InfoHub Logo

Taqyryby: Silekeı quramynyń tis jegisiniń paıda bolýyna jáne odan saqtandyrýdaǵy mańyzy
Seksıa: Hımıa
Mazmuny
1. Kirispe.
1. 1. Ǵylymı jumystyń ózektiligi.
1. 2. Jumys maqsaty.
1. 3. Mindetteri.
1. 4 Alǵa qoıǵan mindetterge jetý joldary.
1. 5. Qoldanylatyn ádister
1. 6 Qoldanylatyn qor kózderi.
2. Negizgi bólim.
2. 1 Silekeıdiń fızıko - hımıalyq sıpaty, fızıologıalyq áseri
2. 2 Tis jegisi degenimiz ne jáne onyń paıda bolý belgilari qandaı?
3. Zertteý bólimi.
4. Qorytyndy.
5. Qoldanylǵan ádebıetteri.
6. Qosymsha

1. Kirispe
1. 1 Taqyryptyń ózektiligi.
Tis jegisi – búkil álemde eń kóp taraǵan aýrýdyń bir túri, ol damyǵan elderdiń 90 - 95 paıyzynda kezdesedi. Búkilálemdik Densaýlyq saqtaý Uıymynyń málimetterine súıensek, jyldan jylǵa tis jegisimen aýratyn aýrýlar sanynyń artyp bara jatqandyǵyn baıqaýǵa bolady. Bizdiń mektepte de bul aýrý oqýshylar arasynda keń taralǵan (qosymsha 1). Osy qubylystyń keń taralýynyń negizgi sebebi nede degen suraqqa jaýap izdep, ádebı kitaptardan, áleýmettik jeliden málimetter qaraǵanda tistiń buzylýynan saqtaýda silekeı quramynyń erekshe áseri bar ekendigi jazylǵan. Biraq málimetter keltirilgenmen, naqty zertteý jumystary júrgizilmegen. Sondyqtan tis jegisinen saqtaýdaǵy silekeı quramynyń mańyzyna kóz jetkizý úshin osy ǵylymı jobany alyp otyrmyn.
1. 2 Jumys maqsaty
Silekeı quramynyń tis jegisiniń paıda bolýyna jáne odan saqtandyrýdaǵy mańyzyna baılanysty zertteý júrgizý.
1. 3 Jumys mindetteri
1. Silekeı quramyn, qurylysyn, qasıetin jáne qyzmetin qarastyrý.
2. Silekeıdiń býferlik eritindi ekendigin basqa býferlik eritindilermen salystyryp otyryp anyqtaý.
3. Tis jegisiniń paıda bolýyna áseri etetin ortanyń qyshqyldyq - siltilik mánderin anyqtaý.
4. Tis jegisi bar jáne tis jegisinen taza silekeı quramynyń býferlik sıymdylyǵyn ındıkator ádisimen anyqtaý
5. Aýyz qýysynyń tepe - teńdiginiń tamaqtan keıin qaıta qalpyna kelý ýaqyty men tis jegisi bar adamdardyń ýaqytymen salystyryp anyqtaý.
1. 4 Alǵa qoıǵan mindetterge jetý joldary
1. Tis jegisiniń mektep oqýshylary arasynda qanshalyqty taralǵandyǵyn anyqtaý úshin saýalnamalar júrgizý, onyń qorytyndysyn shyǵarý.
2. Áleýmettik jelini, ádebı oqýlyqtardy paıdalaný arqyly osy berilgen taqyryp boıynsha maǵulmattar jınaqtaý
3. Tis jegisiniń paıda bolýyna jáne odan saqtandyrýdaǵy silekeı quramynyń áserin qarastyrýǵa málimetter jınaqtaý.
4. Silekeı quramynyń rN ortasyn anyqtaý.
5. Zertteý jumysynyń nátıjelerin jınaqtap, qorytyndy jasaý.
6. «Silekeı quramynyń tis jegisiniń paıda bolýyna jáne odan saqtandyrýdaǵy áseri» taqyrybyna prezentasıa jasaý

2. Negizgi bólim
2. 1 SİLEKEIDİŃ FIZIKO - HIMIALYQ SIPATY, FIZIOLOGIALYQ ÁSERİ
Silekeı – aýyz qýysyna bólinetin silekeı bezderiniń bólindisi. Silekeı (lat. saliva) — móldir, tússiz suıyqtyq. Silekeı aýyz qýysyn ylǵaldap, dám sezý músheleriniń qyzmetin qamtamasyz etip, jegen tamaqty ylǵaldaıdy. Sonymen birge, silekeıdiń aýyz qýysyn tazartyp, tisti zaqymdanýdan saqtaıtyn bakterıalyq qasıeti bar. Aýyz qýysyndaǵy silekeı fermentteriniń áserinen kómirsýlardyń ydyraýy júzege asady. Silekeıdiń rN ortasy 5, 6 - dan 7, 6 - ǵa deıin bolady.
Silekeı bezderi.
Silekeı bezderin kishi jáne úlken silekeı bezderi dep bóledi. Jupty úlken silekeı bezderi – qulaq many, tómengi jaq asty, tis asty jáne kishi silekeı bezderi – erin, urt, til as qorytý bezderi bolyp tabylady.
Qulaq mańy silekeı bezi – úsh bezdiń ishindegi eń iri bez bolyp tabylady. Bezde bet nervisi órim túzedi. Bezdiń shyǵarý ózegi aýyz qýysy kire berisinde joǵary 2 – shi azý tis deńgeıinde ashylady.
Silekeı bezi qurylysy jaǵynan kúrdeli alveolárly bez bolyp tabylady. Aýyz qýysyna bólinetin serozdy sekrettiń quramy kúrdeli. Qulaq mańy silekeı bezderiniń kletkalary shyǵarý qyzmetin atqaratyndyqtan, organızmnen dárilik zattar men toksınderdi bólip shyǵarady.
Qulaq mańy silekeı bezi ishki sekresıa bezi bolyp tabylady (parotın mıneraldy jáne belokty almasýǵa áser etedi). Qulaq mańy bezderi jynys, qalqansha, qalqansha mańy bezderimen, gıpofızben, búırek ústi bezderimen gıstofýnksıonaldyq baılanysta.
Tómengi jaq asty silekeı bezder – serozdy kilegeıli sekret bólip shyǵarady. Shyǵarý ózegi til asty emizdikshesine ashylady. Iek asty jáne til arterıalary saldarynan qanmen qamtamasyz etiledi. Tómengi jaq asty silekeı bezderi jaq asty nerv túıininiń butaqtarymen ınervasıalanady.
Til asty silekeı bezderi – aralas bolyp tabylady jáne serozdy – kilegeıli sekret bolyp shyǵarady. Shyǵarý ózegi til asty emizdikshesine ashylady.
Kishi silekeı bezderi – barlyq kilegeı qabattarda ornalasady. Tańdaı bezderi artqy bólimde kóp jáne jumsaq tańdaıdyń baǵyty boıynsha olardyń sany kóbeıedi. Tildiń túbirinde, valık tárizdi emizdikshede serozdy bezder, al basqa jerlerde – kilegeı bezder ornalasady.
Silekeıdiń bólinýi – kúrdeli proses. Usaq silekeı bezderi kilegeı qabaty ylǵaldap, úzilissiz sekret bolyp shyǵarady. İri silekeı bezderinen silekeıdiń bólinýi tabıǵatynan reflektorly, taǵamnyń shartty titirkendirgishterine baılanysty (túrine, ıisine) jáne taǵam faktorlary kilegeı qabattyń reseptorlaryna áser etip kúsheıedi. silekeı bezderiniń regýlásıasy bas mıynda ornalasqan júıke ortalyǵymen baılanysty. Klınıkada naýqastardy emdeý kezinde silekeı bólinýge tán ózgerister týǵyzý múmkindigi eń mańyzdy bolyp tabylady.

Zertteý jumysynyń avtory: 8 synyp oqýshysy Týsppekova Aıgerim
Semeı qalasynyń №37 gımnazıasy

Jetekshi: Sháriphan Alma Ermekqyzy
«Semeı qalasynyń №37 gımnazıasy»
hımıa jáne bıologıa páni muǵalimi.
Silekeı quramynyń tis jegisiniń paıda bolýyna jáne odan saqtandyrýdaǵy mańyzy júkteý