سوڭعى جاڭارتۋ

(وزگەرتىلگەن ۋاقىتى 16 ساعات بۇرىن)
رۋحاني جاڭعىرۋ - ۇلتتىڭ جاڭعىرۋى

№16 كوللەدج مكقك
ساپا مەنەدجمەنتى جۇيەسى
ورىنداعان: ج-56 توپ ستۋدەنتى كىستاۋبايەۆا گۇلبانۋ سەيتجان قىزى

 

رۋحاني جاڭعىرۋ – ادام بالاسىنىڭ ونىڭ ىشكى الەمىنىڭ جاڭارۋى، سانا-سەزىمى، جاڭا وزگەرىستى قابىلداي ءبىلۋى. «جاڭعىرۋ» اتاۋلىعا بۇرىنعىداي تاريحي تاجىريبە مەن ۇلتتىق داستۇرلەرگە شەكەدەن قاراماۋعا ءتيىسپىز. كەرىسىنشە، زامانا سىنىنان سۇرىنبەي وتكەن وزىق  داستۇرلەردى تابىستى جاڭعىرۋدىڭ ماڭىزدى العىشارتتارىنا اينالدىرا ءبىلۋ قاجەت. ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا، ول اداسۋعا باستايدى. سونىمەن بىرگە، رۋحاني جاڭعىرۋ ۇلتتىق سانانىڭ ءتۇرلى پوليۋستەرىن قيىننان قيىس­تى­رىپ، جاراستىرا الاتىن قۇدىرەتىمەن ماڭىزدى.

بۇل – تارلان تاريحتىڭ، جاسامپاز بۇگىنگى كۇن مەن جارقىن بولاشاقتىڭ كوكجيەكتەرىن ۇيلە­ءسىمدى ساباقتاستىراتىن ۇلت جادىنىڭ تۇعىر­ناماسى.  

مەن حالقىمنىڭ تاعىلىمى مول تاريحى مەن ەرتە زاماننان ارقاۋى ۇزىلمەگەن ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىن الداعى وركەندەۋدىڭ بەرىك ءدىڭى ەتە وتى­رىپ، ءاربىر قادامىن نىق باسۋىن، بولاشاققا سەنىم­مەن بەت الۋىن قالايمىن.

بۇل رەتتە، تۇتاس قوعامنىڭ جانە ءاربىر قا­زاق­ستان­دىقتىڭ ساناسىن جاڭعىرتۋدىڭ ءبىر­نەشە باعى­تىن اتاپ وتەر ەدىم.

1. باسەكەلىك قابىلەت

قازىرگى تاڭدا جەكە ادام عانا ەمەس، تۇتاس حالىق­تىڭ ءوزى باسەكەلىك قابىلەتىن ارتتىرسا عانا تا­بىس­قا جەتۋگە مۇمكىندىك الادى.

باسەكەلىك قابىلەت دەگەنىمىز – ۇلتتىڭ ايماقتىق نەمەسە جاھاندىق نارىقتا باعاسى، يا بولماسا ساپاسى جونىنەن وزگەلەردەن ۇتىمدى دۇنيە ۇسى­نا الۋى. بۇل ماتەريالدىق ءونىم عانا ەمەس، سونى­مەن بىرگە، ءبىلىم، قىزمەت، زياتكەرلىك ءونىم نەمەسە ساپالى ەڭبەك رەسۋرستارى بولۋى مۇمكىن.

بولاشاقتا ۇلتتىڭ تابىستى بولۋى ونىڭ تابيعي بايلىعىمەن ەمەس، ادامدارىنىڭ باسەكەلىك قا­ءبى­لەتىمەن ايقىندالادى. سوندىقتان، ءاربىر قازاق­ستاندىق، سول ارقىلى تۇتاس ۇلت ءححى عاسىرعا لايىقتى قاسيەتتەرگە يە بولۋى كەرەك. مىسالى،  كوم­پيۋتەرلىك ساۋاتتىلىق، شەت تىلدەرىن ءبىلۋ، ءما­دەني اشىقتىق سياقتى فاكتورلار اركىمنىڭ العا باسۋىنا ءسوزسىز قاجەتتى العىشارتتاردىڭ سانا­تىندا.

سول سەبەپتى، «سيفرلى قازاقستان»، «ءۇش تىلدە ءبىلىم بەرۋ»، «مادەني جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىم» سياقتى باعدارلامالار – ۇلتىمىزدى، ياعني بارشا قازاقستاندىقتاردى ءححى عاسىردىڭ تالاپتارىنا دايارلاۋدىڭ قامى.

 2. پراگماتيزم

حالقىمىز عاسىرلار بويى تۋعان جەردىڭ تابيعاتىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، ونىڭ بايلىعىن ۇنەمدى، ءارى ورىندى جۇمسايتىن تەڭدەسى جوق ەكولوگيالىق ءومىر سالتىن ۇستانىپ كەلدى.

تەك وتكەن عاسىردىڭ ورتاسىندا، نەبارى بىرنەشە جىل ىشىندە ميلليونداعان گەكتار دالامىز اياۋسىز جىرتىلدى. باعزى زامانداردان بەرى ۇرپاقتان ۇرپاققا جالعاسىپ كەلگەن ۇلتتىق پراگماتيزم ساناۋلى جىلدا ادام تانىماستاي وزگەرىپ، اس تا توك ىسىراپشىلدىققا ۇلاستى. سونىڭ كەسىرىنەن، جەر-انا جاراتىلعاننان بەرى ءشوبىنىڭ باسى تۇلپارلاردىڭ تۇياعىمەن عانا تاپتالعان دالانىڭ بارلىق قۇنارى قۇردىمعا كەتتى. تۇگىن تارتساڭ مايى شىعاتىن مىڭداعان گەكتار ميالى جەرلەرىمىز ەكولوگيالىق اپات ايماقتارىنا، ارال تەڭىزى اڭقاسى كەپكەن قۋ مەديەن شولگە اينالدى. وسىنىڭ ءبارى – جەرگە اسا نەمقۇرايلى قاراۋدىڭ اششى مىسالى.

ءبىز جاڭعىرۋ جولىندا بابالاردان ميراس بولىپ، قانىمىزعا سىڭگەن، بۇگىندە تامىرىمىزدا بۇلكىلدەپ جاتقان ىزگى قاسيەتتەردى قايتا تۇلەتۋىمىز كەرەك.

پراگماتيزم – ءوزىڭنىڭ ۇلتتىق جانە جەكە بايلىعىڭدى ناقتى ءبىلۋ، ونى ۇنەمدى پايدالانىپ، سوعان سايكەس بولاشاعىڭدى جوسپارلاي الۋ، ىسىراپشىلدىق پەن استامشىلىققا، داڭعويلىق پەن كەردەڭدىككە جول بەرمەۋ دەگەن ءسوز. قازىرگى قوعامدا شىنايى مادەنيەتتىڭ بەلگىسى ورىنسىز ءسان-سالتانات ەمەس. كەرىسىنشە، ۇستامدىلىق، قاناعاتشىلدىق پەن قاراپايىمدىلىق، ۇنەمشىلدىك پەن ورىندى پايدالانۋ كورگەندىلىكتى كورسەتەدى. ناقتى ماقساتقا جەتۋگە، ءبىلىم الۋعا، سالاماتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋعا، كاسىبي تۇرعىدان جەتىلۋگە باسىمدىق بەرە وتىرىپ، وسى جولدا ءار نارسەنى ۇتىمدى پايدالانۋ – مىنەز-قۇلىقتىڭ پراگماتيزمى دەگەن وسى. بۇل – زاماناۋي الەمدەگى بىردەن-بىر تابىستى ۇلگى. ۇلت نەمەسە جەكە ادام ناقتى ءبىر مەجەگە بەت تۇزەپ، سوعان ماقساتتى تۇردە ۇمتىلماسا، ەرتەڭ ىسكە اسپاق تۇگىلى، ەلدى قۇردىمعا باستايتىن پوپۋليستىك يدەولوگيالار پايدا بولادى. وكىنىشكە قاراي، تاريحتا تۇتاس ۇلتتاردىڭ ەشقاشان ورىندالمايتىن ەلەس يدەولوگيالارعا شىرمالىپ، اقىرى سۋ تۇبىنە كەتكەنى تۋرالى مىسالدار از ەمەس. وتكەن عاسىردىڭ باستى ءۇش يدەو­لوگياسى – كوممۋنيزم، فاشيزم جانە ليبەراليزم ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كۇيرەدى. بۇگىندە راديكالدى يدەولوگيالار عاسىرى كەلمەسكە كەتتى. ەندى ايقىن، تۇسىنىكتى جانە بولاشاققا ءجىتى كوز تىككەن باعدارلار كەرەك. ادامنىڭ دا، تۇتاس ۇلتتىڭ دا ناقتى ماقساتقا جەتۋىن كوزدەيتىن وسىنداي باعدارلار عانا دامۋدىڭ كوگىنە تەمىرقازىق بولا الادى. ەڭ باستىسى، ولار ەلدىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن شاما-شارقىن مۇقيات ەسكەرۋگە ءتيىس.

ياعني، رەاليزم مەن پراگماتيزم عانا تاياۋ ونجىلدىقتاردىڭ ۇرانى بولۋعا جارايدى.

3. ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاۋ

ۇلتتىق جاڭعىرۋ دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزى ۇلتتىق سانانىڭ كەمەلدەنۋىن بىلدىرەدى.

ونىڭ ەكى قىرى بار.

بىرىنشىدەن، ۇلتتىق سانا-سەزىمنىڭ كوكجيەگىن كەڭەيتۋ.

ەكىنشىدەن، ۇلتتىق بولمىستىڭ وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، ونىڭ ءبىرقاتار سيپاتتارىن وزگەرتۋ.

ءقازىر سالتانات قۇرىپ تۇرعان جاڭعىرۋ ۇلگىلە­ءرى­ءنىڭ قانداي قاتەرى بولۋى مۇمكىن؟ قاتەر جاڭعىرۋدى اركىمنىڭ ۇلتتىق دامۋ ۇلگى­ءسىن بارىنە ورتاق، امبەباپ ۇلگىگە الماستىرۋ رەتىندە قاراستىرۋدا بولىپ وتىر. الايدا، ءومىردىڭ ءوزى بۇل پايىمنىڭ تۇبىرىمەن قاتە ەكەنىن كورسەتىپ بەردى. ءىس جۇزىندە ءاربىر ءوڭىر مەن ءاربىر مەملەكەت ءوزىنىڭ دەربەس دامۋ ۇلگىسىن قالىپتاستىرۋدا.

ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىمىز، ءتىلىمىز بەن مۋزىكامىز، ادەبيەتىمىز، جورالعىلارىمىز، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۇلتتىق رۋحىمىز بويىمىزدا ماڭگى قالۋعا ءتيىس.

ءبىز اركىم جەكە باسىنىڭ قانداي دا ءبىر ىسكە قوس­قان ۇلەسى مەن كاسىبي بىلىكتىلىگىنە قاراپ باعالاناتىن مەريتوكراتيالىق قوعام قۇرىپ جاتىرمىز. بۇل جۇيە جەڭ ۇشىنان جالعاسقان تامىر-تانىستىقتى كوتەرمەيدى. وسىنىڭ ءبارىن ەگجەي-تەگجەيلى ايتىپ وتىر­عانداعى ماقساتىم – بويىمىزداعى جاقسى مەن جاماندى سانامالاپ، تەرۋ ەمەس. مەن قازاق­ستان­دىق­­تاردىڭ ەشقاشان بۇلجىمايتىن ەكى ەرەجەنى ءتۇسىنىپ، بايىبىنا بارعانىن قالايمىن.

ءبىرىنشىسى – ۇلتتىق كود، ۇلتتىق مادەنيەت ساقتالماسا، ەشقانداي جاڭعىرۋ بولمايدى.

ەكىنشىسى – العا باسۋ

4. ءبىلىمنىڭ سالتانات قۇرۋى

ءبىلىمدى، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ بولۋعا ۇمتىلۋ – ءبىزدىڭ قانىمىزدا بار قاسيەت. تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا قىرۋار جۇمىس جاسالدى. ءبىز ون مىڭداعان جاستى الەمنىڭ ماڭدايالدى ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە وقىتىپ، دايىن­دادىق. بۇل جۇمىس وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىل­دارىنىڭ باسىندا قولعا الىنعان «بولاشاق» باعدار­لاماسىنان باستالدى. ەلىمىزدە وتە جوعارى دەڭگەي­دەگى ءبىرقاتار ۋنيۆەرسيتەتتەر اشىلدى، زيات­كەرلىك مەكتەپتەر جۇيەسى قالىپتاستى. باسقا دا كوپتەگەن ءىس تىندىرىلدى. دەگەنمەن، ءبىلىمنىڭ سالتاناتى جالپىعا ور­تاق بولۋعا ءتيىس. ونىڭ ايقىن دا، بۇلتارتپاس سەبەپتەرى بار. تەحنولوگيالىق ريەۆوليۋسيانىڭ بەتالى­­سىنا قاراساق، تاياۋ ونجىلدىق ۋاقىت­تا ءقازىر­گى كاسىپتەردىڭ جارتىسى جويىلىپ كەتەدى.

ەكونوميكانىڭ كاسىپتىك سيپاتى بۇرىن-سوڭدى ەشبىر داۋىردە مۇنشاما جەدەل وزگەرمەگەن. ءبىز بۇگىنگى جاڭا اتاۋلى ەرتەڭ-اق ەسكىگە اينالاتىن، ءجۇرىسى جىلدام داۋىرگە اياق باستىق. بۇل جاع­دايدا كاسىبىن نەعۇرلىم قينالماي، جەڭىل وزگەر­تۋگە قابىلەتتى، اسا ءبىلىمدار ادامدار عانا تابىسقا جەتەدى. وسىنى بەك تۇسىنگەندىكتەن، ءبىز بىلىمگە ءبولى­نەتىن بيۋدجەت شىعىستارىنىڭ ۇلەسى جونىنەن الەمدەگى ەڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ ساناتى­نا قوسىلىپ وتىرمىز. تابىستى بولۋدىڭ ەڭ ىرگەلى، باستى فاكتورى ءبىلىم ەكەنىن اركىم تەرەڭ ءتۇسىنۋى كەرەك. جاستارىمىز باسىمدىق بەرەتىن مەجەلەردىڭ قاتار­ىندا ءبىلىم ءاردايىم ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى شارت. سەبەبى، قۇندىلىقتار جۇيەسىندە ءبىلىمدى بارىنەن بيىك قوياتىن ۇلت قانا تابىسقا جەتەدى.

5. قازاقستاننىڭ ريەۆوليۋسيالىق ەمەس، ەۆوليۋسيالىق دامۋى

يندۋستريالاندىرۋدى، الەۋمەتتىك جانە وندىرىستىك ينفراقۇرىلىمداردىڭ قۇرىلۋىن، جاڭا ين­تەلليگەنسيانىڭ قالىپتاسۋىن وسىعان جاتقىزۋعا بولادى. بۇل كەزەڭدە ەلىمىزدە بەلگىلى ءبىر  جاڭعىرۋ بولدى. ءبىراق، بۇل ۇلتتىڭ ەمەس، اۋماقتىڭ جاڭعىرۋى ەدى. ءبىز تاريحتىڭ ساباعىن ايقىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ريەۆوليۋسيالار ءداۋىرى ءالى بىتكەن جوق. تەك ونىڭ فورماسى مەن  مازمۇنى تۇبەگەيلى وزگەردى. ءبىزدىڭ كەشەگى تاريحىمىز بۇلتارتپاس ءبىر اقيقاتقا ەۆوليۋسيالىق دامۋ عانا ۇلتتىڭ وركەندەۋىنە مۇمكىندىك بەرەتىنىنە كوزىمىزدى جەتكىزدى. بۇدان ساباق الا بىلمەسەك، تاعى دا تاريحتىڭ تەمىر قاقپانىنا تۇسەمىز. ەندەشە، ەۆوليۋسيالىق دامۋ قاعيداسى ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ جەكە باسىنىڭ دەربەس باعدارىنا اينالۋعا ءتيىس. ءبىراق، قوعامنىڭ ەۆوليۋسيالىق دامۋى قاعيدا رەتىندە ماڭگى تۇمشالانۋدىڭ ءسينونيمى ەمەس. سول سەبەپتى، تاريحتىڭ اششى ساباعىن ءتۇسىنىپ قانا قويماي، ءوزىمىز كۇندە كورىپ جۇرگەن قازىرگى قۇبىلىستاردان وي ءتۇيىپ،  بولاشاقتىڭ بەتالىسىنا قاراپ، پايىم جاساي ءبىلۋ دە ايرىقشا ماڭىزدى.

بۇگىندە ريەۆوليۋسيالار ءوڭىن وزگەرتىپ، ۇلتتىق، ءدىني، مادەني، سەپاراتيستىك پەردە جامىلدى. ءبىراق، ءبارى دە، تۇپتەپ كەلگەندە، قانتوگىسپەن، ەكو­نوميكالىق كۇيرەۋمەن اياقتالاتىنىن كورىپ وتىرمىز. سوندىقتان، الەمدەگى وقيعالاردى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، قورىتىندى جاساۋ – قوعامنىڭ دا، ساياسي پارتيالار مەن قوزعالىستاردىڭ دا، ءبىلىم بەرۋ جۇيە­ءسىنىڭ دە اۋقىمدى دۇنيەتانىمدىق، رۋحاني جۇ­مىسىنىڭ ءبىر بولىگى.

6. سانانىڭ اشىقتىعى

كوپتەگەن پروبلەما الەمنىڭ قارقىندى وزگەرىپ جاتقانىنا قاراماستان، بۇقارالىق سانا-سەزىمنىڭ «وت باسى، وشاق قاسى» اياسىندا قالۋىنان تۋىندايدى. ءبىر قاراعاندا، جەر جۇزىندەگى ميللياردتان استام ادام ءوزىنىڭ تۋعان تىلىمەن قاتار، كاسىبي بايلانىس قۇرالى رەتىندە جاپاتارماعاي وقىپ جاتقان اعىلشىن ءتىلىن ءبىزدىڭ دە جاپپاي جانە جەدەل ۇيرەنۋىمىز كەرەكتىگى ەش دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەي­تىندەي. ەۋروپالىق وداقتىڭ 400 ميلليوننان استام تۇرعىنى انا تىلدەرى – نەمىس، فرانسۋز، يسپان، يتاليان نەمەسە باسقا دا تىلدەردى  سىيلاماي ما؟ الدە 100 ميلليونداعان جۇڭگو مەن يندونەزيالىقتار، مالايلار اعىلشىن ءتىلىن ەرىككەننەن ۇيرەنىپ جاتىر ما؟ بۇل – بازبىرەۋلەردىڭ انشەيىن قالاۋى ەمەس، جا­ھاندىق الەمگە ەركىن كىرىگىپ، جۇمىس ىستەۋدىڭ باس­تى شارتى.   ءبىراق، ماسەلە بۇعان دا تىرەلىپ تۇرعان جوق. سا­نانىڭ اشىقتىعى زەردەنىڭ ءۇش ەرەكشەلىگىن ءبىل­دىرەدى.

بىرىنشىدەن، ول ءدۇيىم دۇنيەدە، جەر شارىنىڭ وزىڭە قاتىستى اۋماعىندا جانە ءوز ەلىڭنىڭ اينالاسىندا نە بولىپ جاتقانىن تۇسىنۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.  

ەكىنشىدەن، ول جاڭا تەحنولوگيانىڭ اعىنى الىپ كەلەتىن وزگەرىستەردىڭ بارىنە دايىن بولۋ دەگەن ءسوز. تاياۋداعى ون جىلدا ءبىزدىڭ ءومىر سالتىمىز: جۇمىس، تۇرمىس، دەمالىس، باسپانا، ادامي قاتىناس تاسىلدەرى، قىسقاسى، بارلىعى تۇبەگەيلى وزگەرەدى. ءبىز بۇعان دا دايىن بولۋىمىز كەرەك.

ۇشىنشىدەن، بۇل – وزگەلەردىڭ تاجىريبەسىن الىپ، ەڭ وزىق جەتىستىكتەرىن بويعا ءسىڭىرۋ مۇمكىندىگى. ازياداعى ەكى ۇلى دەرجاۆا – جاپونيا مەن قى­تاي­دىڭ بۇگىنگى كەلبەتى – وسى مۇمكىندىكتەردى ءتيىمدى پاي­دالانۋدىڭ ناعىز ۇلگىسى.

«وزىمدىكى عانا تاڭسىق، وزگەنىكى – قاڭسىق» دەپ كەرى تارتپاي، اشىق بولۋ، باسقالاردىڭ ەڭ وزىق جەتىستىكتەرىن قابىلداي ءبىلۋ، بۇل – تا­بىستىڭ كىلتى، ءارى اشىق زەردەنىڭ باستى كورسەت­كىش­تەرىنىڭ ءبىرى.

ەگەر قازاقستاندىقتار جەر جۇزىنە ۇيدەن شىق­پاي، تەرەزەدەن تەلمىرىپ وتىرىپ باعا بەرەتىن بولسا، الەمدە، قۇرلىقتا، ءتىپتى ىرگەدەگى ەلدەردە قانداي داۋىل سوعىپ جاتقانىن كورە المايدى.

كوكجيەكتىڭ ارعى جاعىندا نە بولىپ جاتقانىن دا بىلە المايدى. ءتىپتى، ءبىرقاتار ۇستانىمدارىمىزدى تۇبەگەيلى قايتا قاراۋعا ماجبۇرلەيتىن سىرتقى ىقپالداردىڭ بايىبىنا بارىپ، تۇسىنە دە الماي قالادى.

7. تاياۋ جىلدارداعى مىندەتتەر

قوعامدىق سانا جاڭعىرۋدىڭ نەگىزگى قاعي­دا­لارىن قالىپتاستىرۋدى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، ءبىزدىڭ زامان سىناعىنا لايىقتى توتەپ بەرۋىمىزگە قاجەتتى ناقتى جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋىمىزدى دا تالاپ ەتەدى. وسىعان بايلانىستى، مەن الداعى جىلداردا مىقتاپ قولعا الۋ قاجەت بولاتىن بىرنەشە جوبانى ۇسىنامىن.

بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلىن بىرتىندەپ لاتىن الىپبيىنە كوشىرۋ جۇمىستارىن باستاۋىمىز كەرەك. ءبىز بۇل ماسەلەگە نەعۇرلىم دايەكتىلىك قاجەتتىگىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، بايىپپەن قاراپ كەلەمىز جانە وعان كىرىسۋگە تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى مۇقيات دايىندالدىق. قازاق ءتىلىنىڭ ءالىپبيى تىم تەرەڭنەن تامىر تارتاتىنىن بىلەسىزدەر. ماسەلەن، التىن وردانىڭ بۇكىل رەسمي قۇ­جاتتارى مەن حالىقارالىق حات-حابارلارى نەگىزىنەن ورتاعاسىرلىق تۇركى تىلىندە جازىلىپ كەلدى.

حالقىمىز يسلام ءدىنىن قابىلداعان سوڭ رۋني­كالىق جازۋلار بىرتىندەپ ىسىرىلىپ، اراب ءتىلى مەن اراب ءالىپبيى تارالا باستادى.

2017 جىلدىڭ اياعىنا دەيىن عالىمداردىڭ كومەگىمەن، بارشا قوعام وكىلدەرىمەن اقىلداسا وتىرىپ، قازاق ءالىپبيىنىڭ جاڭا گرافيكاداعى ءبىرىڭعاي ستاندارتتى نۇسقاسىن قابىلداۋ كەرەك. 2018 جىلدان باستاپ جاڭا ءالىپبيدى ۇيرەتەتىن مامانداردى جانە ورتا مەكتەپتەرگە ارنالعان وقۋلىقتاردى دايىنداۋعا كىرىسۋىمىز قاجەت.   الداعى 2 جىلدا ۇيىمداستىرۋ جانە ادىستەمەلىك جۇمىستار جۇرگىزىلۋگە ءتيىس. ارينە، جاڭا الىپبيگە بەيىمدەلۋ كەزەڭىندە بەل­گىلى ءبىر ۋاقىت كيريلليسا ءالفاۆيتى دە قول­دانىلا تۇرادى. ەكىنشىدەن، قوعامدىق جانە گۋمانيتارلىق عىلىمدار بويىنشا «جاڭا گۋمانيتارلىق ءبىلىم. قازاق تىلىندەگى 100 جاڭا وقۋلىق» جوباسىن قولعا الامىز.

ونىڭ ءمانى مىنادا:

1. ءبىز تاريح، ساياساتتانۋ، الەۋمەتتانۋ، فيلوسوفيا، پسيحولوگيا، مادەنيەتتانۋ جانە فيلولوگيا عىلىمدارى بويىنشا ستۋدەنتتەرگە تولىققاندى ءبىلىم بەرۋگە قاجەتتى بارلىق جاعدايدى جاساۋعا ءتيىسپىز. گۋمانيتارلىق زيالى قاۋىم وكىلدەرى ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى گۋما­نيتارلىق كافەدرالاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ ارقىلى مەملەكەتتىڭ قولداۋىنا يە بولادى. بىزگە ينجەنەرلەر مەن دارىگەرلەر عانا ەمەس، قازىرگى زاماندى جانە بولاشاقتى تەرەڭ تۇسىنە الاتىن ءبىلىمدى ادامدار دا اۋاداي قاجەت.

2. ءبىز الداعى بىرنەشە جىلدا گۋمانيتارلىق ءبىلىمنىڭ بارلىق باعىتتارى بويىنشا الەمدەگى ەڭ جاقسى 100 وقۋلىقتى ءارتۇرلى تىلدەردەن قازاق تىلىنە اۋدارىپ، جاستارعا دۇنيە جۇزىندەگى تاڭ­داۋلى ۇلگىلەردىڭ نەگىزىندە ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك جاسايمىز. 2018-2019 وقۋ جىلىنىڭ وزىندە ستۋدەنتتەردى وسى وقۋلىقتارمەن وقىتا باستاۋعا ءتيىسپىز.

3. ول ءۇشىن قازىرگى اۋدارمامەن اينالىساتىن قۇرىلىمدار نەگىزىندە مەملەكەتتىك ەمەس ۇلتتىق اۋدارما بيۋروسىن قۇرۋ كەرەك. ول ۇكىمەتتىڭ تاپسىرىسى بويىنشا 2017 جىلدىڭ جازىنان ءتيىستى جۇمىستارعا كىرىسە بەرگەنى ءجون. بۇل باعدارلاما ارقىلى نەگە قول جەتكىزەمىز؟ ەڭ الدىمەن، ءجۇز مىڭداعان ستۋدەنتكە جاڭا ساپالىق دەڭگەيدە ءبىلىم بەرە باستايمىز.

بۇل – ءبىلىم سالاسىنداعى جاھاندىق باسەكەگە نە­عۇرلىم بەيىمدەلگەن مامانداردى دايارلاۋ دەگەن ءسوز.     وعان قوسا، جاڭا ماماندار اشىقتىق، پراگماتيزم مەن باسەكەلىك قابىلەت سياقتى سانانى جاڭعىرتۋدىڭ نەگىزگى قاعيدالارىن قو­عام­دا ور­نىقتىراتىن باستى كۇشكە اينالادى. وسىلايشا، بولاشاقتىڭ نەگىزى ءبىلىم وردا­لارىنىڭ اۋديتوريالارىندا قالانادى.        

ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك جانە گۋمانيتارلىق ءبىلىمىمىز ۇزاق جىلدار بويى ءبىر عانا ءىلىمنىڭ اياسىندا شەكتەلىپ، دۇنيەگە ءبىر عانا كوزقاراسپەن قاراۋعا ءماجبۇر بولدىق. الەمنىڭ ۇزدىك 100 وقۋلىعىنىڭ قازاق تىلىندە شىعۋى 5-6 جىلدان كەيىن-اق جەمىسىن بەرە باستايدى. سول سەبەپتى، ۋاقىت ۇتتىرماي، ەڭ زاماناۋي، تاڭداۋلى ۇلگىلەردى الىپ، ولاردىڭ قازاق تىلىندەگى اۋدارماسىن جاساۋىمىز كەرەك.

مەملەكەت پەن ۇلت قۇرىشتان قۇيىلىپ، قاتىپ قالعان دۇنيە ەمەس، ۇنەمى دامىپ وتىراتىن ءتىرى اعزا ىسپەتتى. ول ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن زامان اعىمىنا سانالى تۇردە بەيىمدەلۋگە قابىلەتتى بولۋى كەرەك. جاڭا جاھاندىق ۇردىستەر ەشكىمنەن سۇراماي، ەسىك قاقپاستان بىردەن تورگە وزدى. سوندىقتان، زامانعا سايكەس جاڭعىرۋ مىندەتى بارلىق مەملەكەتتەردىڭ الدىندا تۇر. سىناپتاي سىرعىعان ۋاقىت ەشكىمدى كۇتىپ تۇرمايدى، جاڭعىرۋ دا تاريحتىڭ ءوزى سياقتى جال­عاسا بەرەتىن پروسەسس. ەكى ءداۋىر تۇيىسكەن ءولىارا شاقتا قازاقستانعا تۇبەگەيلى جاڭعىرۋ جانە جاڭا يدەيالار ارقىلى بولاشاعىن باياندى ەتە ءتۇسۋدىڭ تەڭدەسسىز تاريحي مۇمكىندىگى بەرىلىپ وتىر. مەن بارشا قازاقستاندىقتار، اسىرەسە، جاس ۇرپاق جاڭعىرۋ جونىندەگى وسىناۋ ۇسىنىستاردىڭ ماڭى­زىن تەرەڭ تۇسىنەدى دەپ سەنەمىن. جاڭا جاعدايدا جاڭعىرۋعا دەگەن ىشكى ۇمتىلىس – ءبىزدىڭ دامۋىمىزدىڭ ەڭ باستى قاعيداسى. ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن وزگەرە ءبىلۋ كەرەك. وعان كونبەگەندەر تاريح­تىڭ شاڭىنا كومىلىپ قالا بەرەدى.

پايدالانىلعان ادەبيەتتەر

الەۋمەتتىك جەلى بەتتەرىندە جاريالانعان ماقالالار


You Might Also Like

جاڭالىقتار

جارناما