Tarıh betindegi aqtańdaqtar
Tarıh betindegi aqtańdaqtar
Maqsaty: B) Halqymyz jeke el bolyp, Qazaqstan memleket ataǵyn aldy. Desek te tarıhtyń betterinde aqtańdaqta barshylyq eken túsindirý.
T) Oqýshylarǵa patrıottyq tárbıe berý.
D) Álemniń damyǵan elderimen básekelesýge qabiletti elge aınalǵanyn baıandaý.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta arqyly asharshylyq jyldar, qýǵyn – súrgin jyldaryndaǵy uly tulǵalardyń sýretteri, Uly Otan soǵysynyń batyrlary, Jeltoqsan qurbandarynyń sýretteri, O. Súleımenovtyń sýreti.
Ádisi: Tarıhqa sholý
Muǵalim: Qurmetti oqýshylar men ustazdar! Adamzattyń tarıhynda qoǵam ómirimen, halyqpen birge jasaıtyn tuǵyrly tulǵalar kóp bolǵan. Bir ortalyqtanǵan ámirshildik - ákimshildik solaqaı saıasattyń qurbany bolǵan da qazaq halqynyń betke ustar azamattary, qarapaıym qazaq halqy. Óz elin, jerin, atamekenin tastap ketpeı el basyna túsken aýyrtpalyqty elmen kótergende sol halyq.
Júrgizýshi: Bólshevıkter ókimeti basyp alǵannan keıingi jyldary qazaq jeri eki dúrkin – 1920 jyldardyń basy men 1930 jyldary jantúrshigerlik asharshylyqty, bastan ótkerdi. Qazaq baılaryn tárkileý, malshy halyqty uıymdastyrý sharalary, osy kezde jiberilgen qatelikter men asyra silteýshilik saldarynan halyq retinde joıylýdyń az – aq aldynda qaldy.
1 – oqýshy: (T. Nevadovskaıa «Qazaqstan tragedıasy»)
Kóktem týyp bar tirshilik oıanǵan
Qaýmalaǵan qalyń oıdan jerip kór.
Jer de mine, jasyl reńge boıanǵan
Kóz aldymda... muz qursanǵan ólikter.
Kir – qojalaq, balaq bıti basqa órgen.
Biraq ony elemeıtin men tipten
Kórgen sátte sorlylardy bosqa ólgen
Et júregim júgirmeı – aq entikken.
2 – oqýshy: Sumdyq sýret este máńgi saqtalar
Aınydyq pa adamshylyq saltynan?
Ashyqqandar shóp – shalamdy aqtarar,
Tabam ba dep, tabam ba dep jarty dán.
Nóser shaıyp, jer keýlegen qar kete
Shómeleler ashtyń kózin arbaǵan
Túk tappaıdy jetkenimen ál kete
Shirik masaq tyshqannan da qalmaǵan
3 – oqýshy: Súıekteri shodyraıǵan tym aryq
İshi degen keýip ketken qampıyp
Jas órkender túk kórmesten qýaryp
Ketip jatyr ókinishti, jan qıyp
Kóz aldyma turyp aldy kólbeńdep
Sábılerdiń aıanyshty beınesi.
Shómeleler túbinde ashtan ólgen kóp
Jel julmalar órim - órim jeıdesin
Júrgizýshi: 1937 - 1938 j. j. tarıhqa zobalań jyldary dep qazirgi ýaqytta baǵa berilýde. Bul jyldary elim, jurtym dep júrgen azamattar halyq jaýlary dep atyldy. 101 myń qazaqstandyq GÝRLAG – qa jabylyp, 27 myńy atyldy. Qazirde sol «halyq jaýlarynyń» 40 myńy aqtaldy.
4 oqýshy: Kórsoqyrlar qyzǵanypty darynyn,
Bedeli men ataq - dańqym, arymyn.
Qoldanypty daq izdegen paqyrlar
Stalınniń jaý izdegen sarynyn.
5 oqýshy Bul – qazaq táńirge zar etken qazaq!
Qınalyp, qandy azap shekken qazaq.
Áıteýir qandy azaptan qutqarar dep,
Oqyǵan azamatyn kútken qazaq.
6 oqýshy: 1940 jyldardyń aıaǵynda Máskeý ortalyǵy qazaq halqy zıaly qaýymdarynyń arasynan ultshyldar men baıshyldardy izdeý naýqanyn basynan keshti. Tipti M. Áýezov, Q. Sátbaev, Q. Jumalıev, S. Muqanov, Q. Bekhojın, S. Begalın syndy iri tulǵalarǵa til tıgizýshiler tabylmaı qalǵan joq. Týrasyn aıtqanda 1937 - 1938 jyldardaǵy oryn alǵan saıası ahýal
qaıtalandy.
8 oqýshy: 1941 - 1945 jyldardaǵy Uly Otan soǵysy kezinde eren erliktiń úlgisin kórsetip Keńes Odaǵynyń orden, medaldarymen marapattalǵan qazaqstandyqtar – 96638, Uly Otan soǵysynda qaza tapqan qazaqstandyqtar – 603 myń. Soǵystyń basynan aıaǵyna deıin qatysyp, óziniń batyldyǵy men jigerin, erliktiń tamasha úlgisin kórsetken aǵa tarıhta óz baǵasyn ala almady. Mysaly: Baýyrjan Momyshuly, Málik Gabdýllın t. b. Sıaqty azamattar ólgennen keıin Batyr ataǵyn aldy.
«Qadirin bilmeppiz ǵoı tiri kezde»,
Dep jylar qaıran qazaq men ólgende.
Urpaq atar seksen men júzdigimdi,
Tarıhtyń túkpirinen sóz kelgende
7 oqýshy: Máskeýde «Máskeý isi» deıtin naýqandar júrip jatqan kezde, Qazaqstanda «Bekmahanov isi» deıtin is qoldan jasalynady. Ol daryndy tarıhshy edi. Kenesary Qasymuly bastaǵan kóterilis týraly jazǵany úshin býrjýazıashyl - ultshyl ıdeologıany dáripteýshi degen saıası aıyp
taǵylyp 25 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy.
8 oqýshy: Asa iri ǵalym Á. Marǵulannyń kózqarastary ǵylymǵa jat tujyrymdar dep «kosmopolıt» aıyby taǵylyp qýdalandy.
9 oqýshy: Tyń jerlerdi ıgerýdi Qazaqstannyń 6 oblysynda júrgizildi. Tyń ıgerý isine
1954 - 1962 jyldary 2 mln ýkraın, belarýss, orys ultynyń adamdary keldi. Bul orystandyrý saıasaty edi.
10 oqýshy: 1979 jylǵy jeltoqsanda - Aýǵanstan jerine keńes áskerleri engizildi. Aýǵan soǵysyna 21979 qazaqstandyq qatysty. Onyń 780 - qaza boldy. 393 – i múgedek boldy. 22 – si habarsyz ketti. 1989 jylǵy aqpan – Aýǵanstannan keńes áskerin áketý aıaqtaldy.
11 oqýshy: Azattyq – el júgin atqarý ol,
Asýlardan attaıtyn qatpary mol.
Aýǵannyń ashshy dámin tatqan baýyrym,
Alashtyń arqa súıer maqtany bol!
Jastyǵyńmen jaýǵa atyldyń oq bolyp,
Ándetetin keziń edi tós kerip,
Jaýdyń oǵy san músheńdi tórt bólip,
Keıbireýiń kettiń múlde joq bolyp.
12 oqýshy: Jaý deımiz – aý qoldan jasap jaýyńdy,
Saıasattyń solaqaıy ýlandyrǵan tamyrdy,
Baýyryńa baýyzdatyp baldaı ishken qanyńdy,
Zamany edi Keńestiń ol surapyldy, daýyldy.
Otan úshin otqa tostyń keýdeńdi,
Erligińdi, órligińdi el kórdi.
Birge attanǵan baýyrlaryń jer jastandy, jerlendi,
Jebeıdi olar árýaǵymen senderdi
13 oqýshy: Analardyń kól bop aqqan kóz jasy,
Jetim – jesir taǵdyrlaryn oılashy.
Sol kúnderdi kórmesin bul halqymyz,
Eli úshin qurban bolǵan er basy.
Eske alyp, qurmetteımiz qurbandardyń rýhyn,
Qabirleri nurǵa tolsyn, sýyq kórde jylysyn,
Esil erler eskertkishke aınalsań da biz úshin
Máńgi baqı tirisińder, tirisiń
14 oqýshy: Qazaqstan jerlerinde ıadrolyq polıgon synaqtary júrgizilip, ol jergilikti halyqtardyń densaýlyǵyna áserin tıgizdi. Iadrolyq polıgon áserinen kelgen zardap jasyryn ustaldy. Polıgondaǵy jarylys sany – 459, onyń 113 – i áýede jaryldy. Ashyq aýada ıadrolyq synaq 14 jylǵa jalǵasty.
15 oqýshy: 1989 jyly qoǵam qaıratkeri O. Súleımenov Keńes Odaǵynda birinshi bas kóterip, ıadrolyq synaqtardy toqtatý jóninde Nevada – Semeı qozalysyn quryp elimizdegi
«Semeı – Degeleń» polıgonynyń jabylýyna yqpal etti.
16 oqýshy: 1986 jyly 16 jeltoqsanda Qazaqstan kompartıasy Ortalyq komıtetiniń plenýmynda D. Qonaevty zeınetkelikke shyǵýyna baılanysty Respýblıka Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń Birinshi hatshysy mindetinen bosatty.
14 oqýshy: Qonaevtyń ornyna Reseıdiń Ýlánovski qalasyn basqarǵan G. Kolbın saılandy. Tótenshe ótken Pleným 18 mınýtta aıaqtaldy.
15 oqýshy: Jeltoqsan – maıdan janjaly deme kósheniń,
Jeltoqsan zary bozdaǵyn kómgen shesheniń.
Syzylǵan qanmen jeltoqsan uly shekara
Búginim menen kesheniń.
16 oqýshy: Er qadirin nazardan tasalaýdan
Qaı el opa taýypty?
Iá, Erlikti jasamaýdan
Baǵalamaý álde qaıda qaýipti! – dep Muhtar aǵamyz jyrlaǵandaı, qandy qyrǵyn men bozdaqtardyń qaraly kúni retinde 17 - 18 jeltoqsan ár jyl saıyn atap ótilip keledi.
Júrgizýshi: 1990 jyly 25 qazanda Qazaqstan Egemendigi týraly Deklarasıa qabyldandy.
1991 jyly Respýblıka jurtshylyǵy tuńǵysh ret Nursultan Ábishuly Nazarbaevty Prezıdent etip saılady. Egemendi eldiń bolashaǵy jarqyn bolý úshin Álem tarıhynda ózindik qol tańbasy bar N. Á. Nazarbaevty prezıdenttikke halqy qaıta saılady.
Muǵalim: Keńes tarıhynyń 74 jylyn Qazaqstan men onyń halqy úshin bosqa ótken kezeń deýge bolmaıdy. Desek te tarıhtyń betterindegi aqtańdaqtardy joıa almaımyz. Bul týraly Respýblıka Prezıdenti N. Á. Nazarbaev «Jadymyzda jattalsyn, tatýlyq dáıim saqtalsyn» degen eńbeginde bylaı dep jazdy: «... óz basym
Qazan tóńkerisinen keıingi jyldar biz úshin tekke ótken joq degen baılam jasadym. Materıaldyq óndiris júıesin túbirinen jańartý, adamdardyń bilim deńgeıiniń kúrt ósýi, qoǵamnyń túrli áleýmettik toptarynyń arasyndaǵy qatynastardy jaqsartý,... ǵaryshqa samǵaý – munyń bárin ózimizdiń tarıhı júgimizdiń asyldaryna jatqyzǵan jón»
Qurmetti oqýshylar Otanymyzdyń bolashaq urpaqtarysyńdar! Jaqsy oqyp, úlgili tártipti bolyńdar! Óz eliń men jerindi kórkeıtip Qazaqstannyń namysyn qorǵaıtyn keleshek urpaqtyń aqylshysy, tiregi sender bolmaqsyńdar!
Táýelsizdigimizdiń 20 jyldyǵy qutty bolsyn! Kók týymyz tóbemizde jelbireı bersin.
Aqtarsaq aqtańdaqtar datalaryn,
Maıdanda qaza tarqan atalarym.
Shirkin – aı, oralmasyn bildi me eken,
Keterde berip ketken batalaryn,
Maqsaty: B) Halqymyz jeke el bolyp, Qazaqstan memleket ataǵyn aldy. Desek te tarıhtyń betterinde aqtańdaqta barshylyq eken túsindirý.
T) Oqýshylarǵa patrıottyq tárbıe berý.
D) Álemniń damyǵan elderimen básekelesýge qabiletti elge aınalǵanyn baıandaý.
Kórnekiligi: Interaktıvti taqta arqyly asharshylyq jyldar, qýǵyn – súrgin jyldaryndaǵy uly tulǵalardyń sýretteri, Uly Otan soǵysynyń batyrlary, Jeltoqsan qurbandarynyń sýretteri, O. Súleımenovtyń sýreti.
Ádisi: Tarıhqa sholý
Muǵalim: Qurmetti oqýshylar men ustazdar! Adamzattyń tarıhynda qoǵam ómirimen, halyqpen birge jasaıtyn tuǵyrly tulǵalar kóp bolǵan. Bir ortalyqtanǵan ámirshildik - ákimshildik solaqaı saıasattyń qurbany bolǵan da qazaq halqynyń betke ustar azamattary, qarapaıym qazaq halqy. Óz elin, jerin, atamekenin tastap ketpeı el basyna túsken aýyrtpalyqty elmen kótergende sol halyq.
Júrgizýshi: Bólshevıkter ókimeti basyp alǵannan keıingi jyldary qazaq jeri eki dúrkin – 1920 jyldardyń basy men 1930 jyldary jantúrshigerlik asharshylyqty, bastan ótkerdi. Qazaq baılaryn tárkileý, malshy halyqty uıymdastyrý sharalary, osy kezde jiberilgen qatelikter men asyra silteýshilik saldarynan halyq retinde joıylýdyń az – aq aldynda qaldy.
1 – oqýshy: (T. Nevadovskaıa «Qazaqstan tragedıasy»)
Kóktem týyp bar tirshilik oıanǵan
Qaýmalaǵan qalyń oıdan jerip kór.
Jer de mine, jasyl reńge boıanǵan
Kóz aldymda... muz qursanǵan ólikter.
Kir – qojalaq, balaq bıti basqa órgen.
Biraq ony elemeıtin men tipten
Kórgen sátte sorlylardy bosqa ólgen
Et júregim júgirmeı – aq entikken.
2 – oqýshy: Sumdyq sýret este máńgi saqtalar
Aınydyq pa adamshylyq saltynan?
Ashyqqandar shóp – shalamdy aqtarar,
Tabam ba dep, tabam ba dep jarty dán.
Nóser shaıyp, jer keýlegen qar kete
Shómeleler ashtyń kózin arbaǵan
Túk tappaıdy jetkenimen ál kete
Shirik masaq tyshqannan da qalmaǵan
3 – oqýshy: Súıekteri shodyraıǵan tym aryq
İshi degen keýip ketken qampıyp
Jas órkender túk kórmesten qýaryp
Ketip jatyr ókinishti, jan qıyp
Kóz aldyma turyp aldy kólbeńdep
Sábılerdiń aıanyshty beınesi.
Shómeleler túbinde ashtan ólgen kóp
Jel julmalar órim - órim jeıdesin
Júrgizýshi: 1937 - 1938 j. j. tarıhqa zobalań jyldary dep qazirgi ýaqytta baǵa berilýde. Bul jyldary elim, jurtym dep júrgen azamattar halyq jaýlary dep atyldy. 101 myń qazaqstandyq GÝRLAG – qa jabylyp, 27 myńy atyldy. Qazirde sol «halyq jaýlarynyń» 40 myńy aqtaldy.
4 oqýshy: Kórsoqyrlar qyzǵanypty darynyn,
Bedeli men ataq - dańqym, arymyn.
Qoldanypty daq izdegen paqyrlar
Stalınniń jaý izdegen sarynyn.
5 oqýshy Bul – qazaq táńirge zar etken qazaq!
Qınalyp, qandy azap shekken qazaq.
Áıteýir qandy azaptan qutqarar dep,
Oqyǵan azamatyn kútken qazaq.
6 oqýshy: 1940 jyldardyń aıaǵynda Máskeý ortalyǵy qazaq halqy zıaly qaýymdarynyń arasynan ultshyldar men baıshyldardy izdeý naýqanyn basynan keshti. Tipti M. Áýezov, Q. Sátbaev, Q. Jumalıev, S. Muqanov, Q. Bekhojın, S. Begalın syndy iri tulǵalarǵa til tıgizýshiler tabylmaı qalǵan joq. Týrasyn aıtqanda 1937 - 1938 jyldardaǵy oryn alǵan saıası ahýal
qaıtalandy.
8 oqýshy: 1941 - 1945 jyldardaǵy Uly Otan soǵysy kezinde eren erliktiń úlgisin kórsetip Keńes Odaǵynyń orden, medaldarymen marapattalǵan qazaqstandyqtar – 96638, Uly Otan soǵysynda qaza tapqan qazaqstandyqtar – 603 myń. Soǵystyń basynan aıaǵyna deıin qatysyp, óziniń batyldyǵy men jigerin, erliktiń tamasha úlgisin kórsetken aǵa tarıhta óz baǵasyn ala almady. Mysaly: Baýyrjan Momyshuly, Málik Gabdýllın t. b. Sıaqty azamattar ólgennen keıin Batyr ataǵyn aldy.
«Qadirin bilmeppiz ǵoı tiri kezde»,
Dep jylar qaıran qazaq men ólgende.
Urpaq atar seksen men júzdigimdi,
Tarıhtyń túkpirinen sóz kelgende
7 oqýshy: Máskeýde «Máskeý isi» deıtin naýqandar júrip jatqan kezde, Qazaqstanda «Bekmahanov isi» deıtin is qoldan jasalynady. Ol daryndy tarıhshy edi. Kenesary Qasymuly bastaǵan kóterilis týraly jazǵany úshin býrjýazıashyl - ultshyl ıdeologıany dáripteýshi degen saıası aıyp
taǵylyp 25 jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy.
8 oqýshy: Asa iri ǵalym Á. Marǵulannyń kózqarastary ǵylymǵa jat tujyrymdar dep «kosmopolıt» aıyby taǵylyp qýdalandy.
9 oqýshy: Tyń jerlerdi ıgerýdi Qazaqstannyń 6 oblysynda júrgizildi. Tyń ıgerý isine
1954 - 1962 jyldary 2 mln ýkraın, belarýss, orys ultynyń adamdary keldi. Bul orystandyrý saıasaty edi.
10 oqýshy: 1979 jylǵy jeltoqsanda - Aýǵanstan jerine keńes áskerleri engizildi. Aýǵan soǵysyna 21979 qazaqstandyq qatysty. Onyń 780 - qaza boldy. 393 – i múgedek boldy. 22 – si habarsyz ketti. 1989 jylǵy aqpan – Aýǵanstannan keńes áskerin áketý aıaqtaldy.
11 oqýshy: Azattyq – el júgin atqarý ol,
Asýlardan attaıtyn qatpary mol.
Aýǵannyń ashshy dámin tatqan baýyrym,
Alashtyń arqa súıer maqtany bol!
Jastyǵyńmen jaýǵa atyldyń oq bolyp,
Ándetetin keziń edi tós kerip,
Jaýdyń oǵy san músheńdi tórt bólip,
Keıbireýiń kettiń múlde joq bolyp.
12 oqýshy: Jaý deımiz – aý qoldan jasap jaýyńdy,
Saıasattyń solaqaıy ýlandyrǵan tamyrdy,
Baýyryńa baýyzdatyp baldaı ishken qanyńdy,
Zamany edi Keńestiń ol surapyldy, daýyldy.
Otan úshin otqa tostyń keýdeńdi,
Erligińdi, órligińdi el kórdi.
Birge attanǵan baýyrlaryń jer jastandy, jerlendi,
Jebeıdi olar árýaǵymen senderdi
13 oqýshy: Analardyń kól bop aqqan kóz jasy,
Jetim – jesir taǵdyrlaryn oılashy.
Sol kúnderdi kórmesin bul halqymyz,
Eli úshin qurban bolǵan er basy.
Eske alyp, qurmetteımiz qurbandardyń rýhyn,
Qabirleri nurǵa tolsyn, sýyq kórde jylysyn,
Esil erler eskertkishke aınalsań da biz úshin
Máńgi baqı tirisińder, tirisiń
14 oqýshy: Qazaqstan jerlerinde ıadrolyq polıgon synaqtary júrgizilip, ol jergilikti halyqtardyń densaýlyǵyna áserin tıgizdi. Iadrolyq polıgon áserinen kelgen zardap jasyryn ustaldy. Polıgondaǵy jarylys sany – 459, onyń 113 – i áýede jaryldy. Ashyq aýada ıadrolyq synaq 14 jylǵa jalǵasty.
15 oqýshy: 1989 jyly qoǵam qaıratkeri O. Súleımenov Keńes Odaǵynda birinshi bas kóterip, ıadrolyq synaqtardy toqtatý jóninde Nevada – Semeı qozalysyn quryp elimizdegi
«Semeı – Degeleń» polıgonynyń jabylýyna yqpal etti.
16 oqýshy: 1986 jyly 16 jeltoqsanda Qazaqstan kompartıasy Ortalyq komıtetiniń plenýmynda D. Qonaevty zeınetkelikke shyǵýyna baılanysty Respýblıka Kompartıasy Ortalyq Komıtetiniń Birinshi hatshysy mindetinen bosatty.
14 oqýshy: Qonaevtyń ornyna Reseıdiń Ýlánovski qalasyn basqarǵan G. Kolbın saılandy. Tótenshe ótken Pleným 18 mınýtta aıaqtaldy.
15 oqýshy: Jeltoqsan – maıdan janjaly deme kósheniń,
Jeltoqsan zary bozdaǵyn kómgen shesheniń.
Syzylǵan qanmen jeltoqsan uly shekara
Búginim menen kesheniń.
16 oqýshy: Er qadirin nazardan tasalaýdan
Qaı el opa taýypty?
Iá, Erlikti jasamaýdan
Baǵalamaý álde qaıda qaýipti! – dep Muhtar aǵamyz jyrlaǵandaı, qandy qyrǵyn men bozdaqtardyń qaraly kúni retinde 17 - 18 jeltoqsan ár jyl saıyn atap ótilip keledi.
Júrgizýshi: 1990 jyly 25 qazanda Qazaqstan Egemendigi týraly Deklarasıa qabyldandy.
1991 jyly Respýblıka jurtshylyǵy tuńǵysh ret Nursultan Ábishuly Nazarbaevty Prezıdent etip saılady. Egemendi eldiń bolashaǵy jarqyn bolý úshin Álem tarıhynda ózindik qol tańbasy bar N. Á. Nazarbaevty prezıdenttikke halqy qaıta saılady.
Muǵalim: Keńes tarıhynyń 74 jylyn Qazaqstan men onyń halqy úshin bosqa ótken kezeń deýge bolmaıdy. Desek te tarıhtyń betterindegi aqtańdaqtardy joıa almaımyz. Bul týraly Respýblıka Prezıdenti N. Á. Nazarbaev «Jadymyzda jattalsyn, tatýlyq dáıim saqtalsyn» degen eńbeginde bylaı dep jazdy: «... óz basym
Qazan tóńkerisinen keıingi jyldar biz úshin tekke ótken joq degen baılam jasadym. Materıaldyq óndiris júıesin túbirinen jańartý, adamdardyń bilim deńgeıiniń kúrt ósýi, qoǵamnyń túrli áleýmettik toptarynyń arasyndaǵy qatynastardy jaqsartý,... ǵaryshqa samǵaý – munyń bárin ózimizdiń tarıhı júgimizdiń asyldaryna jatqyzǵan jón»
Qurmetti oqýshylar Otanymyzdyń bolashaq urpaqtarysyńdar! Jaqsy oqyp, úlgili tártipti bolyńdar! Óz eliń men jerindi kórkeıtip Qazaqstannyń namysyn qorǵaıtyn keleshek urpaqtyń aqylshysy, tiregi sender bolmaqsyńdar!
Táýelsizdigimizdiń 20 jyldyǵy qutty bolsyn! Kók týymyz tóbemizde jelbireı bersin.
Aqtarsaq aqtańdaqtar datalaryn,
Maıdanda qaza tarqan atalarym.
Shirkin – aı, oralmasyn bildi me eken,
Keterde berip ketken batalaryn,
You Might Also Like
