مودۋلدىق وقىتۋدىڭ جۇيەسى
مودۋلدىق وقىتۋ تەحنولوگياسىندا ءبىلىم مازمۇنىن جەتىلدىرۋ. سەبەبى، ءبىز ءبىرتۇتاستىق دەڭگەيدە بەرۋىمىز كەرەك. ال ءبىرتۇتاستىقتى قامتاماسىز ەتەتىن تەحنولوگيا بولۋ كەرەك. ماقسات، ادىستەر، تاسىلدەر، قۇرالدار ياعني ناتيجە بولۋ كەرەك. مودۋلدىق وقىتۋدا دا ا) ۇجىمدىق وقىتۋ، ءا) توپتىق وقىتۋ، ب) وقۋشىلاردىڭ بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ. (ول ءۇشىن بەلگىلى ءبىر جاعداي جاساۋ) وقىتۋ ارەكەتىنە ەرەكشە ءمان بەرۋ كەرەك. 1. تالداۋ (نە بار، نە جوق) 2. ماقسات قويۋ. 3. اكتۋاليزاسيا (تاپسىرمانى ورىنداۋعا قاجەتتى وتكەن ماتەريالداردى ەسكە ءتۇسىرۋ) 4. جوسپارلاۋ (ورىندالاتىن ارەكەتتەردىڭ رەتتىلىگى) 5. ورىنداۋ 6. تەكسەرۋ 7. ءوزىن - ءوزى باعالاۋ. ارەكەت ءۇش تارماقتان تۇرادى: 1. مازمۇندىق 2. امالدىق 3. قاجەتتىلىك – سەبەپ. تاقىرىپتى وقۋشىلارعا جەڭىل تۇردە جەتكىزۋ. دامىتا وقىتۋ: ا) تەوريالىق ءبىلىم بەرۋ، ب) تەوريالىق ويلاۋىن قالىپتاستىرۋ (عىلىمي ويلاۋ) ۆ) وقۋ ارەكەتى (ابستراكتىلىدان ناقتىعا) گ) وقۋشى – وقۋلىق – ءمۇعالىم (ءمۇعالىم – باعىت بەرۋشى، جەتەكشى)
ءبىلىمدى بەرگەندە: 1. عىلىمي تۇردە جۇيەسىن ساقتاپ بەرۋ. 2. ءبىلىم مازمۇنىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ. 3. تانىمدى ويشا ايقىنداۋ. 4. وي بايلانىستارىنىڭ جۇيەسىن قۇرا ءبىلۋ. 5. بالانىڭ ويىن ءمۇعالىم جۇيەگە كەلتىرۋ. جالپىنىڭ جەكەگە، جەكەنىڭ جالپىعا قاتىناسىن ۇعىندىرۋ. 6. بالانىڭ سەزىمىن وياتا وتىرىپ، اسەر ەتۋ بولماسا، عىلىمي ويلاۋ قالىپتاسپايدى. وقۋ ارەكەتى بازالىق باعدارلامادا، بەرىلگەن تاپسىرمالار، بەرىلگەن ەرەجەلەر بويىنشا جۇزەگە اسادى. ال مودۋلدىق وقىتۋ بويىنشا، وقۋ تانىمدىق، موتيۆ. (ىشتەي تالپىنۋ، بۇل نە؟ دەگەن سۇراق بولادى)
2. ءموتيۆتى شەشۋگە باعىتتالعان جۇمىس.
3. ناقتى تاپسىرمانى شەشۋ ءۇشىن شارتىن جاساۋ (الدىڭعى ارەكەتتى باقىلايدى)
4. بالانىڭ ءوزى وقۋ ارەكەتىنە وي جۇگىرتۋ.
5. بالادا قاراپايىم ويلاۋ ەمەس، عىلىمي ويلاۋ پايدا بولادى.
سحەمانى بەرەمىز، سول بويىنشا بالادا ويلاۋ، قورىتىندى شىعارۋ، ءوز ويلاۋى، ءوز باقىلاۋى، مازمۇندىق تالداۋى بولادى. وقۋ ارەكەتىنسىز تەوريالىق ويلاۋ بولمايدى. دامۋ بالادا تەجەلەدى، ەگەر ءمۇعالىم ءوزى قاراپايىم ويلاۋدا بولسا. كىم ىزدەنىپ جۇمىس جاساعىسى كەلەدى، كىم جاڭاشا جاساعىسى كەلەدى – ول جاسايدى. مودۋلدىق وقىتۋ جۇيەسىندەگى نەگىزگى ماقسات بالانى تاباندىلىققا، شىدامدىلىققا ۇيرەتۋ. (دۇرىس ەمەس دەگەن ءسوزدى ايتپاۋ) 1. بالالاردى العاشقى ىرىكتەۋ. ول تەك – شارت. 2. بالانىڭ قابىلەتىنىڭ كەش اشىلۋى مۇمكىن.
نەگە دايىندى كوشىرتەمىز؟ جازۋ مەحانيزمىن ۇيرەتۋىمىز كەرەك. (ءماتىن بويىنشا سۋرەت سالدىرۋ) بالا تەجەلمەي ىشكى ويىن سىرتقا شىعارا ءبىلۋ كەرەك. سول بويىنشا سوزدىك قورى داميدى. بالادا ىشكى تالداۋ بولادى. قينالعاننان وقۋشى كەمىمەيدى. ءار وقۋشى جەكە تۇلعا بولاتىن بولسا، ول ۇجىمدا تاربيەلەنەدى. ءار بالانىڭ قارىم – قاتىناس، ءتىل، ءىس - ارەكەت، زەيىن، تۇيسىك، قابىلداۋى، ەس، ويلاۋ جانە قيالى، سەزىم، ەرىگى ءار ءتۇرلى. بالانى وبەكت رەتىندە قاراماي، سۋبەكت رەتىندە قاراۋىمىز كەرەك. ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە بەرمەي، بالانىڭ ءوزىن ويلانتۋ، ناقتىلاتۋ، قورىتىندى شىعارۋ، سالىستىرتۋ، قاراپايىمنان كۇردەلىگە كوشۋ. بالا بەرىلگەن جۇمىستىڭ جاۋابىن تاپقانشا، ۇندەمەۋ. ساباقتاردا تىرەك سيگنالدارىن پايدالانۋ. كىتاپتى جاپقىزىپ، ءار وقۋشىعا اق قاعاز تاراتىپ، سوعان سىزدىرىپ، تەكسەرۋ.
ءتۇرلى جۇمىستاردى باستاماس بۇرىن، م. جانپەيىسوۆانىڭ تۇجىرىمداماسى بويىنشا بالانى زەرتتەۋدەن وتكىزۋ كەرەك. ونىڭ بىرنەشە كەزەڭى بار: 1. دايىندىق كەزەڭى. 2. بالامەن تانىسۋ. 3. زەرتتەۋ ادىستەمەنى قۇراستىرۋ. انىقتاۋ ماتەريالدارىن جيناۋ. 4. جينالعان ماتەريالدىڭ سانى، ساپاسى.
تەست جۇرگىزۋ. ونىڭ ءۇش ءتۇرى بار: 1. قابىلەتىن انىقتاۋ. 2. جەتىستىك تەست. 3. پروەكتيۆتىك تەست (قانداي مۇمكىنشىلىگى بار) وقۋشىلاردىڭ باعىت – باعدارىن (قوعامدىق، جەكە، ىسكەرلىك) ورىنداۋ مۇمكىندىگىن، دەڭگەيىن (وزىنە - ءوزى سەنىمدى مە، ىستەگەن جۇمىسىنا قاناعاتتانا ما، بەلسەندىلىك، جىگەرلىلىك بار ما؟) ايقىنداۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىن قويىپ وقيتىن جانە جەتە ءمان بەرمەيتىن پاندەرىن انىقتاپ، سەبەبىن ناقتىلاۋ. ىزدەنگەن مۇعالىمگە ادىستەمەنىڭ تۇرلەرى كوپ. ولاردى وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، وقۋشىلاردىڭ قۇرامىنا قاراي ىرىكتەۋ قاجەت.
ءداستۇرلى ەمەس ساباقتار: جۇپتاسىپ وقىتۋ، توپتىق جۇمىستار ت. ب. قورىتا كەلگەندە، تەوريانى وقۋشىلارعا جەڭىل تۇردە جەتكىزۋ. ولاردى ويلاندىرۋ، ىزدەندىرۋ، جۇمىس جاساتۋ، جەڭىلدەن كۇردەلىگە اۋىسۋ.
مۇعالىمدەرگە قويىلىپ وتىرعان تالاپتىڭ ءبىرى – ۇزدىكسىز ىزدەنۋ. ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگى – وزىق تاجىريبەلەردى، عىلىمي جاڭالىقتاردى، ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالاردى ساباقتا قولدانا بىلۋىندە.
ج. ايماۋىتوۆتىڭ پىكىرىنشە، ادام ومىرگە وزىندىك تابيعي قاسيەتتەرىمەن، قابىلەتتەرىمەن كەلەدى. ال بالانىڭ بويىنداعى تۋا بىتكەن قاسيەتتەردى دامىتاتىن – وقىتۋ مەن تاربيە. 1. وي - ءورىستىڭ جوعارىلىعى. 2. شىعارماشىلىق جانە ءتيىمدى ويلاۋ، پىكىر ايتۋ. 3. كوركەمدىك ارەكەت. 4. قاتىناس جانە بەلسەندىلىك. 5. قوزعالعىشتىق.
بالالارمەن جۇمىس ىستەۋدى مىناداي كەزەڭدەرگە بولۋگە بولادى: 1. بالا بويىنداعى قابىلەتتەردى باقىلاۋ. 2. پوتەنسيالدى مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋ. 3. ەستە ساقتاۋى. 4. كوزبەن شولىپ اناليز – سينتەز جاساۋ. 5. سوزدەن تىكەلەي اناليز – سينتەز جاساۋ. 6. پىكىرىندەگى دالدىك، تولىقتىق، جۇيەلىلىك.
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى ءتۇرلى تەحنولوگيانى پايدالانا وتىرىپ، ويلاۋدى دامىتۋ» - ۇستاز بەن وقۋشىنى ىزدەنۋگە جەتەلەيتىن، شىعارماشىلىق شابىت بەرەتىن، تولعانىپ جۇرگەن ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىت بەرەتىن، بولاشاققا دەگەن ءۇمىتتى ارتتىراتىن ساۋلە دەپ ويلايمىن.
وسىعان وراي وقۋشىلارىمنىڭ جۇمىستارىن ۇسىنىپ وتىرمىن. 4 - سىنىپتا «اۋىل – ايماق، كورشى – كولەم، ارالاس – قۇرالاس، اعايىن – تۋعان، ءداستۇر، ادەت – عۇرىپ، تاتۋ – ءتاتتى» تىرەك سوزدەرىمەن وقۋشىلار ءتۇرلى تاقىرىپتا اڭگىمەلەر جازدى.
اۋىل – ايماق.
ءبىزدىڭ اۋىل قاراتاس اۋىلىمەن جاقسى قارىم – قاتىناس جاسايدى. ءۇيدى – ۇيگە شاقىرىپ ارالاس قۇرالاس بولىپ، سىي – قۇرمەت كورسەتەدى. بىرىمەن – ءبىرى وتە جاقسى قاتىناستا. ءبارى ءبىر انادان تۋعان اعايىن سياقتى. وسى حالىقتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – ءداستۇرى، سالتى، ادەت – عۇرپى وزگەشە. ءبىز تاتۋ – ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.
كوكتەمنىڭ ءبىر كۇنى.
الاقاي! كوكتەم كەلدى! كۇن اشىق. اسپاندا بۇلت جوق. جەلدە جوق. عابيت ورماننىڭ ىشىندە راقاتتانىپ، تازا اۋا جۇتىپ، سەرۋەندەپ ءجۇر. اينالا قالىڭ ورمان. قايىڭ، قاراعاي، كىشكەنە تەرەكتەر دە جايقالىپ ءوسىپ تۇر.
ورماندا ناۋرىز تويى باستالدى. بۇلبۇلدار سايراي جونەلدى. ولارعا جانۋارلار، قۇستار، قۇرت – قۇمىرسقالار قوسىلىپ، تاماشا وركەستر قۇردى. كىشكەنتاي بالاپاندار ۇيالارىنان موينىن سوزىپ قاراپ تۇر. ورمانداعى بارلىق جانۋارلار مەن جاندىكتەر ويانىپ، كوكتەمدى قارسى الىپ، تويلاپ جاتىر. بۇل – كوكتەم كۇنىنىڭ ءبىر ءساتى.
كوشەربايەۆ ءسابيت
جازعىتۇرىم.
قاھارلى قىستان كەيىن جىلى شىرايلى كوكتەم كەلدى. ال ۇيقىشىل جەر بولسا، ۇيقىسىن قيماي ەندى عانا ويانىپ جاتىر. ءسابي جەردى وياتقان – نۇرى مول كۇن – انا! قار بولسا جىلاعان بالاداي كۇنگە وكپەلەپ، كوكتەمگە رەنىشىن ءبىلدىرىپ، جەرگە بىرتە – بىرتە ءسىڭىپ كەتىپ جاتىر. جەرگە شوپتەر قىلتيىپ شاپشاڭ وسە باستادى. اعاشتار دا كۇن قۇشاعىنا ەنىپ، بۇرشىك اتا باستادى. وسىنشاما قىسقا ۋاقىتتا جەر جاسىل جىبەككە وراندى. قۇستار جەر بەتىن، انا بالاسىن ءسۇيىپ جاتقانداي جەردى شوقىپ ءجۇر. قۋانىشتارى قوينىنا سىيماعان قارعالار، جەردى قاناتتارىمەن قاعىپ، كوكتەمدى قارسى الدى. بۇل كەزەڭدە وزەن دە تىنىش جاتقان جوق. ۇستىندەگى سەڭدەر سۇلۋ اققۋداي بايسالدى ءجۇزىپ بارا جاتىر. وسى ساتتە كۇن كۇركىرەدى، بۇلتتار كۇندى قىزعانىپ تۇنەرىپ كەتتى. ءبىراق كۇن نۇرىمەن قارا بۇلتتار اپپاق مامىق بۇلتقا اينالدى.
بولەكوۆا ايگەرىم
وتىرىك ولەڭ.
تۇلكىمەنەن دوس بولدىم
ارىستانمەن ءشوپ وردىم
قاسقىرمەنەن مال باعىپ
بالىقپەنەن ءان سالدىم
سان ەسىم. وتىرىك ولەڭ.
ەكى مايمىل ءۇردى
بىلەكتەرىن ءتۇردى
جانجالداسىپ جوققا
ءبىرىن – ءبىرى ءسۇيدى
قۇمىرسقا بولادى ەكەن وتە مىقتى
ون بەس ايۋدى بىردەن جىقتى
بارلىق اڭدى تەڭ كورمەي، جەڭىپ تاستاپ
ەرماحانمەن جەكپە – جەك شىقتى مىقتى.
جاڭىلتپاش.
ساباققا مەن كەشە باردىم،
كەش بارسام دا «بەس» الدى
شىم – شىتىرىق ەسەپتى
ويلانباستان شەشە الدىم.
شىلاۋ. كوكتەم.
جايما شۋاق جىلى كوكتەم كەلدى مە؟
- كەلدى.
- بالالار ويناپ، شوق گۇلدەردى تەردى مە؟
- تەردى.
- كوكتەم ساعان ۇنادى ما؟
- ۇنادى.
- نەگە؟
- جاپىراقتار كۇندە جايناپ تۇرادى.
«دامۋ مەن ءبىلىم ەشبىر ادامعا بەرىلە نەمەسە ايتىلا سالاتىن نارسە ەمەس، وعان قول جەتكىزگىسى كەلگەن ءاربىر جان ءوزى كۇش سالۋى ءتيىس» دەگەن ەكەن ديستەرۆەرگ. سوندىقتان، جاس ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى، ءتۇرلى تەحنولوگيا، يدەيالار قاجەت. ءمۇعالىمنىڭ ءرولى حابارلاۋشىدان ۇيىمداستىرۋشىعا وزگەرىپ، وقۋشىلارعا باعىتتالعان قازىرگى تەحنولوگيالاردى پايدالانا ءبىلۋى ءتيىس.
ءبىلىمدى بەرگەندە: 1. عىلىمي تۇردە جۇيەسىن ساقتاپ بەرۋ. 2. ءبىلىم مازمۇنىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ. 3. تانىمدى ويشا ايقىنداۋ. 4. وي بايلانىستارىنىڭ جۇيەسىن قۇرا ءبىلۋ. 5. بالانىڭ ويىن ءمۇعالىم جۇيەگە كەلتىرۋ. جالپىنىڭ جەكەگە، جەكەنىڭ جالپىعا قاتىناسىن ۇعىندىرۋ. 6. بالانىڭ سەزىمىن وياتا وتىرىپ، اسەر ەتۋ بولماسا، عىلىمي ويلاۋ قالىپتاسپايدى. وقۋ ارەكەتى بازالىق باعدارلامادا، بەرىلگەن تاپسىرمالار، بەرىلگەن ەرەجەلەر بويىنشا جۇزەگە اسادى. ال مودۋلدىق وقىتۋ بويىنشا، وقۋ تانىمدىق، موتيۆ. (ىشتەي تالپىنۋ، بۇل نە؟ دەگەن سۇراق بولادى)
2. ءموتيۆتى شەشۋگە باعىتتالعان جۇمىس.
3. ناقتى تاپسىرمانى شەشۋ ءۇشىن شارتىن جاساۋ (الدىڭعى ارەكەتتى باقىلايدى)
4. بالانىڭ ءوزى وقۋ ارەكەتىنە وي جۇگىرتۋ.
5. بالادا قاراپايىم ويلاۋ ەمەس، عىلىمي ويلاۋ پايدا بولادى.
سحەمانى بەرەمىز، سول بويىنشا بالادا ويلاۋ، قورىتىندى شىعارۋ، ءوز ويلاۋى، ءوز باقىلاۋى، مازمۇندىق تالداۋى بولادى. وقۋ ارەكەتىنسىز تەوريالىق ويلاۋ بولمايدى. دامۋ بالادا تەجەلەدى، ەگەر ءمۇعالىم ءوزى قاراپايىم ويلاۋدا بولسا. كىم ىزدەنىپ جۇمىس جاساعىسى كەلەدى، كىم جاڭاشا جاساعىسى كەلەدى – ول جاسايدى. مودۋلدىق وقىتۋ جۇيەسىندەگى نەگىزگى ماقسات بالانى تاباندىلىققا، شىدامدىلىققا ۇيرەتۋ. (دۇرىس ەمەس دەگەن ءسوزدى ايتپاۋ) 1. بالالاردى العاشقى ىرىكتەۋ. ول تەك – شارت. 2. بالانىڭ قابىلەتىنىڭ كەش اشىلۋى مۇمكىن.
نەگە دايىندى كوشىرتەمىز؟ جازۋ مەحانيزمىن ۇيرەتۋىمىز كەرەك. (ءماتىن بويىنشا سۋرەت سالدىرۋ) بالا تەجەلمەي ىشكى ويىن سىرتقا شىعارا ءبىلۋ كەرەك. سول بويىنشا سوزدىك قورى داميدى. بالادا ىشكى تالداۋ بولادى. قينالعاننان وقۋشى كەمىمەيدى. ءار وقۋشى جەكە تۇلعا بولاتىن بولسا، ول ۇجىمدا تاربيەلەنەدى. ءار بالانىڭ قارىم – قاتىناس، ءتىل، ءىس - ارەكەت، زەيىن، تۇيسىك، قابىلداۋى، ەس، ويلاۋ جانە قيالى، سەزىم، ەرىگى ءار ءتۇرلى. بالانى وبەكت رەتىندە قاراماي، سۋبەكت رەتىندە قاراۋىمىز كەرەك. ءبىلىمدى دايىن كۇيىندە بەرمەي، بالانىڭ ءوزىن ويلانتۋ، ناقتىلاتۋ، قورىتىندى شىعارۋ، سالىستىرتۋ، قاراپايىمنان كۇردەلىگە كوشۋ. بالا بەرىلگەن جۇمىستىڭ جاۋابىن تاپقانشا، ۇندەمەۋ. ساباقتاردا تىرەك سيگنالدارىن پايدالانۋ. كىتاپتى جاپقىزىپ، ءار وقۋشىعا اق قاعاز تاراتىپ، سوعان سىزدىرىپ، تەكسەرۋ.
ءتۇرلى جۇمىستاردى باستاماس بۇرىن، م. جانپەيىسوۆانىڭ تۇجىرىمداماسى بويىنشا بالانى زەرتتەۋدەن وتكىزۋ كەرەك. ونىڭ بىرنەشە كەزەڭى بار: 1. دايىندىق كەزەڭى. 2. بالامەن تانىسۋ. 3. زەرتتەۋ ادىستەمەنى قۇراستىرۋ. انىقتاۋ ماتەريالدارىن جيناۋ. 4. جينالعان ماتەريالدىڭ سانى، ساپاسى.
تەست جۇرگىزۋ. ونىڭ ءۇش ءتۇرى بار: 1. قابىلەتىن انىقتاۋ. 2. جەتىستىك تەست. 3. پروەكتيۆتىك تەست (قانداي مۇمكىنشىلىگى بار) وقۋشىلاردىڭ باعىت – باعدارىن (قوعامدىق، جەكە، ىسكەرلىك) ورىنداۋ مۇمكىندىگىن، دەڭگەيىن (وزىنە - ءوزى سەنىمدى مە، ىستەگەن جۇمىسىنا قاناعاتتانا ما، بەلسەندىلىك، جىگەرلىلىك بار ما؟) ايقىنداۋ.
وقۋشىلاردىڭ زەيىن قويىپ وقيتىن جانە جەتە ءمان بەرمەيتىن پاندەرىن انىقتاپ، سەبەبىن ناقتىلاۋ. ىزدەنگەن مۇعالىمگە ادىستەمەنىڭ تۇرلەرى كوپ. ولاردى وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە، وقۋشىلاردىڭ قۇرامىنا قاراي ىرىكتەۋ قاجەت.
ءداستۇرلى ەمەس ساباقتار: جۇپتاسىپ وقىتۋ، توپتىق جۇمىستار ت. ب. قورىتا كەلگەندە، تەوريانى وقۋشىلارعا جەڭىل تۇردە جەتكىزۋ. ولاردى ويلاندىرۋ، ىزدەندىرۋ، جۇمىس جاساتۋ، جەڭىلدەن كۇردەلىگە اۋىسۋ.
مۇعالىمدەرگە قويىلىپ وتىرعان تالاپتىڭ ءبىرى – ۇزدىكسىز ىزدەنۋ. ءمۇعالىمنىڭ شەبەرلىگى – وزىق تاجىريبەلەردى، عىلىمي جاڭالىقتاردى، ءار ءتۇرلى تەحنولوگيالاردى ساباقتا قولدانا بىلۋىندە.
ج. ايماۋىتوۆتىڭ پىكىرىنشە، ادام ومىرگە وزىندىك تابيعي قاسيەتتەرىمەن، قابىلەتتەرىمەن كەلەدى. ال بالانىڭ بويىنداعى تۋا بىتكەن قاسيەتتەردى دامىتاتىن – وقىتۋ مەن تاربيە. 1. وي - ءورىستىڭ جوعارىلىعى. 2. شىعارماشىلىق جانە ءتيىمدى ويلاۋ، پىكىر ايتۋ. 3. كوركەمدىك ارەكەت. 4. قاتىناس جانە بەلسەندىلىك. 5. قوزعالعىشتىق.
بالالارمەن جۇمىس ىستەۋدى مىناداي كەزەڭدەرگە بولۋگە بولادى: 1. بالا بويىنداعى قابىلەتتەردى باقىلاۋ. 2. پوتەنسيالدى مۇمكىندىكتەرىن انىقتاۋ. 3. ەستە ساقتاۋى. 4. كوزبەن شولىپ اناليز – سينتەز جاساۋ. 5. سوزدەن تىكەلەي اناليز – سينتەز جاساۋ. 6. پىكىرىندەگى دالدىك، تولىقتىق، جۇيەلىلىك.
«وقۋ مەن جازۋ ارقىلى ءتۇرلى تەحنولوگيانى پايدالانا وتىرىپ، ويلاۋدى دامىتۋ» - ۇستاز بەن وقۋشىنى ىزدەنۋگە جەتەلەيتىن، شىعارماشىلىق شابىت بەرەتىن، تولعانىپ جۇرگەن ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىت بەرەتىن، بولاشاققا دەگەن ءۇمىتتى ارتتىراتىن ساۋلە دەپ ويلايمىن.
وسىعان وراي وقۋشىلارىمنىڭ جۇمىستارىن ۇسىنىپ وتىرمىن. 4 - سىنىپتا «اۋىل – ايماق، كورشى – كولەم، ارالاس – قۇرالاس، اعايىن – تۋعان، ءداستۇر، ادەت – عۇرىپ، تاتۋ – ءتاتتى» تىرەك سوزدەرىمەن وقۋشىلار ءتۇرلى تاقىرىپتا اڭگىمەلەر جازدى.
اۋىل – ايماق.
ءبىزدىڭ اۋىل قاراتاس اۋىلىمەن جاقسى قارىم – قاتىناس جاسايدى. ءۇيدى – ۇيگە شاقىرىپ ارالاس قۇرالاس بولىپ، سىي – قۇرمەت كورسەتەدى. بىرىمەن – ءبىرى وتە جاقسى قاتىناستا. ءبارى ءبىر انادان تۋعان اعايىن سياقتى. وسى حالىقتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – ءداستۇرى، سالتى، ادەت – عۇرپى وزگەشە. ءبىز تاتۋ – ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.
كوكتەمنىڭ ءبىر كۇنى.
الاقاي! كوكتەم كەلدى! كۇن اشىق. اسپاندا بۇلت جوق. جەلدە جوق. عابيت ورماننىڭ ىشىندە راقاتتانىپ، تازا اۋا جۇتىپ، سەرۋەندەپ ءجۇر. اينالا قالىڭ ورمان. قايىڭ، قاراعاي، كىشكەنە تەرەكتەر دە جايقالىپ ءوسىپ تۇر.
ورماندا ناۋرىز تويى باستالدى. بۇلبۇلدار سايراي جونەلدى. ولارعا جانۋارلار، قۇستار، قۇرت – قۇمىرسقالار قوسىلىپ، تاماشا وركەستر قۇردى. كىشكەنتاي بالاپاندار ۇيالارىنان موينىن سوزىپ قاراپ تۇر. ورمانداعى بارلىق جانۋارلار مەن جاندىكتەر ويانىپ، كوكتەمدى قارسى الىپ، تويلاپ جاتىر. بۇل – كوكتەم كۇنىنىڭ ءبىر ءساتى.
كوشەربايەۆ ءسابيت
جازعىتۇرىم.
قاھارلى قىستان كەيىن جىلى شىرايلى كوكتەم كەلدى. ال ۇيقىشىل جەر بولسا، ۇيقىسىن قيماي ەندى عانا ويانىپ جاتىر. ءسابي جەردى وياتقان – نۇرى مول كۇن – انا! قار بولسا جىلاعان بالاداي كۇنگە وكپەلەپ، كوكتەمگە رەنىشىن ءبىلدىرىپ، جەرگە بىرتە – بىرتە ءسىڭىپ كەتىپ جاتىر. جەرگە شوپتەر قىلتيىپ شاپشاڭ وسە باستادى. اعاشتار دا كۇن قۇشاعىنا ەنىپ، بۇرشىك اتا باستادى. وسىنشاما قىسقا ۋاقىتتا جەر جاسىل جىبەككە وراندى. قۇستار جەر بەتىن، انا بالاسىن ءسۇيىپ جاتقانداي جەردى شوقىپ ءجۇر. قۋانىشتارى قوينىنا سىيماعان قارعالار، جەردى قاناتتارىمەن قاعىپ، كوكتەمدى قارسى الدى. بۇل كەزەڭدە وزەن دە تىنىش جاتقان جوق. ۇستىندەگى سەڭدەر سۇلۋ اققۋداي بايسالدى ءجۇزىپ بارا جاتىر. وسى ساتتە كۇن كۇركىرەدى، بۇلتتار كۇندى قىزعانىپ تۇنەرىپ كەتتى. ءبىراق كۇن نۇرىمەن قارا بۇلتتار اپپاق مامىق بۇلتقا اينالدى.
بولەكوۆا ايگەرىم
وتىرىك ولەڭ.
تۇلكىمەنەن دوس بولدىم
ارىستانمەن ءشوپ وردىم
قاسقىرمەنەن مال باعىپ
بالىقپەنەن ءان سالدىم
سان ەسىم. وتىرىك ولەڭ.
ەكى مايمىل ءۇردى
بىلەكتەرىن ءتۇردى
جانجالداسىپ جوققا
ءبىرىن – ءبىرى ءسۇيدى
قۇمىرسقا بولادى ەكەن وتە مىقتى
ون بەس ايۋدى بىردەن جىقتى
بارلىق اڭدى تەڭ كورمەي، جەڭىپ تاستاپ
ەرماحانمەن جەكپە – جەك شىقتى مىقتى.
جاڭىلتپاش.
ساباققا مەن كەشە باردىم،
كەش بارسام دا «بەس» الدى
شىم – شىتىرىق ەسەپتى
ويلانباستان شەشە الدىم.
شىلاۋ. كوكتەم.
جايما شۋاق جىلى كوكتەم كەلدى مە؟
- كەلدى.
- بالالار ويناپ، شوق گۇلدەردى تەردى مە؟
- تەردى.
- كوكتەم ساعان ۇنادى ما؟
- ۇنادى.
- نەگە؟
- جاپىراقتار كۇندە جايناپ تۇرادى.
«دامۋ مەن ءبىلىم ەشبىر ادامعا بەرىلە نەمەسە ايتىلا سالاتىن نارسە ەمەس، وعان قول جەتكىزگىسى كەلگەن ءاربىر جان ءوزى كۇش سالۋى ءتيىس» دەگەن ەكەن ديستەرۆەرگ. سوندىقتان، جاس ۇرپاققا ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرى، ءتۇرلى تەحنولوگيا، يدەيالار قاجەت. ءمۇعالىمنىڭ ءرولى حابارلاۋشىدان ۇيىمداستىرۋشىعا وزگەرىپ، وقۋشىلارعا باعىتتالعان قازىرگى تەحنولوگيالاردى پايدالانا ءبىلۋى ءتيىس.
You Might Also Like
-
ءپانى: قازاقستان تاريحىنان اڭگىمەلەر
