بۇرشاق
بۇلدىرىقتار توسىمەن سۇيىسەدى. تۇيىسكەنى — سۇيىسكەنى. ولاردا ادامداردىكى سياقتى ەرىن جوق قوي. ءبىراق، ولاردىڭ ايمالاسۋى ادامداردىكىنەن ارتىق. توسىنە ءتوسىن ءتۇيىستىرىپ، جۇپ-جۇمىر، جۇپ-جۇمساق مويىندارىن ايقاستىرىپ، ءبىرىن-بىرى قاسىلاعانى، ءبىرىن-بىرى قاناتىمەن قاۋسىرعانى — ءبىرىنىڭ جولىندا ءبىرى قۇربان بولىپ كەتۋگە ءازىر ەكەنىنىڭ نىشانى.
بۇلدىرىقتاردا ەرىن جوق. ادامدار عوي ەرىندەرىمەن سۇلىكشە سورىپ سۇيىسەتىن. بۇلدىرىقتار دا تۇمسىقتارىمەن سۇيكەلەسەدى. ءبىراق بۇل قىزىق ەمەس. ايمالاسقانى ادەمى. قورازى مەن مەكىشى.
قوراز بەن مەكىش ماحاببات ايىن ايمالاسۋمەن وتكىزدى. ماحاببات مەكەنى توسكەيدەگى قىزىل يزەننىڭ جىڭعىلى ەدى. بۇرىن توسكەيدىڭ ءبارى قىزىل يزەن پاتشالىعى بولاتىن. كەيىننەن وڭكيگەن ءداۋ تراكتوردىڭ تۇرەنى ءتۇستى دە، قارا بۇيرا توپىراققا اينالدى. قىزىل يزەن تەك تەرەڭ وزەكتىڭ جاعالاۋىندا عانا جال-جال بولىپ قالدى. جاعالاۋىندا عانا. قىزىل يزەن وزەكتىڭ ىشىنە جولامايدى. ءسىرا، ءتاڭىرتاۋدىڭ سەلىنەن سەسكەنەتىن بولار. كوكتەمدە سەل وزەكتى قۋالاي تاسىپ يزەن تۇرماق، تاستاي قاتتى توبىلعىنىڭ ءوزىن تامىرىمەن قوپارىپ، اعىزىپ اكەتەدى.
وسىدان كەيىن قىزىل يزەندە اقىل جوق دەپ ايتىپ كور.
ادامدار ماقتانشاق. جەر بەتىندە اقىلدى تەك ءبىز عانا دەپ ويلايدى.
ءسويتىپ ءداۋ تراكتور بۇلدىرىقتاردىڭ كەڭ ءورىسىن تارىلتتى. ەندىگى قونىسى جار باسىنداعى جاعالاۋ عانا. قىزىل يزەن سوندا عانا وسەدى. قىزىل يزەننىڭ بۇرشىگى — بۇلدىرىقتىڭ نانى. وعان ەندى تاماقتىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى قوسىلدى. جىرتىلعان قارا بۇيرا توپىراققا كۇزدىك بيداي تۇقىمى سەبىلەدى. بۇل ەندى بۇلدىرىقتاردىڭ سوعىمى دەسە دە بولادى. راس، العاشىندا بۇل بيدايدى شوقىعان بۇلدىرىقتاردىڭ باسى اينالىپ، اراق ىشكەن ادامدارداي تالتىرەكتەپ، قىسقا قاناتتارىمەن جەر سابالاپ، قۇلاپ قالىپ ءجۇردى. كەيىن-كەيىن ۇيرەنىپ كەتتى. الدە تۇقىم بيدايدى ۋمەن دارىلەۋگە ادامداردىڭ دارمەنى كەلمەي قالدى ما، كىم ءبىلسىن.
ەندى بيىل مىنا كوكتەمدە سول كۇزدىك بيداي دۇركىرەپ شىعىپ، باس تارتىپ، ماساق شىعارا باستادى. بۇلدىرىقتارعا قۇداي بەرەيىن-اق دەپ تۇر. بۇيىرتسا. بالاپاندارى جەم شوقۋعا جاراعان كەزدە اڭىزاققا جايىلىپ، قىسقا دەيىن دومالانىپ، قومدانىپ-اق قالادى.
قوراز بەن مەكىش ماحاببات ايىنىڭ جەمىسى — ون ءبىر جۇمىرتقا. ءارقايسىسىنىڭ ۇلكەندىگى كىشىگىرىم تاۋىقتىڭ جۇمىرتقاسىنا جەتەعابىل. تاۋىقتىكىنەن كىشىلەۋ. بودەنەنىكىنەن ۇلكەن. كوگىلدىر. سەكپىلى جوق. بودەنە عوي سەكپىل جۇمىرتقا تۋاتىن. سودان سوڭ كادىمگى جاۋشىمشىق. جاۋشىمشىقتىڭ جۇمىرتقاسىن جەگەن بالانىڭ بەتىن سەكپىل باسىپ كەتەدى. اسىرەسە، مۇرنىنىڭ ءۇستىن.
بۇلدىرىقتىڭ جۇمىرتقاسى تازا كوگىلدىر. تازا جۇمىرتقا تازا ماحابباتتان تۋادى. و، قوراز بەن مەكىش ءبىرىن-بىرى قالاي ايمالايدى دەسەڭشى! سول كەزدە ولاردىڭ قاۋىرسىندارى شۇعىلا شاشىپ، كەمپىرقوساقشا قۇلپىرىپ كەتەر ەدى. جايشىلىقتا سۇرشا قۇستاردىڭ قاۋىرسىندارى ماحاببات ساتىندە بىرەسە قىزعىلتىم، بىرەسە جاسىلشا تارتىپ، ەندى بىردە سارعىشتانىپ، كۇلگىن-كوكتەنىپ، اسپان تۇستەس كوگىلدىرلەنىپ، سان قۇبىلىپ، قۇدىرەتتىڭ ءوزى ارنايى كوزىن قاداپ تۇرعانداي، سول كوزدەن سان بوياۋلى نۇر توگىلگەندەي، سول نۇرعا مىنا بۇلدىرىقتار شومىلىپ جاتقانداي بولار ەدى.
ال، شوشاڭداعان جاۋشىمشىقتاردا ونداي ءلاززات جوق. قاۋىرسىندارى دا قۇلپىرمايدى. قاس قاعىم ساتكە شوشاڭ ەتىپ، ءبىرىن-بىرى ۋماجدايدى دا، قىپ-قىسقا قاۋىرسىندارىن قوبىراتا سىلكىپ-سىلكىپ الىپ، ەكەۋى ەكى جاققا ۇشا جونەلەدى. بۇلدىرىقتارشا ۇزاق ايمالاسىپ، اينالىپ-تولعانبايدى. تەبىرەنبەيدى. سوندىقتان دا سەكپىل جۇمىرتقالاردان ءومىرى تويمايتىن، سارىجيەك اۋىزدارىن ارانداي اشىپ، شيقىلدايتىن اشكوز بالاپاندار شىعادى.
ءبىراق، جاۋشىمشىقتار بۇلدىرىقتاردان اقىلدىراق. ۇيالارىن ۇيلەردىڭ بۇعاتىنا، جاپسارداعى ساڭىلاۋلارعا سالادى. جاۋىن وتپەيدى، داۋىلدان قورىقپايدى. ماحابباتى ساراڭدارعا قۇداي قۋلىقتى كوبىرەك بەرەدى.
ال، بۇلدىرىق بايعۇس اسەرشىل. ۇياسى اشىق اسپاننىڭ استىندا. جەلدىڭ وتىندە، نەشە الۋان جاۋدىڭ بەتىندە. وعان كىم ءوش ەمەس؟! جىلان دا ءوش. اسپاندا كۇنى بويى قالىقتاپ، قاناتتارىن سامارقاۋ قاعىپ قويىپ، كوزىن جەردەن المايتىن قۇستىڭ سۇمەلەگى قۇلادىن دا ءوش.
اش بولسا، بۇلدىرىقتى باس سالۋعا، جۇمىرتقاسىن جەپ قويۋعا كوك ءبورى — قاسەكەڭدە ارلانبايدى. قاسەكەڭە لايىقتىسى جاس قۇلىن نەمەسە قۇيرىعى تەگەنەدەي سەمىز قوي ەمەس پە. جوقشىلىق شىركىن نە ىستەتپەيدى. ءبورى باسىمەن كەيدە بۇلدىرىق اۋلاۋعا ءماجبۇر.
ال، قازى جەپ، قىمىز ءىشىپ، كەكىرىك اتقان ادامدارعا نە جەتپەيدى؟ ەرمەك كەرەك. قىزىق كەرەك. مىلتىعىن شوشاڭداتىپ ماشينەلەرىن، موتوسيكلدەرىن تىرىلداتىپ، ولار دا توسكەيدى كەزىپ جۇرەدى. بۇلدىرىقتار بۇل كەزدە جەرمەن-جەكسەن بولىپ بۇعىپ جاتپاسا — قيىن.
بۇلدىرىق كەزدەسپەي، ىزا بولىپ، اشۋ قىسقان ادامدار اسپانداعى قۇلادىن قۇستى اتا باستايدى. قانشا كەششە بولسا دا، قۇلادىنعا دا جان كەرەك، قاناتتارىن جىلدام قاعىپ، وق جەتپەيتىن بيىككە كوتەرىلىپ كەتەدى.
قۇلادىندى دا اتا الماعان «اڭشىلار» اراقتى ءىشىپ-ىشىپ دارىلداسىپ، گۇجىلدەسىپ، بوساعان بوتەلكەلەردى مارەگە قويىپ، پاترونعا تالاسىپ، تارس-تۇرس اتا باستايدى.
مىلتىق اتىلعان سايىن جۇمىرتقا باسىپ جاتقان بۇلدىرىق سەلك-سەلك ەتىپ، بۇعا تۇسەدى.
امالىن تاۋىپ، ادامداردان دا قۇتىلارسىڭ-اۋ... تۇلكى جامان. تۇلكى سۇم كۇندىزدى قويىپ، تۇندە دە تىنىم تاپپايدى-اۋ. قۋ قۇلقىن نە ىستەتپەيدى. ايتپەسە، توبىلعىنىڭ تۇبىنە يىرىلە جاتا قالىپ، ىستىك تۇمسىعىن باۋىرعا تىعىپ الىپ، شىرىن ۇيقىعا كەتكەن قانداي. جوق. تۇلكى تۇندە دە جورتادى. بۇل كەزدە بۇلدىرىقتىڭ كوپ جاۋلارى: ادامدار دا، جىلان دا، قۇلادىن دا ۇيقىعا كەتەدى. كوبىسى ءتۇس كورىپ جاتادى. تۇستەرىندە بۇلدىرىقتىڭ لاعىل تاستاي قىپ-قىزىل، جىپ-جىلى قانىن، جۇپ-جۇمساق، ناپ-نازىك، شىرىن ەتىن كورەدى.
سولاي. بۇل دۇنيە سولاي جاراتىلعان: شىرىن بولساڭ — جەپ قويادى. اششى بولساڭ تۇكىرىپ تاستايدى. قۇداي بۇلدىرىقتىڭ ەتىن شىرىن ەتىپ جاراتقان.
سۇم تۇلكى بۇرىن بۇل شىرىننىڭ ءدامىن العان. بۇلدىرىقتىڭ قىپ-قىزىل، جىپ-جىلى قانىنان باسى اينالىپ، ماس بولعان. كۇيگەن اعاشتىڭ كومىرىندەي، قاپ-قارا، سۇپ-سۇيرىك تۇمسىعىنا بۇلدىرىقتىڭ ۇلبىرەك مامىعى جابىسىپ، مۇرنىن قىتىقتاپ، تۇشكىرىپ-تۇشكىرىپ الاتىن.
وسى ءبىر اسقان اسىل شاق ەسىنە تۇسكەندە تۇلكى ءباتشاعاردىڭ سىلەكەيى شۇبىرىپ-اق كەتەدى.
ءبىراق قۇداي ساقتادى. بۇل تۇننەن قوراز بەن مەكىش امان شىقتى.
الاۋ شاپاقتانىپ تاڭ اتتى. مەكىشتىڭ مامىق ءتوسىنىڭ استىنداعى ون ءبىر جۇمىرتقا، ءتۇن سالقىن بولسا دا توڭازىعان جوق. جىپ-جىلى. ون ءبىردىڭ ونى جىبىرلاعانداي بولادى. مۇنى تەك مەكىش قانا سەزەدى. ون ءبىردىڭ بىرەۋى عانا مەلشيىپ جاتادى. ول ءتىپتى جىلىمايتىن دا سياقتى. ول ءتىپتى مەكىشتىڭ تورعىن دەنەسىنە سۋىق تاستاي باتا باستايدى.
تاڭ اتا مەكىش سول ون ءبىرىنشى جۇمىرتقانى تۇمسىعىمەن ابايلاپ يتەرىپ-يتەرىپ، پەيىشتىڭ قويىنىنداي جىپ-جىلى ۇيادان شىعارىپ تاستادى. ال، قوراز بولسا، الگى ساداقانى ارى-بەرى اۋدارىپ، اقىرى قاپ-قاتتى تۇمسىعىمەن دولدانا شوقىپ-شوقىپ، جارىپ تاستادى. كوگىلدىر قابىرشىقتان تارعىل تاسقا ءىرىڭ سياقتى جالقىق جىلجىپ اعا بەردى.
ءسىرا، ماحاببات قالعىپ كەتكەن كەزدە، ىقىلاسسىزدان، لاجسىزدان جاراتىلعان جۇمىرتقا بولار. الاۋلاعان، ارمان قىسقان، اساۋ ماحابباتسىز جاراتىلعان جۇمىرتقا امان قالعان ون تۇقىمنىڭ ساداقاسىنا تاتىسا بولعانى...
وڭكيگەن ءداۋ تراكتور توسكەيدى دارىلداي جاڭعىرىقتىرىپ، اڭ-قۇس، جان-جانۋاردىڭ زارەسىن العان ايداۋداعى كۇزدىك بيداي باس شىعارىپ، ءدان الىپ، ءدۇمبىل تارتىپ سارعايا باستاعان كەز. اللا جار بولسا، بيدايعا وراق تۇسپەكشى.
مەيىرىمى مول قۇداي توسكەيگە راحىمىن توگىپ، كۇن قىزىپ، اينالا توڭىرەك ادەمى اۋەزگە تولعان مەزگىل. ءبىر شوكىم بۇلتى جوق، كوكپەڭبەك اسپان استى جىرعا تولى. بوزتورعاي بىتكەن اسپان استىندا، زاۋ بيىكتە سالبىراپ تۇرىپ، بوزاڭداعى كودەدەن سوققان ۇياسىنان كوز الماي شىرىلداپ، ۇياداعى جۇمىرتقالارىن انمەنەن تەربەتەدى.
كەيبىر ادامداردان گورى بوزتورعاي داناگوي. كەيبىر كەلىنشەكتەر اياعى اۋىرلاپ جۇرسە دە، جەڭىلتەكتىگىن قويماي اراق ءىشىپ، تەمەكى تارتىپ، شوشاڭداي ما-اۋ، بيلەي مە-اۋ. باج-باج ەتىپ ءان سالعان بولا ما-اۋ. الاپەس ديۋدىڭ اقىرعانىنداي مۋزىكا تىڭداي ما-اۋ...
ەسىرگەننەن ەسسىز بالا تۋادى.
ال، بوزتورعاي جۇمىرتقاسىن ادەمى انمەن الديلەيدى. بولاشاق بالاپاندارىنا ءاندى اسپاندا تۇرىپ ۇيرەتەدى.
قوراز يزەننىڭ اراسىنان ۇستاپ العان جاپ-جاسىل سەمىز شەگىرتكەنى مەكىشتىڭ اۋزىنا سالا بەرىپ، موينىنا ۇيكەلىپ، اينالىپ-تولعانعاندا، جۇمىرتقالار جىبىر-جىبىر ەتىپ، بۇرىنعىدان گورى دارمەندىرەك قوزعالىپ قويدى. اكە مەيىرىمى انا ارقىلى جۇمىرتقالارعا دا اسەر ەتكەندەي.
قۇداي قالاسا، جۇمىرتقا ساۋىتىن جارىپ، بالاپان جارىق دۇنيەگە شىقپاقشى. اللا جار بولىپ، از عانا ۋاقىت بەيبىت كۇن بەرسە... سوندىقتان دا مەكىشكە سەمىز شەگىرتكە كوپ كەرەك. بالاپان باسىپ شىعارعان سوڭ مەكىش ءوز قالجاسىن ءوزى تاۋىپ جەيدى.
مەكىش سول ءساتتى ارمانداپ جاتادى. ءساتىن سالسا، يزەننىڭ ءدانى دە پىسەتىن كەز تاياۋ. پەرۋزا تاستاي جاۋدىرەپ شاشىراتقى گۇل شەشەك اتتى. كيىكوتى مەن كوكەمارالدىڭ گۇلدەۋىنەن پەيىشتىڭ ءيىسى اڭقيدى. جابايى جوڭىشقانىڭ جۇپارى جەر بەتىندەگى ساسىقتى الاستاپ جاتقانداي. بال اراسىنىڭ مەرەكە ايى تۋعان شاق.
بۇلدىرىقپەن كورشى قونعان سارىالا قاز كورىنبەي قالدى. مەيىرىمسىز وقتان امان بولسا، بالاپان باسىپ جاتقان شىعار. دۋاداقتار، ءسىرا، كەرەگەتاس ويپانىنا كەتكەن بولار. ولار دا بالاپان قامىمەن اۋرە عوي. بۇلدىرىقتان گورى دۋاداققا قيىنىراق. كوزگە تەز شالىنادى.
ءتاڭىرتاۋدىڭ نايزاكوك شىڭىنىڭ ۇشىنا ءىلىنىپ قالعان تاۋدىڭ جىرتىق-جىرتىق الا تۋىنداي بولىپ، كەپيەتى كەلىسپەگەن ءبىر تۇكىس بۇلت كورىندى. وسى بۇلتتان العاش سەكەم العان بوزتورعاي بولاتىن. ويتكەنى ول بيىكتە-بيىكتە ەدى عوي. بوزتورعاي جىرى جىم بولدى. بيىكتە جۇرگەن جالقاۋ قۇلادىن دا ءبىر جاققا بەزىپ كەتتى. يزەن اراسىنداعى كوك قاسقا سەمىز شەگىرتكە دە شىرىلداعانىن قويا قويدى. جىلتىڭداپ ودان-بۇدان مال تاۋىپ جۇرگەن سۇر تىشقاندار ىندەرىنە كىرىپ كەتىپ، لەزدە جوق بولدى. وزىنەن ۇلكەن بالىقكوزدى جايىمەن سۇيرەتىپ كەلە جاتقان قۇمىرسقا كەنەت يلەۋىنە قاراي جانتالاسا اسىقتى. ەرسىلى-قارسىلى شۇبىرعان اقىلدى قۇمىرسقالار، ەندى ءبارى يلەۋگە قاراي جوڭكىلدى.
توقىمداي عانا تۇكىس بۇلت نايزاكوكتى لەزدە كورسەتپەي جىبەردى. باتىس الەمىن اپ-ساتتە جاۋلاپ الدى.
بۇلدىرىقتىڭ دا قۇمىرسقا عۇرلى ميى بار. كۇنى بويى جەم تاسۋمەن اۋرە بولعان قوراز اياۋلى مەكىشىنىڭ جانىنا كەلىپ جاتا قالدى. ءتىپتى قىپ-قىسقا قاناتىمەن مەكىشتىڭ جۇپ-جۇمىر جونىن جاپپاقشى دا بولدى.
قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي بۇلدىرىقتىڭ قاناتىن نەگە وسىنشاما قىسقا جاراتتى ەكەن. نەسىنە ايادى ەكەن. سوناۋ ءتاڭىرتاۋدىڭ توسىندە ۇشقان تاستۇلەك قىراننىڭ قاناتىن بەرمەي-اق قويسىن. قالباڭ-قالباڭ ەتكەن قۇلادىن قۇستىڭ قاۋىرسىنىن بەرسە دە جەتىپ جاتىر ەدى عوي. و، قۇداي، سونشاما ءپارۋانا، سونشاما تازا، سونشاما قاناعاتشىل، ماحابباتقا مەيلىنشە ادال بۇلدىرىقتان ءبىر قارىس ارتىق قاۋىرسىندى نەسىنە ايادىڭ؟! ەشكىمگە، ەش نارسەگە ءزابىرى جوق، زيانى جوق ماقۇلىقتى نەگە مۇنشا كەمتار ەتتىڭ؟! قاناعاتسىزدان قاناعاتشىلدى ايىرساڭ قايتەدى. ءجۇر عوي اناۋ تومەندە جاتقان اۋىلدا نەشە الۋان ايقايلاعان تاۋىق قورازدارى. تاۋىقتار — تارىنىڭ ق ۇلى. اسىراندى، باسىبايلى، تاۋەلدى بەيشارالار. ال، قورازدارى، كەردەڭ ءارى قوماعاي. ءبىر قوراز ءبىر ءۇيىر مەكىشتەردىڭ جالعىز بايى. تويىمسىز. ءوز ءۇيىرى ازداي كورشى ءۇيىردىڭ مەكىشتەرىنە دە قىزىعىپ، كوزى قىليلانىپ، قۇلقىن قاعىپ، قاعىنىپ تۇرادى.
ءبىر كەم دۇنيە. بۇلدىرىقتىڭ ءبىر كەمدىگى — قاناتىنىڭ ءبىر-اق تۇتامدىعى. وسىنى ايتىپ بۇلدىرىق تاڭىرگە ءمىناجات ەتسە، كوك اسپان وعان:
— ءتايت، ءتاسىرسىز! سەن تۇرماق ادامدا دا قانات جوق. قايتا سەندە ءبىر تۇتام بولسا دا تامتىق بار. ءتاۋبا قىل! — دەپ جەكىپ تاستايدى.
كەنەت ءتاڭىرتاۋ قۇلاعانداي، اسپان قارش ەتىپ، قاق جارىلىپ، نايزاعاي وت جىلانداي يرەلەڭدەپ، كۇن كۇركىرەپ ازىناپ قويا بەرگەندە، بۇلدىرىقتىڭ استىنداعى قارا جەر ءدىر-دىر ەتە قالدى. جۇمىرتقالار شوشىنىپ، شورشىپ كەتتى دە بىرىنەن سوڭ ءبىرى جارىلىپ، مەكىشتىڭ باۋىرى شيق-شيق ەتكەن بالاپانعا تولىپ شىعا كەلدى. بۇرىن بالاپاندار جارىققا بىر-بىرلەپ شىعار ەدى، مىناۋسى سۇمدىق بولدى. ون بالاپان بىردەن شىققاندا مەكىش بايعۇس قايسىسىنىڭ شاراناسىن تازارتارىن بىلمەي قاتتى ساستى. مۇنداي ىسكە يكەمى جوق قوراز قورباڭداپ، مەكىشتى شىر اينالا بەردى. شەلەكتەپ قۇيعان نوسەردەن قورعايمىن دەپ كەلتە قاناتىن بارىنشا جايىپ قوبىراتتى.
شەلەكتەپ قۇيعان جاڭبىر مىنا جاعدايدا جامانات بولسا دا اينالايىن ەكەن. ارتىنشا بۇلدىرىقتىڭ ءوزىنىڭ جۇمىرتقاسىنداي بۇرشاق ۇرعاندا قوراز سورلى قىسقا قاناتىمەن مەكىشتىڭ باسىن قىمتاپ-اق باقتى. ءبىراق كەلەسى ساتتە الگى جۇمىرتقاداي مۇز بۇرشاق ءوزىنىڭ باسىنا ءتيىپ، تارس ەتە تۇسكەندە قوراز ەكى-ۇش اۋناپ ءتۇسىپ، قىلجيدى دا قالدى. قىسقا قانات پەن باۋىر مامىعى تىپ-تىعىز-اق ەدى، ءبىراق بارماقتاي باستى قۇداي تىقىر جاراتقانىن قاراساڭشى.
مەكىش مىسكىن جۇمىرتقادان جاڭا شىققان بالاپاندارىن باۋىر مامىعىنا باسىپ-اق باقتى. بۇرشاق تيمەسىن دەپ باسىن تۇقشيتىپ، قاناتىنىڭ استىنا تىعىپ جىبەردى. باسىندى ساقتا، مىسكىن، باسىڭدى ساقتا.
باسىن ساقتاي الماعان قوراز ەكى-اق ادىم جەردە قىلجيىپ قالدى. قايتالاي تيگەن بۇرشاقتان قورازدىڭ ميى شاشىلىپ كەتتى. ونى كورۋگە مەكىشتىڭ شاماسى كەلگەن جوق. ءالى جالقىعى كەپپەگەن بالاپانداردى قالاي امان الىپ قالامىن دەپ جانتالاستى.
قوراز بەن مەكىش ءبىر-بىرىنسىز ءتىرى جۇرە المايتىنداي. ەندى مەكىش سول شىعارعا عانا جانى بولەك قورازدىڭ جانسىز جاتقانىن كورە دە المادى. ءجونسىز، جوسىقسىز سۇراپىلدىڭ قۇربانى بولعان جان-جولداسىن بۇلدىرىقشا جوقتاي دا المادى.
بۇرشاق دەگەن كادىمگى ادام جەيتىن بۇرشاقتىڭ كولەمىندەي عانا بولۋشى ەدى. ال، مىناۋ... بۇرشاقتان گورى اسپان اتقىلاعان سناريادتاي ءبىر سويقان بولدى.
وسى كەزدە بوز-بوران بۇرشاقتىڭ اراسىنان «ۋازيك» ماشيناسى كورىندى. بۇل ماشينانى بۇلدىرىق بۇرىننان بىلەتىن. داۋىسىنان تانىدى. بۇرىن ودان سەسكەنىپ، بۇعىپ جاتاتىن. ەندى سول ماشينە ءوزىن، بالاپاندارىن قۇتقارارداي، جانىما جاقىنداپ كەلسە ەكەن، ءبىزدى قۇتقارسا ەكەن دەپ تىلەدى. تاسىرلاي تيگەن بۇرشاقتان «ۋازيكتىڭ» ماڭداي شىنىسى شىتىناي-شىتىناي تەسىلۋگە اينالىپتى.
بۇلدىرىقتىڭ تىلەگى بولمادى. ماشينانىڭ ىشىندەگى ادام سىرتقا شىقپادى. جايقالىپ تۇرعان كۇزدىك بيدايدىڭ بۋاز ماساقتارى پىشاقپەن كەسكەندەي قىرقىلىپ قالعانىن كورگەندە شاعىن شارۋاشىلىق باستىعىنىڭ كوزىنەن جاس سەلدەي اقتى.
— ا، قۇداي، نە جازدىق ساعان؟ — دەدى ماشينە ىشىندە وتىرىپ. — ارقا ەتىمىز ارشا، بورباي ەتىمىز بورشا بولىپ، مۇرنىمىزدان قان كەتىپ ءجۇرىپ، قارىزعا باتىپ ەككەن ەگىنىمىز ەدى، ەندى نە بولدىق؟ — دەدى وكسىپ-وكسىپ.
— بەتىنە قاراپ وتىرعان بار بايلىعىمىز وسى ەدى، ەندى قارا قازانعا قارا سۋ قۇيىپ، تاس قايناتامىز با، نەعىلامىز، ۋا، قۇداي؟! — دەپ اسپانعا قاراپ اش قاسقىرشا ۇلىدى.
بۇرشاق لەزدە پىشاق كەسكەندەي ساپ بولدى. الگىدە الەم-تاپىرىق تارتقان قارا بۇلت جانى شىعا تولعاتىپ، جۇمىرتقاداي سانسىز بۇرشاق تۋعان سوڭ، ەندى اق ماقتاداي ۇلبىرەپ بارىپ، قالجالاپ جاتقانداي، ءتاڭىرتاۋدىڭ باسىنا ارقاسىن سۇيەدى.
قارا جولدىڭ بويىنداعى زيرات جاقتان اق بۋ شۋدالانا كوتەرىلىپ، ادامشا ءتىل قاتتى:
— ە، بەيشارا ۇرپاق! قۇدايدى جازعىرما. الدىمەن وزىڭە قارا. ادامدارىڭا قارا، — دەدى تاۋ جاڭعىرىقتىرا كۇڭىرەنىپ. — قۇدايدى قينالعاندا عانا ەسىڭە الاسىڭ. جايشىلىقتا جالىنبايسىڭ. الىستاعى قۇداي تۇرماق، كۇندە تۇبىنەن ءوزىڭ ءوتىپ جۇرگەن مىنا زيراتتىڭ تۇسىنا ءسال توقتاپ دۇعا دا قىلمايسىڭ. ادامدارىڭ ازعىن. اراقتان باسقا استى تاماق دەپ بىلمەيدى. قارتتارىڭ ساقالدارىنا ءسۇرىنىپ ءجۇرىپ، سايتاننىڭ سىدىگى سىڭگەن سۋسىندى اتاسىنىڭ اسىنداي سىمىرەدى. جاستارىڭ بولسا ءبىرىنىڭ مالىن ءبىرى ۇرلاپ، قاسقىرعا اينالدى. سوندا قۇدايدى نە بەتىڭمەن جازعىراسىڭ؟! — دەدى.
شاعىن شارۋاشىلىق باستىعى ماشينانىڭ ىشىندە ماڭگىرىپ وتىرعاندا كۇنشىعىستان اراي قاقپا اشىلىپ، سان قۇلپىرىپ، ءتاڭىرتاۋ مەن ارايتاۋدىڭ اراسىندا شۇعىلا كوپىر تۇرا قالدى. قوراز بەن مەكىش ءلاززات تەڭىزىنە شومىلعاندا قاۋىرسىندارى وسىلايشا شۇعىلا شاشار ەدى... ەندى سول بۇلدىرىق قوراز بەن مەكىشتىڭ جانى اسپاندا جاي تاۋىپ، كەمپىرقوساق-شۇعىلاعا اينالىپ كەتكەن ەكەن.
سوندا دا بوزتورعاي قايتادان شىرىلدامادى. تەك تىنىمسىز قۇمىرسقا عانا يلەۋىنەن شىعىپ ەدى، جەر بەتىندە سىرەسىپ جاتقان بۇرشاق مۇزدان ءوز سوقپاعىن تابا الماي، ارى-بەرى تۇرتىنەكتەپ، اڭ-تاڭ بولىپ، تۇرىپ قالدى. جىلتىڭ كوز تىشقاندار اينالا جارىلعان بوزتورعاي جۇمىرتقالارىنىڭ ءيسىن سەزىپ، ءبىر جاعىنان كودەدە سىرەسىپ جاتقان كوك مۇزدان سەسكەنىپ، ءىن اۋزىندا شوشاڭداپ تىپىرلاي بەردى. سۇم تىشقاننىڭ قۇدايى بەردى. توسكەي تۇگەل جارىلعان جۇمىرتقاعا مالشىنىپ قالدى.
قارا جولدان بۇرىلىپ، قيراعان ەگىس دالاسىنا قاراي ەكى «دجيپ» جىلجىپ كەلەدى. شاعىن شارۋاشىلىق باستىعى سولاردى كورىپ، كوزى بىلاۋداي بولىپ، الدارىنان شىقتى.
كەلگەندەر گۋبەرناتور مەن وياز جانە ولاردىڭ نوكەرلەرى ەكەن. گۋبەرناتوردىڭ ەكى قولى شالبارىنىڭ قوس قالتاسىنا تەرەڭ سۇعىنىپ كەتىپتى. ءسىرا، الدەنەسى سالبىراپ ءتۇسىپ بارا جاتقانداي، قولدارىن قالتالاردان شىعارمادى. شاعىن شارۋا باستىعى قوس قولىن الا جۇگىرگەندە دە الدەقانداي اسىلىنان ايىرىلىپ قالاتىنداي قولدارى بوسامادى.
بۇرشاق ۇرىپ قيراتقان قالىڭ بيدايعا قاراپ تۇرىپ، گۋبەرناتور:
— نادو جە، — دەدى.
وياز:
— اپات ايتىپ كەلمەيدى دەگەن وسى، — دەدى.
نوكەرلەر قىرقىلىپ تۇسكەن ماساقتاردى تەرىپ الىپ، ءدۇمبىل ءداندى اۋىزدارىنا سالىپ، باستارىن شايقاپ-شايقاپ قويادى.
گۋبەرناتور ءبىر قولىن شالبارىنىڭ قالتاسىنان ارەڭ شىعارىپ، ماساقتىڭ بىرەۋىن سالماقتاپ كورىپ، ويازعا:
— نۋ، چتو ج، بوسقا كەتپەس ءۇشىن بۇل جەرگە تاۋىقتاردى اكەلىپ باعۋ كەرەك، — دەدى.
وياز كۇلەيىن دەپ كۇلە المادى. شاعىن شارۋا باستىعى بەت-اۋزى تۇتىگىپ، كوزى شاتىناپ:
— بۇكىل وبلىستان جيناماسا، ءبىر اۋىلدىڭ تاۋىعى تاۋىسا المايدى، — دەدى.
گۋبەرناتور وعان سىزدانا قاراپ:
— قانداي كومەك كەرەك؟ — دەدى.
— بەنزين كەرەك، سولياركا كەرەك، كرەديت كەرەك.
— Eگic سەزونى ءوتىپ كەتتى عوي، ول نەگە كەرەك؟
— كۇزدىك سالۋ ءۇشىن كەرەك، پار مەن سۇدىگەر ءۇشىن...
— چتو تاكوە كۇزدىك؟
وياز گۋبەرناتوردىڭ جەڭىنەن تارتىپ قالىپ، قۇلاعىنا بىردەڭە دەپ سىبىرلادى.
گۋبەرناتور:
— ا، ۆوت ونو چتو، — دەدى. — ال، سۇدىگەر دەگەن نە بالە؟
— زياب...
گۋبەرناتور وزەك جاققا قاراي بەتتەي بارىپ، يزەننىڭ اراسىنا كىرىپ كەتتى. قوس قولىن دا قالتاسىنان شىعارىپ، الگى ءبىر اسىلى ورنىندا ما، جوق پا دەگەندەي، شالبارىنىڭ قۇلپىن اشىپ جىبەرىپ، ءسال تۇردى دا، الگىسىن سىلكىپ-سىلكىپ، قايتادان شالبارىنا سالىپ قويدى. سونىسى ءتۇسىپ قالماسىن دەپ قولىن تاعى دا قالتاسىنا سۇعىپ الدى. بۇرىلا بەرىپ، تومپەشىكتەۋ بوپ جاتقان مۇزدى ادەمى ءتۋفليىنىڭ تۇمسىعىمەن ءتۇرتىپ جىبەرىپ ەدى، استىنان قيمىلسىز جاتقان بۇلدىرىق كورىندى.
— ەي، مىناۋ نە؟ ريابچيك چتو لي؟ — دەپ نوكەرلەرىنە ايقايلادى.
ءبارى دە ەلپەڭدەپ جەتىپ كەلدى. نوكەرلەردىڭ ءبىرى بۇلدىرىقتى كەلتە قاناتىنان ۇستاپ كوتەرىپ الىپ ەدى، استىنان جىبىر-جىبىر ەتىپ، شالا-جانسار بالاپاندار قيمىلدادى.
گۋبەرناتور:
— جال، جال، — دەدى، مىنا ريابچيك يلي كۋروپاتكا ءتىرى بولعاندا اتىپ الار ەدىك. جانىنداعى ويازعا قاراپ: — ا، موجەت تىرىلەرى بار شىعار، ا؟
نوكەرلەرىنە:
— داۆاي، باگاجنيكتەگى مىلتىقتى اكەل! — دەدى.
شاعىن شارۋا باستىعى:
— بۇتكىل توسكەيدە ءتىرى بۇلدىرىق قالعان جوق. كورمەيسىز بە ءبارى بالاپان باسىپ جاتقاندا قىرىلىپ قالدى عوي، — دەدى قاباعىن قارس جاۋىپ.
— نۋ، چتو ج، — دەدى گۋبەرناتور. — وندا بۋتىلكالاردى اتامىز. نوكەرلەرىنە قاراپ، — تاشيتە، — دەپ يەك قاقتى.
گۋبەرناتوردىڭ ءتىلىن يەك قاعىسىنان تۇسىنەتىن اڭشى تازىداي سۋماڭداعان نوكەرلەر اراق اۋزىنان كەيدە تامشىلاپ، كەيدە لاقىلداپ اعاتىن تىرنا مويىن بوتەلكەلەردى لەزدە جەتكىزدى.
— زا ۋپوكوي دۋشي، كاك ەە، بۋلدۋرۋك، چتو لي، — دەدى گۋبەرناتور.
شاعىن شارۋا باستىعى تەرىس قاراپ كەتىپ ەدى، گۋبەرناتور:
— سەن نە، سەنەن باسقا نە پەرەجيۆايۋت، چتو لي، ال! — دەپ اقىردى. اناۋ دا قىرسىق ەكەن، ىشپەي قويدى. جاڭا عانا زيرات جاقتان اق بۋدىڭ ايقايلاپ ايتقانى ءالى قۇلاعىنان كەتپەگەن بايعۇس: «قۇدايدىڭ شىن قاھارىنا ەندى ىلىنەتىن بولدىق-اۋ»، — دەپ ىشىنە نايزاعاي وتى ءتۇسىپ كەتىپ ەدى.
نوكەرلەر بوساعان بوتەلكەلەردى وزەك جيەگىندە تەڭكيىپ-تەڭكيىپ جاتقان تاستاردىڭ ۇستىنە اپارىپ قاز-قاتار ءتىزىپ قويدى.
— بىتىرالى مىلتىقپەن اتۋعا زاپرەششايۋ، — دەدى گۋبەرناتور. — جالعىز وقپەن الىستان اتامىز. ۆو ۆسەم نۋجنا چەستنوست ي سپراۆەدليۆوست.
الىستان اتقانداردىڭ وعى بوتەلكەگە تيمەي كەتىپ جاتتى. نە تاسقا تيەدى، نە ۇستىنەن اسىپ كەتەدى. تاستاردان وت شىعادى. شىرت ەتە قالادى. تاستىڭ دا شىبىن جانى بار ما كىم بىلەدى.
اقىرى گۋبەرناتور ءبىر بوتەلكەنىڭ بىت-شىتىن شىعاردى. ونىكى ءدۇربىلى اۋىر ۆينچەستەر ەدى. تاۋ باسىنداعى ارقاردى اتۋعا ارنالعان مىلتىق.
گۋبەرناتوردىڭ قۇرمەتىنە شاعىن شارۋا باستىعىنان باسقانىڭ ءبارى ۇلارداي شۋىلداپ توست كوتەردى.
گۋبەرناتور ايتتى:
— تاك، نە ينتەرەسنو، — دەدى. — ودان دا انا جاتقان بالاپانداردى تاسقا اپارىپ ءتىزىپ قويىڭدار. ءبارىبىر مال بولمايدى. چتو نيبۋد جيۆوە نادو.
گۋبەرناتور ايتتى — ورىندالدى.
گۋبەرناتوردىڭ ءدۇربىلى مىلتىعىنان ءبىرىنشى وق اتىلعاندا اسپاندا نايزاعاي جارق ەتە قالدى. بۇلار شۋىلداسىپ ءجۇرىپ بايقاماعان ەكەن. اسپان قاتتى تۇكسيىپ، تۇنەرىپ كەتكەن ەكەن. كەنەت تاسىرلاتا بۇرشاق جاۋىپ كەپ بەرسىن. و، عاجاپ! ۇلكەندىگى جۇمىرتقاداي بۇرشاقتىڭ ءتۇسى قىپ-قىزىل ەكەن. جەرگە تۇسكەندەرى الگىدە عانا قىزعان كۇننىڭ جىلۋىنان تەز ەرىپ، قانجىلىم قىزعىلتىم سۋ جىلجىپ اعا باستادى.
شوشىپ كەتكەن گۋبەرناتور كومانداسى «دجيپتەرىنە» تەز-تەز ءمىنىپ، قارا جولعا قاراي قاشا جونەلدى.
جىرتىق-جىرتىق اينەگىن قىپ-قىزىل قان جۋعان ماشينانىڭ يەسى الگىلەردىڭ ارتىنان قاراپ، سىلەيدى دە قالدى.
بالكىم، زۇلمات كەزەڭ كۋاسىندەي، تاسىراڭ عاسىر ەسكەرتكىشى رەتىندە تاسقا اينالىپ كەتەتىن شىعار... مىڭ جىلدان كەيىن ارحەولوگتار: «بۇل قاي داۋىردەن قالعان؟» — دەپ ميلارى اشيتىن شىعار...
ارحەولوگتار كەيدە مىڭ جىل ارى، مىڭ جىل بەرى شاتاسا بەرەدى. سوندا ديپلوم ساتىپ العان ءبىر اكادەميك: «بۇل بالبال تاس ييسۋس حريستوس تۋىلعانعا دەيىن قويىلعان»، — دەپ سوعۋى دا مۇمكىن.
You Might Also Like
