InfoHub Logo

Zemstvo dárigeri qabyldaýyn aıaqtap, aýrýhanadan úıine qaraı betteı bergende, onyń janyna ústindegi tony qyryq jamaý, aıaǵynda úlken qara baıpaq, jasqana basyp jaqyndaı berdi.

— Quzyryńa quldyq, ózińe kep edim, - dedi ol

— Iá, ne jaǵdaı?

Jigit tańqy tanaýyn alaqanymen joǵary qaraı japyra bir súrtip, aspanǵa qarap aldy da, sonan soń baryp jaýapqa kóshti:

— Joǵary mártebeńe bas uryp kep turmyn... Ózińniń qaramaǵyńda, tutqyndar palatasynda, mártebeli taqsyr, meniń aǵam Vaska, ıaǵnı varvarındik usta jatyr edi...

— Al jatsa qaıtemiz?

— Jalynamyn, jibershi ony!

— Túh, keńkeles ekensiń ǵoı! Meniń qandaı qaqym bar? Men túrme qyzmetkeri emespin. Ony aýrýhanaǵa ákelse, emde dep ákeledi, men emdep jatyrmyn, seni túrmege jabý qolymnan qalaı kelmese, ony bosatý da solaı qolymnan kelmeıdi.

— Ony tekten-tekke qamap otyr. Soty bolam degenshe, bilesiń be, bir jyl tergeýde jatty, endi kep qarasaq, nege jatqanyn ózimiz de bilmeıdi ekenbiz. Eger kisi óltirse nemese at urlasa bir sári ǵoı, jazyqsyzdan-jazyqsyz kúıip barady.

— Solaıy solaı shyǵar, biraq meniń bul iske qandaı qatysym bar?

— Adamdy ne úshin qamaǵandaryn ózderi de bilmeıdi. Ol iship alǵan bolatyn, qurmetti myrza, es-túsi joq mas bop kep ákemdi qulaq shekeden qonjıtqanyn, ózi shekesin jaryp alǵanyn da bilmeıdi, al bizdiń taǵy bir eki jigit kep - álderine qaramaı, qarasańyzshy, túrik temekisine qumarta qapty - sol ekeýi onyń basyn aınaldyryp, túnde armán áıeldiń dúkeninen temeki urlaýǵa alyp ketedi. Ol aqymaq mastyqpen kóne ketken.

Olar keledi de, álgini, qalaı edi, ıá, qulypty syndyrady da, al kep oırandaıdy ǵoı. Bárin astan-kesteń ǵyp, terezeni qıratady, undy shashady. Nesin aıtasyń - mastyń aty mas.

So kezde ýrádnık te kep qalady... úsheýin jelkelep otyryp tergeýshige jetkizedi ǵoı.

Bir jyl qamaýda ustap - ustap keldi de, osydan bir jeti buryn qalada sot boldy. Myltyǵyn kezep jelkesinde soldat turady eken...

Halyq ta qara qurym. Olardyń ishinde qylmysy eń azy Vaska edi ǵoı, biraq prısájnyı myrzalar báleniń bárin bastaýshy sol dep tapty. Ana ekeýin abaqtyǵa jaýyp, Vaskany úsh jylǵa arestanttar rotasyna jiberdi. Sonda ne úshin? Tóreligin óziń aıtshy!

— Bul araǵa da meniń qatysym joq. Bastyqtarǵa bar.

— Men olarda da bolyp shyqtym. Sotqa da bardym, aryz bereıin dep edim, aryzymdy alǵan da joq áýeli. Sodan stanovoıǵa1, odan ótip tergeýshi bardym, báriniń aıtatyny "Onda meniń isim joq" degen bir-aq sóz. Sonda kimniń isi? Bul aýrýhanada senen úlken adam joq. Ne isteımin deseń, qurmetti taqsyr, sony oryndaı alasyń.

— Qap, myna aqymaqty - aı! - dedi dáriger kúrsinip. - Sot úkim shyǵardy eken, oǵan gýbernatoryń da, tipti mınıstriń de túk isteı almaıdy, bu qaı-qaıdaǵy stanovoıdy aıtady ǵoı maǵan kelip. Jarqynym, sen bosqa áýre bolma, bildiń be?

— Al sottaǵan kim sonda?

— Zasedatel myrzalardaǵy.

— Qaıdaǵy myrzalar! Ózimizdiń - aq mujyqtar edi ǵoı. Andreı Gýrev bolǵan, Aleshka Hýk bolǵan.

— Áı, senimen bas qatyryp turatyn jaıym joq... Aýlaq júrshi!..

Dáriger qolyn bir siltep esik tutqasyna qolyn sozdy. Kırıla onyń sońynan ilespek bop ornynan qozǵala berip edi, esiktiń sart ete qalǵanyn kórip, melshıip turyp qaldy. Qulaqshynyn qolyna ustaǵan boıy ol aýrýhana aýlasynda on mınýttaı qımylsyz turdy da, dárigerdiń páterine qarap tereń kúrsindi, sóıtti de jelkesin asyqpaı bir qasyp qoıyp, qaqpaǵa qaraı jyljydy.

— Endi kimge barsam eken? - dedi ol jolǵa túsken soń ózine-ózi kúbirlep. - Bireýi bul meniń isim emes deıdi, ekinshisi munda meniń sharýam joq deıdi. Sonda bul kimniń sharýasy? Áste, bireýiniń shekesin maılamasań is bitpes - aý. Dáriger sóılep turǵanda eki kózin judyryǵymnan bir almady ǵoı, salyp qalyp saıdan bir-aq shyǵarar ma eken dep qoryqty bilem. Al, bálem, kór de tur, gýbernatordyń týra ózinen shyqpasam, neǵyl der ekensiń.

Ol aıaqtaryn áreń degende ilbı basyp, qajeti bolmasa da jan-jaǵyna aýyq-aýyq qarap qoıyp, qara jolmen ilgeri jyljı berdi, shamasy, qaıda barý kerektigin oılap kele jatsa kerek. Qarsy aldynda, jarty shaqyrymdaı jerdegi tóbede osydan az ǵana buryn aǵasyn sottaǵan derevnályq shaǵyn qalashyq shashyraı kórinip tur. Oń jaǵynda burysh-buryshyna qaraýyl býdkasy qoıylǵan qyzyl shatyrly abaqty kózge urady, al, sol jaǵyn qyraý kómgen qalalyq toǵaı qorshap apty. Mańaı jym-jyrt, tek aldyńǵy jaqta keýdesine nymsha, basyna elden - erek úlken kartýz kıgen shaldyń jótelgeni men aıdap bara jatqan sıyryna áldene dep aıǵaılaǵany ǵana estiledi.

— Hal jaqsy ma, ataı, - dedi Kırıla onymen qatarlasa berip.

— Jaqsy, jaqsy...

— Satqaly aıdap barasyń ba?

— Joq, erigip... - shal samarqaý jaýap berdi.

— Meshansyń ba, nemene, óziń ázer til qatasyń ǵoı?

Kóp uzamaı ekeýi shúıirkelesip ketti. Kırıla aýrýhanaǵa barǵanyn, dárigermen sóıleskenin aıtyp berdi.

— Onyń rasy ras, dárigerdiń bul iske qatysy joq, - dedi shal ekeýi qalaǵa kire bergende -Ol qansha quzyrly bolsa da, tek ártúrli amalmen adamdarǵa em-dom jasaýdy ǵana úırengen, al saǵan pálendeı aqyl-keńes berýge, nemese, aıtalyq, protokol toltyrýǵa kelgende, joq, onyń shamasy jetpeıdi. Onyń óz aldyna bastyqtary bar. Bitistirýshi sot pen stanovoıda bolyp kepsiń. Seniń isińe bular da aralasa almaıdy.

— Endi qaıda barý kerek?

— Senderdiń, sharýalardyń máselelerine bas-kóz bolsyn dep arnaıy múshe etip qoıǵan eń dáý bar. Soǵan jolyq. Sıneokov degen myrza.

— Zolotovodaǵy ma?

— Iá, Zolotovodaǵy. Eń dáýleriń sol. Máselen, senderdiń isteriń jaıly bolǵanda, oǵan ıspravnıgiń de qarsy kele almaıdy.

— E, jerdiń túbine barasyń deseıshi!.. On bes shaqyrymnan kóp bolmasa az bolmas, sirá.

— Qajet bolsa júz shaqyrymǵa da júgirip ketersiń.

— Ol ras qoı... Sonda, ótinish berem be, qaıtem?

— Barǵasyn bilersiń. Ótinish bergiń kelse, pısar ǵyp ótkizip jazyp bere qoıady. Turaqty ókilderińniń jazyp otyratyn arnaıy adamy bar.

Shalmen aırylysqannan keıin Kırıla alań ortasynda oılanyp birshama únsiz turdy da, qaladan shyǵyp júrip ketti. Ne bolsa da Zolotovaǵa baryp qaıtýǵa bel baılady.

Arada bes kún ótkende aýrýhanadan úıine qaıtyp kele jatqan dáriger óziniń aýlasynda turǵan Kırılany taǵy kórdi. Bu joly jigit jalǵyz ózi emes, janyna basy qaltańdaǵan, eki erni tynymsyz jybyrlap turatyn, óńi bop-boz, tyrıǵan aryq shaldy ertip apty.

— Qurmetti taqsyr, seniń aldyńa taǵy kelip turmyn, - dep bastady Kırıla. - Myna ákemdi de erte keldim, raqym jasap, Vaskany bosatyp ber! Turaqty ókilimiz sóılespeı de qoıdy. "Joǵal ármen!" dedi. Bar aıtqany osy.

— Quzyryńyzǵa quldyq! - dedi shal kómeıinen ysyldaı sóılep, dir-dir etken qolyn kóterip, - raqym ete kórińiz! Sińiri shyqqan kedeı adamdar edik, qaıyrymdylyǵyńyzdy qaıtara alar jaıymyz da joq, biraq jaqsylyǵyńyzdy ataýsyz qaldyrmaspyz, Kırúshka nemese Vaska janyn salyp jaldanar. Bosatsańyz aıanbas.

— Aıanbaımyz! - dedi Kırıla ant berip turǵandaı qolyn joǵary kóterip, - Tek bosata gór! Úıdegilerdiń ashtan qyrylatyn túri bar. Eńiregende etekteri jasqa tolyp otyr!

Janary jylt etip, jigit ákesine kóz tastady da, onyń jeńinen túrtip qaldy. Sol sol-aq eken, ekeýi apyr-topyr dárigerdiń aıaǵyn qushyp, qatarlasa qulaı ketti. Dáriger qolyn bir siltedi de, artyna da qaramastan tez-tez basyp esikke qaraı bettedi.

Aýdarǵan D.Isabekov

---