InfoHub Logo

Tárbıe saǵatynyń taqyryby: Tótenshe jaǵdaılar
Maqsaty: Tabıǵatta bolatyn tótenshe jaǵdaılar týraly málimet berý. Tótenshe jaǵdaılarda bolýy yqtımal apat oqıǵalarynda ózderine, tóńirektegilerge járdem kórsete bilýdiń qarapaıym joldaryn meńgerý;
Mindeti: Oqýshylarǵa azamattyq qorǵanys týraly jalpy maǵlumat berý. Oqýshylardy syılastyqqa, ádeptilikke, shynshyldyqqa, adaldyqqa, jaqsylyq jasaı bilýge tárbıeleý.
Kútiletin nátıjeler: Tótenshe jaǵdaılar týraly málimet alady. Azamattyq qorǵanystyń qazirgi ómirde mańyzdylyǵyn tanıdy. Járdem kórsetýge umtylady. Toppen jumys jasaý daǵdylaryn damytady. Paıdaly aqparattardy izdeýge jáne ony paıdalanýǵa úırenedi. Taqyryp boıynsha óz oılaryn aıta alady, ózdiginen qorytyndy shyǵara alady.
Sabaqtyń túri: tanymdyq, toppen jumys.
Ádis - tásilderi: suraq - jaýap, pikirlesý; toptyq jumys; STO strategıalary
Kórnekiligi: býkletter, sýretter, maqal – mátelder, paraqshalar;
Qanatty sózder, maqal - mátelder: «Órt tilsiz jaý», «Saqtyqta qorlyq joq», «Ot jaqpa - pisersiń, or qazba – túsersiń», «Sýmen oınama – batarsyń, otpen oınama – kúıersiń», «Saq júrseń saý júrersiń», «Jaý joq deme – jar astynda, bóri joq deme – bórik astynda», «Jeri baıdyń – eli baı», «Týǵan jer – altyn besik», «Jemis – jerde, jeńis – erde», «Aýa – ómir tynysyń», «Sýdyń da suraýy bar»;

Sabaqtyń barysy: I. Uıymdastyrý kezeńi
Yntymaqtastyq atmosferasyn qurý, psıhologıalyq kóńil - kúı qalyptastyrý.
Sabaqtyń maqsat mindetimen tanysý.

II. Kirispe. Qyzyǵýshylyqty oıatý.
«Oı qozǵaý»
Muǵalim sózi: Adam – tabıǵat perzenti. Tirshilikte tórt qudiret – Kún - ana, Jer - ana, aýa men sý bolsa, olardyń bireýinsiz tirshilik toqtaıdy. degen maqaldar osy tórt qudiretti qadirleýden taraǵan. «Tabıǵattyń bizge jumbaq syrlary kóp tańdanar» dep aqyn Muhtar Shahanov aıtqandaı, adam men tabıǵattyń, tabıǵat pen qoǵamnyń arasyndaǵy qarym - qatynas ómir súrýdegi asa qajetti alǵy shart bolyp sanalady.
Tabıǵat meıirimi, tabıǵat kórkemdigi adam balasyn meıirimge bólep, ar tazalyǵyn saqtaýǵa beıimdep otyrady eken.
Tabıǵatta sezim bar, qulaq ta bar,
Renjitseń, kúrsinip, jylap ta alar.
Aıalasań, janyńa shýaq tamar,
Qajyǵanda boıyńa qýat bolar - deıdi aqyn júrek.
Qazaq halqy salt - dástúrge óte baı el. Bul - onyń mádenıetti, ári tárbıeli el ekendiginiń aıǵaǵy. Bizdiń halqymyz jeti sanyn kıeli san dep biledi. Osyǵan baılanysty aıtylǵan «Jeti jut» degenimiz ne?
1. Qurǵaqshylyq (qýańshylyq)
2. Jut (mal qyrylý)
3. Órt
4. Oba (aýrý)
5. Soǵys
6. Topan sý
7. Zilzala (jer silkinisi)

Olaı bolsa, bizdiń usynyp otyrǵan sabaǵymyzdyń taqyryby: «Biz qaýipsiz álem úshin» dep atalady. Biz tabıǵat apattary kezinde oryn alatyn tótenshe jaǵdaılar týraly
áńgimelesemiz. Tótenshe jaǵdaılardyń paıda bolý sebepteri, onyń túrleri men sıpaty jáne qaýipsizdik sharalary týraly biletin bolamyz.

III. Negizgi bólim.
Maǵynany ashý.
Tabıǵatta bolyp jatatyn ekologıalyq apattardyń ishinde tótenshe jaǵdaılardy bilý óte mańyzdy. Óıtkeni bul apattar kenetten paıda bolady da jergilikti ekojúıeler, eldi mekender aıaq astynan surapyl apatqa ushyraıdy. Sender bundaı jaǵdaımen kezdeskende sabyrlyq saqtap, ómirińdi saqtap qalýyńa múmkindik jasaý kerek. Sol sebepten buny bilý jáne ony durys qoldaný bizdiń mindetimiz.
(Interaktıvti taqtadan «tótenshe jaǵdaı» atty prezentasıa kórsetý)

Tótenshe jaǵdaı degenimiz adamdardyń qaza tabýyna ákep soǵatyn nemese densaýlyǵyna, qorshaǵan orta men sharýashylyq júrgizý obektilerge nuqsan keltirgen nemese keltirýi múmkin, halyqty edáýir dárejede materıaldyq shyǵyndarǵa ushyratyp, tirshilik jaǵdaıyn buzǵan nemese buzýy múmkin avarıa, zilzala nemese apat saldarynan belgili aýmaqta týyndaǵan jaǵdaı. Tótenshe jaǵdaı paıda bolý sebepterine qaraı tabıǵı sıpattaǵy nemese tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılarǵa bólinedi.
Tabıǵı sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılar – dúleı zilzala (jer silkinisi, sel, kóshkin, sý tasqyny jáne taǵy basqalar tabıǵı órt, indetter men maldyń juqpaly aýrýlary)
Tehnogendik sıpattaǵy tótenshe jaǵdaılar: ónerkásip, kólik avarıalary, órt (jarylys, úıler men ǵımarattardyń kenetten qıraýy, bógenderdiń buzylýy, tirshilikti qamtamasyz etetin elektr energetıka jáne komýnıkasıa júıelerindegi, tazartý qurylystaryndaǵy avarıa týǵyzǵan tótenshe jaǵdaılar.

Tótenshe jaǵdaılarda eń áýeli ne isteý kerek?
1. Sabyrlyq saqtańyz.
Oıyńyzdy jınap, is - áreketterińizdi josparlap, oılastyrylmaǵan qadamdarǵa barmańyz.
2. Áreket etýdiń ózindik josparyn quryńyz
Ózińiz turatyn aýdandy sholyp shyǵyńyz, munda qandaı apattardyń udaıy bolyp turatynyn anyqtańyz da, tótenshe áreketterdiń meılinshe jalpylama josparyn oılastyryńyz.
3. Sizdiń josparyńyzda meılinshe jalpylama nárseler ǵana bolýy kerek: Qater tóngen jaǵdaıda qaı jerge panalaısyz. Ornyńyzda qalýǵa bolmaıtyn jaǵdaıda qandaı jolmen evakýasıalanasyz. Alǵashqy oılaǵanyńyz buǵattalǵan bolsa, taǵy qandaı sheginý joldary bar. Qalaı evakýasıalanasyz - mashınamen, qaıyqpen nemese basqadaı jolmen. Qolaısyz sátte mashına buzylyp qalǵan jaǵdaıda ne isteısiz. Úıde nemese basqadaı orynda bas saýǵalaýǵa týra kelse, qolyńyzda qandaı zattar bolýy tıis.
Evakýasıa kezinde qandaı zattardy ala ketesiz.
Tıisinshe áreket etip, qajetti zattardy retteýge, ádette, osy alty qaǵıda jetkilikti.
Bastapqy qajettilik jıyntyǵyn daıyndańyz Alǵashqy járdem dári qoraby. Qutylardaǵy konservilengen azyq - túlikter jáne plasık shıshalardaǵy aýyz sý. Tranzıstor qabyldaǵysh jáne elektr qol shamy. Qabyldaǵysh pen qol sham úshin qosalqy batareıalar jınaǵy. Ot jaǵatyn jaǵdaıǵa arnap - germetıkalyq qoraptaǵy sirińke, ottyq jáne qaǵaz. Qural - saımandar men as úı jabdyqtary – tym bolmasa shappaly báki, qasyqtar, shanyshqylar, eki - úsh tabaq jáne saptyaıaqtar, konservi ashqysh, jeńil týrısik balta. Otbasylyq qujattar men aqshany kez kelgen jerge tastamaı, ózińiz ońaı tabatyndaı belgili bir orynǵa saqtaǵan jón. Ózderińizge qandaı kıimderdiń qajet bolatynyn oılastyryńyz da, tótenshe jaǵdaılar úshin otbasy músheleriniń árqaısysyna arnap, biraz kıim, aıaq kıim: jazǵa - sý ótpeıtin, qysqa - jyly kıimder men aıaq kıimder daıyndap qoıyńyz.
Tótenshe jaǵdaılar júkteý