InfoHub Logo

Burynǵy zamanda Nuǵyman degen bir han bolypty. Ol han birneshe qatyn alsa da bala kórmeı, jarym jastan ótkende bir áıeli ekiqabat bolyp, bir ul, bir qyz taýypty.

Han úlken toı jasap, ulynyń atyn Bákir, qyzynyń atyn Zere qoıypty. Han balalaryn óte jaqsy kórip, balalarynyń erkine kónip: «Nemen oınaımyn dese qoldarynan tartpaı ósirińder», – dep, áıelderine tapsyryp qoıypty. Bákir alty jastan jetige shyǵarynda, etegine bir etek dildá salyp oınap júrse, bir qaıyrshy kempir kezigip qalyp: «Balam, qudaı úshin qaıyr», – dese, Bákir etegindegi bir etek dildáni kempirge sol kúıinshe tógip bere salypty.

Sonda kempir: «Oı, balam, kóp jasa qudaı seni Saqypjamalǵa qossyn!» – dep bata beripti.

Bákir sol batany estigennen keıin: «Saqypjamal degen qandaı qyz eken, anyǵyn sol sheshemnen nege suramadym?», – dep, Saqypjamalǵa ǵashyq bolady. Balaǵa ósken saıyn oı túsip, júdeı bastapty. Bákir burynǵydaı oıyndy qoıyp, ýhilep jatyp alatyn bolypty. Áke-shesheleri: «Qaraǵym, saǵan ne boldy? Bir jeriń aýyra ma?» dese: «Esh jerim aýyrmaıdy», – depti. «Endeshe nege ýhileısiń? Tamaq nege ishpeısiń?» – dese: «Tamaq ishkim kelmeıdi, ánsheıin ýhileımin», – dep, ishki syryn qansha jalynyp surasa da aıtpaı qoıypty. Bákir barǵan saıyn qara aǵashtaı qatyp, baqsy-balgerdi jınap qaratyp kórsetse de, eshqandaı oǵan em qonbaıdy. Bákir, sóıtip, on jasqa shyǵypty.

Han jalǵyz erkek balasynyń mundaı bolǵanyna qatty ýaıymdap, baqsy-balger, molda-qojalarmen birge jaı úlken adamdardy da ákelip kórsete beripti.

Bir kúnderde baıaǵy qaıyrshy kempir esik aldynan ótip bara jatsa, Nuǵyman han kórip: «Myna adam da úlken adam ǵoı, «qyryqtyń biri - Qydyr» degen, balamdy kórsinshi», – dep Bákir jatqan jerine ertip kirip: «Siz de úlken adam ekensiz, osy balamda qandaı aýrý baryn bilemisiz?» – dep surapty. Sonda kempir kóre salyp tanı ketip: «Oıbaı-aý, meni dildámen baıytqan qaraǵym ǵoı? Taqsyr han, balańyzda aýrý joq, balańyz alys jerdegi óte myqty Qáhılá degen patshanyń Saqypjamal degen qyzyna ǵashyq, ol patshadan myqty patsha jer ústinde joq, onyń qyzyn alý da ońaıǵa kelmeıdi. Biraq bul balańyz Saqypjamaldy almasa, ǵashyqtyǵymen aqyry óledi, ony qalaı eterińizdi ózińiz bilesiz»,– depti.

Sonda Nuǵyman han turyp: «Ol patshanyń qyzyn alyp berýge shamam kelmese, meniń jalǵyz mırasqorym Saqypjamaldy almasa ǵashyqtyǵymen óletin bolsa, muny qaıttim?»– depti. Sonda kempir turyp aıtypty: «Ol týraly men bylaı oılaımyn, bul balańyzdy ǵashyqtyqpen sarǵaıtyp óltirgenshe, balańyzǵa birqansha adam qosyp, kóptegen altyn-kúmispen ózin jiberseńiz ajalsyz bolsa taýyp muratyna jeter», – depti. Nuǵyman han balasynyń dertine anyq kózi jetip: «Qoı, balamdy qımaı úıde saqtaǵanymmen úıde tirshiligi bolmaǵan soń qımaǵanymnan ne paıda? Onanda balamdy jibereıin!» – degen oıǵa kelip, ýázirlerimen aqyldasyp, qasyna qyryq jigit qosyp, qyryq qashyrǵa altyn, dildá artyp, jiberetin bolypty.

Hannyń bas ýáziriniń de jalǵyz balasy bar eken. Ol bala Bákirmen bir jyly týǵan, eki jasynan birge júrip, birge ósip, ekeýi óte súıikti dos eken. Ýázirdiń balasy dosynyń saparǵa júretinin estip, ákesinen ruqsat surap: «Men de dosymmen birge ketemin», – depti.

Ýázir de jalǵyz balasyn qımaı: «Qoı, qaraǵym», – degen eken, balasy qashyp ketse de ketetinine kózi jetken soń: «Qaıteıin, meniń balam hannyń balasynan artyq pa?» – dep ýázir de balasyna ruqsat beripti. Hannyń balasy qasyna qyryq jigitti ertip úıinen shyqqanda, ýázirdiń balasy da jetipti. Buǵan Bákir óte qatty qýanyp, qyryq eki bolyp elinen shyqqan kúni, ýázirdiń balasy Bákirge:«Eı, dostym, osy biz Saqypjamaldyń elin tapsaq, Saqypjamaldy kúshpen, qaırat qylyp alamyz ba, qalaı alar edik?» – dep surapty.

Sonda Bákir turyp: «Biz qyryq ekimiz qaırat etip ne bitiremiz, qudaı berse bir aıla qylarmyz», – depti. Sonda ýázirdiń balasy: «Olaı bolsa, myna qyryq jigitti qaıtar, bular bizge aıaqbaý bolady, ne de bolsa ekeýimiz-aq ketelik», – depti.

Bákir de bul sózdi týra kórip, qyryq jigitti qaıtaryp, ekeýi qyryq qashyrdy aıdap júrip ketipti.

Sonymen ekeýi aıdan aı, jyldan jyl júrip, ashyp-aryp, surap júrip, Saqypjamaldyń shárisin taýypty. Shárige kelgende alty qashyr dildáden basqasyn syrtqa bir jerge kómip, alty qashyr dildáni alyp shárige kirip, sol shárini aralap bir balalary joq ózderi óte nashar bir kempir men shaldy taýyp alyp, sol kempir-shalǵa bala bolyp tura beripti.

Sonda ýázirdiń balasy Bákirge: «Saqypjamaldyń shárisin taptyq, al endi ózin tabý úshin mol aılalar kerek, keıin Saqypjamal bir jerden sezilip qalsa, sonda meniń aqylymnan shyqpaǵaısyń», – depti. Ýázirdiń balasy kempir men shalǵa toıǵandarynsha dildá berip: «Bizder sizderge bala bolamyz, sizder bizdiń aýyr-jeńil isterimizge shydańyzdar», – depti.

Altyn men dildáǵa toıǵan kempir men shal: «Oı, qaraqtarym, sender ólip ber deseńder de shydaımyz», – depti.

Sonymen eki bala bir kúni bazarda júrgende, bir altyn saraıdan qańǵyr-qańǵyr qońyraý soǵylypty. Sol qońyraý soǵylǵanda bazardaǵylar men kóshedegiler byt-shyt bolyp aldy-artyna qashyp, úılerine kirip, esikterin, tereze qaqpaqtaryn bekitipti. El aldy-aldyna qasha jónelgende Bákir kópshilikpen birge jónelipti. Ýázirdiń balasy, «munda ne keremet bar eken, baıqaıynshy» dep, bir jerge jasyrynyp turyp qalypty.

Az turǵannan keıin, ózin kóretin adam bolmaǵan soń, bir bıik jerge shyǵyp alyp qarap tursa, álgi qońyraý qaǵylǵan altyn saraıdan kúnmen shaǵylysyp, adam sıaqty bir nárse, jarq-júrq etip, bir-eki kósheni aınalyp baryp, bir qoraǵa kirip ketipti. Ýázirdiń balasy: «Bul ne ǵajap eken, baıqaıyn», – dep, bir bıikke shyǵyp qarap turypty. Álgi jarqyldaǵan bir saǵattaı sol kirgen jerinde bolyp, bir mezgilde jarq-jurq etip, kirgen qorasynan qaıta shyǵyp, óziniń bastapqy shyqqan altyn saraıyna baryp kiripti.

Sonan soń sol saraıdaǵy qońyraýdy taǵy qaqqan eken, jan-jaqtaǵy bekitip qoıǵan qaqpa, terezelerdi ashyp, el úılerinen shyǵa bastapty. Ýázirdiń balasy munyń bárin kórip alyp, kempir men shalǵa kelip: «Men osyndaı bir is kórdim, ol ne ǵajap is?» – dep surapty. Sonda shal aıtypty: «Balam, bizdiń birneshe patshalardyń ústinen qaraıtyn Qáhılá degen óte myqty patshamyz bar. Patshamyzdyń erkek balasy joq, Saqypjamal degen jalǵyz qyzy bar. Ol Saqypjamaldyń sulýlyǵy adam balasyna týra kelmese kerek. Patshamyz ol qyzyn jas kúninen erkek kindiktige kórsetpeı baǵyp keledi. Qyzy osy kúnde ábden boıjetti. Saqypjamaldy erkek zatynan kóretin osy shaharymyzda alpys jastan asqan bir kári zerger bar. Saqypjamal ár juma saıyn sol kári ustaǵa kelip, bilezik, saqına sıaqty ózine kerekti zattaryn soqtyryp alady. Saqypjamal kári ustanykine shyǵar kezinde, Saqypjamaldy kúzetetin qyryq qyz Saqypjamal shyǵady dep qońyraý qaǵady, sonda Saqypjamaldy kórmeý úshin shahardaǵy barlyq adam jasyrynady. Saqypjamal jumysyn bitirip saraıyna qaıtyp kelgende, Saqypjamal keldi dep, ekinshi qońyraýdy qaǵady, sonda jasyrynǵan adamdar qaıta shyǵady. Balam, seniń kórgeniń Saqypjamal», – depti.

Ýázirdiń balasy Saqypjamaldyń jaıyn túgel uǵyp alyp, Bákirdi jetelep, kári ustaǵa kelip: «Ata, myna bala ekeýmiz bir týysqan edik, áke-sheshelerimiz ólip jetim qalyp, jan baǵýymyz qıyn bolyp ketti. Aýyr jumys isteı almaımyz, biz jetimder jan baǵý úshin, meniń myna inimdi kórik basýǵa jaldap alyńyzshy», – depti.

Sonda kári usta: «Oıbaı, qaraqtarym-aı, maǵan juma saıyn Saqypjamal keledi, Saqypjamalǵa patsha erkek zatyn kórsetpe degen, men Saqypjamalǵa ne deımin?» – depti. Sonda ýázirdiń balasy: «Ata, Saqypjamal kelgende ne deýshi edińiz?» – dep surapty. Sonda kári usta: «Saqypjamal men otyrǵan esiktiń syrtynda turyp, «ata, bas ekeý me, bireý me» dep suraýshy edi», – depti. Sonda ýázirdiń balasy: «Ata-aý, onan nesin qorqasyz? Saqypjamal kelip ádetinshe «bas ekeý me, bireý me» dep suraǵanda siz «Qaraǵym, bas bireý ǵoı» dep qoıyńyz, Saqypjamal esikti ashyp jiberip: «E, bireý degeniń qane? Qasyndaǵyń kim?» – dep, ashýlanyp urysar. Sonda siz aıtyńyz: «Qaraǵym, Saqypjamal-aı, bul meniń jalǵyz balam edi, patsha saǵan erkek zatyn kórsetpe degen soń, bul balamdy jer astyna saqtap júrýshi edim, men qartaıyp óler shaǵyma jaqyndap kelemin, men ólgende saǵan bilezik, júzikti kim soǵyp beredi? Kózimniń tirisinde, kókiregi jattyǵyp, qoly úırenip, men ólgende ózińe bilezik, júzik soǵyp bersin dep shyǵaryp otyrmyn» –deseńiz bolǵany emes pe?» – depti.

Usta shal: «Ondaı bolsa, jaraıdy, balam», – dep, hannyń balasyn kórik basýǵa jaldap alypty. Sonymen, Saqypjamaldyń keletin ýaqyty bolyp, óziniń ádetinshe tysta turyp surap, usta shal «bireý» degende, esikti ashyp jiberip: «Qasyńdaǵy kim?» – dep urysqanda, usta shal ýázirdiń balasynyń úıretkenin aıtypty.

Saqypjamal: «Ondaı bolsa, jaraıdy, ata», – dep kelip otyryp, bilezik, saqınalaryn soqtyryp, ketýge aınalǵanda, usta shal: «Qaraǵym, táteńdi attandyryp jiber», – depti. Saqypjamal burynǵydaı tez shyǵyp kete qoımaı, jaltaqtap Bákirge kóbirek qarap, biraz aınalyp, tysqa shyǵyp atqa mingende Bákir qoltyǵynan kótere attandyrǵanda, erine otyra berip, Bákirdiń qolyn qysyp jiberipti. Bákirdiń óńi qýaryp, ne dep jaýap qataryn bilmeı, turǵan ornynda tik turyp qala beripti.

Saqypjamal ketisimen ýázirdiń balasy júgirip kelip, Bákirden: «Saqypjamaldan mahabbattyń belgisi týraly birdeńe seze aldyń ba?» – dep surapty. Bákir: «Sóılese almadym, attandyrǵanymda qolymdy qattyraq qysqandaı boldy», – depti.

Sonda ýázirdiń balasy: «Ondaı bolsa qudaı beripti, Saqypjamaldyń kóńili túsip, «keshke kelersiń» degen eken», – depti. Kún batyp, ymyrt jamylǵanda ýázirdiń balasy kári ustaǵa kelip: «Ata, keshe túni, kóshege balalarmen oıynǵa shyǵyp edim, birqansha balalar meni jalǵyzdap, jaqsy oınatpady. Búgin taǵy oınaıtyn kúnimiz, myna inime ruqsat etińiz, menimen birge oınasyn», – depti.

Usta shal: «Qaraǵym, erteń jumysynan qalmasa boldy ǵoı, bara bersin», – depti.

Ýázirdiń balasy Bákirdi ertip Saqypjamaldyń saraıyna kelse, Saqypjamal nóker qyzdarynyń saraıynda óleń-jyr, tamashamen otyr eken, ýázirdiń balasy Bákirdi Saqypjamal jatatyn úıge kirgizip: «Saqypjamal kelgenshe uıyqtap qalyp júrme», – dep ózi basqa bir jerge baryp jasyrynyp turypty.

Saqypjamal tezirek kele qoımaı, birazdan soń Bákirdiń uıqysy kelip, uıyqtap qalypty. Bir mezgilde Saqypjamal kelse, Bákirdiń uıyqtap jatqanyn kórip, ary-beri oıatsa oıanbapty. Saqypjamal ábden oıata almaı, qaltasyna úsh asyq salyp, ózi tósegine shyǵyp uıyqtap qalypty. Ýázirdiń balasy uıyqtamaı tańǵa jaqyndaǵanda kirip barsa, ekeýi eki jerde uıyqtap jatqanyn kórip, Bákirdi súırep dalaǵa shyǵaryp qaltasyn qarasa, úsh asyq tur. «Oı, bále-aı!» Sen áli asyq oınaýdan shyǵa almapsyń», – dep, Bákirdi ustanyń úıine jiberip, ózi kempir-shaldyń úıine ketipti. Sonymen bir juma taǵy da ótip, Saqypjamal kelip attanarda Bákirdiń betinen shapalaǵymen janyp ketipti. Saqypjamal ketisimen ýázirdiń balasy kelip: «Bul joly qandaı belgi qaldy?» – dep surasa, Bákir: «Onysy nesi ekenin bilmeımin, betime shapalaǵymen bir janyp ketti», – depti.

Sonda ýázirdiń balasy: «Búgin kel degen eken», – dep bazardan bir ashshy dári alyp, nanǵa aralastyryp, kishkene úsh toqash pisirtip alyp, keshinde kári ustadan Bákirdi surap alyp, Saqypjamaldyń saraıyna kelse, Saqypjamal burynǵydaı taǵy da nóker qyzdarynyń qasynda otyr eken. Ýázirdiń balasy Bákirdi Saqypjamaldyń tóseginiń aldyna ákep otyrǵyzyp: «Eger uıqyń kelse, myna toqashty je», – dep, úsh toqash beripti de, ózi bir jerge baryp, burynǵysyndaı jasyrynyp tura beripti. Bákirdiń taǵy uıqysy kelgende toqashtyń birin jep jibergen eken, Bákirdiń aýzyn ashytyp, kózinen jasyn aǵyzyp, uıqysyn keltirmeı otyrǵanda Saqypjamal kelip, eki ǵashyq qosylyp, bir-biriniń hali-jaıymen ábden tanysyp, qushaqtasyp jatqan kúıinde shamdaryn óshirmesten ekeýi de uıyqtap qalypty. Baqtashy qyzdar: «Saqypjamaldyń shamy neǵyp óshpedi» dep kelse, ekeýiniń qushaqtasyp uıyqtap jatqanyn kórip, bes-alty qyz jabylyp, jatqan jerinde kórpelerine orap kóterip, monshasyna aparyp baılap qoıypty. «Búgin túnde ol monshaǵa adam balasy jaqyn kelýshi bolmasyn!» – dep, qyzdar baryp jatyp qalypty. Bul bolǵan isti jasyrynyp turǵan ýázirdiń balasy bastan-aıaq barlyǵyn kórip, júgirip otyryp kempir-shalǵa kelip, olardy oıatyp, jalba-julba kıimderin kıgizip ertip alyp kele jatyp:

– Men sizderdi qazir Saqypjamaldyń monshasyna aparyp baılap, ondaǵy eki adamdy shyǵaramyn. Erteń patsha sizderdi shaqyryp alyp suraǵanda ne deısizder? Patsha sizderden: «Eı, kempir-shalym, bularyń qalaı?» – dep surasa, sonda sizder: «Oıbaı-aı, taqsyr-aı, bizder bir nashar kempir men shal edik, alys jerde bir uzatqan qyzymyz bar edi. Balamyzdy saǵynyp sol qyzymyzdyń betinen súıip kelelik dep, ekeýmiz jaıaý júrip, sol balamyzǵa baryp bir aı jatyp, úńgir de bolsa úıim edi degendeı, úıge qaıtalyq dep jaıaýlatyp aryp-ashyp, sharshap kele jatyp Saqypjamaldyń saraıynyń aldynda uıyqtap qalyppyz. Sonan basqa eshteńe bilmeımiz», – dep, patshanyń aldynda keńkildep jylańyzdar», – depti. Altynǵa toıǵan kempir men shal: «Jaraıdy, balam», – dep úsheýi Bákirler qamalǵan monshaǵa kelse, monshashy «kirýge ruqsat joq» dep kirgizbepti. Sonda ýázirdiń balasy: «Bizder sen túgil patshanyń ózine barsaq ta túsemiz, má!» – dep qoınyna toltyryp ákelgen altynyn shashyp-shashyp jiberipti. Monshashy altyndy ýystap terip júrgende, bular dereý monshaǵa kirip ketip, Saqypjamal men Bákirdi bosatyp, olardyń ornyna shal men kempirdi baılap úsh kisi bolyp kirip, qaıtadan úsh kisi bolyp shyǵyp kete beripti.

Saqypjamal óz saraıynda, Bákir ustanikinde, ýázirdiń balasy shal men kempirdikinde jata beripti. Erteńine patsha taǵyna kelip otyrǵanda Saqypjamaldy ustap baılaǵan qyzdar patshanyń aldyna kirip: «Taqsyr! Búgin túnde qyzyńyz Saqypjamal bir jigitpen qushaqtasyp uıyqtap jatqan jerinen ekeýin de ustap monshaǵa aparyp baılap qoıdyq. Áli sol jerinde baılaýly tur», – dep, aryz qylypty.

Patsha muny estigende túgi syrtyna shyǵyp, qaharlanyp, jendetterine: «Qazir baryp alyp kelip, ekeýiniń de basyn alyńdar», – dep buıyrypty. Jendetter baryp alyp kelse, Saqypjamal degenderi ólmeli bir shal men kempir bolyp shyǵypty. Patsha bulardy kórgende qahary tarqap, murtynan kúlip kempir-shaldan jaýap suraǵanda, olar ýázirdiń balasynyń úıretken sózderin aıtyp, keńkildep jylapty. Patsha sol saǵatynda aryzshy qyzdardy qyrǵyzyp tastapty. Sonymen bir juma taǵy da ótipti. Saqypjamal bul joly atqa mingende Bákirdi shylbyr boıy jerge súırep aparyp ketipti. Ýázirdiń balasy júgirip kelip: «Bul joly qandaı belgisi bar?» – dep suraǵanda: «Shylbyr boıy jerge súırep aparyp, tastap ketti», – depti.

Ýázirdiń balasy: «Oı, qudaı jarylqapty, búgin keshke ketelik degeni eken», – dep, tyǵyp qoıǵan otyz tórt qashyr dildámenen sol shahardyń eń aldyńǵy úsh tulpar atyn satyp alyp, daıarlanyp turyp, el uıyqtaǵan kezde úsheýi úsh tulparǵa minip, eline qaraı júrip beripti.

Bular tulpardyń bar júrisimen eki kún, eki tún júrip, ábden qutylyp alǵanda tús mezetinde bir aǵashtyń túbine kelip, demalyp jatqanynda Bákir men Saqypjamal uıyqtap qalyp, ýázirdiń balasy oıaý jatsa, úsh kepter kelip aǵashtyń basyna qonyp otyryp, bir-birimen adamsha sóılesipti: «Oıpyr-aý, myna jatqandar Qáhılá patshanyń qyzy Saqypjamaldy bir hannyń balasy alyp qashypty dep edi, solar eken ǵoı», – desipti. Sonda qustyń bireýi turyp aıtypty: «Alyp qashýy durys-aq, biraq beısharanyń eńbegi esh eken ǵoı, Saqypjamaldyń ákesi Qáhılá patsha sıqyrǵa óte usta, sıqyrymen jibek aıaqbaýly kók qarshyǵa jiberip ustaıdy, hannyń balasynyń ajaly sonan eken ǵoı», – depti. Endi bireýi turyp: «Eger de qarshyǵadan aman ótse, altyn er-toqymdy shylbyryn shubatyp, tizginin qańtarǵan qara jorǵa at keledi. Sol atty ustaımyn dep, hannyń balasynyń ajaly sonan bolady eken», – depti. Endi bireýi turyp: «Eı, osylar sol ekeýinen de aman keter, eline aman-esen barar, sonda toı jasap, aq otaýda jatqanda otaýdyń shańyraǵynan alty qyrly aıdahar túsip, hannyń balasynyń ajaly dál sonan bolar», – depti.

Sonda bireýi: «Osylardyń bireýi oıaý bolmasyn», – depti. Ekinshi bireýi: «Eger oıaý bolsa osy sózderdi aýzynan shyǵaryp aıtsa, qara tas bolsyn», – dep ushyp ketipti.

Ýázirdiń balasy barlyǵyn estip alyp, ekeýin oıatyp alyp kele jatqan betine qaraı júre beripti. Bular biraz júrisimen-aq bir kók qarshyǵa jibek aıaq baýyn salaqtatyp Bákirdi janamalap jetip kelgende, Bákir ustaýǵa tura umtylypty. Sonda ýázirdiń balasy: «Oıbaı, Bákir, men ustaıyn», – dep umtylyp baryp, qarshyǵany qanjarymen eki bólip tastap júre beripti.

Buǵan Bákir: «Nege óltirdiń?» – dese, ol: «Elge barǵanda munan da artyq qarshyǵa tabylady», – dep qoıypty. Sonyń artynan kóp uzamaı-aq er-turmany altyn bir qara jorǵa at aǵyp, jorǵalap jetip kelipti. Bákir ustaýǵa taǵy umtyla bergende-aq ýázirdiń balasy onan buryn qara jorǵa atty moınynan shaýyp jiberipti.

Buǵan Bákir qatty renjip: «Munyń qalaı?» – dese, ol: Saqypjamal paıdakúnem eken der, Saqypjamaldan uıat bolady, – dep qoıypty.

Sonymenen, aı ótkende aman-esen óz eline de jetipti. Balalarynan úmit úzgen han men ýázir birneshe kún toı jasap, Bákirmen egiz qyzyn ýázirdiń balasyna berip, ekeýine eki aq otaý tigip beripti. Balalary otaýyna kirip jatqan soń, han ýázirdiń balasynan Saqypjamaldy qandaı aılamen qolǵa túsirip alǵanyn surapty. Ýázirdiń balasy áńgimemen otyra beripti. Bir kezde aıdahar esine túsip, aıtyp otyrǵan sóziniń aıaǵyn shala tastap, Bákirdiń otaýyna júgirip kelse, aıdahar shańyraqtan jańa túsip keledi eken. Ýázirdiń balasy qanjaryn alyp, qaq mańdaıdan salyp jibergende, aıdahar eki jarylyp jerge túsipti. Aıdahardyń bir tamshy qany ot jaqta jatqan Saqypjamaldyń betine tamyp ketipti.

Tamǵan qannyń zári jaıylyp keter me eken dep oılaǵan ýázirdiń balasy, jibek oramalyn sýǵa malyp jiberip, qan oramalǵa jaıylsyn dep, qandy soryp jatqanda hannyń qyzy esikten syǵalap turypty. Ákesine júgirip kelip: «Oıbaı, áke, kúıeý balańyz Bákirdi aldap júr eken, Saqypjamaldyń betinen súıip jatyr», – depti.

Buǵan han qatty qaharlanyp, ýázirdiń balasyn shaqyryp alyp, basyn almaqshy bolǵanda, ýázirdiń balasy: «Taqsyr, men dostym úshin basta óz janymdy qurban qylyp edim, men aqyrynda dostym úshin qurban boldym, tyńdasańyz, ólsem de aıtyp óleıin», – depti.

Han qaharmen otyryp: «Al, aıtshy!» – depti.

Sonda ýázirdiń balasy: «Aǵashtyń túbinde jatqanymyzda úsh kepter kelip qonyp, olar adamsha sóılesti. Bákirdiń neden óletinin aıtty. Al muny esitken adam aýzynan shyǵarsa, qara tas bolsyn dep, ushyp ketti. Sóıtip, bularǵa syr aıtpadym, qarshyǵa kelgende qarshyǵany qanjarmen eki bóldim», – degende, ýázirdiń balasynyń tizesinen tómengi jeri tas bolyp qatypty.

Sonda han: «Oıbaı, shyraǵym, endigisin aıtpaı-aq qoı!» – degen eken, ýázirdiń balasy: «Men dostym úshin aqyr ólgen adammyn, eki aıaqtan aırylǵan soń meniń tirligim ne kerek, qara jorǵa at kelgende moınynan shaýyp jiberdim. Sizge búgin kórgenimdi aıtaıyn dep otyryp, aıdahardy umytyp ketippin, aıdahar esime túskende, aıtyp otyrǵan sózimdi shala tastap, júgirip kelip edim, aıdahar shańyraqtan túsip keledi eken, aıdahardy qanjarmenen bir salyp eki bóldim», – degende bútin denesi tas bolyp qatyp qalypty.

Han qatty ókinip, qyzyn óltirýge bekipti. Ýáziri «ajalǵa amal joq» dep, handy toqtatypty.

Erteńgisinde Bákir oıansa, dosy tas bolyp qatyp qalǵan eken. Oıbaı salyp jylap «ne boldy» dep suraǵan eken. Han Bákir men Saqypjamal sezbegen jasyryn syrlaryn aıtyp, ol týraly dosynyń qalaı ólgenin túgel baıandap beripti.

Sonda Bákir: «Ǵashyq bolyp júrip, ólimge taqalyp, sonshalyq jol azabyn kórip ákelgen Saqypjamaldyń da keregi joq, jan dostymnan ajyraǵanda endigi tirliktiń maǵan keregi ne, men osy dostymdy arqalap júrip ómir ótkizemin», – dep, tas bop qatyp jatqan dosyn arqalap beti qalaı burylsa, solaı sandalyp júre beripti.

Sonymen, birneshe aılar júrgende, ál-shamasy quryp, aıaq basýǵa dármeni kelmeı, bir aǵashtyń túbine saıalap, uıqyly-oıaý jatsa, baıaǵy úsh kepter kelip, qonyp otyryp, adamsha sóılesip: «Oı, mynaý, álgi Qáhılá patshanyń qyzyn alyp qashqandar ǵoı», – desipti. Sonda bireýi turyp: «Oı, adam ýádesiz degen ǵoı, bul syryn aıtyp qoıǵan eken-aý!» – depti. Endi bireýi turyp: «Bular kóretinin kórip boldy ǵoı, kórgenin aıtam dep tas bolyp qatýy bári sıqyrdyń isi, endi sol sıqyrdyń qaıtýy da ońaı ǵoı. Osydan batysqa qaraı júre berse, qatar aǵyp jatqan úsh bulaq bar, sonyń birinshisinen ótip baryp, ekinshisine myna tas bop jatqan adamdy batyryp alsa, sıqyr sýmen qaıtady ǵoı», – dep ushyp ketipti.

Bákir bul sózdi estip, qýanyp ketip, tas bop qatqan dosyn arqalap alyp, kúnbatysqa qaraı júre berse, qatar aqqan úsh bulaq kezigipti. Esitkenindeı, birinen ótip, ekinshisine baryp, dosyn úsh ret sýǵa batyryp alǵanda, dosy uıqydan oıanǵandaı «bismillá» dep basyn kóterip alypty. Sol jerde eki dos jylap-syqtap kórisip alyp, qol ustasyp eline kelipti. Biri han, biri ýázir bolyp barshasy murattaryna jetipti.

Nazar aýdar:

Sábıge ómir syılaǵan qudiret

Óli men tiriniń dostyǵy týraly ańyz

---