جاقسىلىق پەن جاماندىق
جاقسىلىق پەن جاماندىق
بۇرىنعى وتكەن زاماندا جاقسىلىق، جاماندىق اتتى ەكى ادام بولىپتى. ءبىر كۇنى جاماندىق جاياۋ ءجۇرىپ كەلە جاتسا، ارتىنان ءبىر اتتى كىسى جەتىپتى. ەكەۋى ءجون سۇراسىپ، قايدا بارا جاتقانىن ءبىلىسىپتى. ول كەلگەن جاقسىلىق ەكەن. سوندا جاماندىق تۇرىپ: - جاقسىلىق، سەن مەنى ارتىڭا مىنگەستىرە كەتشى، - دەپتى. جاقسىلىق: - ولاي بولسا، سەن ءقازىر مىنا اتقا ءمىن دە، ءبىراز جەر ءجۇرىپ بارىپ ءتۇسىپ، اتىڭدى بايلا دا ءوزىڭ جاياۋ كەتە بەر. سوسىن مەن جەتىپ، اتپەن ءبىراز جەرگە ءجۇرىپ، ساعان تاعى بايلاپ كەتەرمىن. ءسويتىپ، باراتىن جەرىمىزگە كەزەك ءمىنىپ جەتەيىك. ەكەۋمىز مىنگەسسەك اتقا قيىن سوعار، - دەپتى. سونان سوڭ جاماندىق اتقا ءمىنىپ الىپ، سول كەتكەننەن جاقسىلىقتى ەسىنە الماستان، كەتە بەرىپتى. جاقسىلىق شارشاپ، ارىپ - اشىپ، كەشكە جاقىن ءبىر كۇركەگە كەلەدى. ىشىنە كىرسە، جان جوق. ءبىراق ورتادا ءبىر ۇلكەن قازان اسۋلى تۇر ەكەن. «ايدالادا قايناپ تۇرعان نە قىلعان تاماق؟ ءدام تاتايىن» - دەپ، ءبىر ساۋساعىنىڭ ۇشىن باتىرىپ، ءدام تاتادى دا، كۇركە توبەسىنە شىعىپ جاتادى. ءبىر ۋاقىتتا قاسقىر، تۇلكى، ارىستان ۇشەۋى كەلىپ، كۇركەگە كىرىپتى. تۇلكى تاماقتى كورە سالا: - ويباي، مىنا تاماقتان بىرەۋ جەپتى! – دەپ، بايبالام سالادى. قاسقىر مەن ارىستان ەكەۋى: - كىم جەۋشى ەدى؟ ادام كەلەتىن جەر مە، بۇل جەر؟ – دەپ، كەيىگەن سوڭ تۇلكى ءسوزدى دوعارىپ، ۇشەۋى وتىرىپ تاماق ءىشىپ، اڭگىمەگە كىرىسەدى. ارىستان، قاسقىر، تۇلكى ۇشەۋى كورگەن - بىلگەندەرىن ايتىسادى. ارىستان مەن قاسقىر تۇلكىگە: - تۇلكى، سەن نە كوردىڭ، نە ەستىپ، نە ءبىلدىڭ؟ – دەيدى. سوندا تۇلكى تۇرىپ: - مەن ءبىر جەردەن التىن كوردىم. پالەن دەگەن بايدىڭ قىستاۋىنىڭ قاسىنداعى جامان قىستاۋدىڭ ورتاسىندا، ءبىر سۇيەم جەردىڭ استىندا جاتقان ءبىر قۇمىرا التىندى كۇندە قاراۋىلداپ، قاراپ كەلەمىن، - دەيدى. سوندا قاسقىر تۇرىپ: - مەن كۇندە پالەن دەگەن بايدىڭ قويىنىڭ اراسىندا ۇلكەن الا توقتىنى قاراۋىلداپ كەلەمىن. سەبەبى، ول بايدىڭ اۋىرىپ جاتقان بويجەتكەن قىزى بار، قانداي ەم قىلسا دا جازىلمايدى جانە ونىڭ ەمىن ەشكىم بىلمەيدى. الا توقتىنى سويىپ، وكپەسىن جەگىزسە، جازىلادى. تاعى دا ول باي جار سالعان: «كىمدە - كىم وسى قىزىمدى ەمدەپ جازسا، سوعان وسى قىزىمدى بەرەمىن»، - دەپ. ءبىراق ونىڭ ەمىن ءالى ەشكىم تاۋىپ ايتقان جوق، تاۋىپ ايتا المايدى دا، - دەيدى. كەزەك كەلگەن سوڭ ارىستان تۇرىپ: - مەن دە تۇندە بارىپ، تۇگەن بايدىڭ جىلقىسىنىڭ بىرەۋىن جەپ كەلىپ ءجۇرمىن.
ول باي مەنى ەش ۋاقىتتا ۇستاي المايدى جانە ەشبىر جىلقىسى قۋىپ جەتە المايدى. جەتەتىن ءبىر - اق تايى بار. سول تايدان باسقاسىنان مەن قۇتىلىپ كەتەمىن. جانە ول بايدىڭ جار سالعانى بار: «كىمدە - كىم مەنىڭ جىلقىمدى جەپ جۇرگەن ارىستاندى ۇستاپ بەرسە، سوعان ءبىر ءۇيىر جىلقىمدى بەرەمىن»، - دەپ.
ولار اڭگىمەلەرىن اياقتاپ، ۇيىقتاپ قالادى دا، ازاننان تۇرىپ، بەت - بەتىنە كەتەدى. جاقسىلىق ولاردىڭ بارلىق اڭگىمەلەرىن ەستىپ الىپ، ادام ەمدەۋشى بوپ، بايدىكىنە كەلەدى. باي ونىڭ تۇرىنە قاراپ: «وسى ەمشى شىعار»، - دەپ ويلاپ: - جوعارى شىق! – دەيدى. جاقسىلىق وتىرعان سوڭ، باي: - قىزىما بال اشىپ بەر! – دەيدى. جاقسىلىق: «ماقۇل»، - دەيدى دە، قىزدى قاراپ: - بالانى ەمدەتپەي، بوسقا قيناپسىڭدار عوي! اكەل اناۋ ۇلكەن الا توقتىنى. مۇنىڭ اۋرۋى سونىڭ وكپەسىندە، - دەيدى. باي دەرەۋ قويشىلاردى جىبەرىپ، توقتىنى الدىرتادى. جاقسىلىق قىزعا توقتىنىڭ وكپەسىن جەگىزىپ، ەمدەيدى. جازىلعان سوڭ، قىزدى ءوزى الادى. بۇدان كەيىن جاقسىلىق جامان قىستاۋعا كەلەدى. قورانىڭ ورتاسىن ءبىر سۇيەمدەي قازسا، ءبىر قۇمىرا التىن شىعادى. ونى الىپ، ارىستاننىڭ ايتقان جەرىنە بارادى. بارسا، باي ءبىر ارىستاندى ۇستاي الماي ءجۇر ەكەن. مۇنى بىلگەن سوڭ جاقسىلىق بايعا: - مەن سول ارىستاندى ۇستاپ بەرسەم، سەن ماعان نە بەرەسىڭ؟ – دەيدى. باي: - ەگەر ۇستاپ بەرسەڭ، ساعان ءبىر ءۇيىر جىلقى بەرەمىن، - دەيدى. جاقسىلىق: «جارار»، - دەپ، توعايداعى جىلقىلاردىڭ ىشىنەن الا تايدى ۇستاپ الىپ، ارىستاندى كۇتىپ تۇرادى. ارىستان كەلىپ، جىلقىنى الىپ قاشا بەرگەندە، جاقسىلىق الگى الا تايىمەن قۋىپ جەتىپ، ارىستاندى ۇرىپ جىعىپ، بايدىڭ ءبىر ءۇيىر جىلقىسىن الىپ، كەلگەن جولىنا تۇسەدى. نەشە اي، نەشە جىلدار وتكەندە ءبىر كۇنى بۇعان جاماندىق كەلىپتى. جاقسىلىق جاماندىققا قاراسا، ءۇستى - باسىندا تۇك جوق، قايىرشى، دۋانا سەكىلدى ەكەن. ول جاقسىلىقتى كورىپ: - جاقسىلىقجان! مەن ساعان جاماندىق قىلامىن دەپ، مىناداي كۇيگە ۇشىرادىم. ەندى سەن مەنى ادام قىل. سەن بۇل مال - مۇلىكتەردى قاي جاقتان تاپتىڭ؟ – دەيدى.
سوندا جاقسىلىق: - نە دە بولسا، ادامزاتسىڭ عوي! سەن جاماندىق ىستەگەنمەن، مەن ساعان جاقسىلىق ىستەيىن، - دەپ، ءوزىنىڭ باستان كەشكەن وقيعاسىن ايتىپتى. سونان سوڭ تۇرىپ: پالەن توبەدە ءبىر ءۇي بار. سەن ءقازىر سوعان جەت. ونىڭ ىشىندە اسۋلى ءبىر قازان ەت بار. ءبىراق ونىڭ ىشىندەگى ەتتەن تەك ءبىر ساۋساعىڭدى باتىرىپ، ءدامىن كور دە ءۇيدىڭ توبەسىنە شىعىپ جات. سوندا تۇلكى، قاسقىر، ارىستان كەلەدى. سەن ولاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداي بەر. ولار كەتكەننەن كەيىن ەستىگەن سوزدەرىڭدى ىستەسەڭ، سەن وسىنداي بولاسىڭ، - دەيدى. جاماندىق: «جارايدى»، - دەيدى دە، باياعى كۇركەگە بارىپ كىرەدى. جاقسىلىق ايتقانداي، قازان تولى ەت اسۋلى تۇر ەكەن، قىزىعىپ كەتىپ، شىداي الماي: «مىنا ءبىر جىلىگىن جەيىنشى» دەپ، ەتتەن جەپ، سورپاسىنان دا بەس - التى رەت ۇرتتاپ الىپتى. ءسويتىپتى دە، ءۇيدىڭ توبەسىنە شىعىپ جاتىپتى. ءبىر ۋاقىتتا، تۇلكى، قاسقىر، ارىستان ۇشەۋى كۇركەگە كىرەدى. تۇلكى تاماقتى كورە سالا: - ويباي، مىنا ەتتىڭ توقپان جىلىگى جوق، ومىرتقاسى جوق، سورپاسى جوق، بىرەۋ جەپتى! – دەيدى. وعان ارىستان مەن قاسقىر: - كىم جەۋشى ەدى، بۇل جەرگە ادام كەلۋشى مە ەدى؟ – دەپ، كونبەيدى. - جوق! ءبىر بالە بار! مەن ءتۇس كورەيىنشى، - دەپ، تۇلكى جاتا قالىپتى دا، ازدان سوڭ قايتا تۇرىپ: وسى كۇركە ۇستىنە شىعايىقتى، سوندا ءبىر پالە بار سەكىلدى، - دەپتى. بۇل ءسوزىن قاسقىر مەن ارىستان دا ماقۇل كورىپ، تۇلكى توبەگە شىقسا، جاماندىق جاتىر ەكەن. ۇشەۋى جاماندىقتى باس سالىپ جەپ قويىپتى. ءسويتىپ، جاقسىلىق جاقسىلىعىنان ءومىر ءسۇرىپ، مۇرات - ماقساتىنا جەتىپتى. جاماندىق جاماندىعىنان يت - قۇسقا جەم بولىپتى.
بۇرىنعى وتكەن زاماندا جاقسىلىق، جاماندىق اتتى ەكى ادام بولىپتى. ءبىر كۇنى جاماندىق جاياۋ ءجۇرىپ كەلە جاتسا، ارتىنان ءبىر اتتى كىسى جەتىپتى. ەكەۋى ءجون سۇراسىپ، قايدا بارا جاتقانىن ءبىلىسىپتى. ول كەلگەن جاقسىلىق ەكەن. سوندا جاماندىق تۇرىپ: - جاقسىلىق، سەن مەنى ارتىڭا مىنگەستىرە كەتشى، - دەپتى. جاقسىلىق: - ولاي بولسا، سەن ءقازىر مىنا اتقا ءمىن دە، ءبىراز جەر ءجۇرىپ بارىپ ءتۇسىپ، اتىڭدى بايلا دا ءوزىڭ جاياۋ كەتە بەر. سوسىن مەن جەتىپ، اتپەن ءبىراز جەرگە ءجۇرىپ، ساعان تاعى بايلاپ كەتەرمىن. ءسويتىپ، باراتىن جەرىمىزگە كەزەك ءمىنىپ جەتەيىك. ەكەۋمىز مىنگەسسەك اتقا قيىن سوعار، - دەپتى. سونان سوڭ جاماندىق اتقا ءمىنىپ الىپ، سول كەتكەننەن جاقسىلىقتى ەسىنە الماستان، كەتە بەرىپتى. جاقسىلىق شارشاپ، ارىپ - اشىپ، كەشكە جاقىن ءبىر كۇركەگە كەلەدى. ىشىنە كىرسە، جان جوق. ءبىراق ورتادا ءبىر ۇلكەن قازان اسۋلى تۇر ەكەن. «ايدالادا قايناپ تۇرعان نە قىلعان تاماق؟ ءدام تاتايىن» - دەپ، ءبىر ساۋساعىنىڭ ۇشىن باتىرىپ، ءدام تاتادى دا، كۇركە توبەسىنە شىعىپ جاتادى. ءبىر ۋاقىتتا قاسقىر، تۇلكى، ارىستان ۇشەۋى كەلىپ، كۇركەگە كىرىپتى. تۇلكى تاماقتى كورە سالا: - ويباي، مىنا تاماقتان بىرەۋ جەپتى! – دەپ، بايبالام سالادى. قاسقىر مەن ارىستان ەكەۋى: - كىم جەۋشى ەدى؟ ادام كەلەتىن جەر مە، بۇل جەر؟ – دەپ، كەيىگەن سوڭ تۇلكى ءسوزدى دوعارىپ، ۇشەۋى وتىرىپ تاماق ءىشىپ، اڭگىمەگە كىرىسەدى. ارىستان، قاسقىر، تۇلكى ۇشەۋى كورگەن - بىلگەندەرىن ايتىسادى. ارىستان مەن قاسقىر تۇلكىگە: - تۇلكى، سەن نە كوردىڭ، نە ەستىپ، نە ءبىلدىڭ؟ – دەيدى. سوندا تۇلكى تۇرىپ: - مەن ءبىر جەردەن التىن كوردىم. پالەن دەگەن بايدىڭ قىستاۋىنىڭ قاسىنداعى جامان قىستاۋدىڭ ورتاسىندا، ءبىر سۇيەم جەردىڭ استىندا جاتقان ءبىر قۇمىرا التىندى كۇندە قاراۋىلداپ، قاراپ كەلەمىن، - دەيدى. سوندا قاسقىر تۇرىپ: - مەن كۇندە پالەن دەگەن بايدىڭ قويىنىڭ اراسىندا ۇلكەن الا توقتىنى قاراۋىلداپ كەلەمىن. سەبەبى، ول بايدىڭ اۋىرىپ جاتقان بويجەتكەن قىزى بار، قانداي ەم قىلسا دا جازىلمايدى جانە ونىڭ ەمىن ەشكىم بىلمەيدى. الا توقتىنى سويىپ، وكپەسىن جەگىزسە، جازىلادى. تاعى دا ول باي جار سالعان: «كىمدە - كىم وسى قىزىمدى ەمدەپ جازسا، سوعان وسى قىزىمدى بەرەمىن»، - دەپ. ءبىراق ونىڭ ەمىن ءالى ەشكىم تاۋىپ ايتقان جوق، تاۋىپ ايتا المايدى دا، - دەيدى. كەزەك كەلگەن سوڭ ارىستان تۇرىپ: - مەن دە تۇندە بارىپ، تۇگەن بايدىڭ جىلقىسىنىڭ بىرەۋىن جەپ كەلىپ ءجۇرمىن.
ول باي مەنى ەش ۋاقىتتا ۇستاي المايدى جانە ەشبىر جىلقىسى قۋىپ جەتە المايدى. جەتەتىن ءبىر - اق تايى بار. سول تايدان باسقاسىنان مەن قۇتىلىپ كەتەمىن. جانە ول بايدىڭ جار سالعانى بار: «كىمدە - كىم مەنىڭ جىلقىمدى جەپ جۇرگەن ارىستاندى ۇستاپ بەرسە، سوعان ءبىر ءۇيىر جىلقىمدى بەرەمىن»، - دەپ.
ولار اڭگىمەلەرىن اياقتاپ، ۇيىقتاپ قالادى دا، ازاننان تۇرىپ، بەت - بەتىنە كەتەدى. جاقسىلىق ولاردىڭ بارلىق اڭگىمەلەرىن ەستىپ الىپ، ادام ەمدەۋشى بوپ، بايدىكىنە كەلەدى. باي ونىڭ تۇرىنە قاراپ: «وسى ەمشى شىعار»، - دەپ ويلاپ: - جوعارى شىق! – دەيدى. جاقسىلىق وتىرعان سوڭ، باي: - قىزىما بال اشىپ بەر! – دەيدى. جاقسىلىق: «ماقۇل»، - دەيدى دە، قىزدى قاراپ: - بالانى ەمدەتپەي، بوسقا قيناپسىڭدار عوي! اكەل اناۋ ۇلكەن الا توقتىنى. مۇنىڭ اۋرۋى سونىڭ وكپەسىندە، - دەيدى. باي دەرەۋ قويشىلاردى جىبەرىپ، توقتىنى الدىرتادى. جاقسىلىق قىزعا توقتىنىڭ وكپەسىن جەگىزىپ، ەمدەيدى. جازىلعان سوڭ، قىزدى ءوزى الادى. بۇدان كەيىن جاقسىلىق جامان قىستاۋعا كەلەدى. قورانىڭ ورتاسىن ءبىر سۇيەمدەي قازسا، ءبىر قۇمىرا التىن شىعادى. ونى الىپ، ارىستاننىڭ ايتقان جەرىنە بارادى. بارسا، باي ءبىر ارىستاندى ۇستاي الماي ءجۇر ەكەن. مۇنى بىلگەن سوڭ جاقسىلىق بايعا: - مەن سول ارىستاندى ۇستاپ بەرسەم، سەن ماعان نە بەرەسىڭ؟ – دەيدى. باي: - ەگەر ۇستاپ بەرسەڭ، ساعان ءبىر ءۇيىر جىلقى بەرەمىن، - دەيدى. جاقسىلىق: «جارار»، - دەپ، توعايداعى جىلقىلاردىڭ ىشىنەن الا تايدى ۇستاپ الىپ، ارىستاندى كۇتىپ تۇرادى. ارىستان كەلىپ، جىلقىنى الىپ قاشا بەرگەندە، جاقسىلىق الگى الا تايىمەن قۋىپ جەتىپ، ارىستاندى ۇرىپ جىعىپ، بايدىڭ ءبىر ءۇيىر جىلقىسىن الىپ، كەلگەن جولىنا تۇسەدى. نەشە اي، نەشە جىلدار وتكەندە ءبىر كۇنى بۇعان جاماندىق كەلىپتى. جاقسىلىق جاماندىققا قاراسا، ءۇستى - باسىندا تۇك جوق، قايىرشى، دۋانا سەكىلدى ەكەن. ول جاقسىلىقتى كورىپ: - جاقسىلىقجان! مەن ساعان جاماندىق قىلامىن دەپ، مىناداي كۇيگە ۇشىرادىم. ەندى سەن مەنى ادام قىل. سەن بۇل مال - مۇلىكتەردى قاي جاقتان تاپتىڭ؟ – دەيدى.
سوندا جاقسىلىق: - نە دە بولسا، ادامزاتسىڭ عوي! سەن جاماندىق ىستەگەنمەن، مەن ساعان جاقسىلىق ىستەيىن، - دەپ، ءوزىنىڭ باستان كەشكەن وقيعاسىن ايتىپتى. سونان سوڭ تۇرىپ: پالەن توبەدە ءبىر ءۇي بار. سەن ءقازىر سوعان جەت. ونىڭ ىشىندە اسۋلى ءبىر قازان ەت بار. ءبىراق ونىڭ ىشىندەگى ەتتەن تەك ءبىر ساۋساعىڭدى باتىرىپ، ءدامىن كور دە ءۇيدىڭ توبەسىنە شىعىپ جات. سوندا تۇلكى، قاسقىر، ارىستان كەلەدى. سەن ولاردىڭ اڭگىمەسىن تىڭداي بەر. ولار كەتكەننەن كەيىن ەستىگەن سوزدەرىڭدى ىستەسەڭ، سەن وسىنداي بولاسىڭ، - دەيدى. جاماندىق: «جارايدى»، - دەيدى دە، باياعى كۇركەگە بارىپ كىرەدى. جاقسىلىق ايتقانداي، قازان تولى ەت اسۋلى تۇر ەكەن، قىزىعىپ كەتىپ، شىداي الماي: «مىنا ءبىر جىلىگىن جەيىنشى» دەپ، ەتتەن جەپ، سورپاسىنان دا بەس - التى رەت ۇرتتاپ الىپتى. ءسويتىپتى دە، ءۇيدىڭ توبەسىنە شىعىپ جاتىپتى. ءبىر ۋاقىتتا، تۇلكى، قاسقىر، ارىستان ۇشەۋى كۇركەگە كىرەدى. تۇلكى تاماقتى كورە سالا: - ويباي، مىنا ەتتىڭ توقپان جىلىگى جوق، ومىرتقاسى جوق، سورپاسى جوق، بىرەۋ جەپتى! – دەيدى. وعان ارىستان مەن قاسقىر: - كىم جەۋشى ەدى، بۇل جەرگە ادام كەلۋشى مە ەدى؟ – دەپ، كونبەيدى. - جوق! ءبىر بالە بار! مەن ءتۇس كورەيىنشى، - دەپ، تۇلكى جاتا قالىپتى دا، ازدان سوڭ قايتا تۇرىپ: وسى كۇركە ۇستىنە شىعايىقتى، سوندا ءبىر پالە بار سەكىلدى، - دەپتى. بۇل ءسوزىن قاسقىر مەن ارىستان دا ماقۇل كورىپ، تۇلكى توبەگە شىقسا، جاماندىق جاتىر ەكەن. ۇشەۋى جاماندىقتى باس سالىپ جەپ قويىپتى. ءسويتىپ، جاقسىلىق جاقسىلىعىنان ءومىر ءسۇرىپ، مۇرات - ماقساتىنا جەتىپتى. جاماندىق جاماندىعىنان يت - قۇسقا جەم بولىپتى.
You Might Also Like
-
تىشقان بالاسىنا وڭاشادا ۇيرەتىپتى: «ادام دەگەن مىقتى جاۋىمىز بار، اعاشتان قاقپان قۇرىپ، ۇستىنە عانا ماي بايلاپ قويادى، ونى جەيمىن دەپ بارساڭ قاقپان ۇستاپ الادى، بالام، سوعان جولاي كورمە»، - دەپ. ءبىر...
