مارتەبەڭ دۇنيەڭ بولسا اسادى ەكەن...
— ءبىزدىڭ اتامىز ەلكەلدىگە تۇسىندە بەيتانىس ءبىر ادام «ولەڭ الاسىڭ با، كوگەن الاسىڭ با» دەگەندە، «ولەڭ الامىن» دەگەن ەكەن.
كوگەن السا باي بولماق ەكەنبىز، ولەڭ العاندىعىنان كەدەي بولىپپىز. مەنىڭ اكەم ايناتاس مارقۇمنىڭ ءومىرى دە ۇنەمى جوقشىلىقپەن وتكەن. ول كىسى قىر قازاعىنا اتى شىققان ءشارىپ نوعاي دەگەن اقمولانىڭ بەلگىلى ساۋدەگەرىندە ءومىر بويى جالشىلىققا ءجۇرىپ، مەنىڭ ون بەس جاسىمدا قايتىس بولدى. جيىرما ەكى جاسىمدا كۇنكورىس ءۇشىن جۇمىس ىزدەپ قاراعاندىعا كەلدىم.
ول كەزدەگى شاحتەردىڭ تۇرمىسى قانداي اۋىر دەسەڭىزشى؟! ...تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باستىسى جەر استىندا جۇمىس ىستەيسىڭ. ءبىراق ەشتەڭە ونەتىن ەمەس. جاعداي جامان. تاپقانىم تاماعىما دا جەتەتىن ەمەس...
ول كەزدە بۇكىل قاراعاندىنى نەمكوۆ دەگەن بىرەۋ باسقارادى. الگىنىڭ جۇزىكتىڭ كوزىنەن ەتكەندەي قوس كۇرەڭ اتى بار. وي، قانداي اتتار! تەك ۇرلىققا عانا سالاتىن اتتار.
سودان ءبىر كۇنى «ءتاۋجي، نە دە بولسا وسىنىڭ ءبىر كۇرەڭىن ءمىنىپ قاشايىن» دەگەن وي كەلدى. ءبىراق قولعا ءتۇسىرۋ قي-ى-ن! ويتكەنى ەكى اتتى نەمكوۆ كۇنى-تۇنى قولدان بوساتپايدى. ەسىگىنىڭ الدىندا تاستان سالعان بيىك سارايى بار. جاز بولسا توبەسىن جاڭالاپ جاۋىپ كولەڭكەلەپ قانا قويادى. ەكى ات كۇنى-تۇنى سول سارايدا تۇرادى. ءتۇن بولسا، ەسىگىن سىرتىنان جابادى دا، الدىنا تايىن شاداي ءبىر كوك ءيتتى بايلايدى دا قويادى.
— قالاي الۋ كەرەك؟
كۇزگى سالقىن تۇسە باستاعان كەز ەدى. ەل جاتىپ، كىسى اياعى باسىلدى-اۋ دەگەن كەزدە نەمكوۆتىڭ ۇيىنە جاقىنداپ كەلدىم. ءۇيدىڭ اينالاسىندا ەشبىر جان كورىنبەيدى. ۇيىقتاپ قالعانعا ۇقسايدى... ات تۇرعان سارايعا جاقىنداۋىم-اق مۇڭ ەكەن، يت شابالانىپ قويا بەردى. دەرەۋ نەمكوۆتىڭ ءۇيىنىڭ ەسىگىن سىرتىنان بەكىتىپ تاستادىم. يت ارسىلداپ، ورشەلەنە ءۇرىپ تۇر. ەندى يتكە جاقىندايىن. ۇمتىلعان ءيتتىڭ تۇمسىعى تيەر-تيمەس جەرگە بارىپ توقتادىم دا، ءدال قارا تۇمسىقتان دالدەپ تۇرىپ قولىمداعى تەمىرمەن پەرەيىن. ءيتتىڭ جايىن سونىمەن ءبىتىردىم. ەسىكتىڭ قۇلپىن بۇراپ تاستاپ، قوس كۇرەڭدى سارايدان شىعارىپ-اق اكەتكەنىم ەمەس پە؟! سول كەتكەننەن مول كەتتىم. ءبىر كۇرەڭدى سوعىمعا ۇيگە جىعىپ بەردىم دە، بىرەۋىن ءتۇسىن وزگەرتىپ ءمىنىپ ءجۇردىم.
ءتۇسىن وزگەرتۋ ءۇشىن ءتۇسى ەلەۋىشكە ۇقساس، ءبىراق سيرەك تەسىلگەن شلاپشىن ارقىلى ۇستىنە ءبىر شەلەك قايناعان ىستىق سۋ قۇيىپ جىبەردىم. سۋ ءتيىپ كۇيگەن جەرلەرى اق تەڭبىل بولىپ شىعا كەلدى. اقىرىندا كۇرەڭ ات شۇبار اتقا اينالدى...
ءبىراق نەمكوۆتىڭ كوزى قۇرىعانشا قاراعاندىعا قايتىپ ورالمادىم. كەيىنىرەك قاراعاندىدا تەك جاز ايلارىندا عانا جۇمىس ىستەپ، قىسىندا اۋىلدا بولاتىن بولدىم...
1916 جىلى جاز ايىندا «قازاقتان سولدات الادى» دەگەن حابار دۇڭك ەتە قالدى. وندا مەن قاراعاندىدا جۇمىس ىستەيمىن. كەشىكپەي-اق حابار شىندىققا اينالدى. جاستاردى بولىس-بيلەر تىزىمدەي باستادى. تىزىمگە ىلىككەندەر جۇمىستى تاستاپ، قاراعاندىدان قاشىپ كەتىپ جاتتى.
سپاسس زاۆودىنىڭ سىرتقى جونىنا حالىق قاپتاپ كەتتى. اۋىل ادامدارى مەن جۇمىسشىلار. كوتەرىلىستى باسقارۋشىلاردىڭ ءبىرى — كازىرگى بەكبوسىن سىيقىمبايەۆتىڭ بولەگەن دەگەن ءىنىسى ەدى.
وي، شىركىن، ەر جىگىت ەدى! بولىستاردىڭ كومەگىمەن ءىش جاقتان كەلگەن كاراتەلدىڭ ادامدارى ءولتىردى گوي.
مەن دە ءار جەردە پانالادىم. سپاسستان قاراعاندىعا قايىرا قاشىپ كەلدىم. سويتسەم، جۇمىستى تاستاپ ءوز بەتىمەن كەتىپ قالعان، بولماسا بولەگەن سياقتى كوتەرىلىسكە قاتىسقان جۇمىسكەرلەردىڭ سەميالارىنا قوجايىندار مەن پروستوپتار نەشە ءتۇرلى قىسىم جاساپ، قۋعىن كورسەتۋدە ەكەن. قاراعاندىعا قايتىپ كەلگەننەن پانالايتىن جەر تابا المايمىن. ءوزىمنىڭ ءبىر دەگەن سىيلاسىپ جۇرگەن جولداسىم ساسىق دەگەن جىگىت دوستىق نيەتتىڭ ورنىنا، ناعىز دۇشپانىم بولىپ شىقپاسىن با؟ پانالاتۋدىڭ ورنىنا پروستوپقا بۇرىن نەمكوۆتىڭ اتىن ۇرلاعانىما دەيىن
ايتىپ قويدى. جانە بولەگەننىڭ توبىندا بولعاندىعىمدى بىلدىرگەن. سوندا:
— مارتەبەڭ دۇنيەڭ بولسا اسادى ەكەن،
كوڭىلىڭ اعىن سۋداي تاسادى ەكەن.
قولىندا مال، قورەگىڭ بولماي قالسا،
جۋىسپاي تۋىسقانىڭ قاشادى ەكەن.
قولىڭدا نارسەڭ بولسا، دوس دەيدى ەكەن،
«ءتاۋجيىم، نە الساڭ دا بوس» دەيدى ەكەن.
قولىڭنان مال، قورەگىڭ تابىلماسا،
تۋىسقانىڭ جۋىسپاي قوش دەيدى ەكەن.
ياپىرماي، ساسىق، ساعان مەن نە جازدىم،
دوس ادام بىر-بىرىنە ءوستي مە ەكەن؟!
كەدەيدىڭ قاسيەتى بولمايدى ەكەن،
التىنىن جەز ورنىنا المايدى ەكەن.
گاۋھار، جاقۇت ءتىزىلتىپ تىلدەن ورسەڭ،
بەس تيىن قارا پۇلعا تۇرمايدى ەكەن.
بۇلبۇلداي ءتىلدى بەزەپ سايراساڭ دا،
ەسكەرىپ سوزگە قۇلاق سالمايدى ەكەن.
باسىڭا باقىت قۇسى قونا قالسا،
قارعاشا قارقىلداساڭ، تىڭدايدى ەكەن.
باسىڭنان ءوتتى وسىلاي، كوردىم ءبارىن،
كوز كوردى بۇل دۇنيەنىڭ كەڭ مەن تارىن.
نار تۋعان بولەگەندەي باتىر ۇلدىڭ،
ەستىدىم ەلگە سالەم، ايتقان زارىن.
اعايىن، قۇربى-قۇرداس، تۋعان-تۋىس
جۇباتۋ مىندەتىمىز سونىن ءبارىن.
بۇرىنعى بىرگە جۇرگەن دوستار قايدا،
ءسۇرىنىپ ەتەكتى اياق باسقانىندا.
كورىنەر كەلدى كەزى ناعىز دوستىق،
تال قارماپ، سۋعا كەتىپ ساسقانىندا.
ءولدى ول ەرلىكپەنەن ەلى ءۇشىن،
اتا-انا، تۋىپ وسكەن جەرى ءۇشىن.
اق پاتشا ومىرىنە قارسى شىققان
كوپ حالىق كوردى ونىڭ قايرات-كۇشىن.
سالعاندا زالىم پاتشا ەلگە قارماق،
جاتقاندا قىرشىنداردى جۇتىپ، جالماپ.
ءجون سىلتەپ، ەل باستاعان باتىرلاردىڭ
ەسىمى ەل اۋزىندا ماڭگى قالماق.
دەپ ولەڭ شىعاردىم. ەستىگەندەردىڭ بۇل ولەڭگە جىلاماعانى بولمادى جانە جاتتاپ الدى.
امال بار ما؟ قاراعاندىدان ءبىر ءتۇنى قاشىپ كەتتىم دە، ەلگە باردىم. ەلدە پاتشانىڭ جارلىعىنا قارسى كوتەرىلىس جاساپ، سارىسۋعا قاراي شەگىنە كوشىپ بارادى ەكەن. وندا كونەك ەلىنىڭ بولىسى تاقىر ومار اقمۋرزين، جىلاندى ەلىنىڭ بولىسى بەلگىبايدىڭ قاسەمبايى، قاراعاش ەلىنىڭ بولىسى شوڭنىڭ احمەتجانى ەدى. بولىستار اۋەلدە سپەسكە جاساپ سولداتقا كىسى بەرمەك بولدى. ءبىراق ەلدىڭ ىڭعايىن بايقاعاننان كەيىن ول پىكىرلەرىنەن تايدى. سولداتقا كىسى بەرمەدى. سوندا اقمولا ۋەزىنەن قاسىندا ءتورت ءجۇز سولداتى بار جاندارال شىقتى. ەلدەن كىسىنى سولداتقا
كۇشپەن جىبەرمەك بولدى. ەل باعىنبادى. سولداتتارمەن سوعىسا وتىرىپ، ەل كەيىن شەگىنە كوشتى. ايمىسىق — كوككەزگە دەيىن باردى... سولداتتاردان دا كوپ قىرىلدى. بىزدەن دە ءولىم بولدى. اقىرى، سولداتقا بارمادىق...
You Might Also Like
-
بوس ۋاقىتىڭ پايدا بولدى ما؟ ونى شەت ءتىلىن ۇيرەنۋگە ينۆەستيسيالاڭىز! بۇل ءسىزدىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىڭىزدى، ءوزىن-وزى باعالاۋىڭىزدى ارتتىرادى جانە باسقا ەلدە بولا وتىرىپ، وسۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قاز...
-
1918 جىلى فيەۆرال ايىندا «اقمولا ۋەزىندە كەدەيلەر وكىمەتى قۇرىلدى» دەگەن حابار كەلدى. جۇمىسشىلاردىڭ قۋانىشى قوينىنا سىيمايدى. قوجايىنداردىڭ قۇتى قاشىپ، بەرەكەسى كەتە باستادى. بۇرىن 3 سو...
