InfoHub Logo

  ... — Assalaýmaǵaleıkým, aǵa, dep qosarlana jamyraı shyqqan daýysqa burylǵanda, oń jaq búıininde tórt-bes qadam jerde turǵan úsh jigitti kórdi. Sálemdi ala bere álgilerdiń júzine tańyrqaı kóz júgirtip shyqty. Úsheýi de aq taqıa, aq týflı, aq shalbardyń syrtyna bos qoıa bergen uzyn etek aq kóılektiń ústinen qara jeletki kıip, saqaldaryn qoıa bergen. Jas shamasy jıyrmanyń o jaq, bu jaǵyndaǵy myna jigitterdiń syrt turpaty buǵan oqshaý kórindi.

— Aǵa biz ýaǵyz aıtamyz, siz sıaqty úlken adamdar musylmandyqty bile bermeıdi, aldymen bes paryzdy úıretemiz, birinshi ımannan bastaımyz, – dep, dóńgelek saqaldy júzine salıqalyq berýge barynsha tyrysqan tolyqsha qaratory jigit:

— Myna serigim, – janyndaǵy uzyndaý aryq saryny ıegimen nusqap, - Qazir ıman aıtady, siz ilese qaıtalaısyz, – dep bunyń aýzyn ashýǵa keltirmeı jón úırete jóneldi. Baǵanadan keshigip jatqan tramvaıdy tosa-tosa aıaldamada taǵaty taýsyla bastaǵan buǵan myna jáıt ári qyzyq, ári ermek kórine bastady.

— Aǵa, men býynǵa bólip, sozyp aıtam, siz qaıtalaısyz, - aryq sary ıegindigi bes-alty qyldy bir shymshyp, tamaǵyn kenep ap, - Lá-ıllaHa ılla allaH, - dep, buǵan ıek qaqty, «qaıtala» degeni bolar, bul úndemedi.

— Jaılap aıt, - dedi aryq saryǵa tolyqtaý basshysy.

— Lá-ıllaHa ılla allaH..., - dep, anaý qaıta sozǵanda bul:

— ...Muhamadúr rasýl-allaH-dep jalǵady.

— Aǵa, siz biledi ekensiz ǵoı, baǵanadan nege aıtpaısyz, - shoqsha saqalyn barynsha ósirip, tósine túsirip jibergen úshinshi jigit aralasty.

— Oǵan myna baýyrlarym mursha berdi me, - bul ańyryp qalǵan alǵashqy ekeýin nusqap kúldi, - Meni eki aınalymǵa keltirmeı musylman jasaýǵa kiristi emes pe... Osy arada ózderińniń kim ekenderińdi surap úlgireıinshi, qaıdansyńdar, kóshe aralap ýaǵyz aıtqandy senderden kórdim birinshi ret...

— Biz osyndaǵy ýnıversıtettenbiz, sabaqtan keıin meshitte dáris alamyz, - tolyqtaý jigit bastapqy qalpyna kelip, mańǵazdana sóıledi, - Sodan soń osylaı ýaǵyz aıtamyz.

— Maqsat ne sonda?

— Maqsat adamdardy din jolyna burý, olarǵa musylmandyq tárbıe berý, keńestik dáýirde turalap qalǵan dindi qalpyna keltirý. Jigit jattandy sózderdi kitaptan oqyǵandaı zaýlatyp tur.

— Onda... Maǵan mynany túsindirip berińdershi, Lev Tolstoıdyń «Kazaktar» degen hıkaıatyn oqyǵan shyǵarsyńdar?.. – Bul úsheýine barlaı qaraǵanmen, olardyń túrinen «oqydyq.., oqymadyq»- degen nyshandy baıqamaǵan soń, odan ári qyzýlana qaýzaı berdi. – Sonda, «...ózenniń ar jaǵynan “Lá ıllaha ılla allah...”-dep qosylyp salǵan sheshen kúzetiniń dinı óleńi estiledi» - degen. Men mazmunyn aıtyp turmyn, sózbe-sóz emes, túsinesińder ǵoı, á..?, - analar dúdámáldana bastaryn ızegen soń, - Endi sender maǵan uǵyndyryńdarshy, sonda sheshender tiride ımandaryn úıirip júre me, álde, bar musylman osylaı isteý kerek pe?..

Sál múdiristen keıin tolyq jigit taǵy da jol taýyp ketti:

— Aǵa júrińiz meshitke baraıyq, onda ımam bar, kezekshi moldalar bar, keńinen otyryp áńgimelesemiz, sizdiń suraǵyńyzǵa tolyq jaýapty sonda beremiz.

— Joq, baýyrym, meshitke men onsyz da baram qajetinde, al qazir, qalaǵa kelgen sharýamdy bitirýim kerek, - dep, tars-turs etip kep toqtaǵan tramvaıdyń artqy esigine umtylǵan kópke qosyla berip, bularǵa qaıta buryla – «Dúmshe molda din buzar» - degendi esterińde ustańdar, - dedi.

... Odan beri de jylǵa taıaý ýaqyt ótken osy ýaqıǵanyń búgin eske túskeni – baǵana monshadan kele jatyp Naýandy kórgen. Iá, bunymen bir keńsede, biraq, basqa bólimde eki jyldaı qatar istep, bıyl naýryz toıynyńaldynda jumystan shyǵyp, qalaǵa ketip qalǵan Naýan. Bir bólimniń esep-qısaby, kompúterlik operasıalar, memlekettik mekemeniń tolyp jatqan is-qaǵazdarynyń úlken úlesi Naýannyń moınynda ekenin jáne basqalar qajyp isteıtin sol sharýalardy onyń oınap bitiretinin bul kórip juretin. Onyń iskerligi joǵarydaǵylardyń da nazaryna ilige bastaǵan. Buǵan ásirese unaıtyny – Naýannyń mineziniń juǵymdylyǵy men oıynyń ushqyrlyǵy edi. Birer ret onymen birge isteıtin Ánıpanyń «On v kabınete namaz chıtaet, gosýchrejdenıe v bogodelnú prevratıl, prıdýrok...» - dep burqyldap júrgenin estigen. Sóıtse... qazirshe aıtqanda, Naýan din jolynda eken... Jas jaǵynan bul onyń ákesinen de úlken bolǵanmen, ekeýiniń áńgimesi jarasatyn-dy. Qandaı máseleni Naýan bul pánıdiń baıansyzdyǵyna, máńgilik shyn ǵumyr baqıda ekendigine jetkizip qorytyndylaıtyn da, «... Aǵa, bul dúnıede kishkentaı bir jaqsylyq jasasaq, ol bizdiń baqılyq ǵumyrymyzǵa salǵan depozıtimiz, sondyqtan baılyq, qyzmet, otbasy dep asyra silteýge bolmaıdy, ol – kúná. Kúnádan taza bolsyn dep, Allah taǵala bizge sana bergen, sol úshin de musylmannyń bes paryzyn árqaısymyz óteýimiz kerek» - dep kósiletin. «Aǵa, meshitke kelińiz, sonda sizden úlken adamdar da ýaǵyz tyńdap júr qazir, ózińiz tazaryp, jeńildeısiz» - dep buny da, basqalardy da úgitteıtin. Bul jıyrma beske tolmaǵan balań jigittiń osy sózderin alǵashynda qyzyq kórgen. Sońynan kóńiline kúdik kire bastaǵan. Nege bul jap-jas bala óz kezeńiniń qyzyǵynan jerinedi, nege úı bolýdy, qyzmetti oılamaıdy, namaz oqyǵany, oraza ustaǵany jón-aq, nege ylǵı pánıdi tárk etip, bekette kólik tosqan jolaýshydaı, o dúnıege attanyp ketýge ázir sıaqty júredi. Birdeńe durys emes-aý, sirá... Sonan da Naýannyń dinı deńgeıin barlamaq bolǵan. Bunyń bir jaman ádeti – oıǵa alǵan nársesin qajeti bolsyn, bolmasyn túbine jetip, qarsy jaqty múdirtýge umytylatyn syńarezýlik edi.Onyń ústine qazir ǵalamtordyń zamany, kez-kelgen aqparatty sátte taýyp beredi, tek basyna sıdyra bil de ornymen paıdalan. Al, jadynyń myqtylyǵyna bunyń ókpesi joq-ty. Sodan buryn ózi qashqaqtap júretin osy salaǵa qoıyp ketsin. Sóıtse, bul din degenińiz – ǵylym ba, saıasat pa, qıal-ǵajaıyp pa, ekonomıka-ma, álde osynyń bári me, qsyqasy, mynaý jalǵanǵa ózi de bilmeı kelip qap, ólsheýli ǵumyryn jer basyp ótkizip jatqan biz sıaqty miskin pendelerdiń qoly jetpeıtin, tisi ótpeıtin tylsym dúnıe eken. Al, Naýan sıaqty ýaǵyz aıtýshylardyń qaısysymen bolsyn daýǵa túsetindeı aqpar jınaǵany anyq-tyn. Bul óstip júrip qystyń aıaǵy, qolaısyz ýaqytta eki jylǵy demalysyn zorǵa alyp, tolassyz boran-shashynnan eshqaıda shyǵa almaı, Internetke telmirip úıde jatqanda, Naýan jumystan shyǵyp, qalaǵa tartyp otyrypty-aý.

Sol Naýan qalaǵa ketken soń jurt «Oıboı, ol oqýǵa Aravıaǵa ketipti, joq oqýǵa emes, ǵazaýat júrip jatqan bir elge soǵysqa ketipti, olaı emes eken, Qazaqstandy aralap kisilerdi musylmandyqtyń teris aǵymyna tartady eken, qyzmetiniń aty dalaýatshy, burynǵysha – dıýana, dárýish sıaqty...» - dep biraz dúrlikken de basylǵan...

...— Assalaýmaǵaleıkým, aǵa, - Naýan qashanǵy aqjarqyn kóńilimen muny qushaqtaı ketti – Qalaısyzdar, kórmegeli kóp boldy, densaýlyǵyńyz jaqsy ma, apaıdyń jaǵdaıy qalaı?

Bul da óz retinde hal-jaı surap qaýqyldasyp qalǵan, Naýandy kórgenine qýanǵany ras-ty, «úıge júr, sháı ish» - degen.

— Aǵa, sizge ádeıilep amandasý ózimniń oıymda da bolǵan. Qazir mynaý úıde birge kelgen joldas jigit tosyp otyr, – qarsy aldyndaǵy eki qabatty úıdi nusqady, - Bir sharýany bitirip tastaıyn da baraıyn sizderdikine.

— Joldasyńdy da erte kel, - degen bul.

... Naýannyń serigi odan  eresek kórinedi. Aty – Amangeldi, ózderi Aman deıdi eken, bul táptishtep suraǵanda aıtqany, ózi bizdiń aýdannan, qalada zańger bop jumys istegen, eki joǵarǵy bilimi bar, úılenbegen. Budan ári «Balalarǵa sháı ishkiz tergeı bermeı, úlgeresiń áli...» - báıbishesi tejegen soń baryp, bul da qonaq jigitterdi dámge shaqyryp, kútýge kirisken.  Shaıdan soń esik aldyndaǵy bıik alma aǵashtyń túbindegi sákige jaıǵasqannan keıin ǵana jaı suraǵan. Sóıtse, elge taraǵan qaýeset, shyndyqqa saıatyndaı. «Aýyl aralap, ýaǵyz aıtyp júrmiz»-deıdi ekeýi de senimdi únmen. Sózderi qalada kezikken ana jigitterdikinen aýsa-shy... Bul qarsy ýáj aıta almaı sál tosyldy da,

— ... jazýshy Tolstoı, saıahatshy Kýsto, boksshy Muhamed Álı musylmandyqqa kelgende olarǵa kim ýaǵyz aıtqanyn bilesińder me? – úndemeı qalǵan jas dostaryna nasattana qarap ap, - Al ýaǵyz aıtýshylardyń ár aǵymda óz ataýlary bar, senderdiki dalaýatshy dep estidim, sonda qaı aǵymdasyńdar -  dep, ekpindeı toqtady. Ana ekeýi sol jigitterdiń jattandy jaýaptaryn qaıtalady.

— Endeshe, maǵan mynany uqtyryńdarshy, meniń keńestik qoǵamda komýnıstik ıdeıamen jaraqtalǵan basyma mynaý syımaıdy. Senderdi ǵoı, ókimet bes jyl oqytyp, maman ǵyp shyǵardy, daýlaspańdar, - analardyń birdeńe aıtpaq keıipterin kórip daýysyn qataıtty, Amanǵa qarap:-Sen eki joǵary bilim aldym dep otyrsyń, tipti aqyly-aq oqyǵan shyǵarsyń, biraq, ony óziń tapqan joqsyń ǵoı, áke-shesheńniń aqshasyn shashtyń. Musylman dininde «Qaryzdy qaıtarmaǵan – kápirden ári» degen, solaı ǵoı (Analardyń dinde mundaı sóz baryn, ne joǵyn bilmeıtindigine senimi kámil edi). Bizdiń kezimizde «otrabotka» degen bolǵan. Oqý bitirgen soń ókimet jibergen jerine baryp, kemi úsh jyl qyzmet atqarýyń kerek. Mine, qaryzdy qaıtarýdyń qarapaıym mysaly, odan keıin sol mamandyǵyń seniń ómirińniń azyǵy bolady, bir jaǵynan qoǵamǵa paıdań tıetin kerek kirpishsiń uly adam aıtqan. Al sender bitirgen oqýdy tastap, istep júrgen jumsty tastap musylmandyqqa bet burdyq deısińder. Qaı din saǵan kásip qylma dedi, qaı qyzmette saǵan dindi ustanba dedi, al, aıta qoıshy? – sonan soń jaýap kútpeı, - Endi mynany qarańdar, biriń zańger, biriń qarjygerlikti tastadyńdar ǵoı, tastadyńdar, joǵary bilimdi tárk ettińder de, áp-sáttedin qyzmetshisi bolyp shyǵa keldińder, á? Ózderiń arabsha túsinbek túgili, qarip tanymaısyńdar ǵoı, kırıllısadan oqısyńdar, sonda senderdiń dinı óreleriń bastaýysh mektep kóleminde ǵana bolyp shyqty ǵoı. Shyny sol ǵoı endi. Jaraıdy, ıman aıtasyńdar, namaz oqyp, oraza ustaısyńdar, sadaqa berý bolsa da bar. Odan ári kimge ne dáris úıretesińder, á?.. Bes jyl oqyǵan akademıalyq bilimderińdi iske jarata almaǵan sender, bes paryzdy estip-ap, musylmandyqqa tulǵa bola qoıar ma ekensińder? – bul sharshap toqtady.

— Aǵa, ýaǵyzdy bizge siz aıttyńyz ǵoı, - Amangeldi zorlana kúldi. Naýan qolyndaǵy shybyǵymen jerdi syzyp áldene oılap otyr. Munyń sózin múlde tyńdamaǵan syńaıly.

— ... Baǵana Tolstoı, Kýsto dedim ǵoı, olar eshkimniń ýaǵyzynsyz-aq, musylmandyqqa óz júrekteriniń qalaýymen kelipti. Al, qazaq qashan ıslamǵa kirgen, onda qaı aǵymdy qalaı ustanǵan, oǵan deıin qaı dinde boldy – ol sóz aldyna bir úlken tarıh. Meniń oıymsha – bunyń bárimen aınalysýǵa jalqy adamnyń mıy da, ǵumyry da jetpeıdi. Bir qudaı, eki dúnıe bar ekeni pendege aıan. Endeshe, árkim óz óresinde jaratýshyǵa quldyq etip, óz tirligin tynysh jasasa, sol jarap jatqan shyǵar. Osy búgingi kápirge qarsy ǵazaýat jarıalap jatqandar, anaý usaq balalardy jıyp ap zikir salyp júrgender, áı, osylardyń qaı-qaısysy da haq din jolyndaǵy musylmandarmyz deıdi ǵoı ózderin, dinnen habary joq saryaýyz balapandar ermeıdi deımisiń, solardyń dalaýatyna, al, sol balapandardyń obalyna ana dúnıede emes, bu dúnıede jaýap berý kerek qoı bireý...

Áńgime budan ári órbimedi.

— Aǵa, sizdiń sózińizden keıin ýaǵyz aıtqannan ýaǵyz tyńdaǵan qıyn ba dep qaldym ǵoı, búgin Aman ekeýmiz tyńdaýshy bolyp aýysqanymyz qandaı jaqsy boldy, - Naýan ornynan turdy, - Sizdiń osyndaı áńgimelerińiz adamdy sergitip shıratady, keıde osy sátterdi saǵynasyń.

— Onda saǵyndyrmaı jıi kelip turyńdar...

Olar qosh aıtysyp qaqpadan shyqqanda tún qarańǵylanyp qoıǵan. Bul úıge kirip, televızor qarap otyrǵan báıbishesiniń janyna dıvanǵa jaıǵasty. Sońǵy jańalyqtarda ıslamnyń teris aǵymyna túsip, lańkesitkke qatysqan qazaq balalarynyń ústinen qozǵalǵan qylmystyq is týrasynda aıtyp jatyr eken.

---