InfoHub Logo

Meńireý qalpy, del-sal bolyp múlgigen jym-jyrt túndi betke alyp, tereń saıǵa shyqqan Láılá-qyzdyń jolynda qara jamylǵan álde bir beıne qarańdap, sýsyp barady. «Japan túzde júrgen neǵylǵan jan?» — deıdi qyz-kóńil alaburtyp. «Men adamdar áýletiniń rýhymyn», deıdi beıtanys úreıli ún sonaý alys bir jaqtan daýys salyp. Tereń saıǵa bet alǵan Láılá-qyz bul sátte beımezgil rýh turmaq, adamzat qasıetiniń ózine de senýden qalǵan. Tek qana osyndaı meńireý túndi, sol túnmen aımalasyp, tolyńsyp turatyn qıaqtaı ádemi Aıdy syrlas etken. Kókiregin keýlegen muń-aryzyn osy arada, tereń saıda sybyrlaıtyn. Dóp-dóńgelek Aı tolyqsyp, sútteı appaq kórkimen qara jamylǵan Qaraýylǵa sán beretin. Keıde úńilip qarap qalǵan kip-kishkentaı Láıla-qyzben, byt-shyl bolyp aıyrylyp jatqan Qaraýyldyń jerine esirkeı qadalatyn. Birese osy túndi de, kishkentaı aýyldy da mensinbeı qıǵashtaı shalqaıyp kerilip jatyp alatyn. Bálkim, sonda úńireıip, oıylyp jatqan jaraly jerge qarap: «Apyr-aı, sende shynymen-aq qasıet qalmaǵan ba? Tozǵan shúberekteı osynsha jyrym-jyrym boldyp, ne kún týdy? Tún ishinde saıǵa kelip, jasyrynǵan mynaý neǵylǵan jan? On altydaǵy boıjetken qyzdyń keıpi me? Sorly-aý máńgi baqı bala keıipte qalýyńa ne sebep bolǵan, bul azaptyń qaı túri?» — dep bulardyń ózderine kiná artyp tura ma? Álde Qaraýyldyń jerindegi bar soıqandy sezip, áldekimderge kókten ańyrap, qarǵys aıta ma, áıteýir, janyndaǵy juqaltań bulttarǵa eki búıregin kezek tirep alyp, zarlap turǵandaı kórinedi. Láıla Aıǵa qaraǵan qalpy, qalǵyp bara jatyr eken, selt etip, kózin ashty. Janarynan úzilgen bir tamshy jas dir etip, ıegine qulady. «O, jaryq Aı, músirkeme sen meni. Men kúnásiz qyz bolamyn. Sezimim bútin, aqylym durys. Biraq mynaý tirshilik dúnıesinen bezingen judyryqtaı júregim kek pen qasiretke toly. Men ózime adam sıaqtymyn, basqalarǵa adam emes adam peıilin táýbaǵa túsiretin múgedekpin. Qaraýyldyń adamdary meni kórgen saıyn: «Muny Alla taǵala adamdar táýbasyna kelsin, qol-aıaǵynyń saýlyǵyna, on eki múshesiniń din amandyǵyna shúkir etsin dep jaratqan» — deıdi. Solaı ma, jaryq Aı. Men saǵan ǵana, seniń ózińe ǵana senemin. Tym bolmaǵanda úmitimdi sen aqtarsyń. Sonda, bul jurt neni aıtady? Men kimmin, osy? Máńgilik pe? Shynymen-aq máńgilik óspeı qalǵan bala keıip pe?». Láılá-qyz sóılep otyr. Mylqaý Aı dóńgelep alystap barady. Láılány da, jerdi de aımalap barady. «Óz jasyma laıyq qyz bolǵym keledi. Iá... ıá... Meniń de áp- ádemi, náp-názik qyz bolǵym ke...l...e...di...», — Láılá, jańaǵy ózi jasyrynyp otyrǵan qap-qarańǵy tereń saıdan júgirip shyqty. Jasaýrap, úkideı qadalǵan qyz kózine sup-sulý, appaq. Aı úrke qashyp bara jatqandaı kórindi. Sol segiz jasar máńgilik bala beınede, óspeı qatyp qalǵan Láılá, tamyry adyraıǵan egde qoldaryn sermep kekke kóterdi.

— E...e...e...eı... Qashpa, menen, qashpa! Báribir, seni taýyp alamyn. Jasqandyń ba, sen de menen jıirkenemisiń, sen de menen qorqamysyń jaryq Aı?!

Aı barǵan saıyn alystap, syrǵyp barady... Múgedek qyzdy da jyrym-jyrym bolyp aıyrylǵan jer betin de mensinbeı, qap-qarańǵy tún serigin qoltyqtap, tolyqsyp, kergip barady, uzap barady. Láılá-qyz odan saıyn daýystap, qol bulǵap aıǵaılap tur.

— Erteń de qaıta oralshy. Erteń de tereń saıda kezdeseıik. Men seni sonda kútemin. Tereń saıdan kútemin jaryq Aı! Eń sońǵy sózderdi aıtqanda ıegi kemseńdep, júregi qurǵyr alaı-dúleı soǵyp, ezilip ketti. Bul joly Qaraýylǵa bet alǵan Láılá-qyzǵa Shyńǵys taýynyń eńseli bıik shyńy barǵan saıyn shógip bara jatqandaı kórindi. Bul joly qyz tún qoınyndaǵy erbıip kóringen taý belesterinen bir túrli seskenip, úreılenip keledi. Álgibir «adam rýhymyn» deıtin tún ıesi de qartaıǵan taý eteginen pana izdep júrgen qaraly kıimdiler me, kózi buldyrlap ketti. Ózi turatyn Qatıra tátesiniń úıine jaqyndaı bere tynysy tarylyp, demi qaltyraı shyqty. Esiktiń tutqasynan qolyn soza berip, qaıta tartyp ala qoıdy. Úı ishindegi ózine tosyraıa qaraıtyn, iship-jep qadalatyn kózderdi kórgisi kelmedi. «Jurt uıqyǵa batqansha otyra tursam da bolar», — dep esik aldynda kidirip qaldy. Sol sát tosyn shyqqan daýystan shoshyp ketip, baj ete tústi. Qatıra eken.

— Áı, qas qaraısa jyn qýǵandaı osy sen qaıda ketesiń?Ne páleń bar, a?

Láılá únsiz tómen qarady. İsinip, qyzarǵan janaryn da, ábden silesi qatyp sharshaǵan kúıin de tátesine sezdirgisi kelmedi. «Meniń muńymdy bóliser Qatıra ma, onan da únsiz turǵanymnyń ózi jaqsy». — degendeı lám-mım dep tis jarmady.

— Qaıda júrsiń deımin men saǵan?

Láılá taǵy da ún qatpady. «Joq, joq. Tereń saıda otyratynymdy eshkimge, eshbir janǵa aıtpaımyn. Men Aımen kezdesýge, sonymen syrlasýǵa baramyn. Jaryq Aıdan basqa janymdy túsiner jan tappaǵan soń tereń saıǵa júgiremin. Ol sátte, meni izdemeńder, menen suramańdar, meni kórmeńder!»

— E, endi saǵan jetpeı júrgeni meńireýlik pe edi? Oǵan da jetersiń, meńireý de atanarsyń.

Qyzdyń kózi jarq etti. Qatıra myrs etip, aıyzy qanǵandaı qyzdyń aıaq-qolyna suqtana qarady. Láılá-qyz múgedek denesine sabyrlylyq jınaı almaı, yzaǵa býlyǵyp, qalshyldap barady. Qoly men aıaǵyna áldekimniń kózi túse qalsa, qý janyn qoıarǵa jer taba almaı namystanyp, esi shyǵatyn. Mynaý shamadan tys úlkeıip bara jatqan egde qoldar men jetilmeı qalǵan aıaǵyna eshkimniń kózi túspese eken, baıqamasa eken dep zar qaǵatyn. Al, Qatıra bolsa ádeıi qaqshıyp, shoshyna ımenip, munyń jandy jerine tıse túskisi kelgendeı suqtana, jıirkene kóz tastady. Osyndaıda Láılá-qyzdyń jany shyrqyrap, jasyrynar jer tappaı alas urady.

— Qaıda boldyń deımin? Mal qoraǵa qaıtyp, qol jetpeı ý-shý bolyp jatqanda, qaıda qashyp ketesiń? Aıt deımin endi, oıbaı!

Láılá kózin jerden almaǵan qalpy:

— Adam emespiz be? — dep aqyryn kúbir etti.

Sol-aq eken Qatıra yrshyp tústi.

— Sózdi qara! «Adam emespiz be», — deıdi. Adam sıqy joq keıpińe nege qaramaısyń, a?

Qatıranyń ashshy tili sýmańdap, Láılányń bala júregin qyp-qyzyl qan-josa etip tilgilep, para-parasyn shyǵaryp, tútip jatyr, tútip jatyr. Buryn osyndaıda janyna tıer sózdi estigende shyr-pyr bolyp, zar qaǵyp, jylap eńireıtin qyz, bul joly bedireıip qatqan qalpy, óńi qýaryp, Qatıradan kózin almady. «Sezimsiz, júreksiz, qatygez adamnyń tórt túligi qashanda saı bolady. Tabalaısyń ǵoı, tabalaı ber, tabala! Men osy qasiretti qudaıdan surap alǵanmyn! Iá, ıá, senińshe surap alǵan taǵdyrym osy, osy! Otyńmen kirip, kúlińmen shyǵyp júrmin emes pe, ne jazyp edim saǵan?» Jetilmeı qalǵan sábı betin jap-jalpaq  alaqanymen basyp alyp, júresinen otyra ketti. Sol qalpy pysyldap bastap, tózimi taýsylyp, kóz jasyna erik berdi. Mundaıda búkshıip, bosaǵada jylap otyrǵan Láılá-qyzǵa birde-bir jan: «Áı, mynaǵan ne boldy, tıisken kim?» — dep suramaıdy da. Bálkim, osylaı beıshara kúı keship, jylap otyrýy zańdylyq dep oılaı ma? «Eı baıǵus, kóz jasyńdy biz emes, qudaı kórsin. Sonyń iltıpatyn kút, peıilin kór!» — deı me, teris qarap kúbirlep óte shyǵatyn. Láılá muny da sezetin. Tún ishinde jarqyrap, tolyqsyp shyǵatyn mylqaý Aıdy esine alyp, tereń saıǵa qaraı júgire jónelgisi keletini de sondyqtan. Tereń saıǵa túsken Aı sáýlesi burynǵysynan da jap-jaryq. Jer betin kezip, jyljyǵan qalpy Láılá-qyzdy izdep júr. Qaraýyldyń sýynan da, jerinen de, taýynan da surap beý-beýlep izdeý salady. «Qaıda kettiń?» Neǵyp búgin tereń saıda joqsyń?» dep ana-daýys jyp-jyly alaqanymen qolyn jaıyp, saı ishinde qalyqtap júrgendeı. Tún jamylǵan saı ishi jap-jaryq Aı tań atqandaı aǵartyp barady. «Qulynym-aı» — degen ana-daýys emirenip kelip, saı ishin jaǵalap ketti. Sol-aq eken typ-tynysh bir álem ornady da kókiregi qars aıyrylyp, ana-beıne daýys saldy. «Sen qursaqta jatqanda Degeleń taýynyń túbinen jer astyn dúmpildetip, jarylys bolyp jatýshy edi, sol basyldy ma? İńgáláp, besikte jatqan sen talaı ret sol jarylystan qorqyp, shyr etip, qoldy-aıaqqa turmaı bezildep ketýshi ediń. Sol ádettiń es bilgenshe qalmap edi... Sen Shyńǵys taýynyń eteginen kóterilgen aýadaǵy qyp-qyzyl, sańyraýqulaq ispetti laýlap turǵan alaýǵa qyzyǵyp, júgire jóneletin ediń, qazir she? «Apa, taý jaqtaǵy áýede qalyqtap turatyn sańyraýqulaq búgin taǵy da túsime kirdi» — deıtin eń. Sonda ájeń jaryqtyq: «O, qarǵataıym-aý! Sen de, qudaı jetkizse sol sańyraýqulaq sıaqty, jurttyń kóziniń jaýyn alyp, laýlap turatyn bolasyń», — dep meıirlenip, mańdaıyńnan súıýshi edi. «Qazir qaıdasyń? Qaıda ketip qalǵansyń?» Saı ishindegi daýys álsirep sónip, Aı kóterilip, bıiktep bara jatqandaı boldy. Sol qalpy, tereń saıdaǵy ár tobylǵynyń túbinen Láılá-qyzdy izdep, kezip barady. Biraq bul joly Aı betine emirenip qaraıtyn tereń saıdaǵy qyz beınesi kórinbedi. Adamdar qara-qurym bolyp, kóp jınalǵan jerden boıyn aýlaq salyp, kózge túspeýge tyrysyp júrýshi edi. Qatıra qoıar da qoımaı búǵan jik-japar bolyp, jabysyp aldy.

— Júr, Qaraýylda toı bar. Sonda baraıyq. Sen sorly da bir seıilip qaıt.

Láılá ne aıtaryn bilmeı, kezergen juqaltań ernin igisteleı bergen: «Eldiń kózi-aq... Jurttyń sózi...» Bul oıyn Qatıraǵa sezdirip, músápir kúı tanytqysy kelmedi. Syltaýratyp: «Sharshap otyrmyn», — degen.

— Qoı-eı, júr endi, júr! — dep, áıel qyzdy julmalaı berdi de, kónbeıtin bolǵasyn, qolyn ár jerden bir sýmańdatyp, qytyqtaı bastady. Qyz qarqyldap kep, qystyǵyp kúle ornynan kóterildi de, úp-úlken alaqanymen áıeldi keýdesinen ıterip qaldy. Sol sát, Qatıranyń óńi qup-qý bolyp ketti.

— Barmasań qoı ári!

— Baramyn! — Kenet Láılá áldekimge eregiskendeı, «Baramyn» dedi.

«Shirkin-aı, shirkin-aı deseıshi! Menen basqanyń bári de baqytty, bári de kóńildi. Bul dúnıeniń bar baqyty — on eki músheńniń saýlyǵynda eken ǵoı. Kópke qıǵan baqyttyń ózine zar bolǵan qandaı sormańdaı edim». Láılá toı ótip jatqan úıdiń kóńildi adamdaryna qyzyǵa qarady. Burshaq-búrshaq bolyp tógilgen kóz jasyn ólsin-álsin el kózinen jasyryp súrte berdi. «Bilemin, óspeımin. Qudiret-aý, basqa mazaǵyń jetpegendeı, áli kórseter qasiretiń kóp pe? Onan da birjola joq etip nege jibermeısiń. Hege nege? Saǵan da keregim joq pa, meniń qasıetsiz beıneme yrjalańdap kúlgiń kele me? Kóńilińe basqa ermek tappaı, máńgi óspeıtin qyz taǵdyryn qyzyqtaıyn dediń be?»

— Láılá, Láılek! Aq Láılá!

Qyz jyp-jyly jigit daýsyna eleń etti. Qaptaǵan jurttyń arasynan áldekim jyrylyp qolyn sozyp buǵan qaraı jaqyndaı tústi.  «OI...I, — dep tańdandy qyz. — Qumardy qara, Qumar! Qandaı ádemi bolyp ósip ketkensiń. Ǵajap! Ózimmen bir partada otyrǵan Qumarym ǵoı, kórshim ǵoı. Qumar... ıá, sen meni únemi «Láılek, Aq Láılek deıtinsiń. Láılek degen qustyń aty. Ol sondaı názik, súıkimdi qus deıtinsiń!» Qyz bir túrli esinen adasqandaı eseńgirep turyp qaldy.

— Tanydyń ba? — dedi jigit aqyryn jymıyp.

— Tanydym. Hege tanymaýym kerek? Sen sondaı ózgerip, ádemi bolyp ketipsiń. Baqyttysyń goı... Keshir meni, renjime...

— Sen de... sen de baqyttysyń, Láılek. Qumar, qyzdyń máńgilik qurysyp qatyp qalǵan bala beınesine mán bermedi, kórmegensidi, bilmegensidi. Qyzdyń onsyz da ózine qadalǵan muńly janaryna jara salǵysy kelmedi. Onyń ishki dúnıesiniń oısyrap turǵanyn da sezbegendeı, qyzdyń kip-kishkentaı ıyǵyna qolyn salyp:

— Láılek, júr bıleıik. Men seni bıge shaqyrýǵa keldim.

Sol sát, jáýdirep qaraǵan Láılá-qyzdy jerden kóterip alyp, mańdaıynan súıdi. Qyz júregi ezilip ketti. Jigit, qyzdy kótergen qalpy, qaptaǵan kópshiliktiń dál ortasyna enip barady. Ekeýi de búkil dúnıeni bir sát umyt etkendeı, aınalyp bılep júr. Láılá-qyz kózin jumdy. Basy aınalyp ketti me, álde umyt bolǵan qyz sezim selt etip, munyń álsiz denesiniń tynyshyn aldy ma, kózin asha almady. Sol qalpy Qumardyń moınynan qapsyra qushaqtap qatyp kalypty. Jigit sál sybyr etip:

— Láılek! Aq Láılá, — dedi. Qyz eseńgirep baryp kózin ashty.

— Toıǵa kelip edik. Aýylda eshkim de qalmaýǵa aınalǵan ba, qalaı? Seni kórip qýanyp kettim...

Qyz júzine qyzǵylt reń paıda boldy. Bir túrli qysylyp, uıalyp túr. Ústine kıgen qyp-qysqa shyt kóıleginen de, Qatıranyń qoıarda-qoımaı muny bala sıaqty etip, dál tóbesine qyp-qyzyl bantık taǵyp bergenine de namystanyp, kúıip barady. Biri balalyqtan qol úzip, bozbalanyń kúıin keship júr. Biri, kerisinshe, bolashaqtan qol úzip, máńgilik, máńgi baqı óspeı, jetilmeı múgedek keıipte qalǵan. Álde taǵdyr degenniń ózi osy ma? Ózine sóılep turǵan jigittiń daýsy bul joly ásersiz boldy ma, álde taǵy bir súreńsiz, surǵylt oıdyń shyrmaýyna túsip ketti me, áıteýir, Qumardyń birde-bir sózine qulaq aspady. Meńireý adamsha sileıip qatyp qalypty. Qyz egdelep ketken qolyn jasyra qoıdy. Uıqydan oıanǵandaı esin jıyp, jan-jaǵyna qarady. Jalǵyz ózi.1

— Qumar, Qumar! Qaıdasyń?..

Qyz jan-jaǵyna jaltaqtaı qarady. Yǵy-jyǵy halyqtyń arasynan jigitti izdegen qyz, alasuryp, adamdarǵa tiksine karap:

— Qumar qaıda? Qaıda jiberdińder, qaıda ketti? Qaıda... Qaıda?! — dep surastyra bergen. Ómirinde alǵash ret adamdarmen qatarlasyp, arman dúnıesiniń jalynyn myqtap bir ustaǵandaı edi, ol da sýsyp qolynan shyǵyp ketti. Jańa ǵana bar qasiret ataýlydan birjola arylyp, áýede qalyqtap júr edi, top etip, qara jerge qaıta tústi. Qyz taǵy da janushyra: «Qumar!» dep daýystap qalyp edi, áldekimder myrs-myrs etip kúlgenin, pysh-pysh etip sóılegenin sezdi. «Azaptan, osy bir azaptan qutqaryńdarshy meni», — dep qyz shyńǵyryp jibergisi kelgen. Sonda ǵana, sonda ǵana álgi bir meıirimi mol, jap-jaryq Aıdy izdegen. Soǵan qaraı entelep ushyp, tobylǵysy siresken tereń saıǵa bettegen. Láılá-qyz kókke qadalyp, jas irkilgen janarymen jalańash Aıdy aımalap, ıegin kóterip, ǵaryshtaǵy jaryq Aıǵa betin tosty. Bul kezde Qaraýyl qaraly kúıde edi. Qarttar jaǵy kúńireinp, taıaǵyna súıenip, kúrsinip turǵan. Qara jamylǵan áıelder bir-birimen daýys salyp kórisip, saı-súıegińdi syrqyratyp zarlap júrgen. Bastaryn áreń kóterip: «Aıyryldyq qoı!» — deıdi. Bolashaqtan úmit joq beıbaq boldyq qoı. Urpaqsyz tul qaldyq qoı. Ata-baba jeri edi, kúlin kókke ushyrdy ǵoı. Álsiregen áıelder biriniń ıyǵyna biri basyn súıep, eńirep jylaýly. Esi shyqqan Láılá Qatırany izdep taba almady. Qaraýylǵa ne bolǵanyn, nege osynsha ańyrap, zarlap jatqanyn ukpady. Kózi atyzdaı bolyp, sharasynan shyǵyp kete jazdap tur. «Oıpyr-aı, ne kún týǵan? He bolǵan adamdarǵa?!» Qyzdyń qol-aıaǵy qalsh-qalsh etip, kózi jumylyp bara jatty. Qaraýyldyń turǵyndary sol kúni qaq aıyrylyp, úńireıip jatqan jerdi kórdi. Tartylǵan sý men tutylǵan Aıdy kórdi.

Sol kúngi eńiregen qalyń jurttyń daýysy áldekimderdiń qulaǵyna jetken be, aq kıim kıip beıtanys jandar tún ishinde kelip, jetilmeı qalǵan, máńgilik bala beıne áýletiniń bárin jınap, biteý qara mashınaǵa tıep jatty. İshinen shyqqan balasy emes pe, qımastyqpen bozdaǵan ata-ana zarlap qala berdi. Bul sátte Láılá tereń saıda edi. Ony izdegender de, izdeskender de taba almady. Ádettegideı el kózinen jasyrynyp kelgen Láılá-qyz tereń saıǵa jetip, jaryq  Aımen kezdesken. Uzaq únsizdikten keıin, balalyq bar arman tilegin, Qumarǵa degen qyz seziminiń boı kótergenin, jasyrmaı aǵynan jarylyp túngi saı ishinde jalǵyz ózi kúbir-kúbir etken. Sonda Aı jaryqtyq qyz seziminiń tirshiligine súısinip, dirildep, jylap turǵandaı kóringen. Sol túnniń sýyq yzǵaryn da umytyp, eki tizesin ebedeısiz ósip ketken eki qolymen qushaqtap alyp Láılá uzaq otyrdy. Ornynan tura bere, burynǵydaı emes denesiniń aýyrlyǵyn sezdi. Boıyn kúzdiń qara sýyǵy alyp qaldy ma, álde ystyǵy kóterilip tur ma, egde qoldarynyń kúshi qaıtyp, qaıraty taýsylyp, Qatıra úıiniń esigin zorǵa ashty. Áıeldiń shatynaǵan kózderi qadalyp, munyń onsyz da jaraly janyn onan ári janyshtap jiberdi.

— Aıtpady deme, endi keshigedi ekensiń, kúz bolmaq túgili, qys bolsa da úıden qýyp shyǵamyn, bildiń be?

Qatıra ekilenip alypty. Qyzdyń qulaǵyna alystan talyp qasqyrdyń ulyǵany estildi.

— Qýmashy!, — dedi jalyna qarap ıegi dirildep, kózi  bozaryp ketipti.

Láılá kózin asha almady. Mup-muzdaı qolymen aıaǵyna áldene tıip ketse boldy-aq, erinderi qybyrlap: «Qumar, Qumarmysyń... Sen qaıdan júrsiń? Men seni sol kúni uzaq izdedim emes pe. Kel, ótkendegideı meni bıikke kóterip, aınalyp bıle. Kel... Qumar!» — dep sandyraqtaıdy. Qyzdyń aýyr haline eshkim de alańdap kóńil bólmegendikten, onyń ne aıtyp, ne sóılep jatqany úıdegilerge beımálim edi. Tek sol kúni túnde dáriger kelip ketkennen keıin ǵana qyz álsirep basyn kóterdi. Bas jaǵyndaǵy ózin baǵyp otyrǵandarǵa kóz saldy. Ekeýi de kórshi aýdannyń basshy azamattary sıaqty.

— Ózińniń kóńilińdi de suraı keldik, — degenderine Lóılá masaırap, óńi qashqan júzine qyzǵylt reń júgirip, kózin jerge saldy. Osy kelip otyrǵan ekeýden qyz jaqsylyqtyń nyshanyn kútip, sózdiń aıaǵyn baqty.

— Qaraǵym Láılá, seniń de kórgen qasiretiń az emes. — Jańaǵy sóz bastaǵan kúmiljip otyryp qaldy da: — Erteń bizdiń aýdanda qaraly jıyn ótpek. Óziń sıaqty balalardy ótkende qala jaqqa alyp ketken. Sodan áli kúnge deıin habar joq. Endi, mine, kózge kóriner óziń qalǵan ekensiń. Erteń ótetin qaraly jıynǵa ózińdi qolǵa ustap kóterip shyqsaq, degen oı kelip edi. Sol-aq eken, qyzdyń qulaǵy shýlap, basy aınalyp ketti.

— Alapat kúnniń belgisi retinde, el basyna qater tunǵan kúnniń belgisi retinde. Iá... ıá, áıteýir jaqsylyqtyń emes, jamandyqtyń tek jamandyqtyń belgisimin. O, qudaı...

— Al, Láılá, jolǵa jınalsaq...

Qyz talyqsyp baryp kózin ashty. Bul joly álgibir aǵyl-tegil bolyp, janaryna tolyp ketetin jas kórinbedi. Biraq álsin-álsin óksı berdi. Jamandyqtyń belgisi bolǵym kelmeıdi. Meni aıańdarshy. Men el kózine oǵash, múgedek bolǵanymmen, jaksylyqty ǵana ańsaımyn. Men tek jaqsylyqty... Otyrǵandar túnerip, únsiz qaldy. Qyzdyń onsyz da úzilgeli turǵan názik janyn eshkim túsine almady.

— Namysqoıyn qaraı gór! Jaman nemeniń! — dep, Qatıra kúńk-kúńk etti. Láılá kózin qaıta ashyp, otyrǵan adamdarǵa uzak telmirip jatty. Sosyn, olarǵa sybyrlap:

— Qumar da bola ma? Ol da sol qaraly jıynǵa qatysa ma? — dedi, áreń jutynyp. Otyrǵandar eshnárse túsin-bedi. Láılá kózin qaıta jumyp, uzaq jatty da, bir ýaqytta ap-anyq etip:

— Barmaımyn, bara almaımyn. Kidirmeı júre berińizder, — dedi.

— Tuńǵyshymnyń da qyzyǵyn kórýge jetkizdi. Osyǵan da táýba, osy da jetedi, — dep sampyldaǵan Qatıranyń daýysy tósek tartyp jatqan Láıláǵa ap-anyq estildi.  «Ómir qandaı arzan. Bir ǵana ystyǵy basylmaǵan qýanysh ústinde janyńdy qıa salý qıanat emes pe. Óı, baıǵus toqtatsaıshy. Toqtat! — dep, Láılániń daýystaǵysy kelgen. Biraq úni shyqpady. Qatıra úıine kelgen bireýge daýryǵyp, sóılep jatsa kerek.

— Toı ótkennen keıin-aq Qaraýyldan ketemin.

«Qasıetti jer edi, qadirden ábden jurdaı boldy. «Jaqsynyń arty jyn» deýshi edi. Shynymen-aq adam estip, kóz kórmegen qasirettiń bári Abaı ata basqan topyraqtan shyǵyp jatqan joq pa? Allanyń ámiri degen osy da!» dep oılady Láılá-qyz. Tósek tartyp jatqan qyz betine Aı sáýlesi tústi. Qaraýyldyń barlyq terezesinen syǵalap, izdep,tintip júrip, Láılá-qyzdy áreń taýyp alǵan sıaqty. Áppaq bolyp, dóńgelenip, erekshe bir nurmen qyz betine tónip tur. Naýqas qyz Aıǵa qarap alǵash ret jymıǵan. Kópten kútken jan ashyryn, syrlasyn tereze syrtynan baıqap qalyp, qyz-júregi eljirep sala bergen. Óz taǵdyryna, adamdarǵa degen ókpesi sol kúngi aǵyl-tegil kóz jasyna aınaldy. Sol sát jap-jaryq Aıdan máńgilik adasyp qalatyndaı taǵatsyzdana súısinip taǵy da qarady.

— Qasiret shekken jan ıesiniń jalǵyz ǵana syrlasy óziń ekenińdi umytpa! — dedi.

Aı da, qyz da bir-birimen ajyrasa almaı, birin-biri qımaı uzaq aımalasty. Jaryq Aı Láılá-qyzdy qara jerge qımady. Láılá da alǵash ret Aıdy tún qoınyna qımaǵan. Uzaq kidiristen keıin, ekeýiniń bir-birine degen tartylys sezimi álsireı berdi. Ekeýi eki tirshiliktiń elshisindeı eleńdep, alshaqtap qashyp bara jatty. Jap-jaryq Aı qyz ben jerdi aınalyp, alystap barady. Láıló-qyzdyń janary Aıǵa qadalǵan qalpy aırylǵysy kelmedi. Sonshalyq qınalyp jatyp tyrysyp edi, jigeri jetetin emes. Boıyna bitken kúsh-qaırat múldem azaıyp barady, bitip barady. Qyz betine túsken Aı sáýlesinen samaıyna qaraı qulap, jol salyp, dóńgelep jatqan kóz jasy anyq kórinedi. Janaryndaǵy kólkildegen jastyń áseri me, qyz kóziniń sáýlesi azaıyp ketkendeı boldy. Jantalasyp, egde qoldarymen kóz jasyn súrtip tastaýǵa tyrysyp edi,qozǵaltpady. Láılá-qyz muńaıyp janaryn bir jumyp, dem alyp taǵy ashamyn degen, biraq... Jan tapsyrǵan tósektegi qyz sýretin uzaq aımalaǵan Aı bıiktep, jyljyp ketti. Máńgilik qoshtasyp ketti. Eki tirshilik: Biri — jer balasy, biri — tún balasy. Qatıra toıǵa daıyndalyp júrip, ádetten tys uzaryp, sulap jatqan Láılániń qasyna entelep jetip barady da, úńile qarady:

— Oıbaı, myna beıbaq ólip qalǵannan saý ma? Qudaı-aý, ólip qalypty. Endi qaıttim? Qyrsyqty nemeniń dál toı kúni óletinin kim bilgen. Qatıra ezinen-ózi sóılep, árli-beri júrip, sendelip qaldy.

«Qap, dál toı kúni qyljıa qalǵanyn kórmeımisiń. Qasıetsiz neme. Toı ústinde kimge baryp, at ústi ólimdi habarlaısyń. Jatsyn endi, menen basqa muny ázir seze qoıǵan eshkim joq», — degen áıeldiń sýmaqaı júırik oıy bir sátte sheshim qabyldap, kezerip jatqan qyz júzin oramalmen jasyryp jaba salǵan. Sol boıy úıden júgirip shyqqan Qatıra sasyp qaldy. Alystan, ózine tanys zarly áýen talyp estildi. Qara jamylǵan Qaraýyldyń top-top adamdary ańyrap, taǵy da kerisip júr. Aıtqan sózderinen tóbe qúıqań shymyrlap, saı-súıegiń syrqyraıdy.

— Oıpyr-aý, óltire me, qaıtedi. Túnde taǵy... taǵy da... jarylysy boldy..

Qatıra dir-dir etti. "Álginiń ólimine sol jarylystyń áseri bolmasyn..." — dedi ishteı sybyrlap. Eńirep jatqan sonaý qaraly topty toı bolatyn úıine jaqyndatqysy kelmedi.

— Aýlaq! Aýlaq! Tuńǵyshymnyń qyzyǵyn toılatýǵa da mursha bermedińder me? Ólgende bir kórgen qyzyǵymdy qısańdarshy, tym bolmaǵanda!

Sosyn áli úıinen shyqpaǵan Láılániń súıegi esine túskende álsirep, óńi qýaryp, búk túsip, otyra ketti. Qaraýyldyń qaraly tobyry osylaı qaraı bet alypty, shýlap keledi. Qatıranyń dybysy shyqpady... Birese alaqanyn jaıyp, kópten járdem suraıdy. Birese eki qolyn tóbesine qoıyp, ańyrap, bosaǵasyna qaraı teńselip qulaı beredi. Qalyqtap jyljyǵan Aı sáýlesi qarańǵyda qalyp bara jatqan Qatıranyń júzine sonaý alystaǵy qalpy jip-jińishke bolyp tústi. Ózi shalqaıyp jatyr. Qatıranyń kózine Aı jarylyp, ekige bólingendeı kórindi. — Oıpyr-aı, — dedi ol sybyr-sybyr etip: — Endigi jerde Qaraýyldyń Aıy burynǵydaı tolyqsyp sán bermeıdi deseńshi. Sútteı appaq bolyp, qap-karańǵy túnniń kózin ashpaıdy deseńshi! Saýsaqtary dir-dir etip, keýdesin qysyp bara jatqan beshpetiniń túımelerin aǵyta berdi, aǵyta berdi...

---