- 04 جەل. 2019 00:00
- 242
اجەلەر — تالىم-تاربيەنىڭ قاينار كوزى
قازاق حالقىنىڭ بالا دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىنگى اتقاراتىن ءجون-جورالعىسىنىڭ بارلىعى — جەكە ادامنىڭ باسىنا تيەسىلى نارسە ەمەس، بۇل ۇلتتىڭ كەلەشەگىنە بايلانىستى ونەگە. بۇعان نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايدى. مۇنىڭ بارلىعى جينالىپ كەلىپ ۇلتتىق قادىر-قاسيەتتى قۇرايدى. ال ول قاسيەتتى كەيىنگى ۇرپاققا جالعايتىن — بۇگىنگى ءبىز ەمەس پە؟ الايدا ءبىز نە كورىپ ءجۇرمىز؟ نە بىلگەنىمىز بار؟ بىلمەگەنىمىزدى ۇيرەتەر كىم بار؟ الدىڭعى بۋىن ادەت-عۇرىپ، ءسالت-داستۇردى ۇستانا ما؟ كەيىنگىلەرگە قانداي ۇلگى كورسەتىپ ءجۇر؟
— ءوز باسىم، ءوزىم بىلمەيتىن نارسەگە جولامايمىن. كوزىممەن كورگەن، انانىڭ تاربيەسىمەن كەلگەن، قانىمدا بار، ادەت بولىپ قالىپتاسقان جاقسىلىقتاردى عانا ناسيحاتتاۋعا ۇمتىلامىن، — دەيدى بۇل ورايدا زەينەپ اپاي.
— ءبىز كوپ جاعدايدا جاستاردى كىنالاپ جاتامىز. ءبىزدىڭ باستى كەمشىلىگىمىز — ءوزىمىز جاستارعا ەشتەڭە كورسەتپەي تۇرىپ، ۇيرەتپەي جاتىپ، ولاردى كىنالايتىنىمىزدا. ءوزىمىز كوزىنە كورسەتىپ، قولىنا ۇستاتپاعان سوڭ، جاستارعا «ەشتەڭە بىلمەيدى» دەپ ورىنسىز وكپە ارتاتىنىمىز دا دۇرىس ەمەس. مىسالى، ءوز كەلىنىمدى بوسانعان سوڭ ەكى نەمەرەمدى دە قىرىق كۇننەن اسىرىپ كۇتتىم. ءتىپتى اينالامداعى ارالاسىپ جۇرگەندەر تاڭعالدى. ءبىرىنشى نەمەرەمدە كەلىنىم: «وي، اپا، ءوزىم جۋامىن، ءوزىم ىستەيمىن» دەپ قاتتى قىسىلىپ، ىڭعايسىزداندى. ول تۇسىنىكتى دە. كوپ جاعدايدا ەنەسىنىڭ كۇيبەڭدەپ جۇرگەنىنە شىداماي، ءبىزدىڭ كەلىندەرىمىز ۇيالادى. انارىم دا ءسويتتى العاشىندا. «قوزعالما، سەنىڭ جۇمىس ىستەيتىن كەزىڭ الدا. ءقازىر مەن ساعان قىزمەت ەتەيىن، بالام، ەسەسىنە، سەنىڭ دەنىڭ ساۋ بولادى. سەنىڭ دەنىڭ ساۋ بولسا، نەمەرەم دە امان، مەنىڭ دە كوڭىلىم شات، ءبىز دە مارقايىپ جۇرەمىز. سوندىقتان سەن مەنى دۇرىس تۇسىنگىن. «اپام جۇمىس ىستەپ، مەن قاراپ جاتىرمىن» دەگەن نارسەنى ويىڭنان شىعار. مەن ساعان كەلىن بولمايمىن ءبارىبىر، ءوز تىرلىگىڭدى ءوزىڭ ىستەيسىڭ. ءبىراق قازىرگى مىندەت — مەنىكى. ول — مەنىڭ اتا-بابامنان قالعان سالت. مەنىڭ اجەم، مەنىڭ انام ىستەگەن سالت، مەن سولاردى كورگەنمىن. سوندىقتان مەن وسىنى ىستەۋىم كەرەك»، — دەدىم كەلىنىمە. تاماعىن دايىنداپ، بەلىن بايلاپ، قاداعالاپ ءجۇردىم. جىلى جۇرۋىنە قاتتى ءمان بەردىم. قازىرگىلەرگە بۇل ءتىپتى باسقاشا كورىنۋى مۇمكىن. ءبىراق بىلە بىلگەن ادامعا، بۇل جەردە، مەن، الدىمەن نەمەرەمە قامقورلىق جاساپ تۇرمىن عوي. اناسى ارقىلى ءوز نەمەرەمنىڭ امان-ەسەن وسۋىنە ىقپال ەتىپ تۇرمىن. ويتكەنى ول — وسى اۋلەتتىڭ كوپتەن كۇتكەن، اڭساپ كۇتكەن ۇرپاعى. سودان كەيىن «قاشان كەلىن الار ەكەم»، «قاشان نەمەرەمنىڭ جايالىعىن جۋار ەكەم» دەپ ارمانداپ ءجۇردىم عوي. اللا تاعالا ارمانىما جەتكىزىپ، ماعان نەمەرە سۇيگىزىپ، مەنى — «اجە»، باكەڭدى «اتا» اتاندىرىپ وتىرعاندا مەن اتا-بابامنىڭ سالتىن ىستەمەۋىم، كەلىنىمدى كۇتپەۋىم دۇرىس ەمەس قوي. ءتىپتى وزىمە كۇنا سانار ەدىم... وكىنىشكە قاراي، كوپ ەنەلەر بىلمەستىكپەن كەلىندەرىنە وسىنداي قامقورلىق كورسەتە الماي جاتادى. بىلگەنىمىزدى ۇيرەتىپ، ەستىگەنىمىزدى ايتىپ وتىرساق، بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ ەشتەڭەدەن ۇتىلماسى انىق.