Kómirsýtekterdiń tabıǵı kózderi. Munaıdy óńdeý
Kómirsýtekterdiń tabıǵı kózderi. Munaıdy óńdeý (prezentasıasymen)
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: oqýshylarǵa kómirsýtekterdiń tabıǵı kózderi, munaıǵa ilespe gaz, tas kómir jáne munaı jóninde bilim berý;
2. Tárbıelik: oqýshylardy oılaýǵa, ekologıalyq turǵyda tazalyqqa, tıanaqtylyqqa tárbıeleý;
3. Damytýshylyq: munaıdy óńdeý jáne qorshaǵan ortany qorǵaý týraly bilimin damytý;
Sabaqtyń mindeti: Oqýshylardyń óz bilimine súıenip belsendi etý jáne jańa túsinik qalyptastyrý
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq
Sabaqtyń ádisteri:
1. Baıandaý
2. Interaktıvti
3. Túsindirmeli - ıllústratıvti
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaq
IV. Bekitý
V. Qorytyndylaý
VI. Úıge tapsyrma
I. Uıymdastyrý: oqýshylardy túgendeý
II. Úı tapsyrmasyn suraý: suraq - jaýap arqyly suraý
III. Jańa sabaq
Kómirsýtekterdiń tabıǵı kózderi
↓
Tabıǵı gaz ---------------------- Munaı ------------------------ Tas kómir
----------------Qara qońyr tústi, ózine tán ıisi bar, maı tárizdi suıyqtyq.
↓---------------------------------------------------------------------↓
Ashyq tústi ------------------------------------------------------ Qara tústi
Benzın, lıgroın, kerosın, gazol --------------------------- mazýt
Munaıdan alynatyn ónimder jáne olardyń qoldanylýy. Munaıdyń ózi ár túrli: raketalyq, avıasıalyq, avtomobıldik, dızeldik, qazandyq jaǵarmaılardyń, tabıǵı suıyq otyn shıkizaty bolyp tabylady.
Munaı – qaınaý temperatýralary ár túrli kómirsýtekter qospasy bolǵandyqtan, ony óńdeýdiń negizgi ádisi – aıdaý bolyp tabylady. Serik gazdardan jáne sýdan arylǵannan keıin, munaı qyzdyrylady, sonda ol fraksıalary bólinedi.
1. 40 - 200oS aralyǵynda S5 - S9 kómirsýtekteri bar benzın fraksıasy. Qaıtalap fraksıalaǵanda avıasıalyq jáne avtomobıldik qozǵaltqyshtardyń benzınderi alynady.
2. 150 - 300oS aralyǵynda S10 - S16 kómirsýtekteri bar kerosın fraksıasy bólinedi. Kerosın sham, traktor, reaktıv janarmaılaryna paıdalanylady. Kerosınniń gazoılmen qospasy – dızel janarmaıy. Alǵashqy eki fraksıa ashyq tústi munaı ónimderin beredi.
3. Munaı qaldyǵynan tutqyr, qara suıyqtyq mazýt dep atalynady. Mazýt qazandyq qondyrǵylarynda otyn retinde qoldanylady. Mazýtty qosymsha aıdaǵanda – mashına, urshyq, sılındr jaǵarmaılary alyndy. Mazýttan vazelın jáne parafın bólinip alyndy. Vazelın medısınada qoldanylady. Parafın sińirilgen súrekter sirińke jáne qaryndash ónerkásibinde paıdalanylady. Mazýt óńdelgennen keıin jol qurylysynda keńinen qoldanatyn gýdron alyndy.
Munaıdy óńdeý ony taýarlyq ónimderge aınaldyrýǵa negizdelgen. Munaı aıdaýdyń óndiristik qondyrǵysy qubyrly peshten, rektıfıkasıalyq munaradan jáne tońazytqyshtan turady.
Peshte ornalasqan qubyrlar arqyly munaı úzdiksiz jiberilip, 350oS - qa deıin qyzdyrylady jáne munaı býy rektıfıkasıalyq munaraǵa ótedi. Onyń bıiktigi 40m - ge jýyq, ishindi tesikteri bar tabaqshalary bar kóldeneń qalqandardan turatyn bolat munara. Munaı býy tabaqsha tesikterinen ótkende qaınaý temperatýralaryna baılanysty, olar da kondensasıalanady. Aldymen munaıdyń ushqyshtyǵy tómen quramdas bólekter kondensasıalanady. Munaıdyń eń jeńil qaınaıtyn fraksıasy – benzın tońazytqyshta kondensasıalanyp, munaraǵa jartylaı qaıtyp oralady, sonda kóterilgen býlar sýyp, kondensasıalanady.
Munaıdy aıdaǵanda mynadaı negizgi munaı ónimderi bólinedi:
a) Quramynda benzın men lıgroın bar benzın fraksıasy;
b) Quramynda kerosın men gazoıl bar keromsın fraksıasy;
c) Mazýt;
Munaı óńdeýdiń eń sapa ónimi - benzın.
Munaı óńdeýdiń eń tıimdi ádisi – krekıng. Onyń mánisi joǵary qaınaıtyn kómirsýtekterdiń aýyr molekýlalaryn negizinen benzın túzetin tómen qaınaıtyn kómirsýtekterdiń jeńil molekýlalaryna bólshekteý. Bul jaǵdaıda 10 - 12 kómirtek atomdary bar kómirsýtekter 5 - 10 kómirtek atomdary bar qanyqqan jáne qanyqpaǵan kómirsýtekterge bólshektenedi, mysaly:
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: oqýshylarǵa kómirsýtekterdiń tabıǵı kózderi, munaıǵa ilespe gaz, tas kómir jáne munaı jóninde bilim berý;
2. Tárbıelik: oqýshylardy oılaýǵa, ekologıalyq turǵyda tazalyqqa, tıanaqtylyqqa tárbıeleý;
3. Damytýshylyq: munaıdy óńdeý jáne qorshaǵan ortany qorǵaý týraly bilimin damytý;
Sabaqtyń mindeti: Oqýshylardyń óz bilimine súıenip belsendi etý jáne jańa túsinik qalyptastyrý
Sabaqtyń tıpi: Jańa sabaq
Sabaqtyń ádisteri:
1. Baıandaý
2. Interaktıvti
3. Túsindirmeli - ıllústratıvti
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý
II. Úı tapsyrmasyn suraý
III. Jańa sabaq
IV. Bekitý
V. Qorytyndylaý
VI. Úıge tapsyrma
I. Uıymdastyrý: oqýshylardy túgendeý
II. Úı tapsyrmasyn suraý: suraq - jaýap arqyly suraý
III. Jańa sabaq
Kómirsýtekterdiń tabıǵı kózderi
↓
Tabıǵı gaz ---------------------- Munaı ------------------------ Tas kómir
----------------Qara qońyr tústi, ózine tán ıisi bar, maı tárizdi suıyqtyq.
↓---------------------------------------------------------------------↓
Ashyq tústi ------------------------------------------------------ Qara tústi
Benzın, lıgroın, kerosın, gazol --------------------------- mazýt
Munaıdan alynatyn ónimder jáne olardyń qoldanylýy. Munaıdyń ózi ár túrli: raketalyq, avıasıalyq, avtomobıldik, dızeldik, qazandyq jaǵarmaılardyń, tabıǵı suıyq otyn shıkizaty bolyp tabylady.
Munaı – qaınaý temperatýralary ár túrli kómirsýtekter qospasy bolǵandyqtan, ony óńdeýdiń negizgi ádisi – aıdaý bolyp tabylady. Serik gazdardan jáne sýdan arylǵannan keıin, munaı qyzdyrylady, sonda ol fraksıalary bólinedi.
1. 40 - 200oS aralyǵynda S5 - S9 kómirsýtekteri bar benzın fraksıasy. Qaıtalap fraksıalaǵanda avıasıalyq jáne avtomobıldik qozǵaltqyshtardyń benzınderi alynady.
2. 150 - 300oS aralyǵynda S10 - S16 kómirsýtekteri bar kerosın fraksıasy bólinedi. Kerosın sham, traktor, reaktıv janarmaılaryna paıdalanylady. Kerosınniń gazoılmen qospasy – dızel janarmaıy. Alǵashqy eki fraksıa ashyq tústi munaı ónimderin beredi.
3. Munaı qaldyǵynan tutqyr, qara suıyqtyq mazýt dep atalynady. Mazýt qazandyq qondyrǵylarynda otyn retinde qoldanylady. Mazýtty qosymsha aıdaǵanda – mashına, urshyq, sılındr jaǵarmaılary alyndy. Mazýttan vazelın jáne parafın bólinip alyndy. Vazelın medısınada qoldanylady. Parafın sińirilgen súrekter sirińke jáne qaryndash ónerkásibinde paıdalanylady. Mazýt óńdelgennen keıin jol qurylysynda keńinen qoldanatyn gýdron alyndy.
Munaıdy óńdeý ony taýarlyq ónimderge aınaldyrýǵa negizdelgen. Munaı aıdaýdyń óndiristik qondyrǵysy qubyrly peshten, rektıfıkasıalyq munaradan jáne tońazytqyshtan turady.
Peshte ornalasqan qubyrlar arqyly munaı úzdiksiz jiberilip, 350oS - qa deıin qyzdyrylady jáne munaı býy rektıfıkasıalyq munaraǵa ótedi. Onyń bıiktigi 40m - ge jýyq, ishindi tesikteri bar tabaqshalary bar kóldeneń qalqandardan turatyn bolat munara. Munaı býy tabaqsha tesikterinen ótkende qaınaý temperatýralaryna baılanysty, olar da kondensasıalanady. Aldymen munaıdyń ushqyshtyǵy tómen quramdas bólekter kondensasıalanady. Munaıdyń eń jeńil qaınaıtyn fraksıasy – benzın tońazytqyshta kondensasıalanyp, munaraǵa jartylaı qaıtyp oralady, sonda kóterilgen býlar sýyp, kondensasıalanady.
Munaıdy aıdaǵanda mynadaı negizgi munaı ónimderi bólinedi:
a) Quramynda benzın men lıgroın bar benzın fraksıasy;
b) Quramynda kerosın men gazoıl bar keromsın fraksıasy;
c) Mazýt;
Munaı óńdeýdiń eń sapa ónimi - benzın.
Munaı óńdeýdiń eń tıimdi ádisi – krekıng. Onyń mánisi joǵary qaınaıtyn kómirsýtekterdiń aýyr molekýlalaryn negizinen benzın túzetin tómen qaınaıtyn kómirsýtekterdiń jeńil molekýlalaryna bólshekteý. Bul jaǵdaıda 10 - 12 kómirtek atomdary bar kómirsýtekter 5 - 10 kómirtek atomdary bar qanyqqan jáne qanyqpaǵan kómirsýtekterge bólshektenedi, mysaly:
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
