Oıý oıa bilý de óner
Karaǵandy oblysy, Prıozórsk qalasy.
Narkýlova Elmıra Jeksenbaevna
Sabaqtyń taqyryby: Oıý oıa bilý de óner
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy qazaqtyń ulttyq oıý - órneginiń erekshelikterimen tanystyrý, tól mádenıetin qasterleýge baýlý jáne olardyń ushqyr oı, belsendi biliktilik, sheberlikterin damytýǵa yqpal etý.
Sabaqtyń kórnekiligi: kitap kórmesi, qolóner buıymdary, býklet.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý bólimi.
II. Kirispe sóz.
Aldymen oqýshylardyń ashyq tárbıe saǵatyna daıyndyǵyn tekserý.
- Balalar qazir bizde qaı sabaq.
- Ashyq tárbıe saǵaty.
- Ashyq tárbıe saǵatyndaı daıynbyz ba?
Osy sabaq barysynda óz bilimderińdi ortaǵa salyp, bilmegenderińdi bilip alýǵa tyrysyp, sabaqqa belsene qatysyp otyraıyq.
III. Negizgi bólim.
Al, balalar, búgingi sabaǵymyzda qazaq halqynyń ulttyq oıý - órnegimen tanysamyz.
Ertede baılyqqa toımaǵan han bolady. Ol jer betindegi sýdyń bári «ózimdiki» dep jar salady. Mal men jandy qyrǵynǵa ushyratady. Handy
el «sumyraı» dep ataıdy. Halyq sý úshin kúshti qarsylyqtar kórsetedi, sý bar jerlerdi jasyryp otyrady. Qazaqta «sumyraı kelse, sý qurıdy» degen sóz osydan qalypty. Ol Raıhan atty sheber qyzdyń oń qolyn shaýyp tastaıdy. Halyq sý úshin bolǵan kúreste jeńedi. Osy oqıǵaǵa baılanysty «sý» órnegi paıda bolady. Jer - Ana Raıhan qyzdyń bes saýsaǵynyń ornyna jer betine bes tarmaqty gúlderdi jaıqaltyp ósiredi. Bes japyraqty qyzǵaldaqtyń oıý - órnekke enýi, Raıhannyń bes saýsaǵynyń eskertkishi retinde qalǵan desedi.
Balalar, qazaqtyń ulttyq mádenıetiniń eń baıyrǵy, asa qundy salasynyń biri - qolóneri, onyń ishinde oıý - órnek óneri bolyp tabylady. Qazaqtyń ulttyń oıý - órneginiń birneshe ondaǵan ǵasyrlyq tarıhy bar, atadan balaǵa, urpaqtan - urpaqqa mura bolyp, damyp kele jatqan óner túri.
Oıý degenimiz – bir nárseniń pishinin oıyp alý.
Oıý - órnek qazaq halqy qolóneriniń keń taraǵan túri bolyp tabylady. Oıý - órnek ataýlyny eki topqa bólip qaraýǵa bolady. Birinshi topqa oıý - órnektiń tikeleı ózine qatysty túri jatady, ekinshi topqa oıý - órnek qoldanylatyn áshekeıli buıymdar jatady. Qazaqtyń oıý - órnekteri ataýlyna baılanysty birneshe túrge bólingen.
1. Aı, kún, juldyzdarǵa, kók álemine baılanysty oıý - órnekter: aıshyq, juldyz.
2. Malǵa, maldyń dene múshelerine baılanysty oıý - órnekter: qoshqarmúıiz.
3. Ańǵa, ańnyń dene múshelerine baılanysty oıý - órnekter: arqarmúıiz, buǵymúıiz.
4. Qurt - qumyrsqalarǵa, jándikterge baılanysty oıý - órnekter: kóbelek, jylanbas.
5. Qustarǵa baılanysty oıý - órnekter: qusmuryn, qusqanat.
6. Jer, sý, ósimdik beıneli oıý - órnekter: tórtqulaq, besjapyraq, butaq.
7. Qural - jabdyqtarǵa baılanysty oıý - órnekter: balta, taraq, baldaq. 8. Geometrıalyq deneler tektes oıý - órnekter: tumar, synyqmúıiz.
Oıý - órnek óneriniń belgili bir halyqqa tán mánerleý erekshelikteri sol halyqtyń turmys - tirshiligimen, beıneleý ónerimen, ulttyq qoltańbasymen tikeleı sabaqtasyp jatady. Árbir halyqtyń ismer - sheberleri ózderiniń kórgen oıý - órnekterin jatqa jasap, oıýǵa óz betimen jańalyq engizý dárejesine jetti. Halyq mundaı adamdardy «oıýshy» dep ataıdy da, olardy «oıý oıǵannyń oıy ushqyr» dep baǵalaıdy. Juldyz órnegi aspandaǵy juldyz kórinisine uqsaıdy. Olar kóbinese kilemderde jıi qoldanylady. Jalpy oıý - órnekti onyń paıda bolý ereksheligine baılanysty dástúrlik jáne sándik dep eki topqa bólýge bolady. Dástúrlik órnek - ejelden paıda bolǵan halyqtyq órnek. Sándik órnek - bir nárseni áshekeılep sándeý úshin qoldanylatyn órnek. F. Ońǵarsynova.
Oıýlar. 1.
Túrin - aı, tekemettiń!
Asyl qandaı!
Úńildim únsiz ǵana basymdy almaı.
Kele ǵoı, qoshaqanym, ózime!» dep
Ájem kep, sıpaǵandaı shashymnan jaı.
2. Kúıimdi keshseńder - aý sol bettegi,
Turǵandaı ana - kóńil terbep meni.
Jan bitip, jaırańdaldy jan - jaǵymnan
Qazaqtyń qoshqar múıiz órnekteri.
3. Ańsaýmen kúnim ótti qansha meniń,
Jelbaýda, basqurda ma ańsaý elim,
Ájemniń taramysty saýsaqtaryn.
Taba almaı dala kezip sharshap edim.
4. Elestep kóz aldyma sán shaqtarym,
Kelgendeı qulaǵyma ańsatqan ún.
Túrinen tekemettiń kórip turmyn.
Ájemniń taramysty saýsaqtaryn.
5. Sheber kóp bul zamanda kileń kerim,
Bolmaıtyn ajyratyp túr - óńderin,
Súrinbeı óte alar ma ǵasyrlardan.
Ájemniń oıýyndaı, jyr órnegim.
6. Bolardaı basqur órnek maǵan medet,
Belgisi bolǵyn shaqtyq qarap jebep,
Súıenip túskıizge turyp qappyp
Kóz jazyp oıýlardan qalam ba dep
Móldir shyq jasyryndy janarǵa kep.
7. Sheber bizdiń ájemiz,
Sheber bizdiń atamyz,
Sheber bolǵan babamyz,
Bizde sheber bolamyz.
8. Buıymdar men zattardy
Sándeý úshin kórnekti
Qıyn da bolsa qınalmaı
Mende úırendim órnekti.
9. Oıa alsań oıý ádemi,
Úılessin oǵan kólemi.
Boıaýymen úndesken,
Oıý ásem túr - túspen.
- Al, balalar, taqtadaǵy oıýǵa qaraıyqshy,
- Myna oıý nege uqsaıdy.
- Múıizge.
Qoshqarmúıiz oıýy – qoshqardyń múıizi tárizdes. Mal sharýashylyǵymen aınalysqan qazaq halqynyń kóshpeli ómir saltyna baılanysty týǵan. Qoshqarmúıiz oıýy molshylyqtyń nyshany retinde bul kúnde de jıi qoldanylyp keledi.
Halqymyzda «Óz úıinde oıý oımaǵan adam, kisi úıinde syzý syzady» - degen bar. Osy maqaldyń ózi - oımaǵan kisiniń, ózge ónerdi de ıgere almaıtyndyǵyn kórsetedi. Endi oıý - órnek, sheberlik, óner týraly maqal - mátelderge toqtalaıyq.
1. Óner syry - órnekte.
2. Oıý oıǵannyń oıy ushqyr.
3. Ónerdi úıren,
Úıren de, jıren.
4. Ónerli bala súıkimdi.
5. Ónerli órge júzer.
6. Oıý oıǵan, syzý da syzady.
7. Oıýy kóptiń órnegi kóp,
Órnegi kóptiń ermegi kóp.
8. Ónerliniń órisi keń.
9. Jeteli óner súıip eńbektener,
Ómir joly óshpesteı órnekteler.
10. On saýsaǵynan óner tamǵan.
«Týǵanda dúnıe esigin ashady óleń»- dep uly Abaı aıtqandaı án - jyrsyz ótetin mereke, qýanyshty kúnder joq. Endi sóz kezegin ánge bereıik.
«Astana»- áni.
Al, endi balalar zaman talabyna saı, balalar ózderi úıden daıyndap kelgen oıýlaryn kórsetedi jáne de sony qorǵaıdy.
IV. Qorytyndy.
Al, balalar, búgingi sabaǵymyz óz máresine jetti. Olaı bolsa, suraqtarǵa jaýap bereıik.
- Oıý - órnek degenimiz ne?
- Kim qandaı oıý - órnek biledi?
- Ulttyq oıý - órnek degendi qalaı túsinesińder?
- Sabaq unady ma?
«Oıý - órnek, quraq quraý qazaqtyń keshegisi, búgingisi, erteńi» - dep Baýyrjan Momyshuly atamyz aıtqandaı, oıý oıýdy úırený, osy ónerdi jalǵastyrý senderdiń qoldaryńda.
Jas urpaq ómirli bolsyn,
Turmysy kóńildi bolsyn.
Ata - anaǵa meıirli bolsyn,
Aǵaıyn - týysqa peıildi bolsyn.
Óner bilimge zeıindi bolsyn,
On saýsaǵynan óner tamǵan.
Oıýshy bolsyn - dep búgingi sabaǵymyzdy aıaqtaımyz.
Zeıin qoıyp tyńdaǵandaryńyzǵa rahmet!
Narkýlova Elmıra Jeksenbaevna
Sabaqtyń taqyryby: Oıý oıa bilý de óner
Sabaqtyń maqsaty: Oqýshylardy qazaqtyń ulttyq oıý - órneginiń erekshelikterimen tanystyrý, tól mádenıetin qasterleýge baýlý jáne olardyń ushqyr oı, belsendi biliktilik, sheberlikterin damytýǵa yqpal etý.
Sabaqtyń kórnekiligi: kitap kórmesi, qolóner buıymdary, býklet.
Sabaqtyń barysy:
I. Uıymdastyrý bólimi.
II. Kirispe sóz.
Aldymen oqýshylardyń ashyq tárbıe saǵatyna daıyndyǵyn tekserý.
- Balalar qazir bizde qaı sabaq.
- Ashyq tárbıe saǵaty.
- Ashyq tárbıe saǵatyndaı daıynbyz ba?
Osy sabaq barysynda óz bilimderińdi ortaǵa salyp, bilmegenderińdi bilip alýǵa tyrysyp, sabaqqa belsene qatysyp otyraıyq.
III. Negizgi bólim.
Al, balalar, búgingi sabaǵymyzda qazaq halqynyń ulttyq oıý - órnegimen tanysamyz.
Ertede baılyqqa toımaǵan han bolady. Ol jer betindegi sýdyń bári «ózimdiki» dep jar salady. Mal men jandy qyrǵynǵa ushyratady. Handy
el «sumyraı» dep ataıdy. Halyq sý úshin kúshti qarsylyqtar kórsetedi, sý bar jerlerdi jasyryp otyrady. Qazaqta «sumyraı kelse, sý qurıdy» degen sóz osydan qalypty. Ol Raıhan atty sheber qyzdyń oń qolyn shaýyp tastaıdy. Halyq sý úshin bolǵan kúreste jeńedi. Osy oqıǵaǵa baılanysty «sý» órnegi paıda bolady. Jer - Ana Raıhan qyzdyń bes saýsaǵynyń ornyna jer betine bes tarmaqty gúlderdi jaıqaltyp ósiredi. Bes japyraqty qyzǵaldaqtyń oıý - órnekke enýi, Raıhannyń bes saýsaǵynyń eskertkishi retinde qalǵan desedi.
Balalar, qazaqtyń ulttyq mádenıetiniń eń baıyrǵy, asa qundy salasynyń biri - qolóneri, onyń ishinde oıý - órnek óneri bolyp tabylady. Qazaqtyń ulttyń oıý - órneginiń birneshe ondaǵan ǵasyrlyq tarıhy bar, atadan balaǵa, urpaqtan - urpaqqa mura bolyp, damyp kele jatqan óner túri.
Oıý degenimiz – bir nárseniń pishinin oıyp alý.
Oıý - órnek qazaq halqy qolóneriniń keń taraǵan túri bolyp tabylady. Oıý - órnek ataýlyny eki topqa bólip qaraýǵa bolady. Birinshi topqa oıý - órnektiń tikeleı ózine qatysty túri jatady, ekinshi topqa oıý - órnek qoldanylatyn áshekeıli buıymdar jatady. Qazaqtyń oıý - órnekteri ataýlyna baılanysty birneshe túrge bólingen.
1. Aı, kún, juldyzdarǵa, kók álemine baılanysty oıý - órnekter: aıshyq, juldyz.
2. Malǵa, maldyń dene múshelerine baılanysty oıý - órnekter: qoshqarmúıiz.
3. Ańǵa, ańnyń dene múshelerine baılanysty oıý - órnekter: arqarmúıiz, buǵymúıiz.
4. Qurt - qumyrsqalarǵa, jándikterge baılanysty oıý - órnekter: kóbelek, jylanbas.
5. Qustarǵa baılanysty oıý - órnekter: qusmuryn, qusqanat.
6. Jer, sý, ósimdik beıneli oıý - órnekter: tórtqulaq, besjapyraq, butaq.
7. Qural - jabdyqtarǵa baılanysty oıý - órnekter: balta, taraq, baldaq. 8. Geometrıalyq deneler tektes oıý - órnekter: tumar, synyqmúıiz.
Oıý - órnek óneriniń belgili bir halyqqa tán mánerleý erekshelikteri sol halyqtyń turmys - tirshiligimen, beıneleý ónerimen, ulttyq qoltańbasymen tikeleı sabaqtasyp jatady. Árbir halyqtyń ismer - sheberleri ózderiniń kórgen oıý - órnekterin jatqa jasap, oıýǵa óz betimen jańalyq engizý dárejesine jetti. Halyq mundaı adamdardy «oıýshy» dep ataıdy da, olardy «oıý oıǵannyń oıy ushqyr» dep baǵalaıdy. Juldyz órnegi aspandaǵy juldyz kórinisine uqsaıdy. Olar kóbinese kilemderde jıi qoldanylady. Jalpy oıý - órnekti onyń paıda bolý ereksheligine baılanysty dástúrlik jáne sándik dep eki topqa bólýge bolady. Dástúrlik órnek - ejelden paıda bolǵan halyqtyq órnek. Sándik órnek - bir nárseni áshekeılep sándeý úshin qoldanylatyn órnek. F. Ońǵarsynova.
Oıýlar. 1.
Túrin - aı, tekemettiń!
Asyl qandaı!
Úńildim únsiz ǵana basymdy almaı.
Kele ǵoı, qoshaqanym, ózime!» dep
Ájem kep, sıpaǵandaı shashymnan jaı.
2. Kúıimdi keshseńder - aý sol bettegi,
Turǵandaı ana - kóńil terbep meni.
Jan bitip, jaırańdaldy jan - jaǵymnan
Qazaqtyń qoshqar múıiz órnekteri.
3. Ańsaýmen kúnim ótti qansha meniń,
Jelbaýda, basqurda ma ańsaý elim,
Ájemniń taramysty saýsaqtaryn.
Taba almaı dala kezip sharshap edim.
4. Elestep kóz aldyma sán shaqtarym,
Kelgendeı qulaǵyma ańsatqan ún.
Túrinen tekemettiń kórip turmyn.
Ájemniń taramysty saýsaqtaryn.
5. Sheber kóp bul zamanda kileń kerim,
Bolmaıtyn ajyratyp túr - óńderin,
Súrinbeı óte alar ma ǵasyrlardan.
Ájemniń oıýyndaı, jyr órnegim.
6. Bolardaı basqur órnek maǵan medet,
Belgisi bolǵyn shaqtyq qarap jebep,
Súıenip túskıizge turyp qappyp
Kóz jazyp oıýlardan qalam ba dep
Móldir shyq jasyryndy janarǵa kep.
7. Sheber bizdiń ájemiz,
Sheber bizdiń atamyz,
Sheber bolǵan babamyz,
Bizde sheber bolamyz.
8. Buıymdar men zattardy
Sándeý úshin kórnekti
Qıyn da bolsa qınalmaı
Mende úırendim órnekti.
9. Oıa alsań oıý ádemi,
Úılessin oǵan kólemi.
Boıaýymen úndesken,
Oıý ásem túr - túspen.
- Al, balalar, taqtadaǵy oıýǵa qaraıyqshy,
- Myna oıý nege uqsaıdy.
- Múıizge.
Qoshqarmúıiz oıýy – qoshqardyń múıizi tárizdes. Mal sharýashylyǵymen aınalysqan qazaq halqynyń kóshpeli ómir saltyna baılanysty týǵan. Qoshqarmúıiz oıýy molshylyqtyń nyshany retinde bul kúnde de jıi qoldanylyp keledi.
Halqymyzda «Óz úıinde oıý oımaǵan adam, kisi úıinde syzý syzady» - degen bar. Osy maqaldyń ózi - oımaǵan kisiniń, ózge ónerdi de ıgere almaıtyndyǵyn kórsetedi. Endi oıý - órnek, sheberlik, óner týraly maqal - mátelderge toqtalaıyq.
1. Óner syry - órnekte.
2. Oıý oıǵannyń oıy ushqyr.
3. Ónerdi úıren,
Úıren de, jıren.
4. Ónerli bala súıkimdi.
5. Ónerli órge júzer.
6. Oıý oıǵan, syzý da syzady.
7. Oıýy kóptiń órnegi kóp,
Órnegi kóptiń ermegi kóp.
8. Ónerliniń órisi keń.
9. Jeteli óner súıip eńbektener,
Ómir joly óshpesteı órnekteler.
10. On saýsaǵynan óner tamǵan.
«Týǵanda dúnıe esigin ashady óleń»- dep uly Abaı aıtqandaı án - jyrsyz ótetin mereke, qýanyshty kúnder joq. Endi sóz kezegin ánge bereıik.
«Astana»- áni.
Al, endi balalar zaman talabyna saı, balalar ózderi úıden daıyndap kelgen oıýlaryn kórsetedi jáne de sony qorǵaıdy.
IV. Qorytyndy.
Al, balalar, búgingi sabaǵymyz óz máresine jetti. Olaı bolsa, suraqtarǵa jaýap bereıik.
- Oıý - órnek degenimiz ne?
- Kim qandaı oıý - órnek biledi?
- Ulttyq oıý - órnek degendi qalaı túsinesińder?
- Sabaq unady ma?
«Oıý - órnek, quraq quraý qazaqtyń keshegisi, búgingisi, erteńi» - dep Baýyrjan Momyshuly atamyz aıtqandaı, oıý oıýdy úırený, osy ónerdi jalǵastyrý senderdiń qoldaryńda.
Jas urpaq ómirli bolsyn,
Turmysy kóńildi bolsyn.
Ata - anaǵa meıirli bolsyn,
Aǵaıyn - týysqa peıildi bolsyn.
Óner bilimge zeıindi bolsyn,
On saýsaǵynan óner tamǵan.
Oıýshy bolsyn - dep búgingi sabaǵymyzdy aıaqtaımyz.
Zeıin qoıyp tyńdaǵandaryńyzǵa rahmet!
You Might Also Like
-
Mekteptegi ólketaný jumysyn uıymdastyrýdyń joldary men tásilderi
