ءابدىلدا – سىر ەلىنىڭ پەرزەنتى
قازاق ادەبيەتى 7 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءابدىلدا – سىر ەلىنىڭ پەرزەنتى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ءابدىلدا تاجىبايەۆتىڭ ءومىرى مەن «سىرداريا»ولەڭىنىڭ مازمۇنىن، اقىننىڭ ايتار يدەياسىن وقۋشىعا تانىتۋ.
بىلىمدىلىك: اقىن ولەڭىندەگى ءسوز قولدانىسى مەن كوركەمدىك ەرەكشەلىگىنە تالداۋ جاساۋ، سىر ءوڭىرى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: تاريحي - ادەبي بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىق. ىزدەنىمپازدىق قابىلەتىن دامىتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساي الۋىن داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: وتانىن، تۋعان جەرىن سۇيۋگە، ءقادىر - قاسيەتىن سەزىنۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباق ءادىسى: «وي قوزعاۋ» ستراتەگياسى، مانەرلەپ وقۋ، ساتىلاي ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ
ساباق فورماسى: ۇجىمدىق
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، قازاق ءتىلى، ءان ساباعى، گەومەتريا
كورنەكىلىگى: حرونولوگيالىق كەستە، ءا. تاجىبايەۆتىڭ كىتاپتارى، سۋرەتتى بۇكتەمە، قازاقستان گەوگرافياسىنىڭ كارتاسى، پلاكات، ينتەراكتيۆتى تاقتا، تولقىندى تەڭىزدەگى كەمە، سىرداريا سۋرەتتەرى
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) ساباققا ازىرلىك
ب) ساباقتىڭ ماقساتىن ايتۋ
ساباعىمىز تولقىنداعى كەمەدەگى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ارقىلى وتەدى. قالايدا اساۋ تولقىنعا بەرىلمەي جاعاعا شىعۋىمىز كەرەك.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. وقۋشىلار، وتكەن ساباعىمىزدا ق. امانجولوۆتىڭ ولەڭدەرىمەن تانىستىق. سونداعى ابدوللانىڭ وتانىنا، ەلىنە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن وقىپ تانىسقان بولاتىنبىز. سول ساباق پەن بۇگىنگى ساباعىمىزدى ۇشتاستىرۋ بارىسىندا ۇيگە تۋعان جەر جايلى شىعارماشىلىق جۇمىس بەرىلگەن بولاتىن.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىسى وقىلادى.
ءىىى. «وي قوزعاۋ» ستر. «تۋعان جەر - تۇعىرىڭ»، تۋعان جەر نەگە ىستىق؟ (وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى)
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
جاڭا وزدەرىڭىز ايتقانداي اركىمنىڭ تۋعان جەرى وزىنە ىستىق. قانداي اقىن - جازۋشى بولماسىن تۋعان جەرىن جىرلاماي وتپەگەن.
بۇگىنگى ساباعىمىزدا سىر ەلىندە تۋعان ءا. تاجىبايەۆتىڭ ءومىر جولىمەن جانە ولەڭىمەن تانىسامى
ءىۇ: «ىزدەنگەن جەتەر مۇراتقا» (كارتامەن جۇمىس)
- كارتادان سىرداريانى كىم كورسەتەدى؟
سىرداريا تۋرالى مالىمەت بەرىلەدى.
سىرداريا وزەنى قازاقستان شەڭبەرىنەن تىسقارى جاتقان ورتالىق تيان - شان تاۋلارىنان باستاۋ الادى. وزەننىڭ ۇزىندىعى - 2219 كم. وزەن جەلتوقسان ايى باسىندا قاتىپ، ناۋرىز ايى اياعىندا ەري باستايدى. سىرداريا بويىندا ەجەلگى زاماننان بەرى حالىق تىعىز قونىستانعان، سۋارمالى ەگىنشىلىك كەڭىنەن دامىعان ءىرى مادەني وشاقتارىنىڭ ءبىرى. وزەندە بەكىرە، اقمارقا، قاياز، تابان، جايىن، سازان ت. ب. بالىقتاردىڭ تۇرلەرى بار. نەبىر قيىن زاماندى باسىنان وتكەرگەن قارت سىردارياعا قازاق اقىنى ءا. تاجىبايەۆتا باس يگەن ەكەن.
ءۇ. ءابدىلدا – سىر ەلىنىڭ پەرزەنتى.
حرونولوگيالىق كەستە.
1909 ج – قىزىلوردا وبلىسىندا دۇنيەگە كەلەدى.
1928 ج – العاشقى ولەڭدەرى جارىق كورەدى.
1929 ج – قازپي - ءدىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىن وقيدى
1934 ج – «جاڭا ىرعاق» ولەڭدەرى جارىق كوردى.
1930 ج – 1940 ج – سىرشىل ليريك رەتىندە كەڭىنەن تانىلدى.
1940 جىلدان دراماتۋرگيامەن اينالىستى. «جۇرەكتىلەر» پەساسى كىتاپ بولىپ شىقتى. «جومارتتىڭ كىلەمى»پەساسى ۆەنگر، رۋمىن ەلدەرى تەاترلارىندا قويىلدى.
1954 ج – «جامبىل» كينوسى ءتۇسىرىلدى.
1960 ج – «پورترەتتەر»، «مونولوگتار»، «اقىن»، «مايرا» ت. ب. پوەمالارىن، «ءومىر جانە پوەزيا» شىعارماسىن جازدى.
قارساقبايداعى «قىزىل كەنشى» گازەتىنىڭ ورىنباسارى، قازاق سسسر عا - نىڭ م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت ونەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، قازاق سسسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتى، رەسپۋبليكا جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ مۇشەسى، قازاق سسر - نىڭ اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، 2 رەت ەڭبەك قىزىل تۋ، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن، مەدالدارىمەن ناگرادتالعان. 1998 جىلى 88 جاسىندا ومىردەن ءوتتى.
ءۇى. «ءسوز – جىبەك ءجىپ، وي - كەستە». ولەڭدى جاتقا وقىپ بەرەمىن.
وقۋشىلارعا «الما - كەزەك وقۋ» ادىسىمەن وقىتۋ.
ولەڭنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسى تۋرالى تۇسىنىك. ولەڭ جولدارىنان اقىننىڭ تۋعان جەرگە، ەلگە دەگەن ساعىنىشىن تابۋ.
انا دەگەن كىم؟ انا مەن تۋعان جەردى سالىستىرۋ.
انا تۋرالى، تۋعان جەر تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتقىزۋ.
ادەبيەت تەورياسىنان تۇسىنىك بەرۋ. پاراللەليزم.
ماتەماتيكا عىلىمىندا ەكى كەسىندى پاراللەل سىزىقتار دەپ اتالادى. سونداي - اق ادەبيەت تەورياسىندا دا پاراللەليزم تەرمينى اقىننىڭ ىشكى كوڭىل - كۇيى، ياعني ليريكالىق قاھارماننىڭ جانە تابيعات ليريكاسى بولىپ ۇندەسۋى.
اۆتوردىڭ كوڭىل - كۇيى: بىلەم سەنى، سۇيەم سەنى
تابيعات ليريكاسى: سىر سۇلۋى قارت انام
كەيىپتەۋ شىعارمادا جانسىز تابيعات قۇبىلىسىن كادىمگى ءتىرى كىسىنىڭ قىلىعىمەن اۋىستىرا سۋرەتتەۋ، تروپتىڭ ءبىر ءتۇرى.
بالقىتىپ گۇلدى دەمىنە، قىزعانشاق قىس كەلدى دە،
ءسۇيدى جاز ابدەن بەرىلە. سىلتەدى سۋىق قانجارىن.
اكەتپەك ەدى ۇزاتىپ، جاس جىگىت قىرشىن ءولدى دە،
ءوزىنىڭ جىلى جەرىنە. قالدىرىپ كەتتى جان جارىن (ءا. تاجىبايەۆ)
ءۇىى. قازاق ءتىلى. ىزدەندىرۋ جۇمىستارى.
جىر جولدارىنان جالقى ەسىمدى تابۋ، ولار قاي ۇلت وكىلدەرى
تاراس - دنەپر
پۋشكين – ەدىل
گەينە – رەينە
ءابدىلدا – سىرداريا
تاراس گريگوريەۆيچ شيەۆچەنكو (1814 - 1861) ۋكراينا حالقىنىڭ كورنەكتى اقىنى، سۋرەتشى، قوعام قايراتكەرى.
ا. س. پۋشكين (1799 - 1837) ورىس حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، ورىس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، ءوز حالقىنىڭ ادال ۇلى.
گەنريح گەينە (1797 - 1856) ۇلى نەمىس اقىنى.
- «ەل اناسى – مەنىڭ انام» دەگەن جولداردىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- اناعا ۇقساس ۇعىمدى قالاي بىلدىرگەن.
اقىننىڭ ەلىنە، جەرىنە، سىرداريا وزەنىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ولەڭ جولدارىنان تابۋ.
ءۇىىى. ولەڭدى تالداۋ.
ءتورت تارماقتى شۋماق
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءابدىلدا – سىر ەلىنىڭ پەرزەنتى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ءابدىلدا تاجىبايەۆتىڭ ءومىرى مەن «سىرداريا»ولەڭىنىڭ مازمۇنىن، اقىننىڭ ايتار يدەياسىن وقۋشىعا تانىتۋ.
بىلىمدىلىك: اقىن ولەڭىندەگى ءسوز قولدانىسى مەن كوركەمدىك ەرەكشەلىگىنە تالداۋ جاساۋ، سىر ءوڭىرى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ.
دامىتۋشىلىق: تاريحي - ادەبي بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، شىعارماشىلىق. ىزدەنىمپازدىق قابىلەتىن دامىتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساي الۋىن داعدىلاندىرۋ.
تاربيەلىك: وتانىن، تۋعان جەرىن سۇيۋگە، ءقادىر - قاسيەتىن سەزىنۋگە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباق ءادىسى: «وي قوزعاۋ» ستراتەگياسى، مانەرلەپ وقۋ، ساتىلاي ولەڭ قۇرىلىسىنا تالداۋ
ساباق فورماسى: ۇجىمدىق
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، قازاق ءتىلى، ءان ساباعى، گەومەتريا
كورنەكىلىگى: حرونولوگيالىق كەستە، ءا. تاجىبايەۆتىڭ كىتاپتارى، سۋرەتتى بۇكتەمە، قازاقستان گەوگرافياسىنىڭ كارتاسى، پلاكات، ينتەراكتيۆتى تاقتا، تولقىندى تەڭىزدەگى كەمە، سىرداريا سۋرەتتەرى
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ا) ساباققا ازىرلىك
ب) ساباقتىڭ ماقساتىن ايتۋ
ساباعىمىز تولقىنداعى كەمەدەگى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ارقىلى وتەدى. قالايدا اساۋ تولقىنعا بەرىلمەي جاعاعا شىعۋىمىز كەرەك.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. وقۋشىلار، وتكەن ساباعىمىزدا ق. امانجولوۆتىڭ ولەڭدەرىمەن تانىستىق. سونداعى ابدوللانىڭ وتانىنا، ەلىنە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن وقىپ تانىسقان بولاتىنبىز. سول ساباق پەن بۇگىنگى ساباعىمىزدى ۇشتاستىرۋ بارىسىندا ۇيگە تۋعان جەر جايلى شىعارماشىلىق جۇمىس بەرىلگەن بولاتىن.
وقۋشىلاردىڭ جۇمىسى وقىلادى.
ءىىى. «وي قوزعاۋ» ستر. «تۋعان جەر - تۇعىرىڭ»، تۋعان جەر نەگە ىستىق؟ (وقۋشىلار ءوز ويلارىن ايتادى)
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
جاڭا وزدەرىڭىز ايتقانداي اركىمنىڭ تۋعان جەرى وزىنە ىستىق. قانداي اقىن - جازۋشى بولماسىن تۋعان جەرىن جىرلاماي وتپەگەن.
بۇگىنگى ساباعىمىزدا سىر ەلىندە تۋعان ءا. تاجىبايەۆتىڭ ءومىر جولىمەن جانە ولەڭىمەن تانىسامى
ءىۇ: «ىزدەنگەن جەتەر مۇراتقا» (كارتامەن جۇمىس)
- كارتادان سىرداريانى كىم كورسەتەدى؟
سىرداريا تۋرالى مالىمەت بەرىلەدى.
سىرداريا وزەنى قازاقستان شەڭبەرىنەن تىسقارى جاتقان ورتالىق تيان - شان تاۋلارىنان باستاۋ الادى. وزەننىڭ ۇزىندىعى - 2219 كم. وزەن جەلتوقسان ايى باسىندا قاتىپ، ناۋرىز ايى اياعىندا ەري باستايدى. سىرداريا بويىندا ەجەلگى زاماننان بەرى حالىق تىعىز قونىستانعان، سۋارمالى ەگىنشىلىك كەڭىنەن دامىعان ءىرى مادەني وشاقتارىنىڭ ءبىرى. وزەندە بەكىرە، اقمارقا، قاياز، تابان، جايىن، سازان ت. ب. بالىقتاردىڭ تۇرلەرى بار. نەبىر قيىن زاماندى باسىنان وتكەرگەن قارت سىردارياعا قازاق اقىنى ءا. تاجىبايەۆتا باس يگەن ەكەن.
ءۇ. ءابدىلدا – سىر ەلىنىڭ پەرزەنتى.
حرونولوگيالىق كەستە.
1909 ج – قىزىلوردا وبلىسىندا دۇنيەگە كەلەدى.
1928 ج – العاشقى ولەڭدەرى جارىق كورەدى.
1929 ج – قازپي - ءدىڭ ادەبيەت فاكۋلتەتىن وقيدى
1934 ج – «جاڭا ىرعاق» ولەڭدەرى جارىق كوردى.
1930 ج – 1940 ج – سىرشىل ليريك رەتىندە كەڭىنەن تانىلدى.
1940 جىلدان دراماتۋرگيامەن اينالىستى. «جۇرەكتىلەر» پەساسى كىتاپ بولىپ شىقتى. «جومارتتىڭ كىلەمى»پەساسى ۆەنگر، رۋمىن ەلدەرى تەاترلارىندا قويىلدى.
1954 ج – «جامبىل» كينوسى ءتۇسىرىلدى.
1960 ج – «پورترەتتەر»، «مونولوگتار»، «اقىن»، «مايرا» ت. ب. پوەمالارىن، «ءومىر جانە پوەزيا» شىعارماسىن جازدى.
قارساقبايداعى «قىزىل كەنشى» گازەتىنىڭ ورىنباسارى، قازاق سسسر عا - نىڭ م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت ونەر ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، قازاق سسسر جوعارعى سوۆەتىنىڭ دەپۋتاتى، رەسپۋبليكا جوعارعى سوۆەتى پرەزيديۋمىنىڭ مۇشەسى، قازاق سسر - نىڭ اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، 2 رەت ەڭبەك قىزىل تۋ، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەندەرىمەن، مەدالدارىمەن ناگرادتالعان. 1998 جىلى 88 جاسىندا ومىردەن ءوتتى.
ءۇى. «ءسوز – جىبەك ءجىپ، وي - كەستە». ولەڭدى جاتقا وقىپ بەرەمىن.
وقۋشىلارعا «الما - كەزەك وقۋ» ادىسىمەن وقىتۋ.
ولەڭنىڭ تاقىرىبى مەن يدەياسى تۋرالى تۇسىنىك. ولەڭ جولدارىنان اقىننىڭ تۋعان جەرگە، ەلگە دەگەن ساعىنىشىن تابۋ.
انا دەگەن كىم؟ انا مەن تۋعان جەردى سالىستىرۋ.
انا تۋرالى، تۋعان جەر تۋرالى ماقال - ماتەلدەر ايتقىزۋ.
ادەبيەت تەورياسىنان تۇسىنىك بەرۋ. پاراللەليزم.
ماتەماتيكا عىلىمىندا ەكى كەسىندى پاراللەل سىزىقتار دەپ اتالادى. سونداي - اق ادەبيەت تەورياسىندا دا پاراللەليزم تەرمينى اقىننىڭ ىشكى كوڭىل - كۇيى، ياعني ليريكالىق قاھارماننىڭ جانە تابيعات ليريكاسى بولىپ ۇندەسۋى.
اۆتوردىڭ كوڭىل - كۇيى: بىلەم سەنى، سۇيەم سەنى
تابيعات ليريكاسى: سىر سۇلۋى قارت انام
كەيىپتەۋ شىعارمادا جانسىز تابيعات قۇبىلىسىن كادىمگى ءتىرى كىسىنىڭ قىلىعىمەن اۋىستىرا سۋرەتتەۋ، تروپتىڭ ءبىر ءتۇرى.
بالقىتىپ گۇلدى دەمىنە، قىزعانشاق قىس كەلدى دە،
ءسۇيدى جاز ابدەن بەرىلە. سىلتەدى سۋىق قانجارىن.
اكەتپەك ەدى ۇزاتىپ، جاس جىگىت قىرشىن ءولدى دە،
ءوزىنىڭ جىلى جەرىنە. قالدىرىپ كەتتى جان جارىن (ءا. تاجىبايەۆ)
ءۇىى. قازاق ءتىلى. ىزدەندىرۋ جۇمىستارى.
جىر جولدارىنان جالقى ەسىمدى تابۋ، ولار قاي ۇلت وكىلدەرى
تاراس - دنەپر
پۋشكين – ەدىل
گەينە – رەينە
ءابدىلدا – سىرداريا
تاراس گريگوريەۆيچ شيەۆچەنكو (1814 - 1861) ۋكراينا حالقىنىڭ كورنەكتى اقىنى، سۋرەتشى، قوعام قايراتكەرى.
ا. س. پۋشكين (1799 - 1837) ورىس حالقىنىڭ ۇلى اقىنى، ورىس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، ءوز حالقىنىڭ ادال ۇلى.
گەنريح گەينە (1797 - 1856) ۇلى نەمىس اقىنى.
- «ەل اناسى – مەنىڭ انام» دەگەن جولداردىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
- اناعا ۇقساس ۇعىمدى قالاي بىلدىرگەن.
اقىننىڭ ەلىنە، جەرىنە، سىرداريا وزەنىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ولەڭ جولدارىنان تابۋ.
ءۇىىى. ولەڭدى تالداۋ.
ءتورت تارماقتى شۋماق
You Might Also Like
-
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى ورازالينا ءاسيا كابيدەن قىزى
