InfoHub Logo

Bizdiń zamanymyz – jazý zamany....
Sózdiń júıesin qıysyn keltirip jaza bilýge, sóz qandaı oryndy qalaı ózgerilip, qalaısha bir - birine qıyndasyp, jalǵasatyn júıesin bilý kerek» bolǵandyqtan «qazaq bastaýysh mektebinde basqa bilimdermen qatar qazaq tiliniń dybys, sóz, júıelerin de úıretý kerek»
A. Baıtursynov

Sabaqtyń taqyryby: K k dybysy men áripi
Sabaqtyń maqsaty: K dybysymen tanystyrý. K dybysyna til ustarta otyryp sóz quratý, býyn ishinde bekitý, dybystyq taldaý jasaý.
Dıdaktıkalyq materıaldar arqyly balalardyń este saqtaý, oılaý qabiletterin damytý.

Balalardy K dybysy bar sóz, sóılem oılaýǵa úıretý. Taza qazaq tilinde sóıleýge,
baılanystyryp sóıleýge, túzý otyrýǵa tárbıeleý.
Ádis - tásilderi: áńgimeleý, kórnekilik, oıyn, suraq - jaýap.
Kórnekilikteri: k dybysynyń baspa túri, teksheler, kespe áripter

Sabaqtyń barysy
I Uıymdastyrý kezeńi.
− Balalar, qanekı «Uzyn qulaq sur qoıan» óleńin hormen, qımylmen aıtaıyq.
− Bárekelde! Al endi balalar, biz ótken saýat ashý páninen qaı áripti ótken edik? Esterińde bar ma?
− Durys, Ee árpi men dybysyn ótkenbiz. Qanekı, E dybys kezdesetin sózderdi aıtaıyq. Kim maǵan sózdi paıdalanyp sóılem quraıdy?
- Emen, eshki, esik, eki, esen, erkin, esek, elik, emshi t. b.
- Erkin emen aǵashyn otyrǵyzdy.
Bir oqýshyǵa «esen» sózin kespe áripterden qaltashalarǵa salý arqyly jazdyramyn.

− Ee qandaı dybys?
− Durys, daýysty. Nege daýysty?
− Ókpeden shyqqan aýa ishten erkin shyǵady.
− Dybys pen áriptiń aıyrmashylyǵy qandaı?
− Áripti biz kóremiz, jazamyz. Al, dybysty estımiz jáne aıtamyz.
− Ee árpi sózdiń qaı jerlerinde kezdesedi?
− Sózdiń basynda, ortasynda jáne sońynda
− Tamasha, taqtaǵa qaraıyq. «Býyn qura» oıyn oınaıyq.

(balalarǵa jekelep býyn quratyp aıtqyzamyn mysaly: de, be, eń, er, re t. b.)
- Er sóziniń kómegimen qandaı maqal aıta alamyz?
Er jigit el úshin týady,
El úshin óledi.

Er qadirin el biledi,
Zer qadirin zerger biledi.

- Minekeı, balalar, biz qansha áripti bilemiz. Osy býyndarmen sóz quraı alamyz.

- Balalar, qazir qaı jyl mezgili?
- Qys mezgili
- Jyl mezgilderiniń qaısysynyń ataýynda E dybysy kezdesedi?
- Durys, «kóktem» mezgilinde. Kóktem qaı jyl mezgilinen keıin keledi?
- Qys mezgilinen keıin kóktem mezgili keledi.
- Kózderińdi jumyp kóktemdi kózderińe elestetińdershi. Neler elestedi?
- Bárekelde, ıa, kók shalǵyn, qar erýi, qustar ushyp kelýi, kún sáýlesiniń ysýy t. b.
- Kóktemniń erterek shyqqanyn qalaısyńdar ma?
- Ia...
-. Ol úshin mynadaı tapsyrmalardy oryndaýlaryń shart. (kún kózi salynǵan sýretti tórtke bólip...)

• Emen sózin oqyp, býynǵa bólip ber
• Ter sózin taqtaǵa jazyp, dybystyq taldaý jasa.
• Sýrettegi zatqa sóılem qura (etiktiń sýreti)
• Eńbek jaıly maqal - mátel aıt.
Eńbek túbi - bereke,
Kóptiń túbi - mereke.

Egin ekpeseń jerge ókpeleme.
Eńbek etpeseń elge ókpeleme,

− Jaraısyńdar, myna tórt bóliktiń tapsyrmalaryn oryndap, biriktirgen edik neniń sýreti paıda boldy?
− Kúnniń beınesi.
− Kúnniń kóziniń jylýy kóktem mezgiliniń alǵashqy nyshandarynyń biri.
− Kún sózinde birinshi qandaı dybys?
− Durys, k dybysy. Endi myna sýretke qarap k árpi bar sózderdi aıtaıyq. Olarǵa sóılem quraıyq: (kirpi, kópir, kerýen, kózildirik, kepter, kúrek, kitap, kún, kilt t. b.)

− Endi, k dybysy sózdiń qaı jerde turatynyn taldaıyq.
− Qarańdarshy, kúnniń kózi uıyqtap jatyr. Ony oıatý úshin bizge qonaqtar keldi. Olardy tanımyz ba? (taqtaǵa kúshik, kengýrý, búrkit sýretteri ilinedi; býynǵa bólip, ár sózde qansha daýysty, daýyssyz dybysy bar ekenin anyqtaý kerek)
− Bárekelde! Kúnniń kózi oıandy.
− K dybysyn dybystaıyq. (hormen k dybysyn dybystaımyz)
Túsindirý. K dybysy daýyssyz dybys, daýyssyz dybys kók tekshemen belgilenedi.

− Al, balalar aralaryńda jumbaq jasyramyn degenderiń bar ma?
Jumbaqtar
Jer kórdim qalasy bar,
Úıleri joq mekendeıtin.
Kól kórdim, ózen kórdim,
Sýlary joq tereńdeıtin. (karta)

Kóredi bárin ózgeniń,
Kóre almaıdy ózderin. (kózder)

Men júgirsem ol da júgiredi,
Men múdirsem, ol da múdiredi. (kóleńke)
− K árpin aýada jazyp kóreıik.
Álippe dáptermen jumys.

Sergitý sáti. Jaza, jaza qolymyz,
Talyp ketti kózimiz.
Bir, eki, úsh
Otyramyz typ - tynysh.
Sózjumbaq sheshý

Sheshýi: kók, kese, kójek, kólshik;
• Elimizdiń týynyń túsi qandaı?
• Ájelerimiz sháıdi nemen ishedi?
• Qoıannyń balasyn ne dep ataıdy?
• Jańbyrdan keıin qalǵan kishkentaı sý qalaı atalady?

− Bárekelde balalar, endi syzba kómegimen sóılem quraıyq.
Kemel, mektepke kel.
Mektepke kel, oqy.

Jańyltpash aıtý
Eset atam et asatar,
Et asatsa bes asatar.

Kerbez kerik keri ketti.
Kótere almaı keregin
Kezi kelip kezigip,
Kekilik ony kelemej etti.

Aq kóbelek, kók kóbelek,
Ushyp qonǵan kóp kóbelek.
Jalt bergende top kóbelek,
Taba almaısyń, joq kóbelek

Jumbaq sheshý
Qaıtalap atymdy
Kóktemde án salam.
Kez kelgen uıaǵa
Jumyrtqa tabamyn. (kókek)

Dóp dóńgelek ilingen,
Kúnnen kómek tilegen.(kúnbaǵys)
− Kókek, kúnbaǵys sózderinde neshe dybys bar, birinshi qaı dybys estiledi?
Qalaı estiledi? – dep balalardan jaýap ala otyryp, sabaqty qorytý.
Balalardy madaqtaý.