InfoHub Logo

Qazaq handyǵynyń qurylýy jáne qazaq handary (7 synyp)
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik: Qazaq handyǵynyń qurylý tarıhymen tanystyrý, qazaq jerindegi tuńǵysh derbes memlekettiń jaýlap alýshylyq soǵystar nátıjesinde emes, halyqtyń ǵasyrlar boıy armandaǵan arman tilegi men ózara týystyǵy nátıjesinde dúnıege kelgenin túsindirý. Abylaı men Táýke hannyń bılik saıasatyna túsinik berý.
Tuńǵysh qazaq memleketiniń qurylýyna negiz qalaǵan qoǵam qaıratkerleriniń eńbegin baǵalaı bilýge tárbıeleý, óz eliniń tarıhyna, adal uldaryna degen qurmet sezimin qalyptastyrý.
Kórneki quraldar: Kartamen jumys jasaýǵa óz betinshe qorytyndy jasaýǵa, izdeniske daǵdylandyrý. Oılaý qabiletteri Karta, tirek sqemalary, Abylaı Táýke handardyń sýretteri, ár túrli kesteler.
Sabaqtyń túri: Qaıtalaý, qorytý sabaǵy
Sabaqtyń formasy: Toppen jumys
Sabaqtyń ádis - tásilderi: Tanymdyq oıyndar, STO strategıalary.
Sabaqtyń barysy:

İ – Uıymdastyrý kezeńi: Oqýshylardy túgeldeý, zeıindi sabaqqa aýdarý.
İİ - Úı tapsyrmasyn tekserý
1 Abylaı han toby – Qazaq handyǵynyń qurylýy
2 Táýke han toby – Qazaq handyǵynyń qurylymy
Qazaq handyǵynyń qurylýyna sebep bolǵan basty sharttarynyń biri Ábilhaıyr handyǵyndaǵy rý - taıpalardyń saıası jaǵdaıy, olardyń sharýashylyq ómirlerindegi daǵdarystar, han urpaqtarynyń bılik úshin talasy, oırat taıpalarymen soǵysta jeńiliske ushyraýy - halyq buqarasynyń Ábilhaıyr hanǵa narazylyǵynyń órshı túsýine sebepshi boldy. Kereı men Jánibek sultandar bul tarıhı jaǵdaıdy der kezinde, óz maqsattaryna paıdalanyp, qazaq taıpalaryn bastap, qazaq handyǵynyń bolashaq negizin salýǵa Batys Jetisýǵa kósh bastady.
1465 - 66 jyldary Qozybasyda qazaq handyǵyn qurdy. Jańadan qurylǵan qazaq handyǵynyń taǵyna Shyńǵys hannyń urpaǵy bolǵandyqtan, Kereı men Jánibek sultandardyń ekeýiniń de otyrýǵa quqy boldy. Biraq tártip boıynsha jasynyń úlkendigi de eskerildi, sondyqtan han taǵyna Kereı otyrdy. Aqyldasar tiregi Jánibek
Tarıhı úıirme “atty róldik oıyn
Synyp eki topqa bólinedi.
İ top Táýke, İİ top Abylaı. Ár oqýshynyń atqaratyn róli bolady:
İ retteýshi – uıymdastyrý (ár oqýshyǵa sóz berip otyrady)
İİ baıandaýshy – topta ótken oı talqysyn muǵalimge aıtyp beredi.
İİİ beıneleýshi - ol handy kóz aldyńa qalaı elestetetinin, sony sýret arqyly beınelep, minezdeme beredi.
TAPSYRMALAR
Kartamen jumys
İ Qazaq handyǵynyń qaı jerde jáne qashan qurylǵanyn kórsetý.
İİ Jánibek pen Kereı sultandar qazaq handyǵynyń shekarasyn qaı jerge deıin keńeıtýge umtyldy.

Abylaı han (Ábilmánsur)
- Qazaqtyń uly handarynyń biri, asa kórnekti memleket qaıratkeri, qolbasshy jáne dıplomat. 1711 jyly Ýálıdiń shańyraǵynda dúnıege kelgen, ákesi jaý qolynan qaza taýyp, Oraz atalyq deıtin adamnyń qolynda tárbıelenedi. Jastaıynan aqylymen, batyrlyǵy, tabandylyǵymen kózge túsedi. 1771 jyly resmı túrde han saılanady. Abylaı óz zamanynyń kóregen de, aqyldy saıasatkeri, danqty batyry, ótkir oıly, daryndy dıplomaty bolǵan.

Táýke han
Táýke han 1680 - 1718 jyldary bılik etti.
Táýke handyq bılikti kúsheıtý úshin bıler, rý basylary, taıpa jáne júz basylarynyń kómegine arqa súıedi. Ol talas - tartys pen bytyrańqylyqty joıyp, bir ortalyqqa baǵynǵan qazaq handyǵyn qurýǵa kúsh saldy, “Jeti jarǵy” atty zań jınaǵyn qurastyrdy. Áz – Táýke bılik qurǵan zaman “qazaqtardyń altyn ǵasyry, qoı ústine bostorǵaı jumyrtqalaǵan zaman” dep atalady.

Abylaı han toby:
1. Abylaı hannyń ata tegin ata?
2. Abylaı hannyń 18 ǵasyrdaǵy álemdik deńgeıdegi memleket qaıratkeri, dıplomat bolǵanyn qalaı dáleldeýge bolady?
3. Ábilhaıyr hannyń bıliginiń álsireýiniń basty sebebi ne boldy?
4. Qazaq taıpalary Ábilhaıyr hanǵa nelikten narazy boldy?
5. Moǵolstan hany Esen - buǵy qazaq sultandary Jánibek pen Kereıge qaı jerlerden jer bólip berdi.

Táýke han toby:
1. “Jeti jarǵy” zańy neshe taraýdan turady?
2. Kereı men Jánibek handarynyń týystyq jaqyndyǵy qandaı?
3. Urlyq jasaǵandarǵa qandaı jaza qoldandy?
4. Qazaq handyǵyndaǵy sharýashylyqtyń negizgi basty salasy qandaı sharýashylyq boldy?
5. Qazaq handyǵynyń qurylýynyń, nyǵaıýynyń tarıhı mańyzy qandaı?
İz qýýshy - oqýshy datalar boıynsha jumys isteıdi