مۇحتار اۋەزوۆ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۇحتار اۋەزوۆ «كوكسەرەك» اڭگىمەسى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ م. و. اۋەزوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ادەبي بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ سيۋجەتىمەن تانىستىرۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى قورشاعان ورتانى ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ادەبي دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ، قوسىمشا دەرەكتەر ارقىلى پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، مانەرلەپ وقۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: م. اۋەزوۆتىڭ پورترەتى، شىعارمالارى.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، تاريح..
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. م. جۇمابايەۆتىڭ «تولقىن» ولەڭىن جاتتاۋ.
2. تولقىن كورىنىسىنە سۋرەتتەمە جازىڭدار نەمەسە سۋرەت سالىڭدار.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
1. م. اۋەزوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ادەبي ءبىلىم بەرۋ.
مۇحتار اۋەزوۆ 1897 جىلى قازىرگى سەمەي وبلىسى اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدى.
العاشىندا اتاسى اۋەزدەن مۇسىلمانشا ساۋات اشىپ، حات تانيدى. كەيىن مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا وقيدى. توڭكەرىس قارساڭىندا الاش قوزعالىسىنىڭ سەمەيدەگى جۇمىسىنا قاتىسادى. 20 - جىلدارى لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىندە، تاشكەنتتەگى ورتا ازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا وقيدى. بۇل جىلدارى م. اۋەزوۆ الەم ادەبيەتى ۇلگىسىمەن تەرەڭ تانىسىپ، جان - جاقتى كەمەل ءبىلىم الىپ شىعادى.
م. اۋەزوۆتىڭ العاشقى شىعارمالارىنىڭ كولەمدىسى دە، كوركەمى دە پروزالىق اڭگىمە، پوۆەست تۇرلەرىندە جاسالدى.
م. اۋەزوۆ جيىرماسىنشى جىلداردىڭ باس كەزى مەن ورتا شەنىندە كوپتەگەن اڭگىمەلەر («قورعانسىزدىڭ كۇنى»، «جەتىم»، «جۋاندىق»، «ەسكىلىك كولەڭكەسىندە»، «كىم كىنالى»، «بارىمتا» ت. ب.) جازىپ، ولاردا ەسكى قازاق اۋلىنىڭ الۋان ءتۇرلى الەۋمەتتىك شىندىعىن رەاليستىك داستۇردە بەينەلەيدى.
«قورعانسىزدىڭ كۇنى» (1921) – جازۋشىنىڭ العاشقى جارىق كورگەن اڭگىمەسى.
مۇندا عازيزا دەگەن پاناسىز جەتىم قىزدىڭ ادام ايتقىسىز وزبىرلىق، قورلىققا شىداماي، بورانعا ۇرىنىپ، ءۇسىپ ولگەنى ايتىلعان. بۇل شىعارمادا اقان سياقتى قارا نيەت اۋىل اكىمىنىڭ تاعىلىق قىلىقتارى اشكەرەلەنەدى.
«قورعانسىزدىڭ كۇنى» ءوزىنىڭ كوركەمدىك ءبىتىمى جاعىنان قازاق ادەبيەتىنە جاڭا ورنەك ەنگىزدى. ادام ءومىرىنىڭ قايتالانباس، دارا ەرەكشەلىگى شەبەر اشىلعان. شىعارمادا بولىس اقان، ونىڭ سەرىگى قالتاي، پاك، ءسابي قىز عازيزا، ونىڭ قارت اجەسىنىڭ بەينەلەرى وتە شىنايى كورىنەدى.
«جەتىم» دەگەن اڭگىمەدە قاسىم اتتى جەتىم بالانىڭ قاسىرەتتى بالالىق شاعى، يسا دەگەن جاماعايىننىڭ قورلىعىنا شىداماي، اۋىلدان قاشىپ شىققان بەتىندە، قاراڭعى تۇندە، توعاي ىشىندە ولگەنى ايتىلادى. ومىردەن ءزابىر كورگەندەردىڭ مۇڭى مەن نالاسىن ۇلكەن الەۋمەتتىك تولعاقتى ماسەلە رەتىندە سيپاتتاۋ سىنشىل رەاليزمنىڭ نەگىزگى بەلگىسى ەدى.
جازۋشىنىڭ تۆورچەستۆوسىنىڭ شىرقاۋ بيىگى دەپ «اباي جولى» رومان - ەپوپەياسىن اتاۋعا بولادى.
جازۋشى قازاق حالقىنىڭ ادەبيەتى، مادەنيەتى، رۋحاني مۇراسى جايىندا تاماشا عىلىمي ەڭبەكتەر جازدى. 1927 جىلى قازاق ادەبيەتىنىڭ سان عاسىرلىق تاريحىن ارالاعان «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى» اتتى ىرگەلى عىلىمي ەڭبەك جازدى. 1959 جىلى جازۋشىنىڭ ادەبيەتتانۋ سالاسىنداعى كولەمدى ەڭبەكتەرى «ءار جىلدار ويلارى» دەگەن اتپەن جەكە كىتاپ بولىپ باسىلدى.
م. اۋەزوۆ شىعارمالارىنىڭ ىشىندە ادام مەن تابيعات اراسىنداعى بايلانىستى كورسەتەتىن شىعارما – «كوكسەرەك» اڭگىمەسى.
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. وقۋلىقپەن جۇمىس
1) 78، 79 – بەتتەردەگى م. اۋەزوۆتىڭ «مەنىڭ ءومىربايانىم» اتتى شىعارماسىنان ۇزىندىمەن، شىڭعىس ايماتوۆتىڭ، لۋي اراگوننىڭ ەستەلىكتەرىمەن تانىسۋ، وزىندىك پىكىر ايتۋ.
2) «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ ءى، ءىى، ءىىى، بولىمدەرىنىڭ سيۋجەتىمەن تانىسۋ، ءاربىر بولىمگە ات قويۋ.
ءى ءبولىم قاسقىرلار مەكەنى
قاسقىرلار ويناعى
تاعىلار ۇرپاق قامىندا
سورلى قوزى تاعدىرى
ءىى ءبولىم ادامدار قياناتى
ادامدار تاعىلىعى
تابيعاتقا شابۋىل.
ءىىى ءبولىم كوكسەرەك پەن قۇرماش.
كوكسەرەكتىڭ ۇرلىعى
ادامدار جانە كوكسەرەك.
3) ءاربىر ءبولىم بويىنشا تالداۋ سۇراقتارىن ۇسىنۋ.
ءى ءبولىم
ا) قاسقىرلار تىرشىلىگى قالاي سۋرەتتەلگەن؟
ءا) ارلان قاسقىر مەن قانشىق قاسقىر ءىس - ارەكەتىن باياندا.
ب) تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس، سول جولداعى قاتالدىق قالاي بەرىلگەن؟
ءىى ءبولىم
ا) قاسقىرلار ۇياسىن ادامدار نەگە تالقاندادى؟
ءا) بولتىرىكتەرگە ىستەگەندەرىنە قالاي قارايسىڭ؟
ب) ادامداردىڭ ءىس - ارەكەتى دۇرىس پا؟ ءوزىڭ ونى قولدايسىڭ با؟
ۆ) ءبىرىنشى بولىمدەگى قاسقىرلار ءىس - ارەكەتى مەن وسى بولىمدەگى ادامدار ءىس - ارەكەتىندە ۇقساستىق بار ما؟ قايسىسى قاتالىراق؟
ءىىى ءبولىم
ا) اۋىل يتتەرىنەن كوكسەرەك قانداي ءزابىر كوردى؟
ءا) اۋىل ادامدارى ونى نەگە جەك كوردى، جازالادى؟ وسى جازاعا ءوزىڭ قالاي قارايسىڭ؟
ب) نەگە كوكسەرەك ادامدار اراسىنا ۇيرەنىپ كەتە المادى؟ ءوز پىكىرىڭدى ءماتىن ارقىلى دالەلدە.
V. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ:
1. م. اۋەزوۆتىڭ «مەنىڭ ءومىربايانىم» اتتى شىعارماسىنان الىنعان ءۇزىندىنى جاتتاۋ.
2. «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ ءى، ءىى، ءىىى بولىمدەرىنىڭ سيۋجەتىن بايانداۋ.
Vءى. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن باعالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ م. و. اۋەزوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ادەبي بىلىمدەرىن كەڭەيتۋ، «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ سيۋجەتىمەن تانىستىرۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى قورشاعان ورتانى ايالاۋعا تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ادەبي دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ، قوسىمشا دەرەكتەر ارقىلى پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ، ءتۇسىندىرۋ، مانەرلەپ وقۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: م. اۋەزوۆتىڭ پورترەتى، شىعارمالارى.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ءتىلى، تاريح..
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ:
1. م. جۇمابايەۆتىڭ «تولقىن» ولەڭىن جاتتاۋ.
2. تولقىن كورىنىسىنە سۋرەتتەمە جازىڭدار نەمەسە سۋرەت سالىڭدار.
ءىىى. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ.
1. م. اۋەزوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ادەبي ءبىلىم بەرۋ.
مۇحتار اۋەزوۆ 1897 جىلى قازىرگى سەمەي وبلىسى اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلدى.
العاشىندا اتاسى اۋەزدەن مۇسىلمانشا ساۋات اشىپ، حات تانيدى. كەيىن مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا وقيدى. توڭكەرىس قارساڭىندا الاش قوزعالىسىنىڭ سەمەيدەگى جۇمىسىنا قاتىسادى. 20 - جىلدارى لەنينگراد ۋنيۆەرسيتەتىندە، تاشكەنتتەگى ورتا ازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اسپيرانتۋراسىندا وقيدى. بۇل جىلدارى م. اۋەزوۆ الەم ادەبيەتى ۇلگىسىمەن تەرەڭ تانىسىپ، جان - جاقتى كەمەل ءبىلىم الىپ شىعادى.
م. اۋەزوۆتىڭ العاشقى شىعارمالارىنىڭ كولەمدىسى دە، كوركەمى دە پروزالىق اڭگىمە، پوۆەست تۇرلەرىندە جاسالدى.
م. اۋەزوۆ جيىرماسىنشى جىلداردىڭ باس كەزى مەن ورتا شەنىندە كوپتەگەن اڭگىمەلەر («قورعانسىزدىڭ كۇنى»، «جەتىم»، «جۋاندىق»، «ەسكىلىك كولەڭكەسىندە»، «كىم كىنالى»، «بارىمتا» ت. ب.) جازىپ، ولاردا ەسكى قازاق اۋلىنىڭ الۋان ءتۇرلى الەۋمەتتىك شىندىعىن رەاليستىك داستۇردە بەينەلەيدى.
«قورعانسىزدىڭ كۇنى» (1921) – جازۋشىنىڭ العاشقى جارىق كورگەن اڭگىمەسى.
مۇندا عازيزا دەگەن پاناسىز جەتىم قىزدىڭ ادام ايتقىسىز وزبىرلىق، قورلىققا شىداماي، بورانعا ۇرىنىپ، ءۇسىپ ولگەنى ايتىلعان. بۇل شىعارمادا اقان سياقتى قارا نيەت اۋىل اكىمىنىڭ تاعىلىق قىلىقتارى اشكەرەلەنەدى.
«قورعانسىزدىڭ كۇنى» ءوزىنىڭ كوركەمدىك ءبىتىمى جاعىنان قازاق ادەبيەتىنە جاڭا ورنەك ەنگىزدى. ادام ءومىرىنىڭ قايتالانباس، دارا ەرەكشەلىگى شەبەر اشىلعان. شىعارمادا بولىس اقان، ونىڭ سەرىگى قالتاي، پاك، ءسابي قىز عازيزا، ونىڭ قارت اجەسىنىڭ بەينەلەرى وتە شىنايى كورىنەدى.
«جەتىم» دەگەن اڭگىمەدە قاسىم اتتى جەتىم بالانىڭ قاسىرەتتى بالالىق شاعى، يسا دەگەن جاماعايىننىڭ قورلىعىنا شىداماي، اۋىلدان قاشىپ شىققان بەتىندە، قاراڭعى تۇندە، توعاي ىشىندە ولگەنى ايتىلادى. ومىردەن ءزابىر كورگەندەردىڭ مۇڭى مەن نالاسىن ۇلكەن الەۋمەتتىك تولعاقتى ماسەلە رەتىندە سيپاتتاۋ سىنشىل رەاليزمنىڭ نەگىزگى بەلگىسى ەدى.
جازۋشىنىڭ تۆورچەستۆوسىنىڭ شىرقاۋ بيىگى دەپ «اباي جولى» رومان - ەپوپەياسىن اتاۋعا بولادى.
جازۋشى قازاق حالقىنىڭ ادەبيەتى، مادەنيەتى، رۋحاني مۇراسى جايىندا تاماشا عىلىمي ەڭبەكتەر جازدى. 1927 جىلى قازاق ادەبيەتىنىڭ سان عاسىرلىق تاريحىن ارالاعان «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى» اتتى ىرگەلى عىلىمي ەڭبەك جازدى. 1959 جىلى جازۋشىنىڭ ادەبيەتتانۋ سالاسىنداعى كولەمدى ەڭبەكتەرى «ءار جىلدار ويلارى» دەگەن اتپەن جەكە كىتاپ بولىپ باسىلدى.
م. اۋەزوۆ شىعارمالارىنىڭ ىشىندە ادام مەن تابيعات اراسىنداعى بايلانىستى كورسەتەتىن شىعارما – «كوكسەرەك» اڭگىمەسى.
ءىV. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. وقۋلىقپەن جۇمىس
1) 78، 79 – بەتتەردەگى م. اۋەزوۆتىڭ «مەنىڭ ءومىربايانىم» اتتى شىعارماسىنان ۇزىندىمەن، شىڭعىس ايماتوۆتىڭ، لۋي اراگوننىڭ ەستەلىكتەرىمەن تانىسۋ، وزىندىك پىكىر ايتۋ.
2) «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ ءى، ءىى، ءىىى، بولىمدەرىنىڭ سيۋجەتىمەن تانىسۋ، ءاربىر بولىمگە ات قويۋ.
ءى ءبولىم قاسقىرلار مەكەنى
قاسقىرلار ويناعى
تاعىلار ۇرپاق قامىندا
سورلى قوزى تاعدىرى
ءىى ءبولىم ادامدار قياناتى
ادامدار تاعىلىعى
تابيعاتقا شابۋىل.
ءىىى ءبولىم كوكسەرەك پەن قۇرماش.
كوكسەرەكتىڭ ۇرلىعى
ادامدار جانە كوكسەرەك.
3) ءاربىر ءبولىم بويىنشا تالداۋ سۇراقتارىن ۇسىنۋ.
ءى ءبولىم
ا) قاسقىرلار تىرشىلىگى قالاي سۋرەتتەلگەن؟
ءا) ارلان قاسقىر مەن قانشىق قاسقىر ءىس - ارەكەتىن باياندا.
ب) تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس، سول جولداعى قاتالدىق قالاي بەرىلگەن؟
ءىى ءبولىم
ا) قاسقىرلار ۇياسىن ادامدار نەگە تالقاندادى؟
ءا) بولتىرىكتەرگە ىستەگەندەرىنە قالاي قارايسىڭ؟
ب) ادامداردىڭ ءىس - ارەكەتى دۇرىس پا؟ ءوزىڭ ونى قولدايسىڭ با؟
ۆ) ءبىرىنشى بولىمدەگى قاسقىرلار ءىس - ارەكەتى مەن وسى بولىمدەگى ادامدار ءىس - ارەكەتىندە ۇقساستىق بار ما؟ قايسىسى قاتالىراق؟
ءىىى ءبولىم
ا) اۋىل يتتەرىنەن كوكسەرەك قانداي ءزابىر كوردى؟
ءا) اۋىل ادامدارى ونى نەگە جەك كوردى، جازالادى؟ وسى جازاعا ءوزىڭ قالاي قارايسىڭ؟
ب) نەگە كوكسەرەك ادامدار اراسىنا ۇيرەنىپ كەتە المادى؟ ءوز پىكىرىڭدى ءماتىن ارقىلى دالەلدە.
V. ءۇي تاپسىرماسىن بەرۋ:
1. م. اۋەزوۆتىڭ «مەنىڭ ءومىربايانىم» اتتى شىعارماسىنان الىنعان ءۇزىندىنى جاتتاۋ.
2. «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ ءى، ءىى، ءىىى بولىمدەرىنىڭ سيۋجەتىن بايانداۋ.
Vءى. وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارىن باعالاۋ.
You Might Also Like
