InfoHub Logo

Ashyq sabaq
Qazaqstannyń kólderi
Sabaqtyń maqsaty:
Bilimdilik maqsaty: Oqýshylarǵa kólder, olardyń paıda bolý erekshelikterimen, mańyzdylyǵy jaıly bilim berý, Qazaqstannyń iri kólderimen tanystyrý
Damytýshylyq maqsaty: Oqýshylardyń jeke bastarynyń tanymdyq qabiletterin, geografıalyq sóz qorlaryn damytý. Kartamen jumys júrgizýde iskerlik daǵdylaryn, pánge degen qyzyǵýshylyqtaryn damytý.
Tárbıelik maqsaty: Oqýshylarǵa adamgershilik, ekologıalyq tárbıe bere otyryp, tabıǵatqa uqyptylyqpen qarap, aıalaı bilýge tárbıeleý.

Úı tapsyrmasy
Alaptar boıynsha Qazaqstannyń iri ózenderine sıpattama
1 - tapsyrma «Bıngo oıyny»
2 - tapsyrma. «Meni anyqta» oıyny
3 - tapsyrma. Semantıkalyq karta
Jańa sabaq
QAZAQSTANNYŃ KÓLDERİ
Jer betindegi sýǵa tolǵan tabıǵı oıystardy kól dep ataıdy. Kóldiń teńizden aıyrmashylyǵy onyń muhıtpen tikeleı baılanysy joqtyǵy. Kólder jazyqta da, taýda da kezdesedi. Kólderdiń aýdany men tereńdigi ár túrli bolyp keledi. Tabıǵatta aýdany shaǵyn kishkentaı kólder de jáne úlkendigine baılanysty teńiz dep atalatyn iri kólder de bar.
Kólder tereńdigi jaǵynan da ár túrli. Evrazıadaǵy Baıkal kóli – dúnıe júzindegi eń tereń kól. Onyń eń tereń jeri 1620 metr.
Qazaqstanda 48 myń kól bar. Olardyń eń irileri: Kaspıı, Aral, Balhash.
Qazaqstanda aýdany 100 km2 - tan asatyn 21 kól kartaǵa túsirilgen.

Qazaqstan kólderiniń ereksheligi:
94 % (Kóbi) kishkentaı kólder.
Tabıǵat zonalaryna birkelki taralmaǵan.
Kólderdiń sýy soltústikten ońtústikke qaraı tushshy kólden tuzdy kólderge aýysady.
Qazaqstan kólderi top - top bolyp shoǵyrlanyp ornalasqan.
Jasynyń ár túrli bolýynda

Kól ---------------------- Aýdany, km²
Kaspıı teńizi --------- 371000
Balqash ----------------- 16400
Aral teńizi ------------- 13900 (2015 j)
Soltústik Aral teńizi ----------- 3300
Alakól -------------------- 2200
Zaısan -------------------- 1810
Teńiz kóli ---------------- 1590
Siletiteńiz ---------------- 750
Sasyqkól ----------------- 736

Qazaqstan kólderi qazanshuńqyrlarynyń paıda bolýyna qaraı:
↓
Tektonıkalyq kólder
Tómen túsken oıystar men jaryqtarda kól qazanshuńqyrlary sýǵa tolyp, kólder paıda bolady. Mundaı kólder Qazaqstannyń ońtústik - shyǵys taýlary men Saryarqada kóbirek taralǵan. Jaısan, Marqakól, Qarasor, Teńiz - Qorǵaljyń toby, Kókshetaý toby (Býrabaı, Zerendi, t. b.) osy topqa jatady.
Relıkti (qaldyq) kólder
Ertede paıda bolǵan jazyqtarǵa, onyń ishinde Kaspıı mańy oıpatyna tán. Sonymen qatar Turan oıpatynyń Torǵaı qolatyndaǵy, Balqash - Alakól oıysyndaǵy keıbir kólder qaldyq kólderge jatady. Qazaqstannyń basty qaldyq kólderi - Kaspıı men Aral teńizderi.
Muzdyq kólder (morena)
Bıik taýlarda ejelgi muz basqan aýdandarda kezdesedi. Olarǵa morenalyq kólder jatady. İle Alataýyndaǵy Úlken Almaty ózeniniń bastaýy Úlken Almaty kóli, Jetisý Alataýynyń soltústik betkeıindegi Lepsi ózeni bastaý alatyn Jasylkól jáne t. b. muzdyq kólderi jatady.
Sýffozıalyq nemese borpyldaq jynystardyń shógýinen paıda bolǵan kólder
Bógender men toǵandar
Eski arna kólderi
Qar kólderi

Jedel test
1. Ertede paıda bolǵan jazyqtarǵa tán kól túri qalaı atalady
A) Muzdyq kólder V) tektonıkalyq kólder S) relıkti kólder
2. Muzdyq kólder tıpi qandaı aýdanda kezdesedi?
A) bıik taýlarda V) jazyq jerlerde S) oıpattarda
3. Marqakól, Býrabaı kólderi qandaı kól túrine jatady?
A) Muzdyq kólder V) tektonıkalyq kólder S) relıkti kólder
4. Muzdyq kólge jatatyn kóldi kórset
A) Úlken Almaty V) Kaspıı S) Aral
5. Qaldyq kólge jatatyn kólder
A) Býrabaı V) Kaspıı, Aral S) Lepsi

Qazaqstannyń kólderi. slaıdty júkteý