پوەزيا الەمىندە. فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ جىر الەمى
جامبىل وبلىسى، قورداي اۋدانى،
№6 نەگىزگى مەكتەپ
باحىتجانوۆا د. ۋ.
«پوەزيا الەمىندە»
تاقىرىبى: «فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ جىر الەمى»
ماقساتى: فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ ومىرىمەن تانىستىرۋ، ولەڭدەرىنە شولۋ جاساۋ، ماعىناسىن اشۋ. وقۋشىلاردى مانەرلەپ وقۋعا ۇيرەتۋ، ولەڭگە دەگەن قۇشتارلىعىن وياتۋ، تۋعان جەر، تۋعان ەلدى سۇيۋگە، قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، گازەت، قاناتتى سوزدەر، سلايد.
بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءان. توعجان.
كىرىسپە.
قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار، وقۋشىلار. بۇگىنگى كۇنى سىنىبىمىزدا باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ تۋماسى، اتىراۋ ءوڭىرىنىڭ كيەلى توپىراعىندا دۇنيەگە كەلىپ، اقجايىق پەن كاسپييدىڭ اساۋ تولقىنىنان ءنار الىپ، ءبىرىن - ءبىرى قۋعان تولقىن يىرىمدەرى سەكىلدى ءار جىرلارى، وقىرمان قاۋىمىنىڭ اق ەدىل كوڭىلىنىڭ بيىگىنەن ورىن العان، قازاقتىڭ ءبىر تۋما اقىنىنىڭ ءبىرى، حالىق جازۋشىسى، كەشە عانا ومىردەن وزعان فاريزا وڭعارسىنوۆا اپامىزدى ەسكە الۋ كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر. مارقۇم اقىن ف. وڭعارسىنوۆانى ءبىر مينۋت ۇنسىزدىكپەن ەسكە الۋ.
قازاق حالقى ءسوز ونەرىن كوركەم ونەردىڭ وزگە تۇرلەرىنەن جوعارى باعالاپ، داڭقتى جىراۋ، تالانتتى اقىندارىن، جەز تاڭداي شەشەندەرىن ماراپات تۇعىرىنا قوندىرىپ، سىرلى سوزبەن سوعىلعان سۇلۋ ءسوز سارايلارىن ۇرپاعىنا اماناتتاپ وتىرعان. ءسوز ءقادىرىن، ءوز قادىرىنەن ارتىق كورگەن حالقىمىزدىڭ ءدۇلدۇل اقىندارى دا ولەڭمەن ورىلگەن رۋح مۇراسىنىڭ التىن قاقپاسى سىندى. وسىنداي قازاقتىڭ ءبىر تۋار اقىنىنىڭ ءبىرى ف. وڭعارسىنوۆا اپامىز 75 جاسىندا ومىردەن وزدى. فاريزا ولەڭدەرى وقىرماندارىنىڭ جان ازىعىنا اينالعان قىمبات دۇنيە. كوركەمسوز مايدانىندا اقىنعا، جازۋشىعا ءتان ەرلىك، باتىلدىق، ادالدىق، ۇلتجاندىلىق، نامىسقويلىق سياقتى ادامگەرشىلىك - ازاماتتىق قاسيەتتەردىڭ اسقار بيىگىنەن كورىنگەن اقىن. فاريزا جىرلارى كەيىنگى ۇرپاقتى ادامگەرشىلىككە، ار - نامىسقا، ەرلىككە، نازىكتىككە، انانى، اكەنى، تۋعان جەر مەن ادامزاتتى سۇيۋگە باستاپ اپاراتىن اق جول ىسپەتتى.
ءى - ءبولىم. «اقىن ومىرىنەن ۇزدىك سىر»
ۇلجان. فاريزا وڭعارسىنوۆا 1939 جىلى 25 جەلتوقساندا اتىراۋ وبلىسى، نوۆوبوگات اۋدانىنىڭ ماناش اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. نارىن قۇمىنىڭ اراسىندا، اسىپ - تاسقان بايلىعى بولماسا دا وزىندىك داۋلەتى بار وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
اكەم بىرەۋ، انامدا بىرەۋ مەنىڭ.
مەن جىعىلسام سۇيەنەر تىرەۋلەرىم.
ولار باردا - مەرەكە كورگەن ەمەن
قاباقتارىن شىتقانىن، تۇنەرگەنىن.
اكە - بىلەك، ساۋساعى - بالالارى،
قان تامىرمەن جالعاسقان ارالارى.
انا - تامىر بويىمەن بارىنە دە،
تىرشىلىكتىڭ جىلۋى تارالادى.
فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ بالالىق شاعى نارىن قۇمىنىڭ اراسىندا قاراپايىم جانۇيادا وتەدى. ول بالالىق شاعىنا بىلاي دەپ ورالادى: « مەن ىلعي ەر بالالارمەن بىرگە ءوستىم، قىردا دا، قىستا دا مەن قاتارلى قىز بالا بولىپ كورگەن ەمەس. جاسىرىنباق، دوپ ويناۋ، اسىق ويىندارى مەنى ەر بالالاردان جەڭىلمەۋگە ۇيرەتتى.
مەن ازىرشە جاس بالامىن،
الدىمدا ءالى ب ا ق - تالابىم.
اتالارعا تارتىپ تۋعان ۇلانمىن دەپ ماقتانامىن.
ەر ايالار سۇڭقار ۇلىن - باتىرلاردىڭ ۇرپاعىمىن.
اكەسى ەلىنە سىيلى، اشىق - جارقىن ادام بولعان. ول اكەسىنە ارناپ كوپتەگەن ولەڭدەر شىعارعان. بۇل ولەڭدەر ءوز اكەسىمەن بىرگە بارلىق اكەلەرگە ارنالعان.
اكەم - مەنىڭ ءتاڭىرىم، پايعامبارىم، ۇمتىلاتىن بيىگىم، سايران باعىم.
ول بىلمەيتىن دۇنيەدە قۇپيا جوق. ءبىلىپ العان، ياپىر - اۋ، قايدان ءبارىن؟
كۇشتى دە جوق ءدال سونداي جەر بەتىندە، سۇلۋ ءمۇسىن، ءبىر ءمىن جوق كەلبەتىندە.
باتىر، دانا سول عانا اسىعامىن، اكەمە ۇقساپ تەزىرەك ەرجەتۋگە،
اكەم باردا، ارقام كەڭ، جوق الاڭىم، ءبارى ورنىندا: شارۋاڭ، قورا، مالىڭ،
ءتورت جاعىمىز قۇبىلا، مەن وسكەندە قيىنداۋ - اۋ اكەمدەي بولا الارىم.
بەسىكتە جاتىپ، ۋىلدەپ سول ءبىر، سۇراپىل سوعىس كۇندەردە،
قان كەشىپ ءبىزدىڭ اكەلەر سوناۋ، باتىستا جىراق جۇرگەندە.
«جان - پاپا» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزدى ايتا الماي قالعاندار كوپ قوي، ءبىر مەن بە.
جيىرمادا قىزدار جايقالعان گۇلدەي كوز تارتىپ بەينە جاناسىڭ،
سول جيىرما جاستا قۇشاقتاپ مەنى قالىپتى ۇيدە اناشىم.
تۇڭعىشىم دەگەن مىنا مەن شىركىن، كەنجەسى دە بولىپ قالىپپىن،
جازا الماي جۇرەك جاراسىن ۇمىتپەن اركەز الاڭداۋشى ەدىم،
كەلەر دەپ مەنىڭ پاپام دا، بالالىق جۇرەك سەزبەدى ونىڭ كەتكەنىن ماڭگى ساپارعا.
ءوسىردى مەنى سول انا گۇلدەي ماپەلەپ،
ەر جەتتىم تۇردىم قاتاردا.
باقىتتى مىناۋ سابيلەر بۇگىن جەتەلەپ جۇرسە اكەسىن،
قىزىعا قاراپ، كۇرسىنە قاراپ. جانىنان ءۇنسىز وتەسىڭ.
فاريزا اكەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، اناسى حاليمانىڭ تاربيەسىندە بولادى. اناسى كوپ سويلەمەيتىن، سويلەسە ماقالداپ سويلەيتىن، اسا اقىلدى، رۋحاني قۋاتتى، سۇلۋ ادام بولعان. فاريزا اناسى ارقىلى ەرتەگى، اڭىزداردى كىشكەنتايىنان باستاپ قۇلاعىنا قۇيىپ وسەدى.
ەركەلەسەم كۇلىمدەيتىن، ۇرىسقانى بىلىنبەيتىن. «ماڭدايىمنان يىسكەپ مەنىڭ قۇلىنشاعىم، كۇنىم!»- دەيتىن الەمدەگى اقىلدى ادام. بارىنەن سول جاقىن ماعان! ول جانىمدا جۇرسە مەن دە، باتىرلارشا، باتىلدانام، جاماندىقتان ساقتاندىرىپ، جاقسى ءىسىمدى ماقتان قىلىپ، اق مامامدى مەن ءارقاشان، جۇرسەم دەيمىن شاتتاندىرىپ.
جىلىلىقتان جارالعان، قۇشاعى ونىڭ تاڭ مەكەن،
مەنىڭ ايداي انامنان اسقان سۇلۋ بار ما ەكەن؟!
مەيىرىم - نۇر توگىلگەن كۇن كوزىندەي جانارى،
ويىمدى وقىپ وڭىمنەن، دىرىلدەيدى قاباعى.
جەردەگى بار تاعامنان انا ءسۇتى ءنارلى ەكەن،
بۇل جالعاندا انامنان سۇيىكتى ادام بار ما ەكەن.
جۇرگەندە جانىمدى ارباپ جىر بۇلاعىم،
ءوتىپتى زىمىراۋمەن سۇڭعىلا كۇن.
بۇگىندە ارماندايمىن ءبىر كورۋدى
انامنىڭ سىر شەرتىسكەن قۇربىلارىن.
ۇقسايدى ءومىر كەيدە تۇستەنگەندە،
ادامعا ونى بۇگەر كۇش بەرگەن بە؟
ءبىر سالەم بەرسەم - اۋ دەپ اسىعامىن
انامنىڭ قولىنان شاي ىشكەندەرگە.
باياعى كەلىنشەكتەر ءجۇزى ەلىكتەي
ءجۇر مە ەكەن ءالى كۇنگە تىزە بۇكپەي؟
كوزدەرى سيرەدى مە ولاردىڭ دا
انامنان قالعان كۇمىس بىلەزىكتەي.
ءوسىرىپ ۇل مەن قىزدىڭ تاۋ عىپ ءبارىن،
بۇل كۇندە جۇرسىڭدەر مە ساۋلىقتا مۇڭ؟
قورقامىن كوزدەن ۇشىپ بارادى - اۋ دەپ
سەندەردىڭ قارداي اپپاق جاۋلىقتارىڭ.
ەركەلەسەم كۇلىمدەيتىن
ۇرىسقانى بىلىنبەيتىن.
ماڭدايىمنان يىسكەپ مەنىڭ قۇلىنشاعىم، كۇنىم!»- دەيتىن الەمدەگى اقىلدى ادام. بارىنەن سول جاقىن ماعان! ول جانىمدا جۇرسە مەن دە، باتىرلارشا، باتىلدانام،
فاريزا وڭعارسىنوۆا اقىندىعىمەن قاتار، جازۋشى، اۋدارماشى جانە دەپۋتات بولعان. دەپۋتات بولعان جىلدارىندا انا مەن بالا پروبلەماسىن كوتەرىپ، ولارعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتۋدى ۇسىنعان.
كەۋدەڭدە مەنى تەربەتتىڭ، جاس شىبىق ەندى كوكتەدى.
مىنەكي مەن دە ەرجەتتىم. ەڭبەگىڭ بەكەر كەتپەدى.
ومىردە مىناۋ ەڭ جاقىن اياۋلى سەنسىڭ اناشىم!
ءامينا.. ف. وڭعارسىنوۆا اتىراۋ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن. 1961 - 1978 جىلدارى ورتا مەكتەپتە ءمۇعالىم، وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ديرەكتور، «جاس الاش» گازەتىندە ءتىلشى، «ۇلان»، « ايگولەك» جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت اتقارعان.
جازۋ بىلگەن بالاعا قارايتىنمىن قىزىعىپ «حات جازشى، - دەپ اعاما» باراتىنمىن جۇگىرىپ. جاقسى وقۋدى ۇلگى ەتكەن، بالا بول دەپ ءتىل العىش، ءبارىن ماعان ۇيرەتكەن ۇستازىما مىڭ العىس.
ونىڭ اۋدارماسىنا توقتالساق: ورىس تىلىنەن «فرانسۋز ءتىلىنىڭ ساباقتارى»، «حايۋاناتتار جايلى اڭگىمەلەر» اتتى اۋدارمالارى بار. سونىمەن بىرگە «ءسوز سىرىنا ۇڭىلسەك» اتتى شاعىن ءسوز توپتامالارىن جازعان.
جانىم – دالا، كوگىنەن بۇلت ارىلماي،
باتپان زىلدەر باسسا دا ءجۇر تارىلماي،
شىدەرلەۋلى كوڭىلدى زۋلات، جىرىم،
باياعىنىڭ قۇس قانات تۇلپارىنداي.
ەستىمەيدى قالعىعان شاققا جانىم
ۇمتىلىستا، جۇيتكۋدە ب ا ق، تالابىم.
تالما شاقتا تالىقسىپ كەتسەم جىرىم،
سەن قاقىرات ماڭگىلىك قاقپالارىن.
جول – داريا تۇرمايدى اعىن ۇرماي،
جوعالما جىر، جىلدارعا تامىرىڭ جاي.
داۋىرلەردىڭ داۋىلى داق سالماعان
اتا - مۇرا قوبىزدىڭ سارىنىنداي.
ءىى - ءبولىم. «تۋعان جەر، تۋعان اۋىل - قىمبات ماعان!»
اركىمنىڭ تۋعان جەرى، تۋعان ولكەسى بار. تۋعان جەرگە، تۋعان ەلگە دەگەن ماحاببات اركىمنىڭ جۇرەگىنەن ورىن العان. وعان اقىندار ولەڭ جازسا، سازگەرلەر ءان ارناعان. سول سياقتى فاريزا اپامىز دا ءوزىنىڭ تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن ءوز ولەڭدەرى ارقىلى بەرە ءبىلدى.
اۋىل دەسە، جايلايدى جانىمدى ءۇمىت،
سوندا عانا اتارداي تاڭىم كۇلىپ.
جاسىل شاردىڭ بەتىندە جالعىز نوقات.
مەنى ماڭگى تاراتاتىن ساعىندىرىپ - دەپ تۋعان اۋىلىنا دەگەن ماحابباتىن بىلدىرەدى.
تۋعان جەر، تۋعان اۋىل قىمبات ماعان.
ەشكىمگە بۇل سەزىمدى بىلعاتپاعام،
مەن ونىڭ ءوزىم عانا سەزىنەتىن،
قاستەرلى قاسيەتىن جىرلاپ باعام.
ول جەرگە دەگەن مەندە سەزىم بولەك.
جاتپاسىن كەلگەنىمە ءوزىمدى ەلەپ.
ال ونىڭ قاسيەتىن سەزۋ ءۇشىن،
تەك مەنىڭ جۇرەگىم مەن كوزىم كەرەك.
و، تۋعان جەر، كەڭپەيىل، قۇشاعىڭ كەڭ.
ساعان كوڭىل بۇلقىنار كۇش اعىنمەن.
ساعىنىشىمدى قانات قىپ ساعان قاراي،
بالاپانداي تالپىنىپ ۇشامىن مەن.
الاقانى انامنىڭ توپىراعىڭ،
سەندىك ماحابباتىمنىڭ وتى جالىن
سەنى قالاي ءسۇيۋدىڭ كەرەكتىگىن مەن ەشقانداي كىتاپتان وقىمادىم.
سەندە تاستا قاستەرلى، اسپادا الاۋ،
سەندە جاندى تەربەتەر داستان بار - اۋ،
مەنىڭ مىناۋ ومىرگە قۇشتارلىعىم، سەنى جاقسى كورۋدەن باستالعان - اۋ.
كەشىرمە سەن، جات قىلىقپەن جانىڭدى جارالاسام، بار سىرىمدى بۇكپەسىز ساعان اشام.
مەن ەل كەزىپ كەتەرمىن وتانسىزداي ءۇمىتىڭدى اقتاۋعا جاراماسام.
تابيعاتتى جىرلاۋ. مۇندا اقىننىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن وزىندىك ءۇنى، داۋسى انىق بايقالادى. سۇلۋلار بارعان سايعا بۇعىپ
قارايدى كولدىڭ بەتىن اينا قىلىپ.
شىركىن، جاز جومارتسىڭ - اۋ بازارلىققا بەرەسىڭ جان بىتكەنگە جايدارىلىق.
كوپ ساعىنعان كوكتەم كەلدى
نۇر ورادى كوك پەن جەردى بالا ساعىم جۇگىرەدى گۇلمەن ويناپ بوكتەردەگى.
گۇل جامىلعان ولكەدەگى بۇتالاردا ءان توگەدى،
قىرلارداعى قىزعالداقتاي كوكتەم نەتكەن كوركەم ەدى.
ءبىزدىڭ شالقار باي دالانى، تاۋ، ورماندى، ساي، جاعانى،
مەنى سۇيگەن اناشىمداي كۇن شۋاعى ايمالادى.
مىنە وسىلاي بارشالارى، كوكتەمەنى قارسى الادى.
دالا جايناپ، گۇل اتادى، قۇستار سايراپ، ءان سالادى.
ءىىى - ءبولىم. «ولەڭ مەن سەنى ايالاپ وتەم!»
ولەڭ ءومىر، ولەڭ جان، ولەڭ سەزىم دەسەك، سىرلى ليريكاعا ءتان ەرەكشەلىك ءومىر قۇبىلىسىن جۇرەك تولقىنىسى مەن شىنايى تەربەلىس ارقىلى جەتكىزۋ بولىپ تابىلادى. فاريزا اپامىزدىڭ مۇڭايعان، قينالعان، قۋانعان، كەزدەردەگى سىرلاسى دا، مۇڭداسى دا، دوسى دا پوەزيا بولعانى انىق. دالا كۇندەرىمنىڭ، نالا تۇندەرىمنىڭ سەرىگى بولعانىڭ ءۇشىن، سەنىمى بولعانىڭ ءۇشىن، مەن سەنى ايالايمىن. كوڭىلدى جايلى كۇنىمدى.
ازاپتى قايعى، مۇڭىمدى،
وزىڭمەن بولىسكەنىڭ ءۇشىن،
قاپام مەن جەڭىستەرىم ءۇشىن.
مەنىڭ مىناۋ قيىنداۋ تاعدىرىم بولىپ، و باستا كورىسكەنىڭ ءۇشىن،
ولەڭ مەن سەنى ايالاپ وتەم!.
تاعىدا كوكتەم كەلدى بال سەزىمدەرگە، سال سەزىمدەرگە ۇران ساپ
وتكىنشى عۇمىرداي قىلىقتارى مول بۇلاڭ شاق!
كون كوڭىلدەردە تەڭىز بوپ كولكىپ كەتىپتى - اۋ
ارۋ قىز اڭساپ، جىر اڭساپ! بۇ نە دەگەن قۇدىرەت!
دۇنيەنى تۇگەل قۇشتارلىق قاپتاپ كەتكەن بە،
ادامنىڭ ءبارى ماس بولىپ ءجۇر عوي وت - دەمگە،
بايىرعى كۇڭگىرت كۇندەردە قايتىپ كەلمەستەي، جابىرقاپ جۇرگەن جوق پەندە.
ۇمىتىپ جاتىر جۇمىر جەر،
كوكتەم مەزگىلدىڭ قالدىرعان قازا - قايعىسىن، جاس كوڭىلمەنەن تىڭدايدى دۇنيە ماي قۇسىن. اجىمدەر باسىپ، مازاسىز جاتقان جەر - انا، كوكتەمدە نەتكەن جايلىسىڭ.
قىز كوكتەم كەلىپ، قىزعالداق قالاپ ءجۇر بەلدە، قاتىگەزدەردە كوز سالادى ەكەن گۇلدەرگە،
تابيعات شىركىن ادامدى ءبىر ءسات سەرگىتىپ الادى ەكەن - اۋ،
تىرلىكتەن قاجىپ، قالجىراپ جۇرگەن كۇندەردە.
قوناقتارعا ءسوز بەرىلەدى.
ف. وڭعارسىنوۆانىڭ - ونەگەلى ءومىرى، ايتقان وسيەتتەرى ارقىلى جاس ۇرپاق ەلىن سۇيۋگە، ۇلگىلى ازامات بولۋعا ۇمتىلادى دەگەن ۇمىتپەن بۇگىنگى كەشىمىزدى اياقتايمىز.
№6 نەگىزگى مەكتەپ
باحىتجانوۆا د. ۋ.
«پوەزيا الەمىندە»
تاقىرىبى: «فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ جىر الەمى»
ماقساتى: فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ ومىرىمەن تانىستىرۋ، ولەڭدەرىنە شولۋ جاساۋ، ماعىناسىن اشۋ. وقۋشىلاردى مانەرلەپ وقۋعا ۇيرەتۋ، ولەڭگە دەگەن قۇشتارلىعىن وياتۋ، تۋعان جەر، تۋعان ەلدى سۇيۋگە، قاستەرلەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، گازەت، قاناتتى سوزدەر، سلايد.
بارىسى.
ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءان. توعجان.
كىرىسپە.
قۇرمەتتى قوناقتار، ۇستازدار، وقۋشىلار. بۇگىنگى كۇنى سىنىبىمىزدا باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ تۋماسى، اتىراۋ ءوڭىرىنىڭ كيەلى توپىراعىندا دۇنيەگە كەلىپ، اقجايىق پەن كاسپييدىڭ اساۋ تولقىنىنان ءنار الىپ، ءبىرىن - ءبىرى قۋعان تولقىن يىرىمدەرى سەكىلدى ءار جىرلارى، وقىرمان قاۋىمىنىڭ اق ەدىل كوڭىلىنىڭ بيىگىنەن ورىن العان، قازاقتىڭ ءبىر تۋما اقىنىنىڭ ءبىرى، حالىق جازۋشىسى، كەشە عانا ومىردەن وزعان فاريزا وڭعارسىنوۆا اپامىزدى ەسكە الۋ كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر. مارقۇم اقىن ف. وڭعارسىنوۆانى ءبىر مينۋت ۇنسىزدىكپەن ەسكە الۋ.
قازاق حالقى ءسوز ونەرىن كوركەم ونەردىڭ وزگە تۇرلەرىنەن جوعارى باعالاپ، داڭقتى جىراۋ، تالانتتى اقىندارىن، جەز تاڭداي شەشەندەرىن ماراپات تۇعىرىنا قوندىرىپ، سىرلى سوزبەن سوعىلعان سۇلۋ ءسوز سارايلارىن ۇرپاعىنا اماناتتاپ وتىرعان. ءسوز ءقادىرىن، ءوز قادىرىنەن ارتىق كورگەن حالقىمىزدىڭ ءدۇلدۇل اقىندارى دا ولەڭمەن ورىلگەن رۋح مۇراسىنىڭ التىن قاقپاسى سىندى. وسىنداي قازاقتىڭ ءبىر تۋار اقىنىنىڭ ءبىرى ف. وڭعارسىنوۆا اپامىز 75 جاسىندا ومىردەن وزدى. فاريزا ولەڭدەرى وقىرماندارىنىڭ جان ازىعىنا اينالعان قىمبات دۇنيە. كوركەمسوز مايدانىندا اقىنعا، جازۋشىعا ءتان ەرلىك، باتىلدىق، ادالدىق، ۇلتجاندىلىق، نامىسقويلىق سياقتى ادامگەرشىلىك - ازاماتتىق قاسيەتتەردىڭ اسقار بيىگىنەن كورىنگەن اقىن. فاريزا جىرلارى كەيىنگى ۇرپاقتى ادامگەرشىلىككە، ار - نامىسقا، ەرلىككە، نازىكتىككە، انانى، اكەنى، تۋعان جەر مەن ادامزاتتى سۇيۋگە باستاپ اپاراتىن اق جول ىسپەتتى.
ءى - ءبولىم. «اقىن ومىرىنەن ۇزدىك سىر»
ۇلجان. فاريزا وڭعارسىنوۆا 1939 جىلى 25 جەلتوقساندا اتىراۋ وبلىسى، نوۆوبوگات اۋدانىنىڭ ماناش اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. نارىن قۇمىنىڭ اراسىندا، اسىپ - تاسقان بايلىعى بولماسا دا وزىندىك داۋلەتى بار وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
اكەم بىرەۋ، انامدا بىرەۋ مەنىڭ.
مەن جىعىلسام سۇيەنەر تىرەۋلەرىم.
ولار باردا - مەرەكە كورگەن ەمەن
قاباقتارىن شىتقانىن، تۇنەرگەنىن.
اكە - بىلەك، ساۋساعى - بالالارى،
قان تامىرمەن جالعاسقان ارالارى.
انا - تامىر بويىمەن بارىنە دە،
تىرشىلىكتىڭ جىلۋى تارالادى.
فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ بالالىق شاعى نارىن قۇمىنىڭ اراسىندا قاراپايىم جانۇيادا وتەدى. ول بالالىق شاعىنا بىلاي دەپ ورالادى: « مەن ىلعي ەر بالالارمەن بىرگە ءوستىم، قىردا دا، قىستا دا مەن قاتارلى قىز بالا بولىپ كورگەن ەمەس. جاسىرىنباق، دوپ ويناۋ، اسىق ويىندارى مەنى ەر بالالاردان جەڭىلمەۋگە ۇيرەتتى.
مەن ازىرشە جاس بالامىن،
الدىمدا ءالى ب ا ق - تالابىم.
اتالارعا تارتىپ تۋعان ۇلانمىن دەپ ماقتانامىن.
ەر ايالار سۇڭقار ۇلىن - باتىرلاردىڭ ۇرپاعىمىن.
اكەسى ەلىنە سىيلى، اشىق - جارقىن ادام بولعان. ول اكەسىنە ارناپ كوپتەگەن ولەڭدەر شىعارعان. بۇل ولەڭدەر ءوز اكەسىمەن بىرگە بارلىق اكەلەرگە ارنالعان.
اكەم - مەنىڭ ءتاڭىرىم، پايعامبارىم، ۇمتىلاتىن بيىگىم، سايران باعىم.
ول بىلمەيتىن دۇنيەدە قۇپيا جوق. ءبىلىپ العان، ياپىر - اۋ، قايدان ءبارىن؟
كۇشتى دە جوق ءدال سونداي جەر بەتىندە، سۇلۋ ءمۇسىن، ءبىر ءمىن جوق كەلبەتىندە.
باتىر، دانا سول عانا اسىعامىن، اكەمە ۇقساپ تەزىرەك ەرجەتۋگە،
اكەم باردا، ارقام كەڭ، جوق الاڭىم، ءبارى ورنىندا: شارۋاڭ، قورا، مالىڭ،
ءتورت جاعىمىز قۇبىلا، مەن وسكەندە قيىنداۋ - اۋ اكەمدەي بولا الارىم.
بەسىكتە جاتىپ، ۋىلدەپ سول ءبىر، سۇراپىل سوعىس كۇندەردە،
قان كەشىپ ءبىزدىڭ اكەلەر سوناۋ، باتىستا جىراق جۇرگەندە.
«جان - پاپا» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزدى ايتا الماي قالعاندار كوپ قوي، ءبىر مەن بە.
جيىرمادا قىزدار جايقالعان گۇلدەي كوز تارتىپ بەينە جاناسىڭ،
سول جيىرما جاستا قۇشاقتاپ مەنى قالىپتى ۇيدە اناشىم.
تۇڭعىشىم دەگەن مىنا مەن شىركىن، كەنجەسى دە بولىپ قالىپپىن،
جازا الماي جۇرەك جاراسىن ۇمىتپەن اركەز الاڭداۋشى ەدىم،
كەلەر دەپ مەنىڭ پاپام دا، بالالىق جۇرەك سەزبەدى ونىڭ كەتكەنىن ماڭگى ساپارعا.
ءوسىردى مەنى سول انا گۇلدەي ماپەلەپ،
ەر جەتتىم تۇردىم قاتاردا.
باقىتتى مىناۋ سابيلەر بۇگىن جەتەلەپ جۇرسە اكەسىن،
قىزىعا قاراپ، كۇرسىنە قاراپ. جانىنان ءۇنسىز وتەسىڭ.
فاريزا اكەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، اناسى حاليمانىڭ تاربيەسىندە بولادى. اناسى كوپ سويلەمەيتىن، سويلەسە ماقالداپ سويلەيتىن، اسا اقىلدى، رۋحاني قۋاتتى، سۇلۋ ادام بولعان. فاريزا اناسى ارقىلى ەرتەگى، اڭىزداردى كىشكەنتايىنان باستاپ قۇلاعىنا قۇيىپ وسەدى.
ەركەلەسەم كۇلىمدەيتىن، ۇرىسقانى بىلىنبەيتىن. «ماڭدايىمنان يىسكەپ مەنىڭ قۇلىنشاعىم، كۇنىم!»- دەيتىن الەمدەگى اقىلدى ادام. بارىنەن سول جاقىن ماعان! ول جانىمدا جۇرسە مەن دە، باتىرلارشا، باتىلدانام، جاماندىقتان ساقتاندىرىپ، جاقسى ءىسىمدى ماقتان قىلىپ، اق مامامدى مەن ءارقاشان، جۇرسەم دەيمىن شاتتاندىرىپ.
جىلىلىقتان جارالعان، قۇشاعى ونىڭ تاڭ مەكەن،
مەنىڭ ايداي انامنان اسقان سۇلۋ بار ما ەكەن؟!
مەيىرىم - نۇر توگىلگەن كۇن كوزىندەي جانارى،
ويىمدى وقىپ وڭىمنەن، دىرىلدەيدى قاباعى.
جەردەگى بار تاعامنان انا ءسۇتى ءنارلى ەكەن،
بۇل جالعاندا انامنان سۇيىكتى ادام بار ما ەكەن.
جۇرگەندە جانىمدى ارباپ جىر بۇلاعىم،
ءوتىپتى زىمىراۋمەن سۇڭعىلا كۇن.
بۇگىندە ارماندايمىن ءبىر كورۋدى
انامنىڭ سىر شەرتىسكەن قۇربىلارىن.
ۇقسايدى ءومىر كەيدە تۇستەنگەندە،
ادامعا ونى بۇگەر كۇش بەرگەن بە؟
ءبىر سالەم بەرسەم - اۋ دەپ اسىعامىن
انامنىڭ قولىنان شاي ىشكەندەرگە.
باياعى كەلىنشەكتەر ءجۇزى ەلىكتەي
ءجۇر مە ەكەن ءالى كۇنگە تىزە بۇكپەي؟
كوزدەرى سيرەدى مە ولاردىڭ دا
انامنان قالعان كۇمىس بىلەزىكتەي.
ءوسىرىپ ۇل مەن قىزدىڭ تاۋ عىپ ءبارىن،
بۇل كۇندە جۇرسىڭدەر مە ساۋلىقتا مۇڭ؟
قورقامىن كوزدەن ۇشىپ بارادى - اۋ دەپ
سەندەردىڭ قارداي اپپاق جاۋلىقتارىڭ.
ەركەلەسەم كۇلىمدەيتىن
ۇرىسقانى بىلىنبەيتىن.
ماڭدايىمنان يىسكەپ مەنىڭ قۇلىنشاعىم، كۇنىم!»- دەيتىن الەمدەگى اقىلدى ادام. بارىنەن سول جاقىن ماعان! ول جانىمدا جۇرسە مەن دە، باتىرلارشا، باتىلدانام،
فاريزا وڭعارسىنوۆا اقىندىعىمەن قاتار، جازۋشى، اۋدارماشى جانە دەپۋتات بولعان. دەپۋتات بولعان جىلدارىندا انا مەن بالا پروبلەماسىن كوتەرىپ، ولارعا مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كورسەتۋدى ۇسىنعان.
كەۋدەڭدە مەنى تەربەتتىڭ، جاس شىبىق ەندى كوكتەدى.
مىنەكي مەن دە ەرجەتتىم. ەڭبەگىڭ بەكەر كەتپەدى.
ومىردە مىناۋ ەڭ جاقىن اياۋلى سەنسىڭ اناشىم!
ءامينا.. ف. وڭعارسىنوۆا اتىراۋ پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىن بىتىرگەن. 1961 - 1978 جىلدارى ورتا مەكتەپتە ءمۇعالىم، وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، ديرەكتور، «جاس الاش» گازەتىندە ءتىلشى، «ۇلان»، « ايگولەك» جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ قىزمەت اتقارعان.
جازۋ بىلگەن بالاعا قارايتىنمىن قىزىعىپ «حات جازشى، - دەپ اعاما» باراتىنمىن جۇگىرىپ. جاقسى وقۋدى ۇلگى ەتكەن، بالا بول دەپ ءتىل العىش، ءبارىن ماعان ۇيرەتكەن ۇستازىما مىڭ العىس.
ونىڭ اۋدارماسىنا توقتالساق: ورىس تىلىنەن «فرانسۋز ءتىلىنىڭ ساباقتارى»، «حايۋاناتتار جايلى اڭگىمەلەر» اتتى اۋدارمالارى بار. سونىمەن بىرگە «ءسوز سىرىنا ۇڭىلسەك» اتتى شاعىن ءسوز توپتامالارىن جازعان.
جانىم – دالا، كوگىنەن بۇلت ارىلماي،
باتپان زىلدەر باسسا دا ءجۇر تارىلماي،
شىدەرلەۋلى كوڭىلدى زۋلات، جىرىم،
باياعىنىڭ قۇس قانات تۇلپارىنداي.
ەستىمەيدى قالعىعان شاققا جانىم
ۇمتىلىستا، جۇيتكۋدە ب ا ق، تالابىم.
تالما شاقتا تالىقسىپ كەتسەم جىرىم،
سەن قاقىرات ماڭگىلىك قاقپالارىن.
جول – داريا تۇرمايدى اعىن ۇرماي،
جوعالما جىر، جىلدارعا تامىرىڭ جاي.
داۋىرلەردىڭ داۋىلى داق سالماعان
اتا - مۇرا قوبىزدىڭ سارىنىنداي.
ءىى - ءبولىم. «تۋعان جەر، تۋعان اۋىل - قىمبات ماعان!»
اركىمنىڭ تۋعان جەرى، تۋعان ولكەسى بار. تۋعان جەرگە، تۋعان ەلگە دەگەن ماحاببات اركىمنىڭ جۇرەگىنەن ورىن العان. وعان اقىندار ولەڭ جازسا، سازگەرلەر ءان ارناعان. سول سياقتى فاريزا اپامىز دا ءوزىنىڭ تۋعان جەرگە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن ءوز ولەڭدەرى ارقىلى بەرە ءبىلدى.
اۋىل دەسە، جايلايدى جانىمدى ءۇمىت،
سوندا عانا اتارداي تاڭىم كۇلىپ.
جاسىل شاردىڭ بەتىندە جالعىز نوقات.
مەنى ماڭگى تاراتاتىن ساعىندىرىپ - دەپ تۋعان اۋىلىنا دەگەن ماحابباتىن بىلدىرەدى.
تۋعان جەر، تۋعان اۋىل قىمبات ماعان.
ەشكىمگە بۇل سەزىمدى بىلعاتپاعام،
مەن ونىڭ ءوزىم عانا سەزىنەتىن،
قاستەرلى قاسيەتىن جىرلاپ باعام.
ول جەرگە دەگەن مەندە سەزىم بولەك.
جاتپاسىن كەلگەنىمە ءوزىمدى ەلەپ.
ال ونىڭ قاسيەتىن سەزۋ ءۇشىن،
تەك مەنىڭ جۇرەگىم مەن كوزىم كەرەك.
و، تۋعان جەر، كەڭپەيىل، قۇشاعىڭ كەڭ.
ساعان كوڭىل بۇلقىنار كۇش اعىنمەن.
ساعىنىشىمدى قانات قىپ ساعان قاراي،
بالاپانداي تالپىنىپ ۇشامىن مەن.
الاقانى انامنىڭ توپىراعىڭ،
سەندىك ماحابباتىمنىڭ وتى جالىن
سەنى قالاي ءسۇيۋدىڭ كەرەكتىگىن مەن ەشقانداي كىتاپتان وقىمادىم.
سەندە تاستا قاستەرلى، اسپادا الاۋ،
سەندە جاندى تەربەتەر داستان بار - اۋ،
مەنىڭ مىناۋ ومىرگە قۇشتارلىعىم، سەنى جاقسى كورۋدەن باستالعان - اۋ.
كەشىرمە سەن، جات قىلىقپەن جانىڭدى جارالاسام، بار سىرىمدى بۇكپەسىز ساعان اشام.
مەن ەل كەزىپ كەتەرمىن وتانسىزداي ءۇمىتىڭدى اقتاۋعا جاراماسام.
تابيعاتتى جىرلاۋ. مۇندا اقىننىڭ ەشكىمگە ۇقسامايتىن وزىندىك ءۇنى، داۋسى انىق بايقالادى. سۇلۋلار بارعان سايعا بۇعىپ
قارايدى كولدىڭ بەتىن اينا قىلىپ.
شىركىن، جاز جومارتسىڭ - اۋ بازارلىققا بەرەسىڭ جان بىتكەنگە جايدارىلىق.
كوپ ساعىنعان كوكتەم كەلدى
نۇر ورادى كوك پەن جەردى بالا ساعىم جۇگىرەدى گۇلمەن ويناپ بوكتەردەگى.
گۇل جامىلعان ولكەدەگى بۇتالاردا ءان توگەدى،
قىرلارداعى قىزعالداقتاي كوكتەم نەتكەن كوركەم ەدى.
ءبىزدىڭ شالقار باي دالانى، تاۋ، ورماندى، ساي، جاعانى،
مەنى سۇيگەن اناشىمداي كۇن شۋاعى ايمالادى.
مىنە وسىلاي بارشالارى، كوكتەمەنى قارسى الادى.
دالا جايناپ، گۇل اتادى، قۇستار سايراپ، ءان سالادى.
ءىىى - ءبولىم. «ولەڭ مەن سەنى ايالاپ وتەم!»
ولەڭ ءومىر، ولەڭ جان، ولەڭ سەزىم دەسەك، سىرلى ليريكاعا ءتان ەرەكشەلىك ءومىر قۇبىلىسىن جۇرەك تولقىنىسى مەن شىنايى تەربەلىس ارقىلى جەتكىزۋ بولىپ تابىلادى. فاريزا اپامىزدىڭ مۇڭايعان، قينالعان، قۋانعان، كەزدەردەگى سىرلاسى دا، مۇڭداسى دا، دوسى دا پوەزيا بولعانى انىق. دالا كۇندەرىمنىڭ، نالا تۇندەرىمنىڭ سەرىگى بولعانىڭ ءۇشىن، سەنىمى بولعانىڭ ءۇشىن، مەن سەنى ايالايمىن. كوڭىلدى جايلى كۇنىمدى.
ازاپتى قايعى، مۇڭىمدى،
وزىڭمەن بولىسكەنىڭ ءۇشىن،
قاپام مەن جەڭىستەرىم ءۇشىن.
مەنىڭ مىناۋ قيىنداۋ تاعدىرىم بولىپ، و باستا كورىسكەنىڭ ءۇشىن،
ولەڭ مەن سەنى ايالاپ وتەم!.
تاعىدا كوكتەم كەلدى بال سەزىمدەرگە، سال سەزىمدەرگە ۇران ساپ
وتكىنشى عۇمىرداي قىلىقتارى مول بۇلاڭ شاق!
كون كوڭىلدەردە تەڭىز بوپ كولكىپ كەتىپتى - اۋ
ارۋ قىز اڭساپ، جىر اڭساپ! بۇ نە دەگەن قۇدىرەت!
دۇنيەنى تۇگەل قۇشتارلىق قاپتاپ كەتكەن بە،
ادامنىڭ ءبارى ماس بولىپ ءجۇر عوي وت - دەمگە،
بايىرعى كۇڭگىرت كۇندەردە قايتىپ كەلمەستەي، جابىرقاپ جۇرگەن جوق پەندە.
ۇمىتىپ جاتىر جۇمىر جەر،
كوكتەم مەزگىلدىڭ قالدىرعان قازا - قايعىسىن، جاس كوڭىلمەنەن تىڭدايدى دۇنيە ماي قۇسىن. اجىمدەر باسىپ، مازاسىز جاتقان جەر - انا، كوكتەمدە نەتكەن جايلىسىڭ.
قىز كوكتەم كەلىپ، قىزعالداق قالاپ ءجۇر بەلدە، قاتىگەزدەردە كوز سالادى ەكەن گۇلدەرگە،
تابيعات شىركىن ادامدى ءبىر ءسات سەرگىتىپ الادى ەكەن - اۋ،
تىرلىكتەن قاجىپ، قالجىراپ جۇرگەن كۇندەردە.
قوناقتارعا ءسوز بەرىلەدى.
ف. وڭعارسىنوۆانىڭ - ونەگەلى ءومىرى، ايتقان وسيەتتەرى ارقىلى جاس ۇرپاق ەلىن سۇيۋگە، ۇلگىلى ازامات بولۋعا ۇمتىلادى دەگەن ۇمىتپەن بۇگىنگى كەشىمىزدى اياقتايمىز.
You Might Also Like
