InfoHub Logo

جىل وتكەن سايىن مۇقاعالي حالىق انانىڭ جۇرەگىنە جاقىنداي ءتۇسىپ بارادى، لاپىلداي ءتۇسىپ بارادى. اتاعى جەردى جارادى. الىستاپ بارا جاتقان جىلدار ىشىندە اق بوز ات ءمىنىپ استىنا، ءىرى اقىن كەتىپ بارادى. وكسىگىن بايعۇس باسا الماي، تاعدىر تارتقان كەزەڭنەن اسامىن دەپ - اق اسا الماي ءبىر اقىن كەتىپ بارادى. 
ت. مولداعالييەۆ
پوەزيا، سەن مەنىمەن، ەگىز بە ەدىڭ!
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: عاسىرلار توعىسىندا عاسىر اقىنى اتانعان مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ اقىندىق تالانتىن شاكىرت جۇرەگىنە ۇيالاتۋ، سول ارقىلى ولاردىڭ بويىندا پوەزيا الەمىنە، جالپى ءسوز ونەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتى بەرىك قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىنىڭ ءسوز مادەنيەتى دۇرىس مەڭگەرىپ، جىرلاردى مانەرلەپ وقۋعا، ولەندى ومىرىنە سەرىك ەتكەن اقىنعا ەلىكتەپ اقىنجاندى بولىپ وسۋىنە كەڭ جول اشۋ، رۋحاني تانىمىن كەڭەيتۋ.
تاربيەلىك: تۋعان حالقىنىڭ تالانتتى اقىنىنا، ادەبيەتىنە، تۋعان ەلىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وياتىپ، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، اقىننىڭ سۋرەتتەرى، ءومىربايانى،
ەستەلىكتەرى بەينەلەنگەن سلايدتار، بۋكلەت.
جوسپارى
1. مۇقاعالي ومىرىنە شولۋ
2. جىرلارى
3. اندەرىن تىڭداۋ
4. سۇراق - جاۋاپ
1 - جۇرگىزۋشى: اسسالاۋماعالەيكۋم، قۇرمەتتى حالايىق!
قادىرمەندى جىر سۇيەر قاۋىم!
بۇگىن سىزدەرمەن «پوەزيا الەمى» ادەبي كافەسىندە باس قوسىپ، قازاقتىڭ اقيىق اقىنى م. ماقاتايەۆتىڭ شىعارماشىلىعىمەن جەتە تانىسپاقپىز.
قازاقتىڭ قارا ولەڭىن كيە تۇتقان، جۇرەگىنىڭ تۇبىنەن قايناپ شىققان اسىل جىرلارىمەن قالىڭ جۇرتشىلىقتىڭ ماحابباتىنا بولەنگەن مۇقاعالي ماقاتايەۆ شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «پوەزيا، مەنىمەن، ەگىز بە ەدىڭ!» اتتى پوەزيا كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر!
بۇگىنگى كەشتىڭ ەرەكشەلىگى - الدارىڭىزعا ۇسىنىلعان مازىردەن قالاعان ولەڭدەرىڭىزگە تاپسىرىس بەرە الاسىزدار.
2 - جۇرگىزۋشى
باتار كۇن، كەلەر كۇن، اتار تاڭ، شىعار كۇن
بارىڭە، بارىڭە، بارىڭە قۇمارمىن.
وسى مەن وسىلاي ماڭگىلىك تۇرارمىن،
وسى مەن ءسىرا دە ولمەيتىن شىعارمىن.

ءومىرىم، ءسىرا دا، ارىدەن باستالعان،
ارىدەن باستالىپ، ماڭگىگە تاستالعان.
وسى مەن ولمەيتىن، ولمەيتىن شىعارمىن،
ءسال عانا مىزعىپ اپ قايتادان تۇرارمىن.

1 - جۇرگىزۋشى
بۇگىن مۇقاعالي جۇلدىزى قازاق ولەڭىنىڭ اسپانىندا ەرەكشە نۇرلانىپ، جانىپ، جارقىراپ كورىنىپ تۇر. سۇلتانماحمۇت، ءىلياس، قاسىم جۇلدىزدارىنداي كوزگە وتتاي باسىلىپ، ىستىق كورىنەتىن ول جۇلدىزدى باسقالارىنىڭ جۇلدىزدارىمەن شاتاستىرۋ مۇمكىن ەمەس.
اتىراۋعا بارساڭ دا، ارقا مەن التايعا بارساڭ دا الدىڭنان مۇقاعالي شىعادى، مۇقاعالي جۇلدىزى جارقىرايدى.
 مۇنايشى دا مۇقاعالي ءانىن سالادى، بالىقشى دا، مالشى دا مۇقاعالي جىرىمەن ايتا الماي جۇرگەن ويلارىن جۇرتقا ەستىرتەدى، كاتونقاراعايدا قالعان قارىنداسىنىڭ ساعىنىشى ما، داۋىلى ماحامبەت بوپ داۋىستاعان قۇم نارىنداعى اقىن جاندى باۋىرى ما، اسان قايعى ارۋاناسىنىڭ ىزىنەن ونگەن شاردارانىڭ شارق ۇرعان شاعالاسى ما، بۇلتتارى ولەڭ بوپ قۇشقان وقجەتپەستىڭ كوك تاستى قياسىنداعى قاراعايى، ايتەۋىر ءبارى مۇقاعالي بولىپ سويلەيدى، مۇقاعالي بولىپ ءان سالادى.
بۇل – قاپاس قۋىستا دەمىڭ تارىلعاندا توبەدەگى نۇكتەدەي تىنىسىڭدى كەڭەيتەر تازا اۋا سەكىلدى قۇدىرەت. ناعىز ونەر قۇدىرەتى دەگەن وسى. بۇل – پوەزيا قۇدىرەتى.

2 - جۇرگىزۋشى 
قۋات الىپ ابايدىڭ ءتىل كۇشىنەن،
جىر جازامىن ابايدىڭ ۇلگىسىمەن.
اباي بولىپ تابىنسام ءبىر كىسىگە،
اباي بولىپ تۇڭىلەم ءبىر كىسىدەن - دەپ جىرلاپ وتكەن اقيىق اقىن مۇقاعالي ماقاتايەۆ ءتىرى بولسا بيىل 86 جاسقا تولار ەدى. جىل كەرۋەنى العا جىلجىعان سايىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ارتىنا قالدىرعان وشپەس مۇراسى جارىق جۇلدىزداردىڭ قاراڭعى ءتۇن قويناۋىنان ساۋلەسىن شاشقانداي جارقىراي، وركەندەي ءوسىپ، ايشىقتىلا تۇسۋدە. اباي ۇندەس مۇقاعاليداي پەرزەنتى بار حالىق – شىنىمەن باقىتتى حالىق.
(اقىن ءومىرى تۋرالى سلايد كورسەتىلىپ جاتادى) 

1 - جۇرگىزۋشى
 م. ماقاتايەۆ الماتى وبلىسى، رايىمبەك اۋدانىندا، قاراساز اۋىلىندا 1931 جىلى 9 اقپاندا دۇنيەگە كەلگەن. ءمۇقاعاليدىڭ ازان شاقىرىپ قويعان تولىق اتى – مۇقامەتقالي. «پايعامباردىڭ اتىن تۇگەل ايتۋ بالاعا اۋىر بولادى»، - دەپ ەركەلەتىپ، قىسقارتىپ مۇقاعالي دەپ اتاپ كەتكەن. اقىن 10 جاسىنان باستاپ ولەڭ جازا باستايدى. مۇقاعالي اعامىز ورتا مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ، اۋىلدىڭ حاتشىسى، قىزىل وتاۋدىڭ مەڭگەرۋشىسى، كومسومول كوميتەتىندە بولىپ، 1949 جىلى لاشىن اپامىزبەن ءوز وتباسىن قۇردى. ودان سوڭ دۇنيەگە الماگۇل، شولپان اتتى ەكى قىزى، ايبار، جۇلدىز اتتى ۇلدارى كەلدى. ال، مايگۇل ەسىمدى قىزى 10 جاسىندا قايعىلى قازاعا ۇشىراپ، مۇقاعالي اعامىزدىڭ قابىرعاسىن قايىستىردى.
 اقىننىڭ شىعارمالارى نەگىزىنەن ەلگە، تۋعان حالقىنا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن، ماحابباتىن، ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىن جىرلاۋعا ارنالعان. كوپتەگەن ولەڭدەرىنە ءان دە شىعارىلدى. كوپتەگەن جيناقتارىن وقىرمان قاۋىمعا ۇسىندى: «ارمىسىڭدار دوستار»، «شۋاعىم مەنىڭ»، «اققۋلار ۇيىقتاعاندا»، «داريعا جۇرەك»، «ءومىر داستان»، «ءومىر - وزەن». بۇگىندە اقىننىڭ ولەڭدەرى پوەزيا سۇيەر قاۋىمنىڭ ىزدەپ ءجۇرىپ وقيتىن جىرىنا اينالدى. حان ءتاڭىردىڭ بيىك شوقتىعىنداي بولعان اقىن ولەڭدەرىنە كەزەك بەرەيىك.
  دانتەنىڭ، شەكسپيردىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىندە اۋدارعان اقيىق اقىنىمىز 1976 جىلى 27 ناۋرىزدا ومىردەن ءوتتى
(«مەنىڭ انكەتام» ولەڭى وقىلادى).
2 - جۇرگىزۋشى
 پوەزيا، مەنىمەن ەگىز بە ەدىڭ – دەپ اقىن ءوزى جىرلاعانداي، م. ماقاتايەۆ ولەڭ جازىپ قانا قويماي، ءوز ولەڭدەرىن شەبەر وقي العان اقىن. ول ءبىراز ۋاقىت قازاق راديوسىندا ديكتور بولىپ تا قىزمەت ەتەدى. ونىڭ داۋىس ەرەكشكلىگىن، وقۋ مانەرىن قازاقتىڭ ليەۆيتانى اتانعان انۋاربەك بايجانبايەۆ جوعارى باعالاپ، ءوز قول استىنا الادى. ەندەشە اقىننىڭ ءوز داۋىسىن ەستىپ كورەيىك. (مۇقاعاليدىڭ ءوزىنىڭ ورىنداۋىنداعى جىرلارىن تىڭداۋ - ۆيدەوروليك)
2 - جۇرگىزۋشى: 
كۇي وينايدى قازاعىمنىڭ قانىندا،
كۇي وينايدى قازاعىمنىڭ جانىندا،
جۇرەگىمنىڭ، جۇرەگىمنىڭ ءدۇرسىلى
كۇمبىرلەگەن دومبىراسى بارىندا

1 - جۇرگىزۋشى:
دومبىرا، جۇرەگىممەن ۇندەس ەدىڭ،
وزىڭمەن سىرلاسىمداي تىلدەسەمىن،
بابامنان قالعان مۇرا سەن بولماساڭ،
ءومىردىڭ نە ەكەنىن بىلمەس ەدىم - دەي كەلە قازاعىمىزدىڭ قارا دومبىراسىنا كەزەك بەرەلىك. كۇي «سالتانات»- ءقىدىرالى
ءىلياستىڭ ورىنداۋىندا -------------------------
1 - جۇرگىزۋشى:
جىر كەڭىستىگى – شەكسىز، ال سەن داراسىڭ،
عاسىرىڭدى جىرلاپ وتكەن داناسىڭ.
تابىندىرىپ،، ساعىندىرىپ بىزدەردى.
  حانتاڭىرىندەي بيىكتەپ سەن باراسىڭ، - دەپ جىرلاپ اقىننىڭ ولەڭدەرىنە كەزەك بەرەيىن
نۇرتىلەۋ «شىن عاشىقپىن»
راسۋل «ءحانتاڭىرى»
زارينا «ءومىر»
جانار «تىلەكتەسكە»
2 - جۇرگىزۋشى:
«قۇلاقتان كىرىپ بويدى الار،
اسەم ءان مەن ءتاتتى كۇي.
كوڭىلگە ءتۇرلى وي سالار،
 ءاندى سۇيسەڭ، مەنشە ءسۇي» دەپ اباي اتامىز ايتقانداي كەلەسى كەزەكتى مۇقاعالي اتامىزدىڭ ولەڭدەرىنە جازىلعان اسەم اندەرگە بەرەيىك. مۇقاعاليدىڭ ومىردەگى ەڭ سوڭعى ولەڭى، ەلىمەن، جەرىمەن قوشتاسۋى «ەسىڭە مەنى العايسىڭ». قازاق تەلە - راديو بەينەقورىنان الىنعان، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن جارىق جۇلدىزى، ومىردەن ەرتە وتكەن ءانشى مادينا ەرالييەۆانىڭ ورىنداۋىندا «ەسىڭە مەنى العايسىڭ»ءانىن تىڭدايىق.
ايبيكە «مەن سەنى ساعىنعاندا»
مادي «ءۇش باقىتىم»
باتىر - زارينا «ماحاببات ديالوگى»
نۇرشات «تاۋداي بولعىم كەلەدى»
باقداۋلەت «قاراساز»
سابيرا «مايگۇلىمە»


 
1 - جۇرگىزۋشى: ۋاقىت كوشى جىلجىعان سايىن مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ بىزگە بەيمالىم قۇپياسى كۇردەلى دە سىرلى قالپىنان جازباي، اسقاقتاي تۇسپەسە، «ءبارىن بىلدىك، تۇيدىك» دەپ ەسەپتەۋگە اۋەس پەندەلىك ساناعا سىياتىن ءتۇرى جوق.
ەندىگى كەزەكتى قوناقتارىمىزعا بەرىپ كورەلىك.
ولار اقىن تۋرالى نە بىلەدى، جانە وسى كەشتەن نە ءتۇيدى ەكەن؟!
2 - جۇرگىزۋشى: دۇرىس ايتاسىڭ. ەندەشە سىزدەرگە اقىن ءومىرى تۋرالى «بىلگەنگە مارجان» ايدارىنان سۇراقتار قويامىز
1. مۇقاعالي قاي جىلى، قاي ايدا دۇنيەگە كەلدى؟ (1931 جىلى، 9 اقپان)
2. اقىننىڭ ولەڭىنە جازىلعان ءبىر ءاندى ورىنداپ بەرە الاسىز با؟
3. مۇقاعاليدىڭ شىن ەسىمى كىم؟ (مۇقامەتقالي)
4. مۇقاعاليدىڭ ۇرپاقتارى كىمدەر؟ (ەكى ۇلى – ايبار، جۇلدىز. قىزدارى – الماگۇل، شولپان، مايگۇل، ءلاززات).
5. اقىن قاي جەلەردە ءبىلىم العان؟ ( الماتى شەت تىلدەر ينستيتۋتىنىڭ نەمىس ءتىلى، قاز مۇۋ - دىڭ فيلولگيا فاكۋلتەتىندە، ماسكەۋدە م. گوركيي ات. الەم ادەبيەتى ينستيتۋتىندا ءبىلىم الادى.)
6. مۇقاعالي قازاقتىڭ قاي اقىن قىزىنا ارناپ ولەڭ شىعاردى؟ («فاريزا، فاريزاجان، فاريزا قىز» ولەڭى، ف. وڭعارسىنوۆا)
7. م. ماقاتايەۆ كىمدەردىڭ شىعارمالارىن قازاق تىلىندە سويلەتتى؟ (دانتە، ۋيتمەن، شەكسپير)
8. اقىننىڭ ءۇش باقىتى؟ (حالقى، ءتىلى، وتانى)
9.. ماقاتايەۆتىڭ «سارجايلاۋ» ولەڭىنە ءان جازعان كومپوزيتور؟ (ن. تىلەندييەۆ)
10. مۇقاعالي ءۇشىن ەڭ بيىك شىڭ؟ (ءحانتاڭىرى)
جاۋاپتارىڭىزعا راحمەت، وسى كەشتەن مۇقاعالي تۋرالى ءبىلىمىمىزدى كەڭەيتىك دەپ ويلايمىن.
2 جۇرگىزۋشى: اقىن جۇرەگى سەزىمتال عوي. كوزى تىرىسىندە «جازىلار ەستەلىكتەر مەن تۋرالى» دەپ از عۇمىرىنىڭ ماڭگىلىكتەپ جالعاساتىنىن ءدوپ باسىپ ايتۋى كورەگەندىلىك. ءيا، ۋاقىت وتكەن سايىن مۇقاعالي اقىننىڭ تۇلعاسى دارالانىپ، بيىكتەپ بارا جاتقانى اقيقات. ونىڭ پوەزياسى – حالىق بايلىعى.
ءسوز سوڭىندا، ءارقاشان اقىندى ەسكە الىپ، جىرلارىن وقي جۇرەيىك دەي وتىرىپ، كەشىمىزدى اقيىق اقىنىمىزدىڭ اندەرىن كاراوكەدە ورىندايىق...
(«ءسابي بولعىم كەلەدى»، «سەنىڭ كوزىڭ» بەينەروليكتەن كورسەتىلەدى).
1 - جۇرگىزۋشى: كوڭىل قويىپ تىڭداعاندارىڭىزعا كوپ - كوپ راقمەت! بۇگىنگى پوەزيا كەشىنە قاتىسقان بارلىق وقۋشىلارعا العىسىمىزدى بىلدىرەمىز. حوش ساۋ، بولىڭىزدار!
ءسوز كەزەگىن ------------------------------------------------------------------------- بەرەمىز