Kólik qozǵalysynyń atmosferaǵa, adam densaýlyǵyna keri áseri
Astana qalasy, №53 mektep-lıseı
Oryndaǵan: 8 synyp oqýshysy Jumash Batyrjan
Jetekshisi: hımıa jáne bıologıa páni muǵalimi Knázova Aqmaral Qambarbekqyzy
Baıandama
Taqyryby: Kólik qozǵalysynyń atmosferaǵa, adam densaýlyǵyna keri áseri
Atmosfera búkil álemniń tirshilik tynysy.Ol jer shary halyqtarynyń ortaq baılyǵy bolǵandyqtan, onyń sapasy, tazalyǵy adamzat úshin eshnársege teń kelmeıtin bıosferanyń quramdas bóligi. Onyń massasy 5.157h1015 tonnaǵa deıin. Atmosfera birneshe qabattan troposfera, ozon, stratosfera mezosfera termosfera jáne ekzosferadan turady. Troposfera men ozon qabatynyń tirshilik úshin mańyzy erekshe. Atmosfera aýasynyń shekarasy bolmaıdy. Shekarasy bolmaıtyn atmosfera aýasynyń lastanýy op ońaı ári lastaný barlyq jer betine tez arada - aq taralady.
Aýanyń lastanýy tabıǵattan jáne adamnyń is áreketinen bolady. Tabıǵı lastaný janartaýlar atqylaýynan, tastardyń úgilýinen, daýyldan orman, dala órtteriniń áserinen bolady. Atmosferalyq aýa úshin eń qaýiptisi adam qyzmetiniń nátıjesimen lastaný.Lastaıtyn zattar óndiristen avtokólikten jáne turmystyq qaldyqtardan taralady.Osy las zattar atmosferalyq aýanyń tómengi qabatyna kúnde qosylyp otyrady.Qazaqstanda iri iri ónerkásip ortalyqtary, zaýyttar men fabrıkalar kóp shoǵyrlanǵan qalalar, munaı gaz t.s.s óndiristerdi aıtýǵa bolady.
Oǵan ǵarysh aılaǵynan ushatyn zymyrandar avtokólik sanynyń arta túsýin qossaq, sonda aýany negizgi lastaýshylar belgili bolady. Aýaǵa shyǵatyn zattardyń hımıalyq quramy paıdalanylǵan otynnyń túrine, óndiriletin ónimniń quramyna, óndiristegi tehnologıalyq prosesterge, t.b . jaǵdaılarǵa baılanysty. Qazirgi zamanda tabıǵat komponentteriniń tolyq derlik ózgerýine yqpal jasap, negizgi ekologıalyq problemalardy týǵyzyp otyrǵan munaı men gaz ónerkásiptik keshenderi men eldi mekender. Qorshaǵan ortaǵa búkil álemde jyl saıyn 3, 0 mlrd tonnadan astam ónerkásiptiń qatty qaldyǵy 1 mlrd tonnadaı shyǵyp turady. Shıki munaı óziniń tabıǵatqa áseri jaǵynan benzınge jaqyn.
Munaıdyń býy onsha zıan bolmaǵanymen, suıyq munaı adam denesine ártúrli teri aýrýlaryn qozdyrady (ekzeme) ; Benzın men kerosın adam aǵzasyna tynys joldarymen kirip, odan ishek qaryn arqyly qanǵa ótedi. Sóıtip ortalyq júıke tamyryna áser etedi, ýlandyrady, keıde sońy ólimge aparady (SHRK dan asyp ketse); Kómirdiń totyǵy (SO) ısi men dámi joq ıissiz gaz. Jumys isteıtin aımaqta onyń SHRK mólsheri – 20 mg/ m3. Eger konsentrasıasy 300 den 600 mg/m3 bolsa adam jeńildeý ýlanady, 1800 mg/m3 bolsa qatty ýlanady, al 3600 mg/m3 de 2-3 ret tynys alǵanda - aq adam ólip qalady. Azot totyǵy qandy ýlaıtyn tússiz gaz. Ortalyq júıke tamyryna tikeleı áser etedi. Azottyń qos totyǵy tunshyqtyratyn ısi bar, qońyr tústi gaz.
Aýadaǵy konsentrasıasy 10 mg/m3 bolǵanda ıisi seziledi, 80 m3 kýbqa jetse, tamaqty jybyrlatyp, aýyzdan sý aǵady 200-300 mg/m3 konsentrasıasy adam ómirine qaýipti. SHRK – 5 mg/m3 Atmosfera aýasy ómir tirshilik úshin asa mańyzdy, tirshilikke nár beredi. Sondyqtan atmosferany aýany lastanýdan qorǵaý ár adamnyń maqsaty, mindeti bolýy tıis. Atmosferany lastaýshylardyń túride kóp -aq. Sonyń biri avtokólik ekeni belgili. Kóliktiń túrleri: avtokóliktiń qorshaǵan ortaǵa áserlerin jaǵymdy jáne jaǵymsyz dep ekige bólip kórsetýge bolady. Árbir jaǵymdy áserdiń túrine bir jaǵymsyz áserdi sáıkes keltirýge bolady. Málimetter kestede kórsetilgen.
Avtokóliktiń qorshaǵan ortaǵa áseri
Jaǵymdy áserler Jaǵymsyz áserler
Saýdanyń, saıası, mádenı baılanystardyń damýy
Atmosferadaǵy gaz jáne energetıkalyq tepe teńdiktiń buzylýy.
Ǵylymı tehnıkalyq progresti yntalandyrý, jumys oryndaryn berý
Atmosferanyń paıdaly qazbalardyń, tushshy sý qorlarynyń sarqylýy
Óndiristik prosesterge kóliktiń engizilýi, taýarlar óndirisinde jańa aınalystardyń qysqarýy (taýarlardyń jyldam jetkizilýi) Jol kólik oqıǵalarynda adamdardyń ómiriniń qıylýy
Jeke tulǵanyń erkindigi men táýelsizdigin sezinýi
Bıologıalyq qorlardyń, sonyń ishinde ósimdik, janýar jáne adamnyń ýlanýy
Qolaıly jaǵdaıda ómir súrý múmkindiginiń joǵarylaýy
Qozǵalysqa qatysýshylardyń kúızeliste bolýy
Jeke tulǵanyń tirshilik keńistiginiń keńeıýi
Aýmaqtardy bólý esebinen ómir súretin keńistiktiń azaıýy
Tutynýshy úshin áleýmettik turmystyq qyzmet kórsetýge qol jetimdilik
Landshaftyń bıologıalyq ónimdiliginiń qysqarýy
Taýarlardyń keń túrlerine, ónimderge dál daıyn bolǵan kezinde qol jetkizýdi qanaǵattandyrý
Qala qurylystary men aýyldyq landshafttar úılesiminiń buzylýy
Tez júrýden qýanyshqa bólený, qolaısyz aýa raıy jaǵdaıyndaǵy komfort jáne qolaıly bolý.
Avtokólikterge baılanysty salyqtar men shyǵynnyń ósýi
Atmosfera aýasyn lastaıtyn negizgi faktorlardyń biri avtokólik bolyp tabyldy. Avtokólik bólip shyǵaratyn gazdyń quramynda shamamen 200 zat bar. Onyń biri túgeldeı janǵan nemese shala janǵan kómirsýtekter. Shala janǵan kómirsýtekter mashınadan shyǵatyn tútinniń quramynda, ásirese kólik motory baıaý istep turǵanda kóp bólinedi.
Sapaly benzın quıylyp, toqtaýsyz júrgen kólikten bólinetin gazdyń quramynda 2, 7% janbaıtyn kómirsýteginiń totyǵy bolady.Mashına jyldamdyǵyn baıaýlatqan kezde onyń mólsheri 6, 9% -ǵa deıin artady.Budan mashınany baıaýlatyp júrý jıi bolǵandyqtan qala aýasy kómirteginiń totyǵy kóp bólinip shyǵady. Bul zat adam aǵzasynan enetin bolsa, qan gemoglobıni men baılanysyp, otteginiń ulpalarǵa jetkizilýine kedergi jasaıdy.
Búgingi tańda avtokólik kóptegen qalalarda birinshi oryndaǵy lastaýshy kózge jatady. Kóptegen málimetterge qaraǵanda benzın qozǵaltqyshynan tastalatyn janýsyz qalǵan kómirsýtekterdiń tolyq janbaýynan shyqqan ónimderdiń mólsheri dızel qozǵaltqyshynan anaǵurlym joǵary ekeni anyqtalǵan. Qoryta kelgende avtokólikten osynshalyqty adam aǵzasyna qorshaǵan ortaǵa tıgizetin zıandy áserlerin bildik.
Sondyqtan da meniń mynadaı usynystarym bar;
1) Ekologıalyq taza janarmaılar oılap tabylsa......
2) Qazirgi avtokólikterden bólinetin zıandy zattardy ustap qalatyn súzgishter ornalastyrylsa.....
3) Arnaıy súzgishtersiz kólikterdiń júrýine tıym salynsa......
4) Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýda avtokólik ornyna velosıped qoldanylsa.....
5) Velosıped júrgizýge arnalǵan joldar jáne oǵan arnalǵan turaqtar salynýy qarastyrylsa.....
6) Ekologıalyq taza otyn paıdalanatyn avtomobıl qozǵaltqyshtaryn jasasa.....
Oryndaǵan: 8 synyp oqýshysy Jumash Batyrjan
Jetekshisi: hımıa jáne bıologıa páni muǵalimi Knázova Aqmaral Qambarbekqyzy
Baıandama
Taqyryby: Kólik qozǵalysynyń atmosferaǵa, adam densaýlyǵyna keri áseri
Atmosfera búkil álemniń tirshilik tynysy.Ol jer shary halyqtarynyń ortaq baılyǵy bolǵandyqtan, onyń sapasy, tazalyǵy adamzat úshin eshnársege teń kelmeıtin bıosferanyń quramdas bóligi. Onyń massasy 5.157h1015 tonnaǵa deıin. Atmosfera birneshe qabattan troposfera, ozon, stratosfera mezosfera termosfera jáne ekzosferadan turady. Troposfera men ozon qabatynyń tirshilik úshin mańyzy erekshe. Atmosfera aýasynyń shekarasy bolmaıdy. Shekarasy bolmaıtyn atmosfera aýasynyń lastanýy op ońaı ári lastaný barlyq jer betine tez arada - aq taralady.
Aýanyń lastanýy tabıǵattan jáne adamnyń is áreketinen bolady. Tabıǵı lastaný janartaýlar atqylaýynan, tastardyń úgilýinen, daýyldan orman, dala órtteriniń áserinen bolady. Atmosferalyq aýa úshin eń qaýiptisi adam qyzmetiniń nátıjesimen lastaný.Lastaıtyn zattar óndiristen avtokólikten jáne turmystyq qaldyqtardan taralady.Osy las zattar atmosferalyq aýanyń tómengi qabatyna kúnde qosylyp otyrady.Qazaqstanda iri iri ónerkásip ortalyqtary, zaýyttar men fabrıkalar kóp shoǵyrlanǵan qalalar, munaı gaz t.s.s óndiristerdi aıtýǵa bolady.
Oǵan ǵarysh aılaǵynan ushatyn zymyrandar avtokólik sanynyń arta túsýin qossaq, sonda aýany negizgi lastaýshylar belgili bolady. Aýaǵa shyǵatyn zattardyń hımıalyq quramy paıdalanylǵan otynnyń túrine, óndiriletin ónimniń quramyna, óndiristegi tehnologıalyq prosesterge, t.b . jaǵdaılarǵa baılanysty. Qazirgi zamanda tabıǵat komponentteriniń tolyq derlik ózgerýine yqpal jasap, negizgi ekologıalyq problemalardy týǵyzyp otyrǵan munaı men gaz ónerkásiptik keshenderi men eldi mekender. Qorshaǵan ortaǵa búkil álemde jyl saıyn 3, 0 mlrd tonnadan astam ónerkásiptiń qatty qaldyǵy 1 mlrd tonnadaı shyǵyp turady. Shıki munaı óziniń tabıǵatqa áseri jaǵynan benzınge jaqyn.
Munaıdyń býy onsha zıan bolmaǵanymen, suıyq munaı adam denesine ártúrli teri aýrýlaryn qozdyrady (ekzeme) ; Benzın men kerosın adam aǵzasyna tynys joldarymen kirip, odan ishek qaryn arqyly qanǵa ótedi. Sóıtip ortalyq júıke tamyryna áser etedi, ýlandyrady, keıde sońy ólimge aparady (SHRK dan asyp ketse); Kómirdiń totyǵy (SO) ısi men dámi joq ıissiz gaz. Jumys isteıtin aımaqta onyń SHRK mólsheri – 20 mg/ m3. Eger konsentrasıasy 300 den 600 mg/m3 bolsa adam jeńildeý ýlanady, 1800 mg/m3 bolsa qatty ýlanady, al 3600 mg/m3 de 2-3 ret tynys alǵanda - aq adam ólip qalady. Azot totyǵy qandy ýlaıtyn tússiz gaz. Ortalyq júıke tamyryna tikeleı áser etedi. Azottyń qos totyǵy tunshyqtyratyn ısi bar, qońyr tústi gaz.
Aýadaǵy konsentrasıasy 10 mg/m3 bolǵanda ıisi seziledi, 80 m3 kýbqa jetse, tamaqty jybyrlatyp, aýyzdan sý aǵady 200-300 mg/m3 konsentrasıasy adam ómirine qaýipti. SHRK – 5 mg/m3 Atmosfera aýasy ómir tirshilik úshin asa mańyzdy, tirshilikke nár beredi. Sondyqtan atmosferany aýany lastanýdan qorǵaý ár adamnyń maqsaty, mindeti bolýy tıis. Atmosferany lastaýshylardyń túride kóp -aq. Sonyń biri avtokólik ekeni belgili. Kóliktiń túrleri: avtokóliktiń qorshaǵan ortaǵa áserlerin jaǵymdy jáne jaǵymsyz dep ekige bólip kórsetýge bolady. Árbir jaǵymdy áserdiń túrine bir jaǵymsyz áserdi sáıkes keltirýge bolady. Málimetter kestede kórsetilgen.
Avtokóliktiń qorshaǵan ortaǵa áseri
Jaǵymdy áserler Jaǵymsyz áserler
Saýdanyń, saıası, mádenı baılanystardyń damýy
Atmosferadaǵy gaz jáne energetıkalyq tepe teńdiktiń buzylýy.
Ǵylymı tehnıkalyq progresti yntalandyrý, jumys oryndaryn berý
Atmosferanyń paıdaly qazbalardyń, tushshy sý qorlarynyń sarqylýy
Óndiristik prosesterge kóliktiń engizilýi, taýarlar óndirisinde jańa aınalystardyń qysqarýy (taýarlardyń jyldam jetkizilýi) Jol kólik oqıǵalarynda adamdardyń ómiriniń qıylýy
Jeke tulǵanyń erkindigi men táýelsizdigin sezinýi
Bıologıalyq qorlardyń, sonyń ishinde ósimdik, janýar jáne adamnyń ýlanýy
Qolaıly jaǵdaıda ómir súrý múmkindiginiń joǵarylaýy
Qozǵalysqa qatysýshylardyń kúızeliste bolýy
Jeke tulǵanyń tirshilik keńistiginiń keńeıýi
Aýmaqtardy bólý esebinen ómir súretin keńistiktiń azaıýy
Tutynýshy úshin áleýmettik turmystyq qyzmet kórsetýge qol jetimdilik
Landshaftyń bıologıalyq ónimdiliginiń qysqarýy
Taýarlardyń keń túrlerine, ónimderge dál daıyn bolǵan kezinde qol jetkizýdi qanaǵattandyrý
Qala qurylystary men aýyldyq landshafttar úılesiminiń buzylýy
Tez júrýden qýanyshqa bólený, qolaısyz aýa raıy jaǵdaıyndaǵy komfort jáne qolaıly bolý.
Avtokólikterge baılanysty salyqtar men shyǵynnyń ósýi
Atmosfera aýasyn lastaıtyn negizgi faktorlardyń biri avtokólik bolyp tabyldy. Avtokólik bólip shyǵaratyn gazdyń quramynda shamamen 200 zat bar. Onyń biri túgeldeı janǵan nemese shala janǵan kómirsýtekter. Shala janǵan kómirsýtekter mashınadan shyǵatyn tútinniń quramynda, ásirese kólik motory baıaý istep turǵanda kóp bólinedi.
Sapaly benzın quıylyp, toqtaýsyz júrgen kólikten bólinetin gazdyń quramynda 2, 7% janbaıtyn kómirsýteginiń totyǵy bolady.Mashına jyldamdyǵyn baıaýlatqan kezde onyń mólsheri 6, 9% -ǵa deıin artady.Budan mashınany baıaýlatyp júrý jıi bolǵandyqtan qala aýasy kómirteginiń totyǵy kóp bólinip shyǵady. Bul zat adam aǵzasynan enetin bolsa, qan gemoglobıni men baılanysyp, otteginiń ulpalarǵa jetkizilýine kedergi jasaıdy.
Búgingi tańda avtokólik kóptegen qalalarda birinshi oryndaǵy lastaýshy kózge jatady. Kóptegen málimetterge qaraǵanda benzın qozǵaltqyshynan tastalatyn janýsyz qalǵan kómirsýtekterdiń tolyq janbaýynan shyqqan ónimderdiń mólsheri dızel qozǵaltqyshynan anaǵurlym joǵary ekeni anyqtalǵan. Qoryta kelgende avtokólikten osynshalyqty adam aǵzasyna qorshaǵan ortaǵa tıgizetin zıandy áserlerin bildik.
Sondyqtan da meniń mynadaı usynystarym bar;
1) Ekologıalyq taza janarmaılar oılap tabylsa......
2) Qazirgi avtokólikterden bólinetin zıandy zattardy ustap qalatyn súzgishter ornalastyrylsa.....
3) Arnaıy súzgishtersiz kólikterdiń júrýine tıym salynsa......
4) Salaýatty ómir saltyn qalyptastyrýda avtokólik ornyna velosıped qoldanylsa.....
5) Velosıped júrgizýge arnalǵan joldar jáne oǵan arnalǵan turaqtar salynýy qarastyrylsa.....
6) Ekologıalyq taza otyn paıdalanatyn avtomobıl qozǵaltqyshtaryn jasasa.....
You Might Also Like
-
“Ushqyr oıly top” atty sabaqtan tys ótkizilgen matematıkadan ıntellektýaldy saıystyń baǵdarlamasy.
