«قازاقتىڭ» ءىزاشارى «سەركە» گازەتى
1905-1907 جىلدار ارالىعىندا قازاق حالقى ءۇشىن ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋ ءقاۋپى تونگەن شاق ەدى. 20 عاسىردا ورىن العان ساياسي وقيعالار ۇلتىمىزدىڭ مادەني وركەندەۋىنە قارسى كەدەرگىلەرگە تولى بولدى. رەسەي يمپەرياسىنىڭ باسقارۋ جۇيەسى قازاق حالقى ءۇشىن ادام توزگىسىزدەي بولدى دەسەك تە ارتىق ەمەس ەدى. بۇل وزبىرلىقتىڭ نۇكتەسىن قويۋدى ماقسات ەتەتىن، ساياسي باعىتتا جاقسى قارۋلانعان، قاراپايىم حالىقتى باسقارا الاتىن قوعامدىق-ساياسي كۇش اۋاداي قاجەت بولدى. ال سول مەزەتتە ساياسي كۇشپەن قارۋلانعان توپ- ۇلت زيالىلارى بولىپ تابىلدى.
بىرنەشە زيالى قاۋىمنان قۇرالعان توپتىڭ ناتيجەسى 20 عاسىردىڭ العاشقى ونجىلدىعىندا پايدا بولا باستاعان بەيرەسمي ءتول باسىلىمدار بولدى. ونىڭ العاشقىلارىنىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى رەتىندە تانىلعان «سەركە» گازەتى. عۇمىرى قىسقا بولعانىمەن تالاي عالىمنىڭ زەرتتەۋ جۇمىسىنا ارقاۋ بولعان. سولاردىڭ ءبىرى تۇلعالى عالىم ب.كەنجەبايەۆتىڭ پىكىرى: «1906 جىلدىڭ اقىرىندا «ءۇلفاتتىڭ» قازاق وقۋشىلارىنا ارناپ قازاق تىلىندە «سەركە» اتتى ەكى جەتىلىك گازەت شىعارۋعا قارارى بولدى. كەلەسى جىلى مارت ايىنىڭ باسىندا سول گازەتتىڭ جاريالانۋى شىقتى. ارتىنشا،28 مارتتا ءبىرىنشى سانى شىقتى. ول «ءۇلفات» گازەتىنىڭ قوسىمشاسى بولىپ شىقتى. گازەت شىققان سوڭ بىرەر كۇن وتكەننەن كەيىن پوليسيا كەلىپ، قالا ناچالنيگىنىڭ «سەركە»، «ءۇلفات» گازەتتەرىنىڭ ۇستالعانى تۋرالى ءامىرىن وقىپ، باسقارمادا بار دانالارىن جيناپ الىپ، قۇلىپتاپ كەتتى. ەكىنشى كۇنى ءتيىستى ورىنداردان سەبەبىن سۇراعانىمىزدا، ولار : «سەركە» گازەتىندەگى كەيبىر ماقالالاردا قازاق حالقىن ۇكىمەتكە قارسى ۇگىتتەۋ بار. سودان ۇستالدى دەپ جاۋاپ بەردى». تۇلعانىڭ بۇل پىكىرى ارقىلى ءبىز گازەتتىڭ تاريحىمەن قىسقا بولسا دا تانىسا الامىز. دەگەنمەن، ب. كەنجەبايەۆ پەن ت.قوجاكەيەۆتىڭ «قازاق سوۆەت ءباسپاسوزى تاريحىنان» ەڭبەگىندەگى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، عالىمدار «سەركە» گازەتىنە قول جەتكىزە الماعان. سول سەبەپتى مازمۇنى تۋرالى پىكىر بىلدىرمەگەن. ءبىراق، گازەتتىڭ جابىلۋ سەبەبىنەن حاباردار بولعان. ول «قازاق حالقىن ۇكىمەتكە قارسى ۇگىتتەۋ بار» دەگەن نەگىزدە ايىپتالىپ، بيلىك باسىنداعىلاردىڭ شامىنا تيگەن الاش ازاماتى ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ «ءبىزدىڭ ماقساتىمىز» اتتى ماقالاسى ەدى.
\بۇل ماقالا «سەركە» گازەتىنىڭ حالىققا جەتە الماي كەتكەن ەكىنشى سانىندا جازىلعان. جالپى ماقالادا ۇلتىمىزدىڭ سول ساتتە ساياسي، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعىنان تاركىگە تۇسە باستاعاندىعى اشىق، ەش بۇكپەسىز جازىلدى. وسى كەدەرگىدەن قالاي ءوتىپ، ءوزىمىزدىڭ بولمىسىمىزدى قالاي ساقتاپ قالۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى دا ءسوز قوزعالىپ، ول ءۇشىن قازاق قانداي ارەكەتتەر جاساۋى قاجەتتىلىگىن اتاپ وتكەن.
«قازاعىم مەنىڭ، ەلىم مەنىڭ! ەڭ الدىمەن قازاق حالقى-روسسياعا تاۋەلدى حالىق. ونىڭ ەشقانداي پراۆوسىنىڭ جوقتىعى ىزا مەن كەك تۋدىرادى»
ماقالامەن تولىق تانىسىپ، قازاقتىڭ سانا-سەزىمىنە اسەر ەتۋ ماقساتىندا جازىلعاندىعىن بىردەن ۇعىنعان پاتشالىق اكىمشىلىك گازەتتىڭ ەكىنشى سانىن جابۋدى شەشەدى. وسىلايشا «سەركە» گازەتى شىندىق جارشىسى رەتىندە ال ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى وتارشىلدىق ساياساتقا قارسى قالام تارتقان قايسار جان رەتىندە تاريح بەتتەرىندە ماڭگى قالا بەرەدى.
پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. «الاش ارىستارىنىڭ ساياسي باسشىلىعى» نۇرعالىم وماشيەۆ. الماتى «قازاق ۋنيۆەرسيتەتى»2007 ج. 8-9 ب
2. «ۇلتتىق سانا ۇيىتقىسى» قايرات ءومىرباي ۇلى ساق. 2002ج 19-20ب
3. «قازاق سوۆەت ءباسپاسوزى تاريحىنان» ب.كەنجەبايەۆ پەن ت.قوجاكەيەۆ 8 ب
جاۋكەنوۆا لياتتا جاراس قىزى ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى 1 كۋرس
You Might Also Like
-
اقىن تۋرالى ءسوز ايتۋ، ماقالا جازۋ مەن ءۇشىن وتە قيىن. ويتكەنى اقىن — پوەزيا. ال پوەزيا — قۇپيا تىلسىمدارىنا مىڭ باتىرىپ، مىڭ شىعاراتىن داۋىل كۇنگى تەڭىزدەي قۇدىرەتتى الەم. ول الەمنىڭ سۇل...
-
ادەبي سىننىڭ نازارىنا كوپ ىلىگە بەرمەيتىن اقىندارىمىزدىڭ ءبىرى ساكەن يماناسوۆ ماعان بۇگىنگى قازاق پوەزياسىنىڭ جايلاۋىندا تاپتاۋرىن جەردى جەرسىنبەي، جەرسىنسە دە كوڭىلى كۇيزەلە؛ الاكولدىڭ داۋىلىن اڭسا...
