shyǵarmaı otyra berdim.

Julyp alǵandaı:

— Búgin tún ortasynda desátıdvorkada jatqan 120 nemistiń birin qaldyrmaı qyryp tastaǵanyńyzǵa jol bolsyn. Eń bolmasa on shaqtysyn tiri ustap alyp kelmegenińiz be? Odan keıin, ol jerge sizge barýǵa men ruqsat bergen emespin. Meniń qaı jer bolsa, sol jerge jumsap, shasha beretin komandırlerim joq. Meıli, abyroı bolyp, aman-esen qaıtqanyńyzǵa shúkir, biraq ta budan bylaı sizge ár dodaǵa kirise berý jaramaıdy. Aı, jastyq, jastyq, keıde aldy-artyn oılatpaıtyn jastyq. Eger de jazataıym bola ketseńiz, sonda (jaman aıtyp jaqsy joq degen ǵoı) batalóndy kim meńgerip, kim basqarmaq? Sol jaǵyn attanardyń aldynda siz oıladyńyz ba? — dedi.

— Menen basqa adam quryp qaldy deısiz be? — degen sóz aýzymnan qalaı shyqqanyn sezbeı qalyppyn. General qatal daýyspen:

— Sizden basqa adam quryǵan joq, biraq ta siz syqyldylar kóp te emes. Sony eske alý kerek. Siz — batalón komandırisiz. Siz syqyldylardy qazaq myńbasy deıdi. Qaı qazaqtyń myń basshysy, myńdy tastap, on basynyń qyzmetin atqaratyn edi? — dedi de, túsin jylyta berip: — qoı, shyraǵym, qyzýlyqty. Shoshańdamaı óz ornyńda otyryp, qaramaǵyńdaǵy komandırlerińdi jumsap basqaryp, meńgergin.

— Oıpyrmaı, joldas general, ne búlindi meniń túnde joryqqa barǵanymnan? Men qyzdyń qoınyna barǵanym joq qoı, dushpandy qyrýǵa bardym, — dep jáne bir ádepsizdik istedim.

Sáti túsken iske generaldyń aıtqan sózderi maǵan urysqandaı kórinip, ishimnen azdap qusalanyp otyrǵanymdy sezgendeı meıirimdene, kúlimsireı qarap:

— Bolǵan oqıǵany tolyǵynan baıandańyzshy, men tek shet jaǵasyn ǵana estip edim, — dedi general.

— Keshe nemis bizge úsh ret shabýyl jasady, onysyna bizdiń jigitter tıisti sybaǵasyn berip toıtardy. Jaý et jemese de, sorpa ishkendeı bolyp, beti qaıtyp, órshýi basylyp, ymyrt jabyla shabýylyn toqtatty. Ol týraly polk komandıri sizge aıtqan bolar, men oǵan tolyǵynan aıtqam. Saǵat keshki toǵyzda meniń baqylaýshylarym desátıdvorkanyń ár úıine 20-30-dan nemis dalanyń sýyǵyna shydaı almaı, qonýǵa bardy degen habardy jetkizdi maǵan.

Batalóndy orynbasaryma tapsyryp, betinen barsaq sezip qoıar degen oımen, qasyma 10 jigit ertip, bir pýlemet, bir mınomet, bir kishkene zeńbirekti shanaǵa tıep, 12 kılometr oraılap aınalma jolǵa salyp, túngi saǵat eki shamasynda nemister jatqan qystaqtyń dál artynan shyqtyq. 500-600 metrdeı jaqyndaǵanda qarý-jaraqtardy qystaqqa kezep, ornalastyrdyq. Ábden uıyqtap jatqan nemister shoshyp oıanyp, olardy opyr-topyr úıden dalaǵa shyǵarý maqsatymen zeńbirektiń bolat tesetin on oǵyn jarqyratyp, biriniń artynan birin damyldata jiberdik.

Kútpegen jerden shúıdeden soqqan qandaı jaman, keshikpeı-aq nemister oryndarynan qarǵyp turyp, ý-shý bolyp kóshege shyǵa kelgende, kezep qoıǵan pýlemetke sóz berip, 500 oq shyǵardyq. Onyń ústine mınomet qurbaqasha baqyldatyp 70 mınany «qaıdan shyqsań, onan shyq» dep nemisterge sálemdeme jiberdi.

Biz kelgen jolymyzben qaıta syzyp turdyq. Qystaqtan biz eki kılometrdeı uzaǵanda, baıaǵy biz turǵan jerge nemistiń barlyq aýyr mınometteri tań atqansha áýpildep atyp, mına jaýdyrýmen boldy.

Batalónǵa kele salyp 20 shaqty avtomachıkter jiberip edim, olar baryp 120 nemistiń óligin sanap, dokýmentterin alyp keldi. Ony polktiń shtabyna tapsyrdyq... Bul isti basqarýǵa qaramaǵymdaǵy komandırdiń bireýin jiberýge, álde kóńildegideı isteı alar ma eken degen qaýippen batylym barmaı, ózim bardym.

Keıingi sózime kúlip:

— Iá, jazyqtysyz, aǵa leıtenant joldas, — dedi, — durys - durys, sáti túsken jumys bolyp, túnde jolyńyz bolǵan eken. Sizdiń munyńyzdan úsh paıda taýyp otyrmyz: birinshi — nemisterdiń sany 120-ga kemidi, ekinshi — olar tań atqansha birneshe júz aýyr mınasyn aıdalaǵa atyp, bekerge shyǵyn boldy, endi shabýyl jasasa, ol atylǵan mınalar bizdiń jigitterdiń basyna túspeıdi, onyń mına qory azaıdy. Úshinshi — mańdaıdan tımeı, shúıdeden tıgen soń, nemister artymyzda duspan júr eken dep, úreılenip, kóp oıǵa qalyp, tynysh uıyqtamaı, jelkesin qorǵaýǵa kúshin bólip alaqtaıdy — ol da bizge úlken oljanyń biri, — dep qorytty qart general...

— General joldas, qol qoıýyńyzǵa daıar, — dep polkovnık Serebrákov bir japyraq qaǵazdy usyndy. General ornynan turyp, eńkeıip oqyp, qol qoıdy da, maǵan qarap:

— Soǵysqa batalónmen jıyrma jeti ret durys urys ótkizdiń, bes ret dushpannyń qorshaýyn qaq jaryp alyp shyqtyń. Qyrǵyn soǵysta san ret synnan óttiń, jas ta bolsań, ásker ataǵyń kishi de bolsa senip, joǵarylatyp, jańa orynǵa taǵaıyndap otyrmyz. Barlyq qyzyl áskerdiń ishinde polkti basqaryp, komandır bolǵan jalǵyz sen - aq dep aıta almaımyn, biraq ta bizdiń armıada senen basqa polk komandıri aǵa leıtenant joq. Qutty bolsyn, aqylǵa salyp, abyroıly is isteıdi dep senem, — dep qaǵazdy maǵan usynyp, qolymdy aldy. — Jolyń bolsyn, — dep bata bepip attandyryp jatyp: — Sen polk komandıri boldyń, ol — polktyń aqyly, mıy, basy, óz ultyńnyń «bilek birdi, aqyl myńdy jeńedi» degen maqaly ár ýaqytta da esińde bolsyn, — dep qaıtalady áskerı aqsaqal.

Arada on shaqty soǵys ótti. Reseıdiń qylshyldaǵan qysy maldas quryp, óz taǵyna túnere melshıip otyrǵan kezi. Aıaz betti qaryp, túkirgen túkirikti jerge túsirer emes. «Myń qabat torqańnan toqtyshaǵymnyń terisi artyq» dep qazaq aıtqandaı, bizdi sýyqtan saqtaıtyn toqtyshaqtyń terisi — sholaq ton, sodan tikken qolǵap, aıaǵymyzdaǵy kıiz etik, onyń ústine qyzýy bitpeı jatqan udaıy soǵys.

Budan úsh kún buryn alty saǵat, burnaǵy kúni 12 saǵat, keshe 18 saǵat damylsyz bosaǵany kúırete kele jatqan ekpindi jaýmen taban tiresken soǵys boldy. Keıingisinde maǵan oq tıip, jaraqattanyp qos basynda (komandnyı pýnkte) jatyrmyn. Batalóndarmen baılanysym telefon arqyly ǵana — ózim baryp, bolyp jatqandy kózben kórýge dármen joq — soǵys saıabyr taýyp tynar emes, habar onsha qýanyshty da emes, eki jaqtan da shyǵyn mol...

Budan eki apta buryn polkke taǵaıyndalǵanymda, óz batalónymdy, ot pen sýdy birge keship, tar jol taıǵaq keshýden, sum maıdannyń birneshe quz-qıalarynan birge ótken erlerimdi kimge tapsyrarmyn dep kóp oılap, tolǵanyp, senimdi adam izdep, eki kún uıqy kórmesten basymdy qatyryp — kishi leıtenant Muqametqul Slamqulovqa toqtap, sony birinshi batalónnyń komandıri etip taǵaıyndaǵanmyn. Basqalary burynǵydaı árqaısysy óz ornynda.

Muqametqul soǵystan buryn Qazaqstanda gazet qyzmetkeri bolyp istegen, orta boıly, keń mańdaıly, jaınaǵan dóńgelek móldir kózdi, saltanatty, kelbetti jigit edi.

«Túsi jaqsydan túńilme» degendeıin, tabandy, sabyrly, isin aqylǵa salyp, túbin oılap isteıtin, júrekti komandırlerimizdiń biri edi.

Nemister barlyq kúshin jınap, tań ata 35 samoletimen bizdi bes ret bombalady. Barlyq zeńbirek, mınometter kúni boıy oǵyn bizdiń ústimizge jaýdyryp, aınalamyzdaǵy jerdi qoparyp jatyr. Túske deıingi tórt shabýylyn bizdiń jigitter toıtardy. Shabýyl ústi-ústine órship tynar emes. Máskeýdiń bosaǵasyna jaqyn jerdegi eregis soǵystyń qyzǵan kúniniń biri. Biz «K. stansasyn bermeımiz» dep Máskeýdiń qaqpasyna tike alyp baratyn temir jol men qara joldyń túıisken jerinde dushpan aldyna kóldeneń bóget bolyp, az da bolsaq dushpannyń kóp kúshin alǵa bastyrmaı, taban tiresip, jaýǵa qarsylyq kórsetip jatyrmyz.

Jaý «Qaıtseń de alamyn, kúıretemin de, qıratyp basyp ótemin» dep, kúshtiń ústine kúsh salyp jatyr — eshqandaı shyǵynmen sanasar emes.

Eger de bul jerden keıinshektep qozǵalsaq, jolda soǵysýǵa yńǵaıly jer joq. Máskeýdiń tap bosaǵasyna baryp bir-aq toqtamaqpyz, sol sebepti — «Máskeýge ne betimizben baramyz, dushpandy ókshelete artymyzdan ertip. Jigitter súıegimiz qalsa da, ne bolsa da, osy jerde bolsyn. Bir adym keıin sheginýge jol joq» dep jarlyq etken bolatynmyn.

Ózimniń jaraqattansam da emdelýge ketpeı jatqanymnyń sebebi sol edi.

Ekinshi batalónnyı, komandıri telefonmen:

— Ózimmen jeti-aq adam qaldy. Ne buıyrasyz? — dep baıandady.

— Elge qaıta ǵoı dep aıta almaspyn. Muhametquldyń qaramaǵyna jeti adamyńdy alyp, on basy retinde soǵysa bergin,— dedim.

Jıyrma shaqty mınýttan keıin úshinshi batalónnyń komandıri telefonmen:

— Jalǵyz ózim - aq qaldym. Ne buıyrasyz? — dedi.

— Jalǵyz qalsań, qolyńa myltyq alyp, Muhametquldyń qaramaǵyna baryp, jaı rádovoı (buqara) ásker qatarynda soǵysqyn,— dedim.

— Oıpyrmaı, úlken basymdy sonsha kishireıterlik men ne jazyp edim? Kapıtan edim ǵoı. Kishi leıtenanttyń qaramaǵyna jumsadyńyz - aý, — dedi ol.

— Batalón qyrylyp, onyń jalǵyz komandıri tiri qalǵanyna men senbeımin. Qaramaǵyńdaǵylarǵa ıe bola almaı qalsań, óz obalyń ózińe. Soldat bolyp soǵys, shenińdi mindet qylmaı, — dep zekirdim.

Jarty saǵattan keıin Muhametqul barlyq jaǵdaıdy tolyǵynan baıandady. Dushpan oń, sol jaqtaǵy kórshilerimizdi shegindire - shegindire túrip tastap, barlyq salmaǵyn bizdiń mańdaısha men bosaǵamyzǵa salǵanyn aıtty...

— Durys, sheginýshi birde-bir adam bolmasyn, — degennen basqa esh nárse aıtpastan, qaramaǵymdaǵy zeńbirekterdiń oǵyn Muqań tilegen jaqqa jaýdyrý áreketin istedim. «Taǵy da ońǵa taman... Solǵa taman... qaq ortasynan tústi, beti qaıtty oń jaqtaǵylardyń... ýh! belimiz bir kóterilip qaldy ǵoı...» degen sıaqty habarlar Muhametquldan kelip jatty.

Tús qaıtyp, besin kezinde dushpan qatty bombylap, tary da bizdi tyqsyra bastady.

— Jan-jaqtan qumyrsqasha órip, qaptap keledi. Olarǵa qarsy turatyn dármen bizde qalmady — dedi Muhametqul. Daýsynan qasyndaǵylardyń azǵyryp aıtqyzyp turǵanyn sezdim.

— Árıne, nemis bizden kóp bolmasa, shabýyl jasar ma edi. Olar kóp, olardyń kúshi mol. «Tórteý túgel bolsa, tóbedegini alady» degen. Qasyńdaǵy úreılengen ázázilderdiń yqpalyna kónip, seniń de eki kóziń alaqandaı bolǵan eken ǵoı...

— Tipten bolar emes, — dedi tutyǵyp.

— Kimder bolar emes? — dep aqyrdym. — Dushpan ba, joq úreılengender me! «Jaman elge qatyn qoja» ete almaspyn men.

— Ásirese, dushpan. Meniń aıtyp otyrǵanym sol ǵoı, — deı bergende:

— Eı, Muhametqul! — dedim. — Qazaqtyń «Qoıandy qamys, jigitti namys óltiredi» degen maqalyn bilýshi me ediń...

— Iá, bilem — dedi.

— Bilseń, meniń prıkazym sol! — dep telefondy tastaı saldym.

Bes mınýt ótpeı telefon shyńǵyr ete qaldy.

— Báýke, Baýkesh, — degen Muhametquldyń daýsy estildi.

— Men, men, ne demeksiń?— dedim.

— Turdym, turdyq ne bolsa da. Aıtaıyn degenim osy edi.

— Jaqsy, jolyń bolsyn. Zeńbirekterdi qaıda jumsaıyn, aıtyp turǵyn. Dushpannyń tobyna silte. Bir júz, eki júzin ózderiń pýlemetpen, myltyqpen - aq úlgerińder...

Sózdiń qysqasy, bizdiń polk sol kúni taǵy da birneshe dushpan shabýylyn toıtaryp, tabandylyq, tapqyrlyq kórsetip, nemisterdi qyrǵynǵa ushyratyp, dińkeletip, kesh bata qarsy shabýyl jasap, biraz ýaqyttan keıin Muhametquldyń batalóny bir qysh - kırpıch zavodynan nemisterdi qýyp shyǵyp, basyp aldy. Keıinnen tekserip qarasaq, borandaı borap turǵan oq, zeńbirekterdiń jarylǵan oqtarynyń ishinde ekinshi, úshinshi batalón komandırleri adasyp, adamdaryn taba almaı qalǵan eken.

Ol batalóndardyń jigitteri ornynan qozǵalmaı kúshpen soǵysqa qatysyp otyrǵandary aıqyndaldy.

Sondaı qıynshylyq jaǵdaıda, dushpannyń qara qurymdaı qaptaǵan kúshinen qobaljyǵan kezde qýat ta, medet te, sebep te bolǵan qazaqtyń er namysyna tıdire aıtqan eki aýyz maqalynyń kúshi.

Júz jıyrma adam alty júz dushpandy jeńdi degenge kim sener. Tek osylaı deı salsaq, jaǵasyn ustap, «shyraǵym, ótirigiń bar bolsyn» estirtip aıtpaǵanmen, ishinen aıtýshylar kóp-aq bolar. Sondyqtan áńgimeni ýaqyt erik berse bastan shertelik.

— Temir jol men tas joldyń aıqasqan jerin «túıin» delik. Bireýimen birine-biri tirkelip poezd júredi, bireýimen mashınalar, arbalar júredi. Reseıdiń qalyń orman qaptaǵan shalshyq saz, jolsyz jerimen mashıne, at arba túgil, salt atty adamnyń uzaq jolǵa júrýi de múmkin emes, sol sebepti aqyry atty, jaıaýdyń qımyly jolmen ǵana bolady.

Soǵys kezinde dushpannyń bos jatqan jabaıy shalshyq ormannyń ishinde ákesiniń aqysy bar ma — oǵan da jol kerek, basyp alamyn dep kele jatqan qystaq, qalalar da tek jol boıynda. Qorytyp aıtqanda, Volokolamsk qalasynyń shyǵys jaǵynda eges, tartys, barlyq jaǵalasyp, arpalysyp, qan tókken soǵystar, ylǵı jol úshin, jol boıynda boldy dep aıtsaq, qatelese qoımaspyz da. Joldy bógep, qoldan shyǵarmaı kóldeneń túsip jatsań (árıne, kúshpen, qarý-quralmen), aınalaǵa qushaq jaıyp, jaıaý bolmasa, tankpen ókpe tús búırekten soǵýǵa dushpan úshin jer jaǵdaısyz - aq.

41-shi jyldyń noıabriniń 17 jańasy eldiń kóbiniń esinde bolar — jalpy maıdan jaǵdaıyna toqtaýdyń keregi az bolǵandyqtan, sol kúngi kózben kórgen kóp oqıǵanyń bireýin shala-sharpy bolsa da jazaıyn dep otyrmyn...

Eki joldyń aıqasqan jeri M. stansasyn leıtenant Fılımonov basqarǵan 120 atqyshtar úsh kúnnen beri qorǵap jatyr.

Jigitterdiń beline qystyryp júretin kishkene kúrekteriniń tońǵan jerge «tisi» ótip, esh bolmasa belýardan jeroshaq syqyldy shuńqyr okop ta qazyp ala almady.

Azanda on bes samolet kelip stansany bombalap, atqylap oıran salǵan. Esimizdi jınap alǵansha, zýyldap ushyp, gúrsildeı jarylyp, zeńbirek, mınomet oqtarynyń túrli - túrlisi jaýa bastady. Toqtar emes. Yzyldap ushqan shoıyn jańqa bas kótertpeıdi. Kúndizgi saǵat 12-ge deıin istegen qylyǵy atqylaý men bombylaý boldy.

Zeńbirektiń oǵynan, jeroshaqtaı shuqyr jerdi panalaǵannyń jany qalady — tap ústińnen dál túspese, qasyńa kelip gúrs etip jarylǵanda, aýa tolqyny kelip jańqa soǵyp, qulaǵyńdy shyń etkizip, qoparylǵan topyraqpen tirideı kómip, biraz ýaqyt esińdi eseńgirete shyǵaryp, basyp qalǵany bolmasa, qan shyǵaryp zalal etpeıdi, sol sebepti sondaı atystyń astynda áskerlerdiń «jýsannan joǵary, betegeden tómen» bolyp, jer baýyrlap oı-shuqyr izdeıtinderi qorqaqtyq emes, tirshilik, aman qalýdyń, soǵystyń zańdy bir ádisi, aılasy dep taný kerek...

— Nemis qoıar emes qoı. Ne kórinedi? — dep surady Fılımonovtan.

— Iá, qoıar emes. Bizdi atqylap - atqylap topyraqpen aralastyryp, kúlimizdi kókke ushyryp, oıy shamamda tapa óligimizdiń ústine kelmek qoı deımin, — dedi ol.

— Jaý áskeri kórine me?

— Ormannyń shetinde bes-alty júzdeı, jınalyp jatyr. Myna qoımaı atyp jatqany — shabýyl jasap, jaıaý áskerin shyǵynǵa ushyratqysy kelmegeni ǵoı...

— Olaı bolsa, tapa sonyń oıyndaǵydaı - aq bolsyn. Sonyń aq tilegi oryndalsyn. Shyǵynsyz alam degen stansasyn alsyn. Rotańa bet-betimen bytyrap «úreılene» joǵary kópirge qarata qashyńdar dep buıryq bergin, — dep em, Fılımonov tań qalyp:

— Ne dep tursyz, kombat joldas? — dedi.

— Solaı, jańylys esittim dep tursyń ba, solaı meniń buıryǵym, barǵyn, — dedim.

Júz jıyrma jigit oryndarynan tura salyp, bet-betimen aldy-artyna qaramaı stansany tastap, zytyp berdi.

— halt, halt (toqtat)! — degen daýys nemis jaqtaǵy ormannan shyqty.

Demniń arasynda zeńbirekter men mınometter atýyn toqtatty. Nemister ormannan shyǵyp, tórt-tórtten qatar turyp, lek-legimen (rotalarmen) saltanattanyp, qystaq pen stansaǵa keshikpeı-aq kirip keldi. Bizdiń jigitter kópirdiń astyna jınaldy. Ol kezde nemister soldattaryna:

— Myna qystaqty, qalany alsaq, barlyq baǵaly nárseler seniki — talap alýǵa eriktisiń, barlyq sulý kelinshek, sulý qyzdar seniki — zorlap basýǵa eriktisiń, — dep edi soǵysqa salatyn aıýan minezdi quzǵyndaryna.

«Stansany qorǵap jatqan qyzyl ásker bes saǵat esinen tanyta atqylaǵannan keıin qashyp ketti, eshqandaı qaýip joq» dep oılady bilem, nemisterdiń sormańdaı komandıri kele salysymen-aq soldattaryn eldi tonaýǵa úı-úıge taratyp jiberdi. Keıbireýleri taýyqty qýyp, keıbireýleri shoshqany qýyp ustaı almaı júr. Aqyry qystaqtyń shet - shetine qaraýyl da qoıǵan joq. Tapa naǵashysynyń úıine kelgendeı bolyp, beıǵam jatyr.

30-40 mınýt ótkennen keıin, «qyzyl tumsyq bolyp qyzyǵyna batty - aý» degen kezde, kópir astyndaǵy 120 jigitti úshke 40-tan bóldim. Ár qyryq jigitke Fılımonov, Rahımov Habıbýlla, Bozjanov Jalmuhambet bastyq bolyp taǵaıyndaldy.

— Al, jigitter, biz stansadan 200-300 metrdeı jerde turmyz. Myltyqtaryńdy sert ustap, qystaqtyń úsh jaǵynan bir mezgilde júrip bara jatyp, atqylap «ýra» dep daýysyńmen barynsha aıǵaılap, shabýyl jasap tıińder.

Nemister myna beıǵamdyǵynyń ıgiligin jaqsylap kórip, senderdiń oq - naızalaryńnyń dámin tatsyn. Baryńdar, joldaryń bolsyn, táýekelge bel baıladyq, — dep jarlyq ettim.

Kútpegen jerden jaıbaraqat, talaýdyń qyzyǵyna batyp jatqan dushpanǵa úsh jaqtan birden tarsyldap atylǵan myltyqtardyń, pármeninshe «ýra» - lap aıqaılap júgirip, qarsy shabýyl jasap kele jatqan 120 jigittiń ashshy daýystary, kúnniń kúrkireýinen, jerdiń silkinýinen ońaı áser etken joq. Úreılenbeske shama qansha, nemister úıden dúrkireı úrkip shyǵyp, keıbireýleriniń aýzyndaǵy asy tamaǵynan ótpeı túıilip, keıbireýleri talaýdan alǵan zattardy qushaqtaı, keıbireýleri shalbarynyń túımelerin asyǵysta salýǵa shamasy kelmeı, qolymen túre ustap, komandırleriniń «halt» degen oıbaıyna boı bermeı, tyńdamastan bet-betimen qystaqtan ormanǵa qaraı aldy-artyna qaramastan, alty júz adam jyǵyla-súrine sasyp, degbirlene zytqanyn kórip qýanyshtan júregim jarylyp kete jazdady.

— Iá, babamnyń arýaǵy, qoldadyń ba? — deppin.

Ormannyń sheti qystaqtan 500-600 metrdeı edi.

Nemisterdiń oqqa ushqandary qalpaqtaı ushyp, jalpasynan túsip, sulap jatqan jerinde qalyp, amandary dedektep bezip barady. Bizdiń jigitter atqylap, qýyp jetkenin shanyshqylap, sońynan ókshelep qalar emes.

Temir joldyń tómpesh qyryna shyǵa beriste Kýrbatov deıtin bir orys jigiti (soǵystan buryn Almaty qalasynda kire tasyp qyzmet etken) eńgezerdeı bir nemis ofıser qýyp jetip, atyp, ıa, shanshyp óltirýdiń ornyna eteginen ustap tartady. Nemis artyna jalt qarap, torǵaıdaı kishkene Kýrbatovtyń tulǵasyn kórip, «tipten basyndyńdar - aý» degendeı, ózinshe bir nárseni byldyrlap aıtyp, qusalanyp kelip, Kýrbatovtyń jaǵasynan alyp, qylqyndyra ustap, tumsyqtan judyryqpen perip - perip jiberip, jyǵyp, ústine minip alyp býyndyra bastaıdy. «Óldi degen osy, meniń shynymen-aq talqanym taýsylǵan eken, qap, bul ıtti nege atpadym, nege shanshymadym kezi kelip turǵanda, meni ajal aıdap munyń eteginen ustatqany bolar» degen ókinishtermen Kýrbatov tyrp etýge shamasy kelmeı, ógizdeı nemistiń astynda jatyr.

«Esh bolmasa áreket istep óleıin» degen oımen yshqyna julqynyp, dushpannyń jaǵasynan ustap, kóterile bergende, nemistiń oń aıaǵy taıyp, ekeýi qushaqtasyp yldıǵa qaraı domalaıdy. Tómen qaraı áńgirlep barady. Bir-birinen aırylar emes.

Kúshiniń jetpeıtinine kózi jetken Kýrbatov suq qolymen ortan qolyn aıyrsha ustap, keńsirikti dáldep, nemistiń eki kózin shuqyp shyǵarady. Nemis «oı» dep Kýrbatovty bosatyp, eki qolymen kózin basyp qalǵanda, ol ony naızamen shanshyp, qalǵan nemisterdiń sońynan basqalardy qýyp kete barady...

Qysqarta aıtqanda, nemisterdiń 300 óligin sanadyq. Qalǵandary ormanǵa zytyp, aldy-artyna qaramaı bezip ketti. Olardyń qanshasy jaraqattanǵanyn, qanshasynyń saý ekenin aıta almaımyz...

Tort stankovyı pýlemet, eki zeńbirek, jeti radıo apparaty, 24 qol pýlemeti, eki shtab mashınalary barlyq dokýmentterimen, taǵy basqa oljalarǵa ıe boldyq.

Bul soǵys — bizdiń jigitterdiń jalpy batyrlyq, batyldyq kórsetkeniniń bir dáleli.

Bul — soǵysta dushpanǵa jem tastap, jemtikke toıa bergende, az kúshpen jelke búıirlerinen soǵyp, jeńisin, jegenin jelkesinen shyǵarǵan taktıkaly ádistiń sáti túse qoldanylǵan istiń biri.

Bul — soǵys dushpannyń arany ashylǵan basqynshylyq minez-qulqyn ózine taıaq etip jumsaǵan urystyń biri.

Bul soǵys — ata-babamyzdyń aıtyp ketken «bilek birdi, aqyl-aıla myńdy jeńedi» degen mura, soǵys dástúriniń halyq tájirıbesinen shyqqandyǵyna dálel deýmen doǵaraıyq.

---