InfoHub Logo

(پەسا)
4 پەردەلى، مۋزىكالى پەسا
قاتىسۋشىلار:

ەسىمبەك – باي.
بايبىشە – ونىڭ ايەلى.
ءالىم – بالاسى.
شۇعا – قىزى.
ماقپال – شۇعانىڭ جەڭگەسى.
ايناباي – ەسىمبەكتىڭ قول شوقپارى.
كۇلزيپا – ونىڭ قىزى
قابەن.
كارىم – ءابىشتىڭ جولداستارى.
قاراساي – شۇعانىڭ ايتتىرعان كۇيەۋى.
شوقپارباي – قاراسايدىڭ جولداسى.
بازارباي – ەسىمبەكتىڭ قويشىسى.
ءابىش – وقىعان جىگىت.
قىز-كەلىنشەكتەر، جىگىتتەر، باقسى، پريستاۆ، تاعى باسقالار.

ءبىرىنشى پەردە
شىمىلدىق اشىلار كەزدە ساحنادا جاڭ-جۇڭ داۋىس؛ ويىن-كۇلكى. قىز-بوزبالا، كەلىنشەكتەر. ساحنانىڭ ورتا شەنىندە التىباقان. التىباقاندا ءبىر قىز بەن ءبىر كەلىنشەك تەربەلىپ، كوتەرىڭكى تۇرمەن ءان سالادى. ءبىرسىپىراسى وعان قوسىلادى. التىباقاننان بولەكتەۋ شۇعا مەن جەڭگەسى. جەڭگەسى شۇعاعا ءسوز ايتىپ تۇرادى. شۇعا ۇناتپاعان ءپىشىن كورسەتەدى. بۇلارعا تاياۋ ءبىر كەلىنشەك پەن كۇلزيپا. بۇل ەكەۋى دە ءوزارا سويلەسىپ، الدەنەگە ءماز بولعان تۇردە. التىباقاننىڭ ەكىنشى جاعىڭدا قاراساي مەن توقتارباي. بۇل ەكەۋى ءوزارا سويلەسىپ، كوزدەرىن شۇعاعا قاداۋمەن بولادى. ءان توقتالىپ، جاڭ-جۇڭ باسىلعان كەزدە.
شۇعا (ۇناتپاي).
اپىرم-اي، جەڭەشە،
قۇلاعىم سارسىلدى.
ماقپال.
بەۋ، ەركەجان،
جاستىقتى نەلىكتەن،
جۇرەگىڭ تارسىندى؟
شۇعا.
كىم كورىنگەنمەن
ويناپ-كۇلە المايمىن.
(بۇرىلىپ التىباقانعا كەتەدى.)
ماقپال (كۇرسىنىپ).
بىلە المايمىن.
ماقپال شۇعادان قالمايدى. شۇعا باعانعا سۇيەنىپ، قابەنمەن سويلەسەدى.
ءاسيا (كۇلزيپاعا).
شۇعا تاعى تۇلداندى.
كۇلزيپا.
ادىرا قالسىن!
قول جەتپەستەي بۇلدانادى...
ءاسيا.
بۇلداناتىن ءجونى بار،
وسى ولكەدە بۇعان
ءسوز سالماعان كىم قالدى،
ءبىرىن ەلەدى مە؟
قاراساي (كۇرسىنىپ).
ويىندا وڭاشا تيمەيدى،
كىم كورىنگەن كەلەدى دە...
جاندى-اۋ جۇرەگىم!
وسىعان اۋىپ تىلەگىم،
ءومىرى زارلاپ وتەم بە؟
شوقپارباي.
قىنجىلماشى!
تاپ بۇگىن ۇستاتايىن بىلەگىن.
قاراساي (باسىن شايقاپ).
ءاي، بىلمەيمىن،
ماعان دەگەندە
ءبىر تۇزەلمەيد شىرايى.
نەگە كەلمەيد جارقىلداپ،
نەگە تۇنجىرايد ۇدايى ؟
شوقپارباي.
قىز بولعان سوڭ، قىسىلاد تا.
قاراساي.
كىمنەن؟ قوي ءارى، شاتپا!؟
(بۇرتيىپ شوقپاربايعا سىرتىن بەرەدى.)
شوقپارباي (كۇرسىنىپ).
ءبىر شۇعانى كوندىرە الماي،
كۇلكى بولدىم جاتقا.
(شوقپارباي ەكەۋى سويلەسەدى.)
كۇلزيپا.
سويلەسسەم بە ەكەن، ءاسيا؟
(قاراسايعا تامان ويىستايدى.)
ءاسيا (كۇلزيپانى جىبەرمەي).
قوي،ويباي!
كۇلكى بولىپ تايپى ەلگە،
قالارسىڭ جاماناتقا.
كۇلزيپا.
ءاسيا، نەگە ولاي؟
قىزىقپايتىن جانىم جوق.
ءاسيا.
بولعانى دا ارىڭ جوق.
كۇلزيپا.
تەك!
قاراساي (شوقپاربايعا).
بار، جولىق ماقپالعا!
اشىپ ايت سولاي دەپ.
شوقپارباي ماقپالعا كەتەدى.
قاراساي (كۇلزيپاعا).
قۇداشا! سىبىرىڭىزدىڭ سىرى قانداي؟
كۇلزيپا (سەلت ەتىپ).
ءتىل قاتتىڭىز-اۋ،
مۇددەلى ءسوزىڭىز بارداي.
قاراساي (كوپكە قاراپ كۇرسىنىپ).
وي، الدا-اي!
كەرەكسىز قىز دايىن.
ءاسيا (كۇلزيپاعا).
سەن سويلەسپە، ۇياتتى،
مەن بايقايىن ىڭعايىن.
ءاسيا قاراسايعا ويىستاپ، ءسوز قاتادى. كۇلزيپا قىلىمسۋمەن تۇرادى. شوقپارباي ماقپالمەن وڭاشا سويلەسىپ تۇرادى. ءبىرسىپىرا جۇرت التىباقان ماڭىندا «الاقان سوقپاي» ويناپ جاتادى.
شۇعا(قابەنگە ىنتىعىپ).
كىم دەگەن دەيسىڭ؟
قابەن (كۇلىمدەپ). ءابىش.
شۇعا (ويلانىپ).
يە، اتى تانىس.
كەلىپ ەدى-اۋ ءبىر.
قابەن.
جۇرگەن جەرى ساۋىق-جىر،
جىگىتتىڭ گ ۇلى...
شۇعا (قابەنگە كۇلە قاراپ).
نە دەگەلى تۇرسىڭ؟
نە ءۇشىن ايتتىڭ مۇنى؟
(قابەن ۇندەمەيدى.)
ماقپال (ەلەڭدەپ).
و نە؟
شۇعا (جاۋaپ بەرمەي).
كۇلزيپا، قانە، التىباقان تەبەيىك.
شۇعا مەن كۇلزيپا التىباقانعا ءمىنىپ، ماقپال تەربەتەدى.
شوقپارباي (قاراسايعا كەلىپ).
بۇگىن ءجونى كورىنبەيد،
باسقا كۇنى كەلەيىك.
قاراساي (كەيىپ).
دۋاسىز يت،
قايتپەكپىز
تىندىرار ما ەكەنسىڭ جۇمىستى!
شوقپارباي.
قايتتىك
بىزگە بولىسىپ،
جەڭگەسى قانشا ۇرىستى.
بۇل ەكەۋى كەتە بەرگەندە، ءبىر بۇيىردەن ءابىش پەن كارىم التىباقان باسىنا كەلەدى. قابەن ولاردى قارسى الادى.
قاراساي (ودىرايىپ).
مىنا سۇمپايى كىم؟
شوقپارباي.
بۇل – وشيتەل ءابىش.
قاراساي.
بۇل نەگە كەلەد ويىنعا،
مۇندا قانداي ءمانىس؟
شوقپارباي.
جاس بولعان سوڭ...
قapaساي.
جوق، كەتپەيمىن مەن!
جان سۇيگەن ادامىمدى
جاتقا قىلمان جەم!
ابىشكە جاقىنداي ءتۇسىپ، ودىرايىپ تۇرادى. شۇعا باستاپ ءان سالادى.
شۇعا.
قىزى ەدىم ەسىمبەكتىڭ اتىم شۇعا،
باستادى بۇل ولكەگە اتىم شىعا.
جالاقتاپ قاساپشىداي ءتوندى تالاي،
مالمىن با، الۋشى مەن ساتۋشىعا؟
قۇربىجان، كۇنى قۇرسىن ۇرعاشىنىڭ،
بيلىگى بولماعان سوڭ ءبىر باسىنىڭ.
كىسىگە كوڭىلگە العان قول ارتپاساڭ
نە پايدا جۇيرىگى مەن جورعاسىنىڭ؟!
قاراساي (ابىشكە).
تانىمادىق پا؟
ءابىش.
مۇمكىن.
قاراساي.
اتىڭىز كىم؟
ءابىش.
ءابىش.
قاراساي.
قاي جاق؟
ءابىش.
توبىل بويى.
شوقپارباي (كارىمگە سىبىرلاپ) جاي جۇرگەن جوقسىڭدار عوي، مىناۋىڭنىڭ كىمدە ويى؟
كارىم.
سىر تارت دەپ
مىرزان، تاپسىرىپ پا ەدى؟
شوقپارباي (جەلكەسىن قاسىپ). ەندى... ونى...
ءابىش.
باراسىڭ نەگە اكەنىڭ ساتقانىنا؟
باتاسىن نەگە شىلىق باتپاعىنا؟
جان سۇيەر، جولداس بولار ءبىر ادامدى
شىنىمەن ىزدەپ كوڭىلىن تاپپادى ما؟
شۇعا (انمەن).
تەڭىمدى تاپسام ءجىپتى تاقپاس پا ەدىم؟
مۇڭىمدى شىن كوڭىلدەن شاقپاس پا ەدىم؟
«شىلىقتىڭ قۇربانى بوپ ەلە المايمىن،
جارىققا باستا!» – دەپ قول ارتپاس پا ەدىم.
اتا-انا جاقتىرمايدى بۇل ءىسىمدى،
وعاش كورىپ ءسوزىمدى، ءجۇرىسىمدى.
ەسكىلىكتىڭ شىنجىرى ادەت-عۇرىپ،
تارىلتىپ بارا جاتىر تىنىسىمدى...
شۇعا (التىباقاننان ءتۇسىپ).
ۋھ!..
ەركىن دەم العانداي بولدىم عوي جاڭا!
ءابىش.
ەركىندىكتى تولىق الماي تىنىسىڭىز كەڭىمەيدى.
شۇعا.
ونى قالاي الام؟ (ۇمتىلا ءتۇسىپ.)
«كۇرەسپەن» دەيسىز بە؟ (كۇلىمدەپ.)
كىممەن كۇرەسپەكپىن؟
ماقپال شۇعا مەن ءابىشتىڭ اراسىنا كيلىگىپ، ءسوزدى بولەدى.
قاراساي (ابىشكە).
ورىسشا وقىعانسىز-اۋ، ءا؟
ءابىش (سالقىن). دا!
قاراساي.
باسە، ەل ادەتىنەن
بولعان ەكەنسىز ادا.
شۇعa (كوپكە قاراپ، كۇرسىنىپ).
شىن جىگىتتىڭ گ ۇلى ەكەن! (كۇلىمدەپ).
قابەن! «كۇرەس» دەپ وشيتەل ايتپاقشى،
كۇرەس نەگە باستامايسىڭ؟
قابەن.
دۇرىس. قانە، قاق جارىلىپ تۇرا قالىڭدار.
(جۇرت ەكى جارىلىپ تۇرادى.)
مىرزا، بالۋانىڭدى شىعار.
(ەكى جاعىنان ازىرلەنىپ جاتادى.)
ءاسيا (كۇلزيپاعا سىبىرلاپ).
شۇعا كۇندەي جايناپ، گۇلدەي قۇلپىردى-اۋ...
كۇلزيپا.
نەگە ولاي؟
ءاسيا.
باي-باي، اڭقاۋسىڭ،
بىلمەيمىسىڭ، مىناۋ كىم؟
كۇلزيپا.
ىم-م...
قاراساي.
شوقپارباي، ولسەن دە جىق،
باسىن جەرگە تىق!
شوقپارباي (ازىرلەنىپ).
ءيا، جارىقتىق!
انبيە، اۋليە، تابا قىلما جاتقا!
شۇعا.
ءسىز سيىنبايسىز با ارۋاققا؟
ءابىش.
مەنىڭ سيىنعان ارۋاعىم
تاپ ءسىزدىڭ جاقتا.
شۇعا (كۇلىپ).
ونىڭىز...
(ماقپال اراعا كەسە ءتۇسىپ، وزدەرىن بولەدى.)
ماقپال (كوپكە قاراپ).
بۇ نە دەگەن قىز؟
كۇرەس. كارىم جىعىپ، شوقپاربايدىڭ باسىنان كۇش الادى.
قاراساي جاعى.
ۋاي، نەگە كۇش الادى؟
كىمدى قورلايدى مىنا قىپشاق؟
جاڭ-جۇڭ. قابەندەر اراشاشى.
شوقپارباي (كارىمگە تەپسىنىپ). تەگىڭدى پالەن ەتەيىن، قاڭعىرعان تۇرىكپەن! سەنىڭ ءتۇبىڭ تۇرىكپەن. سەنىڭ اكەڭ اق بىلەك بايبىشەنىڭ شاڭىراق تۇيەسىنە ءمىنىپ كەلگەن. اناۋ ءابىشىڭ دە قۇل.
كارىم.
بەكزات بولساڭ،
قولىڭنان كەلگەنىن قىل!
قاراساي (كوپكە قاراپ، نازالانىپ).
بۇل بولدى-اۋ جامان ىرىم،
وزگەرتتى شۇعا ءتۇرىن.
كارىم (ابىشكە).
شۇعانىڭ الدىندا مىرزانىڭ
قازدىم بىلەم كورىن.
ءابىش.
ءاي، ەرىم!
كوتەرىلدى بەلىم!
كارىم (كۇلىپ).
قىز الدىندا قىزارماي،
كوڭىلىڭ ءبىتسىنشى سەنىڭ.
ءاي... شۇعا كەتارى ەمەس-اۋ،
قالاي ەدى ەبىڭ؟
كۇرەس ارتىنان جۇرت ساپىرىلىسىپ كەتەدى.
كۇلزيپا.
ءاسيا، ءاسيا!
ەندى اناعان اۋا باستادىم. (ءابىشتى نۇسقايدى.)
ءاسيا (بەتىن شىمشىپ).
بەتىم-اۋ، ءبارىن قويىپ باسقانىڭ؟..
قابەن.
ەندى «سوقىرتەكە» وينايىق.
بىرەۋ.
ءجون-اق!
ەكىنشى بىرەۋ.
مىرزادان باستالسىن.
قاراساي.
وشيتەلدەن باستاپ كور.
قابەن.
و كىسى نە دەر؟
ءابىش.
حالىق ۇيعارسا، حان تۇيەسىن سويماي ما؟
قابەن.
مىنە، ەر!
شۇعا، ورامالىڭدى بەر!
شۇعانىڭ ورامالىمەن ءابىشتىڭ كوزىن بايلاندى. جۇرت ساحنانىڭ تۇس-تۇسىنا تارايدى.
قاراساي (شوقپاربايعا كەلىپ).
سىندىردىڭ سۇيەگىمدى،
سىقاقتاپ شۇعا كۇلدى.
شوقپارباي.
ساسپا، ءسوزىمىز وتەر
تاپ وسى شياياق قۇرلى.
ەكەۋى كەتەدى.
ءابىش (ساحنادا جالعىز).
قاپ-قاراڭعى،
اينالعانداي باس.
قايعى باسىپ ماڭگى
اققانداي كوزدەن جاس.
(كۇرسىنىپ.) راس... راس...
قازىرگى ەل ءومىرى
تاپ وسىعان مەڭزەس.
ءىس ىستەلەر ءىرى
ەرتە مە، ءيا كەش،
قارمانۋ كەرەك!
ءابىشتىڭ ءبيى. ءابىش كوپ ورتاسىنان شۇعانى ۇستاپ، كوزىن اشادى. كۇلزيپا نارازى.
كۇلزيپا (ءابىشتى جاناسالاپ).
ءسوز بايلاسقانداي شۇعاعا تاپ بەردىڭىز-اۋ.
شۇعا (سەلت ەتىپ).
سەنىكى قاي داۋ؟
كۇلزيپا (شۇعاعا بۇرتيىپ). ساعان ەمەس، مىنا كىسىگە ايتام.
شۇعا.
قويشى، اپىرم-اۋ...
ءابىش كۇلزيپانى ەلەمەي، ىنتىعىپ قاراۋمەن تۇرادى.
كۇلزيپا (تاعى ابىشكە).
سويلەمەستەي ءتىل كەستىرىپ پە ەدىڭىز؟
ءابىش (شۇعاعا).
مىنا كىسى نەڭىز؟
شۇعا.
زامان قۇربى.
كۇلزيپا.
ە، سولاي دەڭىز. كورەرمىز. (كەتەدى.)
شۇعا.
بايلاڭىز.
ءابىش.
قولىم بارماسا قايتەم؟
شۇعا
كوتەرىڭىز بىلاي.
ءابىشتىڭ قولىن كوتەرىپ، كوزىنە اپارادى.
ءابىش (قولىن ءتۇسىرىپ).
شۇعا!
شۇعا.
قويىڭىزشى...
قاراماڭىزشى ىنتىعا.
ءابىش.
شۇعاجان!
شۇعا (نازدانا كۇلىپ).
كەتىپ قالام ەندەشە...
(الىستاي ءتۇسىپ.) بايلايسىز با؟
ءابىش (كۇرسىنىپ).
دا!
بايلايىن.
(شۇعانىڭ كوزىن بايلاپ جاتىپ.)
جۇرەك تولعان مۇڭ
اشسام دەپ ەم سىرىن.
شۇعا (سالقىن).
بارىڭىز. ۇيات بولار...
ءابىش (كەتە بەرىپ).
قۋدىڭىز با؟
شۇعا.
قۋعان كىم؟
ادام تاپپاس الىسقا كەتپەڭىز تىم...
ءابىش.
ىزدەيتىنىڭىز شىن بولسا،
قيىردان كەزىپ تابارسىز. (كەتەدى.)
شۇعا (جالعىز).
نە بوپ بارام؟ نە دەدىم الگىگە؟ (باسىن ۇستاپ.)
ۇيات بوپ جۇرەر مە ەكەن؟
ساقتاۋلى سوزدەر
جانعا ايتپاعان بوتەن...
شۇعانىڭ ءبيى. شۇعا قاراسايدى ۇستايدى. كۇلزيپا وعان قۋانىپ، قۋانىش ءبيىن بيلەيدى.
كۇلزيپا (ابىشكە سالدەن كەيىن).
سۇيگەن سۇيگەنىن تاپتى.
كاراساي.
ىرزامىن!.. ىرزامىن!..
شۇعا ەسى كەتىپ كوزىن اشىپ، ورامالدى لاقتىرىپ، قاراسايدان الىستاپ، ابىشپەن ەكى ارادا مۇڭايىپ تۇرىپ قالادى.
قاراساي.
شۇعا، بايلا كوزىمدى.
شۇعا.
بايلامايمىن!
قاراساي.
ەندەشە مەن بايلايىن. (ورامالدى الادى.)
شۇعا (بەزەرىپ).
بيكەش! وسىنىڭ ناق
اۋلاق!
قاراساي. كۇلزيپا.
كوڭىلگە مىقتى داق.
دەيسىز بە؟ (ابىشكە.)
نەگە تومسىرايدىڭىز؟
سويلەسەيىك ءبىز دە.
ءابىش (سىرت بەرىپ).
ايتارىم جوق سىزگە؟!
كۇلزيپا.
ءبىر اۋىز دا ما؟
ءابىش.
دا.
ماقپال (شىعا كەلىپ).
جانىم-اۋ، بۇ نە؟
قابەن (شىعىپ).
نەگە توقتادىق، اۋ، ە؟..
جۇرت اناداي شىعىپ، ءتىزىلىپ تۇرا قالادى
ماقپال.
اتا-انانىڭ جولى بار ادەت-عۇرىپ،
كەتپەكپىسىڭ،
ەركەجان، سونى بۇزىپ.
شۇعا.
اتا جولى، جەڭەشە، تىنىسىمدى
تارىلتتى عوي بۇعاۋداي ءقىسىپ-بۇرىپ.
قاراساي.
«قىزدىڭ قۇنى بەس بايتال» – ۇعىن، بيكەش.
قىلماسايشى ءسوزىڭدى شىعىن، بيكەش.
قىرىق جەتىنى مەن بەرسەم قىرقا ماتاپ،
كۇنى ەرتەڭ كەلمەيمىن بە ۇرىن، بيكەش؟!
ءابىش.
ساتىپ الار مال ەمەس، ادام شۇعا،
ادامدىققا جەتەم دەپ الاڭ شۇعا.
بۇل باعىتى شۇعانىڭ ۇلكەن ساباق
ايەلدى مال ورنىنا ساناۋشىعا.
تومەندەگى ولەڭدەردى تورتەۋى قوسىلىپ ايتادى.
شۇعا.
ورەسكەل جان جىبىتپەس جۇرەگىمدى،
مەن ۇستاتپاي ايۋانعا بىلەگىمدى.
ءوزىم دەگەن ادامعا قولىمدى ارتىپ،
ورىنداماي مەن قويمان تىلەگىمدى!
ماقپال.
ەل اۋزىنا ىلىنگەن ەركەجانىم،
ەرتەدەن ىزدەگەنىم سەنىڭ قامىڭ.
اتاقتى، ابىرويلى ءبىر مىرزاعا
كورسەم دەۋشى ەم جار بولىپ قوسىلعانىن.
قاراساي.
ەرەجەپتىڭ بالاسى قاراسايمىن،
مىرزالىقپەن داڭقىمدى جۇرتقا جايدىم.
ەركە قىزدىڭ شولجىڭى ەگەستىرىپ،
ەم قونباس ءىس بولار دەپ قىسىلمايمىن!
ءابىش.
تەمىر تورعا شىرمالعان ايەل سورلى،
تالاپتانساڭ شىعاسىڭ ءۇزىپ توردى.
تايتالاسقان مايدانعا جانىم قۇمار،
تالاسقا سەبەپ بولسىن، بەردىم قولدى!
قاراساي (ابىشكە).
شىراق!
وت باسقان ءوزىڭ،
وكىنبە ءبىراق!
ءابىش.
كورىنگەن جەل سوزگە
ۇيرەنگەن قۇلاق.
قاراساي.
ءاي، توبالاتارمىن!
ءابىش (سىقاقتاپ كۇلىپ).
سەن توبالاتقانشا، مەن سەنى دومالاتارمىن!
قاراساي (كوپىرىنىپ). قويمادىڭ با؟
ءابىش.
قاراساي، تىڭدا! اكىرەڭدەمە،
قۇلىڭ جوق مۇندا!
تابانىمدا ءجۇن بولعان
سەندەي تالاي مىرزا.
قاراساي (قىزىپ).
شىن با؟
ەندى ءتۇستىم سىنعا!
ەندى ءتۇستىم سىنعا!..
(ماقپالعا.)
سۇلۋ قىزدىڭ جەڭگەسى
ءماجىلىسىڭىز كەلىستى.
كورمەي جۇرگەن ادامدار
كەزدەستى بۇگىن كورىستى.
وينادى دا كۇلىستى.
سۇلۋىڭىز شىعانداپ
ىزدەگەندەي-اۋ ءورىستى.
كەيىن تاعى كورىسەمىز،
قايتەمىز قوزعاپ ول ءىستى.
(كەتۋگە ىڭعايلانادى.)
ماقپال.
مىرزا جىگىت! تاراسايشى ويناپ-كۇلىپ.
شۇعا.
ىزدەگەنى بولسا بۇلىك
توقتاتپا، بارسىن.
قاراساي.
بيكەشىم، جالىنارسىڭ! (اشۋلى قاراپ كەتەدى.)
ماقپال (شۇعانى وڭاشالاپ.)
بۇ نە سۇمدىق؟ جۇرتتى شۋ قىپ،
وسەككە جول اشتىڭ.
شۇعا (جالىنىشتى).
مەن ءبىر مۇڭدىق،
جۇرەكپەن تالاستىم.
ءبىراق... سونشا
نە ىستەپ اداستىم؟
ەكەۋى سويلەسكەن كۇيى كەتەدى.
قىز، بوزبالا ساحنانىڭ تۇس-تۇسىنا تارايدى. ساحنادا ءابىش پەن كارىم. از تىنىس. اۋىل جاقتا ۇرگەن يت، ايتاقتاعان قويشىنىڭ داۋسى.
نە بولدى ءىسىمىز،
كوز تىككەن ءىسىمىز
كوڭىلدەن شىققانداي.
قاراسايدىڭ ەكپىنى
قارلى تاۋدى جىققانداي.
ءابىش
ءبىلىم تىلىندە مۇنى نە دەيدى
بىلەمىسىڭ؟
نە دەيدى، يە؟
دراما!.. (كۇرسىنىپ.)
باستالدى!
دەمەسىن جاسقاندى،
ءتۇستىم مايدانعا!
ساحنا سىرتىندا قاراسايدىڭ داۋرىققان داۋسى.
مەنىڭ دەگەنىمدى ىستە، ويلانبا!
باستىرما باسىندى!
ەكىنشى داۋىس.
مىنە، مىنە...
جاڭا تاپتىڭ دوسىڭدى!
باستارىڭ جاڭا قوسىلدى.
ابىشتەر ساحنادان شىعا بەرگەندە قاراساي، شوقپارباي، ايناباي، ءالىم كەلەدى.
قاراساي.
مىنە!
كارىم.
ءابىش.
كارىم.
ءابىش.
ابىشتەر قارسى قاراپ تۇرا قالادى.
ايناباي.
ءابىش شىراعىم!
ەلدىڭ سارسىلتتىڭ قۇلاعىن:
«بەس-التى اۋىز ءتىل بىلەم.
تورەلەرگە جاقىنمىن دەپ ءبىر ادىم»
ءبىز دە تابارمىز،
اقشاعا ساتساق تا الارمىز.
سوسىن... ءىھىم... ءىھىم... بۇعالىقتى
شىقپاستاي عىپ سالارمىز!
ءابىش.
سوندا
ءبىز قاراپ قالارمىز؟!
ءالىم (ابىشكە).
ءاي... نە... نە...
نەگە كەلەسىڭ مۇندا؟
ك.،، ك... كىم شاقىردى سەنى؟
كاpiم.
مىرزا، تەگى، ەل ارالاۋ ارام عوي؟
ايناباي.
بايقايمىسىڭ، ءالىم؟
تۇرلەرى تىم جامان عوي.
«ەل بىزدىكى»دەپ.
«جەر بىزدىكى»دەپ
بەل كورسەتپەك ساعان.
ءالىم (بۋلىعىپ، ابىشكە).
ءاي... م... م... ءمىن اتىڭا.
ك... ك... كوتەر ءو...ءو... وكشەڭدى!
ءابىش.
ساۋمىسىڭ ءوزىڭ،
نە ىستەپپىن سونشا؟
قاراساي.
سالعىلاسىپ تۇرعانشا،
جىگىتتەردى جيناپ،
بايلات تا تاستا!
ءالىم (كەتە بەرىپ).
ە... ە... ەر بولساڭ، قاشپا!
ءابىش (سىقاقتاپ).
ايتارىڭ بار ما باسقا؟
ايناباي (داۋرىعىپ).
جىگىتتەر قايدا؟.. ۋا، جىگىتتەر!..
بۇلار كەتەدى. ءابىش پەن كارىم ساحنادا. كۇن كۇركىرەۋ، نايزاعاي، جاڭبىر. قويۋ قاراڭعىلىق.
كارىم.
نەتپەك بولاد وسىلار؟
ءابىش، مەن بولدىم دال.
ءابىش (كۇرسىنىپ).
وكتەمدىك دەگەن وسى،
كەدەيگە دۇنيە تار.
ايتپەسە ءبارى داۋرىعىپ؟
اتتان سالارلىق نە بار؟
كاpiم.
سوندا؟
ءابىش.
قايمىقپان!
قاراسايدان قورقىپ
مەن بۇقپان.
ساحنا سىرتى شاڭ-شۇڭ.
ساسقان پىشىنمەن شۇعا شىعادى.
شۇعا.
مۇنىڭىز نە؟
قاشساڭىزشى!
ءابىش. نەگە؟
شۇعا.
سۇراماڭىزشى!
بارىڭىزشى!
ءابىش.
شۇعاجان!
كوزگە تولدى قان،
وق جاۋسا دا ءتوزدىم،
سەرتىڭدى الماي كەتە المان!
شۇعا (ءان).
سارعايعان عارىپ ەدىم قۋىپ ساعىم،
بۇلدىرعا اينالعانداي باستا باعىم.
ءجۇزىڭدى جاڭا عانا كورگەنىمدە،
جان قالقا، جاۋ تىلەگەن نە قىلعانىڭ؟
ءابىش (ءان).
ورتەندى جۇرەك ءورت بوپ، ءوزىڭ ءسوندىر!
بولاشاق ازىرىنە بولجال، بۇلدىر.
شىن سۇيسەڭ، سەرتىڭ بولسىن ماڭگى بەرىك،
كەل، ساۋلەم، جايدىم قۇشاق، كەلشى، كەل، كىر!
ءابىش شۇعانى قۇشاقتاپ تۇرعاندا، سىرتتا
«ەركەجانداعان» داۋىس. ماقپال اسىعىس ساحناعا شىعىپ، قۇشاقتاسقان ابىشتەردى كورىپ، شىبجىڭداپ.
ماقپال (بەتىن شىمشىپ). سويقان-اۋ!..
كارىم (ماقپالدىڭ جولىن توسىپ).
ايىبى جوق، قۇداعي، اتا-ەنەنىڭ جورالعىسى.
شىمىلدىق.

ەكىنشى پەردە
بايدىڭ سالتاناتتى ءۇيى. جازعى تۇرمىس. كورپەنىڭ ۇستىندە ەسىمبەك جاتىر شىنتاقتاپ. بايبىشە ونىڭ اياعىن سيپاپ وتىر. ءبىر جاق شەتتە ءالىم دومبىرا شەرتىپ وتىر.
ەسىمبەك (ازدان كەيىن بايبىشەسىنە).
ونگەن جەرىڭ جامان ەدى، يت، سەنەن تۋعان قىز نە وڭسىن!
بايبىشە (بۇرتيىپ).
سەنىڭ دەگەنىڭ-اق بولسىن!
ەسىمبەك.
قىسقارت ءتىلىڭدى! شىعارما ءۇنىڭدى!
(الىمگە)
مەنەن تۋعان ۇل بولساڭ،
باستىرما بەلىمدى!
جولاتپا توپىردى ەل ماڭىنا!
ءالىم.
ت... ت... تۇزاق قۇرىلدى جولىنا.
ەسىمبەك.
جات جۇرتتىق بالا عوي،
جاسى ەر جەتتى. ( الىمگە.)
بىلەمىسىڭ، مىنا قوناقتار قۇدا بولا كەلىپتى.
ءالىم.
ك... ك... كىمگە؟
بايبىشە.
قاراسايعا ما؟
ەسىمبەك (بايبىشەگە).
بەرگىڭ كەلمەي مە الدە؟
بايبىشە.
دەنى دۇرىس جىگىت
قۇرىعان شىعار ەلدە؟
ەسىمبەك.
قوياسىڭ با، ءاي؟
ۋا، قۇداي، مۇلدە...
ايناباي كىرەدى.
ايناباي.
قوناقتار جۇرمەكشى ەكەن،
قوشتاسامىز دەيدى سىزگە،
ەسىمبەك (باسىن كوتەرىپ). كىرسىن!
(ايناباي كەتەدى.)
قىزىما تەڭ كىم ەكەنىن
ايماعىم تەگىس ءبىلسىن.
بايبىشە.
دۇشپانىڭ تابالاپ،
دوسىڭ كۇلسىن.
ەسىمبەك.
ءاي، قويامىسىڭ؟
ايناباي دايەك بوپ قوناقتاردى كىرگىزەدى. جۋان بي، سالدەلى مولدا تورگە وتىرادى.
بي.
«جولاۋشىنىڭ اقىسى جۇرسە بىتەر» دەگەندەي.
تۇستاستىقتى ويعا الىپ،
كەلىپ ەدىك بوگەلمەي.
ەسىمبەك.
ابدەن، «ات ساتسان، اۋلىنمەن» دەگەن، قاراسايدىڭ تۇقىمى اتاقتى شەگەن. ول شاڭىراققا ءبىر قىزىمدى قيمايمىن با؟ بەرەم!
بي. ايناباي. دۇرىس-اق!
مولدا.
يە، حاق! يلا ءامين!
ەكى جاس بىرىنە-بىرى مەيرىمدى بولسىن!
(باتا قىلىسادى.)
ەسىمبەك.
جاقسى، جۇرىڭىزدەر!
قوناقتاردى ەرتىپ ءبارى شىعادى. ءۇي ءبىرسىپىرا بوس. قا-قا- لاپ كۇلزيپا كىرەدى.
كۇلزيپا.
الاقاي-ay، الاقاي!
شۇعانىڭ باسى بايلاندى،
ءابىش قالدى ماعان،
ءابىش قالدى ماعان. (ويلانىپ.)
ءابىش نەگە سونشا
شۇعا دەگەندە الا؟؟
ول قول جەتپەس سۇلۋ بوپ،
مەن بە ءتۇرسىز جامان؟
(ايناعا قاراپ.)
مىناۋ – مۇرىن،
مىناۋ – كوز،
مىناۋ – كۇلىمدەگەن ءتۇرىم.
كەنەت ەلەڭدەپ، ەسىكتەن قاراپ، جۇكتىڭ، سىرتىنا جاسىرىنادى. سىرتتان شۇعا مەن بازارباي كىرەدى.
شۇعا (سويلەپ كىرەدى).
ماسقارالاپ ەل كۇلىپ،
مازاق قىلماق بۇ دا...
مەنى سانا دوسقا،
زامانداس ەم جاسقا. (بوگەلىپ.)
ايتارىم بار، شۇعا،
بۇدان داعى باسقا.
شۇعا (بەزەرىپ).
اۋلاق، جانىم، اۋلاق! (وزىنە.)
كۇيدىردى-اۋ وت قاۋلاپ، «بۇزىق» دەگەن ات تاعىپ،
گۋىلدەدى اۋىل-ايماق.
جاردەمگە سوزعان قولدى كەيىن تەپپە.
شاشپايسىڭ جالعىز توپىراق مىنا كوپكە!
مۇڭداسپىن، كۇيىنىشتى مەن دە وزىڭدەي،
سىرىڭدى مەن شاشپايمىن سەنىڭ شەتكە..
جازىلماس تىقىلداعان ءتىلىم جارا،
كوتەرمە كوڭىلىمدى جەكە-دارا. (اشۋلى.)
باسىنىپ بالاسى دا، مالايى دا،
وسى جۇرت نە بوپ كەتتى بارا-بارا؟
ماقپال (تىستان كىرىپ).
ەركەجان، ماعان قارا،
الگى بي مەن مولدەكەڭ
كەلىپتى قۇدا بولا،
اتا-اناڭ بەرەدى.
شۇعا (سەلت ەتىپ).

بەرەدى؟ بەرەدى؟
قارا كۇن جاڭا ءتوندى،
ءۇمىت ساۋلەسى ءسوندى.
ماقپال (قىنجىلىپ)
قالقام-اي، ەندى...
شۇعا.
راس، اتا-انا جەڭدى.
ماقپال.
كۇيەۋىڭ تەڭ، وندى،
ەل اعاسى، مىرزا،
ەسىتكەن جۇرت ىرزا.
بازارباي (كۇرسىنىپ كەتىپ بارا جاتىپ).
قايتەيىن،
شۇعا، قايتەيىن،
سانايسىڭ مەنى قۇلعا.
ماقپال.
مۇڭايماشى، ساۋلەم!
شۇعا.
كۇلمەكشىمىن-اۋ مەن؟
ماقپال.
كۇلمەيتىن ساعان نە بوپتى،
تۇرعان مىنا داۋرەن!
قابەن كىرەدى.
قابەن.
ماقپال، سەنى شاقىراد قاۋمەن.
ماقپال كەتەدى.
قابدەن شۇعاعا.
نەگە كەلدىم، ءبىلشى؟
تۇنەرمە... كۇلشى!
شۇعا (ۇمتىلا ءتۇسىپ).
قابەن-اۋ!..
قابەن (قالتاسىنان قاعاز شىعارىپ). ءما!
شۇعا (قۋانىپ).
ابىشتەن بە؟
قابەن.
يە.
شۇعا (حاتتى دەرەۋ قالتاسىنا سالىپ). نە دەدى؟ نە دەدى؟
قابەن (جان-جاعىنا قارانىپ). رەتىن تاپسا، بۇگىن ءوزى كەلەدى.
شۇعا
نەگە تاپپايدى رەتىن؟
سەزبەي ءجۇر مە،
مەن بولدىم شىن جەتىم!
قابەن.
اڭدۋشى كوپ،
اكەڭنىڭ كارى جامان.
Aت ۇستىندە ءبارى،
ءابىشتى ىزدەپ لان.
سەزىكتەنە قارايدى
ەڭ اقىرعىسى ماعان.
ءبىر جاۋابىن بەرسەڭ،
ابىشكە الىپ بارام.
قاشان كەلەيىن؟
شۇعا (كۇلىمدەپ). سوڭىرا تامان...
قابەن كەتەدى.
شۇعا ويلانىپ.
جاساعان-اۋ،
ديدارلاسار كۇن بار ما ەسەن-امان؟!
كۇلزيپا قا-قا-قالاپ جۇك سىرتىنان شىعادى. شۇعا ساسىپ قالادى.
شۇعا.
سەن بە ەدىڭ، كۇلزيپا؟
كۇلزيپا. يە.
شۇعا (كوپكە قاراپ).
بۇل بەتباقتىڭ، سەزگەنى ب ا ق پا، سور ما؟
(كۇلزيپاعا.)
تىڭ تىڭداۋعا قاشاننان بولدىڭ ءۇيىر؟
كۇلزيپا. بيىل.
شۇعا (كەنەتتەن ازىلگە شاپتىرىپ.) قويشى ءارى، زامانداس ەڭ جاسىرمايىن. (كۇلزيپانى قۇشاقتاپ، ساندىققا وتىرادى. كۇرسىنىپ .) ال، دوسىم... سەزدىڭ بىلەم... وسى جايىم.
كۇلزيپا.
بەتىڭنەن جارىلقاسىن، مەن تىلەكتەس،
دۇشپاننىڭ ءىسىن ىستەپ نە قىلايىن.
شۇعا (كۇلزيپانى قۇشاقتاپ).
قايران زامانداس!
ءيا، قۇداي، باعىمدى اش!
(ەكەۋى قوسىلىپ ءان سالادى.)
ەتەگىن كويلەگىمنىڭ كەستەلەدىم،
جان قالقا، جاتسام-تۇرسام ەسكەرەمىن.
قارا كۇن تۋسا داعى قايعى جەمەي،
تۇزاقتان قۇتقارادى دەپ سەنەمىن.
ءان سالىپ وتىرىپ، كۇلزيپا شۇعانىڭ قالتاسىنان حاتتى الادى. ءان بىتىسىمەن كەتۋگە ىڭعايلانادى.
شۇعا.
كايدا كەتتىڭ، كۇلزيپا؟
كۇلزيپا.
ءقازىر. (شىعادى.)
شۇعا (كۇلىمدەپ.)
جاقسى ايتتىم-اۋ ءازىل.
كۇلزيپانى الدادىم.
(قالتاسىن قارمانىپ.)
نە دەدى ەكەن ساۋلەم،
وقيىنشى جازعانىن.
شۇعا (حاتتى تابا الماي ساسىپ، بارماعىن تىستەپ وتىرىپ قالادى.)
ءبىلدىم، ءبىلدىم،
بىرگە جۇرگەن قۇربىم
شالۋشى ەكەن اياقتان.
كۇلزيپا (ۇيگە كىرىپ).
الگى قابەن قۋ
ارمانسىز بولدى-اۋ تاياقتان.
شۇعا.
كۇلزيپا.
اعاڭ.
شۇعا.
قانعان شىعار تابان؟
كۇلزيپا.
نە قىل دەيسىڭ ماعان؟
شۇعا (مۇڭايىپ).
زامانداس ەڭ، كۇلزيپا،
دەمەيىن ويىڭ ارام.
الدىڭ بىلەم ويناپ،
اكەلشى الگى حاتتى!
كۇلزيپا.
مەن ءبىر جاماناتتى.
شۇعا.
كۇلزيپا! بەرمەيسىڭ بە؟
كۇلزيپا.
كىمگە؟
قويشى مۇلدە.
شۇعا (جالىنىشتى).
بەرسەيشى، كوكەتاي-اۋ، ءبىر كورەيىن،
ولەيىك دەگەن بولسا، بىرگە ولەيىن،
تورلاعان قايعى بار ما قان توكتىرەر،
وسكەندەي قۋانىش پا شىن مەيىرىم؟
كۇلزيپا (ورنىنان تۇرىپ).
جىلاعان بۇل جالعاندا جالعىز سەن بە؟
سەن اسىل، باسقا قىزدار سەنەن كەم بە؟
(سىقاق پىشىنمەن.)
قول ارتتىڭ قاراسايداي سۇيگەنىنە.
شۇعا (ىشقىنىپ).
كەت، بەتسىز!
ەندى قايتىپ كەلمە! كەلمە!
(كۇلزيپا كەتەدى.) بەتسىز!.. بەتسىز!..
(مۇڭايىپ ءبىراز وتىرىپ، باسىن كوتەرەدى.)
اكەم ساتتى، قاراسايعا ءجىپ تاقتى.
كۇلزيپاعا ويىنشىق قىلدىم
ابىشتەن كەلگەن حاتتى.
ارادا جۇرگەن قابەن،
ناقاقتان جازا تارتتى.
قول كەسىلدى،
كۇيىگىم قاۋلاپ ارتتى.
تاعى دا شۋ،
ابىروي توگىلدى.
قارا بۇلت شىنداپ
قورشادى كوگىمدى،
جىلاۋمەن،
تابامەن
وتكىزىپ ءومىردى،
كۇتپەكپىن بە ءولىمدى؟
شۇعا مۇڭايىپ وتىرادى. بازارباي كىرىپ، بوساعادا تۇرادى.
بازارباي (وزىنە).
سوندىرسەم ەكەن قالاي؟
شۇعا (كۇرسىنىپ). يە، سولاي.
بازارباي.
اپىرم-اي، شۇعا، ايتتىم عوي تالاي.
شۇعا (جالت قاراپ) قويمادىڭ با؟
بازارباي.
شۇعا!
شۇعا
سىقاق قىلاما بۇ دا.
بازارباي (جالىنىشتى).
ءبىر عانا جۇمىس تاپسىر،
شىن سەرتىمدى بەرەيىن.
ءابىش ءۇشىن وققا ۇشسام،
ارمانسىز-اق ولەيىن.
شۇعا (سەلت ەتىپ).
سەنىڭ ءابىش نەڭ؟
بازارباي.
ول مەنىڭ بولەم.
شۇعا (جاقىنداي ءتۇسىپ).
ءابىش سەنىڭ بولەڭ؟
نەگە ايتپادىڭ بۇرىن؟
نەگە جاسىردىڭ مەنەن؟
مەندەي جاقىنى باردان
جيرەنىپ جۇرەر دەپ ەم.
شۇعا (شىمىركەنىپ).
ابىشتەن جيىركەنبەكپىن بە؟
دالادا داۋىس.
باي-باي-باي، قۇداي-اي!..
شۇعا (تىڭداپ).
كەلە جاتىر پالە،
سويلەسەيىك وڭاشا،
ءجۇر، كەتەيىك، قانە...
بازاربايدى ەرتىپ شۇعا كەتەدى. از تىنىس. ىرسىلداپ، ەنتىگىپ ەسىمبەك كىرەدى. قولىندا قاعاز. سوڭىندا ايناباي.
ەسىمبەك (وتىرىپ). ءا، قۇداي! قاقپاس قۇداي! (قاعازدى اينابايعا ۇسىنىپ.) وقى مىنانى!
ايناباي (قاعازعا ءۇڭىلىپ). ولەڭ ەكەن. (تاقپاقتاپ وقيدى.)
سەن ءبىر ايسىڭ – نۇرلاندىرعان اسپاندى،
بۋلاندىرعان، ۋلاندىرعان جاس جاندى.
مەن كوبەلەك ساۋلەڭ قۇشىپ بيلەگەن،
جاس جۇرەكتە مىقتى جارا باستالدى.
كىردى نۇرىن، وتتى جاقتى ىشىمە،
كوتەرەم دەپ سەنە المايمىن كۇشىمە.
ءبىرىنشى زار شىقتى تىلدەن مۇڭدانىپ،
بۇدان بۇرىن ايتىلماعان كىسىگە.
جاس جۇرەكتىڭ جالقىندى كوپ تىلەگى.
جارامدىسىن سەنەن قالاپ تىلەدى.
ازىرىنە ءۇمىت قاپتىڭ تاۋىنداي،
جازمىش ءتۇرىن جاۋاپ قايتسا بىلەدى...
ەسىمبەك (قالتىراپ.) توقتات! (ايناباي قاعازدى ەسىمبەكتىڭ الدىنا قويىپ، جۇگىنگەن كۇيى وتىرادى. ەسىمبەك ەن تىگىپ، السىرەگەن تۇرمەن.) اتىڭا ءمىن! پىرىستىپقا باراسىڭ، ودان ءارى ۋەزگە باراسىڭ، ايتەۋىر مەنىڭ مالىمدى اياما، وسىنىڭ باسىن جۇتاتىن بول!
ايناباي (قولىن توسىنە قويىپ). قۇپ!
شىمىلدىق جابىلىپ، كىشكەنەدەن كەيىن قايتا اشىلادى.
(بازارباي جەلكەسىن قاسىپ).
شۇعاجان! قويىم باراد قىردان اسىپ،
وتىرمىن بايدان داعى قورقىپ-ساسىپ.
بەرسەيشى ءبىر جاۋاپتى تىڭعىلىقتى،
ءابىشتىڭ جۇبانعانداي ماۋقىن باسىپ.
شۇعا (تاڭ بولعان پىشىنمەن).
يە، جاۋاپ...
«باسقان ءىزىڭدى تاۋاپ
ەتەدى ەكەن» دەگەيسىڭ.
بازارباي. الگى ايتقانىڭ؟
شۇعا. ول ما؟ ول... (ويلانىپ.) قايدا كوردىم دەيسىڭ، ايتشى، ايتشى، بازارباي؟ سالشى انىڭە تاعى، ۇيرەنەر مە ەكەم.
بازارباي اندەتەدى. شۇعا قوسىلادى.
شۇعاجان، ءسۇيدىم سەنى، بەردىم قولدى،
قاس دۇشپان كەرتە بولىپ قۇردى توردى.
مەن مۇندا، سەن ول جاقتا زار يلەدىك،
كورمەگەلى ەداۋىر كۇندەر بولدى.
جەل سوقسا جىلى، مايدا، بويىم بالقىپ،
قاسىما سەن كەلگەندەي كوكپەن قالقىپ،
وشتەسكەن جاۋ كوبەيگەن سايىن ۇدەپ،
بارادى ىنتىقتىعىم شەكتەن ارتىپ.
مەن تانبايمىن سەرتىمنەن، سەن دە تانبا!
ءبىز ىزدەگەن جارىق كۇن، باقىت الدا.
جابىققاندا كوڭىلگە سۇيەۋ قىلشى،
زارلانتىپ وسى ءانىمدى جالعىز سال دا.
بازارباي. شۇعا دەيمىن!
شۇعا
ءاۋ! ءقازىر!
ءتۇۋ، اينالىپ كەتتى ميىم،
جالعىز عانا ءسوزدى ايتۋ
مۇنشا نەگە قيىن؟
بازارباي. قاراپ كەلەيىن. قاي جەردە ەكەن قويىم. (كەتەدى.)
شۇعا (نە ىستەرىن بىلمەي قىسىلعان ادامنىڭ تۇرىمەن قينالىپ وتىرادى. مۇڭدى مۋزىكا تارتىلىپ تۇرادى). جالعىز عانا ءسوز. ءومىر دە سوندا، ولىمدە سوندا. نەگە ايتپايمىن؟ الدە ونى ايتۋعا ءتيىستى ەمەسپىن بە؟ نەگە؟ (ەلەۋرەپ، قالتاسىنان كىشكەنە قاعازعا بۇكتەۋلى زات شىعارىپ، قولى قالتىراپ، سۇرلانادى.) جوق! (جىلامسىراپ.) جوق!.. نەگە ىلىكتى قولىما؟ بۇل ەمەس كەرەگىم... (بۇكتەۋلى قاعازدى قالتاسىنا سالىپ، اقتارىپ وتىرىپ.) باسە، شىن ومىرگە جول اشامىن دەپ وتىرعاندا... باسە، «باقىتتى تۇرمىس قۇرايىق» دەپ وتىرعاندا. (قالتاسىنان ەكىنشى قاعاز شىعارادى، بۋيا حات وقيدى.)
«شۇعاجان!
تىلەكتەس دوس جاردى ەرتىپ، تاۋەكەلگە بەل بۋدىم. مەن دەسەڭ بۇگىن تۇندە جەتەمىز. ەرەمىسىڭ؟ سەرتىڭدى بەرەمىسىڭ، شۇعا، ءتۇسىن، ءسان-سالتانات ورتاسىندا جارقىلداپ وسكەن باي قىزىسىڭ، مەن – كەدەي. كەدەي دەمەي، شىن تەڭ كورەمىسىڭ؟ سەرتىڭدى ويلانىپ بەر. بۇل اقتىق ءوتىنىش.
ءابىشىڭ»
(شۇعا از ويلانىپ، اجارى كۇلىمسىرەيدى.)
ارينە، تەڭ كورەم!
سەرتىمدى بەرەم!
كەتسەك، شىن ماقساتقا جەتەمىز،
سوناۋ پەتەربۋرگ، موسكۆا –
بارىنەن دە ءارى وتەمىز.
ءبىزدىڭ باقىت الىستا!
قاراسايدىڭ كوزى كورمەيتىن،
قولى جەتپەيتىن جەردە.
(دەرەۋ حات جازادى.)
بازارباي (ۇيگە كىرىپ). ءيا، ءسات!
تاپ وسىنىسى حات.
شۇعا.
ءما، بازارباي، ابىشكە تاپسىر.
بازارباي.
قۇپ، تاقسىر!
شۇعا.
«شۇعاڭ كوڭىلدى،
جاڭا تاپتى ءومىردى،
جولىڭا شىن بەرىلدى،
كۇتەم دەپ ايتتى جولىڭدى» دە.
بازارباي.
سول ايتقاندارىڭ تاپ وسىنىڭ ىشىندە مە؟
جۇگىرىپ ب ا ق، بازارباي!
بازارباي اسىعىس كەتەدى.
شۇعا (كوتەرىڭكى).
ءتۇۋ،
ءوزىمدى ءوزىم
وسىنشاما قيناپ.
اقتىق كۇشىمدى جيناپ
الدەقاشان بۋماي بەل.
(ماقپال كىرەدى. شۇعا كۇلىمدەپ.)
جەڭەشە، كەل.
ماقپال.
ەركەجان، ءسۇيىنشى بەر!
شۇعا.
قالاعانىڭدى ال.
ماقپال (وزىنە).
تىم كوڭىلدى ەكەن،
مۇندا قانداي سىر بار؟
(شۇعاعا.)
قاراساي ادام جىبەرىپ،
بۇگىن كەلەم دەپتى.
(شۇعا كەنەت وزگەرەدى.)
«ۇرىن» كەلىپ،
سەنى كورەم دەپتى...
(شۇعانىڭ وزگەرگەنىن سەزىپ.)
ساۋلەم-اي، تاعى...
ىلعي قايعى...
قانداي عانا پالە
ۋىتىن ساعان جايدى؟
ءتاڭىرىڭ قوسقان ادام،
تاستاشى باسقا ويدى!
شۇعا (مۇڭدانىپ).
تاستامايمىن، جەڭەشە، بۇل ويىمدى.
اۋرۋعا ەم، جۇرەككە جىلى ويىمدى.
شىن مۇڭداستىق بۇل جولعا، مىندە تارتىپ،
ايتپاقشى ەم caعان داعى ءبىر ويىمدى:
مەن ۇستادىم ءابىشتىڭ ەتەگىنەن،
سايلا جۇيرىك، مىنەمىن جەتەگىمەن.
كەلمەك تۇگىل قاراساي قۇداي كەلسىن،
تاپ بۇگىن، جەڭەشەتاي، كەتەمىن مەن!
ماقپال (جاعاسىن ۇستاپ).
Maسقارا، مۇنى ەستۋىم ەلىم ماعان.
ءجۇز شىداپ ايتقانىڭ-اۋ، سەنىڭ ماعان؟
اتا-انا قارعىسىنا مەن دە ورتاق:
«باۋلىعان بال ەلدەيدى-اۋ كەلىن بالام...»
شۇعا.
مۇنىڭ ءبارىن، جەڭەشە، ويلاعامىن.
ويلاي كەلە، باسىمدى بايلاعامىن.
ءبىر ادامعا سىر ايتۋ كەرەك بولىپ،
وسىنشا كوپتەن سەنى سايلاعامىن.
سىرىم اشىق، بوگەسەن، قولىندامىن.
مەن قاشۋدىڭ جەڭەشە، جولىندامىن.
تاستان قامال سوقساڭ دا تالقاندايمىن!
تىلەكتى ايدان انىق ورىنداۋىم.
ماقپال ساسىپ، اڭ-تاڭ بولىپ وتىرادى.
ماقپال (قىنجىلىپ).
ساۋلەم، ەركەجان-اي، ەندى ءقايتتىم، قۇداي-اۋ؟
دالادا داۋرىققان داۋىس.ايناباي كىرىپ، ارتىنا قاراپ دايەك بولادى.
ايناباي. كىرىڭىز، تاقسىر، كىرىڭىز...
ەسىكتەن پريستاۆ، ودان كەيىن ەسىمبەك كىرەدى. ەسىمبەك پەن ايناباي ەكى جاقتان جۇگىرىپ پريستاۆتىڭ سىرتىن جاستىقپەن تولتىرادى. ماقپال سىزىلىپ، بەتىن كولەڭكەلەپ ۇيدەن شىعادى.
ايناباي. ءاي، سەن قاراما! (جاعىنىپ كۇلىپ، ءماز بولادى. شۇعا كەتۋگە ىڭعايلانادى.)
ەسىمبەك. شۇعاجان، وتىر، قىمىز قۇيىپ بەر كىسىگە. (شۇعا اكەسىنىڭ ءسوزىن ەلەمەي، شىعىپ كەتەدى.)
ەسىمبەك (اينابايعا). كەنە مە، مىناۋىڭ؟ ونە مە، بىردەمە؟
ايناباي. ونەدى، ونەدى.
ەسىمبەك. اكەسىنىڭ اسىن بەرىپ قىزدىرىپ الماساق، كوڭىلدەنبەيدى بۇل.
ايناباي كەرەۋەت استىنان ءبىر بوتەلكە اراق پەن كەسە الىپ، جىمىڭداپ، جۇگىنىپ وتىرىپ، اۋزىن اشادى. پريستاۆ تا جىمىڭداپ مۇرتىن سيپاي باستايدى.
ايناباي. قاراشا، ءا؟ (كەسەگە قۇيىپ، پريستاۆكا ۇسىنادى.)
پريستاۆ. بايدىكى ءىشسىن، ول حوزياين.
ەسىمبەك (اپالاقتاپ). اپىرىم-اي...
ايناباي. ءدىنىڭىز ءۇشىن بولماعانمەن، كۇنىڭىز ءۇشىن عوي، تارتىپ جىبەرىڭىز.
ەسىمبەك (كەسەنى الىپ). ەسىككە بارشى، بىرەۋ كەلىپ جۇرمەسىن.
ايناباي ەسىككە بارادى. ەسىمبەك ءىشىپ، تىرجيادى.
پريستاۆ (ءماز بولىپ). حوروشو!
ەسىمبەك. قاراشا، قاراشا.
ايناباي (پريستاۆكا قايتا اراق بەرىپ). ۆوت، ناستوياششيي ءابىش، ناستوياششيي بۇزىق، ول پاتشانى بوقتاعان، قۇراندى تەپكەن... پاتشانى بوقتاعاندى مەنىكى، ۆوت مىنا قۇلاعىممەن ەسىتكەن. (پريساۆ ماستاردىڭ انىمەن ولەڭ ايتادى.)
ەسىمبەك. قابەندى شاقىر، مىنا كىسىنىڭ انىنە دومبىراسىن قوسسىن.
ايناباي (شايقايلاپ). قابەن، ۋا، قابەن! (دومبىرا ۇستاپ قابەن كىرىپ، ەسىك جاققا تىزەرلەي وتىرادى.) ون جىل ورىستىڭ كۇتۋىن باققاندا بىردەمە ۇيرەنگەن شىعارسىڭ، تارتىپ جىبەر ورىستىڭ، ءبىر كۇيىن.
قابەن بيلەۋ كۇيىن تارتادى. پريستاۆ قىزىپ، تۇرا بيلەيدى. ەسىمبەك پەن ايناباي ءماز بوپ، ولار دا قوسىلادى. بي ءتۇرى: پريستاۆتىكى وكتەمدىك ءپىشىن، ايناباي مەن ەسىمبەكتىكى سوعان جاعىنۋ.
ايناباي.
انگە باس، انگە!
(قابەن ءان سالادى.)
مەن قالايشا جالعاندا تۇراقتايمىن،
كولگە بىتكەن مايىستىم قۇراقتايىن،
اۋزى تۇكتى تورەنىڭ تالايلارن
باقىرتىپ باۋىزداۋشى ەم لاقتايىن.
ايناباي. ءاي، قان جاۋعىر، توبەسى جارىق ەكەنىن بىلمەيمىسىڭ مۇنىڭ؟
ەسىمبەك (كەيىپ). «ىرىگەن اۋىزدان شىرىگەن ءسوز شىعادى» دەپ؟ كوردىڭ بە مۇنىڭ؟ جوعال، كوزىمە كورىنبەي!
قابەن كەتەدى. از تىنىس. پريستاۆ قالعي باستايدى.
ەسىمبەك (اينابايعا). وسىنىڭ كومەيىنە ولقى بولعان جوق پا؟ تاعى ءبىر جۇدىرىق تىعىپ جىبەرەسىڭ بە؟
ايناباي. سۇيتەيىن. (ەسىلبەك اقشا بەرەدى، ايناباي جەڭىنىڭ ىشىنە ورامالمەن كولەگەيلەپ.) باشە، سەنىكى، ورامال تۇسكەن، ورامال... كورەسىڭ؟.. (اقشانىڭ شەتىن پريستاۆكا كورسەتىپ، قالتاسىنا تىعادى.)
پريستاۆ (كۇلىمدەپ). وح، كاك حوروشو... (اينابايدى ارقادان قاعىپ.) ءايدا، بارامىز، ۇستايمىز ءابىشتى!
ەسىمبەك. ءيا، ءسات! ىرزامىن مالىما، ىرزامىن!
ەكەۋى دايەك بوپ پريستاۆيل ەرتىپ شىعادى. ساحنا ءبىرسىپىرا بوس، شۇعا كىرەدى.
شۇعا (ەسىكتەن قاراپ). قيمىلدارى اسىعىس، بىردەمەگە ازىرلىك... سوزدەرى سىبىر. شەتكە قاققاندارى مەن. (كۇرسىنىپ.) راس، مەن بولەكتەندىم... (كەرەۋەتكە وتىرادى.)
ماكپال كىرەدى.
شۇعا. جەڭەشە، تورە نەگە كەلىپتى؟
ماقپال (جابىڭقى). بىلمەيمىن، قاراعىم.
شۇعا (ماقپالعا قادالا قاراپ). جەڭەشە، ۇعىنىسا المادىق پا؟
ماقپال. ساۋلەم-اي، ەندى...
بازارباي كىرەدى.
شۇعا (سەلت ەتىپ). بازارباي، جولىقتىڭ با؟ (بازارباي قىبىجىقتايدى.) جاسىرما، ايت! جەڭەشەمدى جاتقا سانامايمىن. جات بولام دەسە، ۇستاپ بەرسىن. شىن دوس بولام دەسە، بۇگىن قولىنان اتتاندىرىپ قوشتاساتىن كۇنى.
بازارباي (كۇلىمدەپ). تاپسىردىم. ازىرلەنەمىز دەپ اۋىلىنا كەتتى. ەل جاتا تاسشوقىنىڭ ارعى باۋىرىندا توسپاق.
شۇعا. ەسىتتىڭ بە، جەڭەشە، بۇگىن كەتەمىز! (ماقپال ۇندەمەيدى.) جەڭەشە، بەرى كەلشى، جانىما وتىر (ماقپال كەرەۋەتكە وتىرادى.) قولىڭنان اتتاندىراسىڭ عوي، ءيا؟
ماقپال. ساۋلەم-اي!
شۇعا. اتتاندىراسىڭ! جانىمداي كورگەن جالعىز جەڭگەم ەڭ، تىم بولماسا سەنىمەن ارازداسپاي كەتەيىن. الىستا ءجۇرىپ ساعان عانا، ويىما الىپ، ماۋقىمدى باسىپ جۇرەيىن.
(شۇعا ماقپالدى قۇشاقتاپ ءان سالادى.)
كەربەستى اتتىڭ كەكىلى ءورىم-ورىم.
قوشتاسامىن سەنىمەن قايران ەلىم.
ولسەم، باقىل، ساۋ بولسام دۇعادا بول،
دوستاسقان بالا كۇننەن، جەڭگەلەرىم!
ولەڭنىڭ سوڭعى اۋىزى ايتىلعاندا كۇلزيپا كىرىپ، ەسىكتە تۇرادى.
كۇلزيپا (مىسقىلداي كۇلىپ). جۇرگەلى جاتىرمىسىڭ، شۇعا؟ مەنىمەن قوشتاسپايمىسىڭ؟
شۇعا (شوشىپ). قارابەت! تاعى تىڭداپ ۇلگىردىڭ، بە؟
كۇلزيپا (مىسقىلداپ). مەن دە عاشىقپىن ابىشكە، مەنى دە الا كەت بىرگە.
شىمىلدىق.

ءۇشىنشى پەردە
بايدىڭ وتاۋى. ءتۇن. شىمىلدىق اشىلعاندا ءان سالىپ وتىرعان ءانشى. كەرەۋەت الدىڭدا قاراساي. قاراسايدىڭ جوعارعى جاعىندا تىزەسىنە سۇيەنىپ كۇلزيپا وتىر. تومەنگى جاعىندا ماقپال، ودان ءارى شوقپارباي. قىز-كەلىنشەك، بوزبالالار. ءان توقتاعاندا جۇرت جايرانداسادى. قاراساي تۇنجىراۋلى.
قاراساي (ماقپالعا).
سىپايى جەڭگە! ويىن بولسا اڭگە وسى باستان سەزدىر.
ماقپال
باي-باي، كۇيەۋجان-اي،
جەتسىن دەپ ەم مەزگىل.
جاتسىن دەپ ەم كەمپىر-شال،
ەلدىڭ سالتىنا سايكەس بولسا نە وكپەڭ بار؟
قاراساي. تۇك وكپەم جوق، تەك سول سالتقا ساق بول.
ماقپال. ءجۇرشى، ءاسيا، مىندەتىمىزدەن قۇتىلايىق. قىزعانىش وتىر دەر.
ماقپال مەن ءاسيا كەتەدى. قاراساي كۇلزيپامەن سويلەسپەدى.
ءبىر جىگىت (دومبىرا ۇستاپ). ال، ايەلدەر، ايتىساسىڭدار ما؟
ءبىر كەلىنشەك. ايتىسارلىق ءالىڭ بار ما؟
جىگىت. ءتىل سايراۋعا دايىن، دومبىرا قولدا.
ەكىنشى جىگىت. بولما! بولما!
جىگىت (اندەتىپ).
اربانىڭ ارىسى ەمەس، بەلاعاشى.
اۋىلىمنىڭ جينالىپتى كارى-جاسى.
سايرايىن سايرا دەسەڭ، بۇلبۇل بولىپ،
ايەلدەر، ماعان تامان قاراڭدارشى.
ەكى ايەل (قارسى وتىرىپ قوسىلىپ).
اربانىڭ ارىسى ەمەس، بەلاعاشى،
اۋىلىمنىڭ جينالىپتى كارى-جاسى.
بىلمەيمىز، بۇلبۇلسىڭ با، قارعاسىڭ با؟
كۇشىڭدى كورسەتكەنشە ماقتانباشى.
جىگىت.
مىنگەنىم ءدايىم مەنىڭ تورى بەستى،
تۇرالاپ تورى بەستىمنىڭ تۇياعى ەسكى.
سالعاندا مەن «كوكەككە» ەستەن تانىپ،
شۋلاسىپ ايەل بىتكەن «ءپالي!» دەستى.
ايەلدەر.
مىنگەنىم ءدايىم مەنىڭ تورى بەستى،
تۇرالاپ تورى بەستىمنىڭ تۇياعى ەسكى.
سالعاندا سەن «كوكەككە» ايەل بىتكەن:
«قۇرىسىن، داۋسى نەتكەن جامان؟» دەستى
جىگىت.
دەگەن سوڭ ءالاۋلايىم، ءالاۋلايىم،
اسپاندا جارقىراعان كۇن مەن ايىم.
شىنداسام مەن سەندەردى جەڭەر ەدىم،
اۋرە بوپ بولماشىعا نە قىلايىن.
ايەلدەp.
دەگەن سوڭ ءالاۋلايىم، ءالاۋلايىم.
اسپاندا جارقىراعان كۇن مەن ايىم.
شىڭداسام مەن دە سەنى جەڭەر ەدىم،
سىيلادىم زامانداس ەڭ نە قىلايىن.
جىگىت.
دەگەن سوڭ ولەڭ ەكەن، ولەڭ ەكەن.
بىلگەنگە مىناۋ ولەڭ ونەر ەكەن.
جىگىتتەر، بايقايسىڭدار ما؟
مىناۋ ايەلدەرگە بىردەمە كەرەك ەكەن.
قا-قا-قالاعان كۇلكى.
ماقپال مەن ءاسيا شۇعانى الىپ كىرەدى.
شۇعا اق ءشالى بۇركەنگەن، وتىرعان جۇرت ءبىر اۋىز ولەڭ ايتادى.
ەسىمبەكتىڭ قىزى ەدىڭ، اتىڭ شۇعا،
جارالعاننان كەم ەمەس زاتىڭ، شۇعا،
حان ۇلىنداي قاراساي كەلىپ وتىر.
شىدايدى نە قىپ قانا ءداتىڭ، شۇعا!
قۇتتىقتايمىز جارىڭدى!
ءسۇيىپ العان جانىڭدى.
كۇلسىن ءجۇزىڭ جەلپىپ اش
اق بوكەباي-شالىڭدى!
ماقپال شۇعانىڭ بەتىن اشادى.
شۇعا (نالىپ). جەڭەشەتاي، شىنىمەن وتىرام باقاسىنا؟
ماقپال. ەركەجان، جاسىما! قايتەسىڭ، كون. شۇعا (كۇرسىنىپ ىلگەرى اتتاپ).
سورلى ايەل كورەتىن كۇنىڭ وسى دا! (شۇعا قاراسايدان الىسىراق وتىرادى.)
كۇلزيپا.
قالىندىق دەگەن نازدانىپ،
كۇيەۋىنە كۇلمەس پە،
يىعىنا اسىلا؟!
(مىسقىلداپ.)
«تاسشوقىنىڭ باۋىرىندا
تۇرعان شىعار جول توسىپ».
جەزدە دەيمىن،
كەلەيىن بە ءىز كەسىپ؟
قاراساي.
سۇلۋ قىز، ءتۇسىڭ سۇرعىلت دەرتتەنگەندەي،
سىرلاسىپ الدەكىمگە سەرت بەرگەندەي،
اپتىققان اشۋ كەرنەپ بوي-باسىڭدى،
جۇيرىگىڭ جاۋعا اتتانار ەرتتەلگەندەي.
شۇعا.
جاۋ كەلسە قارسى اتتانۋ ەردىڭ ءىسى،
ازىرگە تىنىشتىق قوي ەلدىڭ ءىشى.
قاراساي.
تىنىشتىق بولسا نەگە شەگىن تارتىپ،
جاعاسىن ۇستاپ وتىر ۇلكەن-كىشى؟
شۇعا (اشۋلى).
كەتپەسىن ول ايتقانىڭ ءوز باسىڭنان،
ەجەلدەن ارىلماعان ءسوز باسىڭنان.
قاراساي (اقىرىپ).
توقتات ءسوزىڭدى!
شۇعا (وعان بۇرىلا ءتۇسىپ). ول كۇشىڭدى كەيىنگە ساقتا، بوساعاڭدى اتتاسام، سول جەردە جۇمسارسىڭ!
ءبىر جىگىت (جولداسىنا). ءجۇز جانباۋىن كوردىڭ بە، وي ءوزى دە شۇعا دەسە، شۇعا-اۋ!..
بازارباي كىرىپ، شۇعاعا جاقىندايدى.
شۇعا (ەلەڭ ەتىپ سىبىرلاپ). كەلدى مە؟
بازارباي. زىر جۇگىرىپ ىزدەمەگەن جەرىم جوق.
شۇعا (نالىپ). نە بولدى اپىرم-اۋ؟ (ەكەۋى سىبىرلاسادى.)
كۇلزيپا (قاراسايعا). ءابىش كەلگەن بولدى، مىناۋ حابارشى. قاراساي (تىكسىنىپ، شوقپاربايعا). اتاڭنىڭ باسىن ءبىتىرىپ وتىرمىسىڭ، سۇيرەپ شىعار انانى!
شوقپارباي تۇرا ۇمتىلىپ، بازاربايدى جاعاسىنان سۇيرەي جونەلەدى.
شۇعا (شوشىنىپ). بۇ نە باسسىزدىق؟.. (كۇرسىنىپ.) «جاماننىڭ ءالى جاپالاققا جەتەدى» بولدى ما؟
قىز-كەلىنشەكتەر ءوز الدىنا كۇلىسەدى.
جىگىت. ويىن باستايىق، اۋ. باسقالار.سەن باستا.
جىگىت. «وندا قۇل بىتەدى» دەيتىن ويىن بار. مەن باستايىن. مەن نە ىستەسەم، سەندەر سونى ىستەۋگە مىندەتتىسىڭدەر. ماقۇل ما؟
جىگىت جەردە وتىرىپ باستايدى. باسقالار ەرەدى. مۋزىكا قيمىلدارى بيلەۋگە اينالادى. بي اياقتالا بەرگەندە، ءابىش كىرىپ كەلەدى. جانىندا كارىم مەن قابەن.
ءابىش. شۇعاجان.
شۇعا (ۇشىپ تۇرىپ). ءابىش.
قاراساي اقىرا تۇرىپ، شۇعاعا جابىسقاندا، ءابىش ناگان سۋىرادى.
ءابىش (قاراسايعا مىلتىعىن توسەپ). جانىڭ كەرەك بولسا، جىبەر!
قاراساي مىلتىقتان قورقىپ، ءبىر وتىرىپ، ءبىر تۇرادى. باسقا جىگىتتەرگە «جابىلىڭدار» دەپ بۇيىرعانمەن، ولاردى كارىم مەن قابەن قوزعالدىرمايدى. قاراساي شوقپاربايدى ىمداپ جۇمساپ، ول ابايسىزدا شىققانداي ەڭبەكتەگەن كۇيى ۇيدەن شىعادى.
ءابىش (ءان).
شۇعاجان!
سەرتتى جەرگە توستىم كەلىپ.
ەرەر دەپ سەنى ارتىما سەرتىن بەرىپ.
بۇل قالاي: اداستىڭ با سوزدەن شىقپاي.
كەلگەنىڭ قاراسايعا سەنىڭ كونىپ؟
شۇعا (مۇڭايىپ).
سورلى ەكەن ايەل دەگەن ادەت ق ۇلى،
جوق ەدى سەن دەگەندە كوڭىل كىرى.
جۇرەك – قان، باسىم – تۇمان، كوزىم– بۇلدىر،
قۇر سۇلدەر تۇر دەمەسەڭ ءازىر ءتىرى.
ءابىش.
شۇعاجان، تۇرا بەرسەك وتەدى كۇن،
قوس جۇيرىك ءمىندىم تاڭداپ جەتەگىمەن،
اشىق ايت اقتىق ءسوزىن، اۋرە قىلما!
شۇعا (انىمەن).
سەن ءبىلشى، مەن ۇستادىم ەتەگىڭنەن!
ابىشكە كەلىپ، يىعىنا قول سالادى. قاراساي ولەردەي بوپ ءبۇلىنىپ وتىرادى.
ءابىش (كوتەرىڭكى) شۇعاجان! ىرزامىن، ويلاعانىمداي شىقتىڭ. ەسكى ادەتتىڭ شىنجىرىن ءۇزىپ، جاڭا ومىرگە جول سالعاندىق وسى، بۇرىن قازاقتىڭ قاي قىزى كۇيەۋىنىڭ كوزىنشە سۇيگەنىمەن سويلەسىپ، قۇشاعىنا كىردى ەكەن؟ (شۇعانى قۇشاقتاپ.) كورەسىڭ.
قاراساي! مەن دەگەنىمە جەتتىم!
اپىر-توپىر بوپ ەكى ستراجنيك پەن ايناباي كىرەدى. ستراجنيكتەر ابىشكە مىلتىعىن توسەپ تۇرا قالادى. شۇعا شوشىپ، شەگىنەدى. قاراساي ەسىن جيناعانداي بوپ، اكىرەڭدەپ شۇعاعا جابىسادى. كارىمدەر ستراجنيككە تونە تۇسكەندە.
ءابىش. كارىم! قاندى قولدىڭ تىرناعىنا قاپىدا ىلىكتىم. مەنى بوساتۋ ەكەۋىڭنىڭ عانا قولىڭنان كەلمەيدى، قالىڭ كەدەيدىڭ ۇيىمداسقان ايبارلى كۇشى كەرەك. سول كۇشتى ۇيىمداستىرىڭدار!
ايناباي. ءا، مۇندار!
ستراجنيكتەر ءابىشتى يتەرمەلەپ ۇيدەن شىعارادى. ءابىش تىسقا شىعىپ بارا جاتىپ «شۇعاجان»، –دەيدى. شۇعا «ءابىش»، – دەپ ۇمتىلعاندا، قاراساي جىبەرمەيدى. دابىر باسىلادى. جۇرت اڭ-تاڭ. شۇعا ەسىنەن ايىرىلعان ادام ءتارىزدى.
ءبىر ايەل. سۇمدىق-اي، مۇنى دا كوردىك پە؟
ەكىنشى ايەل. ءابىشتى ايتام-اۋ، جىگىتتىڭ گ ۇلى ەكەن!
ءبىر جىگىت (جولداسىنا). ءوي، ءوزى دە شۇعا دەسە، شۇعا-اۋ! يمەنۋىڭدى بىلمەيدى-اۋ، ءا!
كۇلزيپا (ءبىراز بۇرتيىپ وتىرىپ، كەنەت ءتۇسىن وزگەرتىپ). جەزدە دەيمىن! جاقىن وتىرايىنشى!.. جەزدە دەيمىن، اششى قاباعىڭدى! وشتەسكەن ادامىڭدى كوكپار قىپ سۇيرەتكەن جوقسىڭ با؟ ءبىتتى عوي كەگىڭ.
قاراساي (كوتەرىلىپ). اساۋ تايداي الىسقان ارسىز سۇلۋ، قۇلاق سال! ارىستان دەپ ماقتاعان ادامىڭنىڭ ادىمىن قىسقارتتىم. ءبىلدىڭ بە، كىم جەڭدى؟
شۇعا (سەلت ەتىپ). راس، سەن جەڭدىڭ. ءتۇۋ! قالاي مىقتىسىڭ-اي. بۇل كۇشىڭدى بۇرىن نەگە كورسەتپەپ ەڭ؟ راس، مەن ارسىز... مەن ارسىز عوي، ءيا؟.. قا-قا-قا. (كەنەت ويلانىپ.) نە كۇتىپ وتىرمىن مەن؟ جەتكەن جوق پا كەز؟ (قالتاسىن قارمانادى.) ەندى ماعان نە قالدى؟ قاراسايدىڭ تەپكىسىندە شىرىمەكپىن بە؟ (قالتاسىنان وراۋلى قاعاز شىعارىپ، قالتىرانىپ.) قايران ءومىر! (قاعازدى اۋزىنا اپارا بەرىپ، كەنەت توقتايدى.) نەگە؟.، الدە... جوق!.. (كەنەت اۋزىنا سالىپ، تۇيلىگىپ وتىرىپ قالادى.)
قاراساي (داۋرىعىپ) ۋا قاۋمەن!
ادامدىقتا بولسا دامەڭ،
سال ءاندى!
شامشىراعىم جاندى،
جاۋىم جەڭىلدى،
جاڭا تىلەك تىلەيىن!
كۇلەيىن، كۇلەيىن،
كوڭىلىم سەمىردى.
ولەڭ باستالا بەرگەندە، شۇعا سىلق ەگىپ قۇلاي كەتەدى. جۇرت شۋ ەتىپ، جاعالاي كەلىپ تونەدى.
– بايعۇس-اۋ!
– ءتۇسى كەتىپ قالىپتى عوي.
– اۋزى كوپىرگەنى نەسى؟
– بۇعان بىردەمەنىڭ شالىعى تيگەن!
– ارۋاقتى سىلكىندىرگەن سوڭ وڭاي ما؟
– مولداعا شابىندار!
– باقسىنى الدىرىڭدار!
– توقتاڭدار، بىردەمە دەيدى.
جۇرت تىنىپ، تونە تۇسەدى. شۇعا ماقپالعا سۇيەنىپ، باسىن كوتەرەدى. قينالۋ. مۋزىكا.
شۇعا (السىرەگەن پىشىنمەن، قينالىپ).
ورتەن جۇرەك! ولىمگە ەسىك اشىق.
سۇيگەنىڭنەن ايرىلدىڭ بولعان عاشىق.
ماڭايىم قاپتاعان جاۋ، كەزەلگەن وق.
مەن كىمدى قيراتارمىن قارسىلاسىپ؟!
شىمىلدىق.

ءتورتىنشى پەردە
بايدىڭ وتاۋى. ءۇيدىڭ ورتاسىندا توسەك ۇستىندە شۇعا جاتىر، اۋرۋ. ءۇيدى جاعالاي جۇگىنىپ وتىرعان ادام. شىمىلدىق اشىلعاندا باقسى سەكىرىپ، زىكىر سالىپ جۇرەدى. قوزعالىسى بي، مۋزىكا. - باسقالاردى دا بيلەتەدى. ازدان كەيىن باقسى بولدىرىپ، مىقشيىپ وتىرادى.

I كىسى. جىنىمەن سويلەسىپ وتىر-اۋ، ءسىرا؟
II كىسى. بۇل اتاقتى باقسى عوي، جازباي قويماس.
I كىسى. وسىدان بىردەمە بولماسا، باقسى-بالگەردىڭ ءوزىن دە تۇگەندەدى عوي. (باقسى ايقايلاپ قالعاندا، جۇرت سەلك ەتەدى.)
باقسى.
ءبىرىن قالماي شىعىندار!
بۇل ءۇيدىڭ ماڭىندا،
قىبىر ەتكەن جان بولماسىن،
جىنىم سوعىپ كەتەدى.
جۇرت توپىرلاپ شىعادى. ۇيدە باقسى مەن شۇعا. باقسى مىقشيۋمەن وتىرادى.
شۇعا (كۇرسىنىپ).
جىندى قىز اتاندىم،
باقسى-بالگەرگە ويىنشىق بولدىم.
باقسى (شۇعاعا جاقىنداپ). جارقىنىم!ايتىڭىزشى، اۋرۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟
شۇعا. اۋليە ەمەسسىڭ بە؟ ءبىل ءوزىڭ.
باقسى. جارقىنىم، ءتۇسىن، قايتكەندە جازىلار ەڭ، سونى ايت. تىلەگىڭدى ورىنداتىپ بەرەيىن. ءتىلىمدى الدىرايىن.
شۇعا (كوتەرىلە ءتۇسىپ، وزىنە). ايتسام با ەكەن؟.. بالكىم... (باقسىعا.) ايداي الەمگە اشكەرە جۇمىس قوي: مەنىڭ دەرتىم عاشىقتىق. عاشىعىمدى كورسەم.
باقسى. جازىلاسىڭ با؟
شۇعا. جازىلام!
باقسى. كورسەتتىرەم! جازىل، قاراعىم، ماعان دا ابىروي كەرەك. («شۋاق»دەپ سەكىرىپ باقسى كەتەدى.)
شۇعا. الداۋ... ارباۋ... قاراڭعىلىق... ءتۇسىنىپ كەلەم... مەن وسىنىڭ قۇربانى... (ويلانىپ، مۇڭايىپ.) قايدان كەلسىن ول، قاندى قولعا ىلىككەن سوڭ... جانىم، ءابىشىم!.. (قامىعادى.) بازارباي، قايداسىڭ؟
بازارباي (كىرىپ). كەلدىم، شۇعا.
شۇعا (تالىقسىپ). ايتشى ولەڭىمدى! تارقاتشى شەرىمدى! تۇنشىقتىم عوي.
بازارباي باستاپ، شۇعا قوسىلادى.
اۋرە قىپ نەگە بىتكەن اجار-كورىك،
ىشىڭە وت ءتۇسىردىڭ، ساۋلەم، كورىپ!
جولىڭدى جار بولعالى توسىپ ەدىم،
سەرتتەسىپ، قول الىسىپ، ۋادە بەرىپ،
«شۇعاجان» دەگەن ءسوزىڭ بويدى جايلاپ،
كەلبەتىن كوز الدىمنان كەتپەيدى ويناپ.
ۋ جەگەن اڭداي بولىپ، بۋىن بوساپ،
جان قالقا، ورتەندىم عوي ءبىر سەنى ويلاپ.
ۋ ءىشتىم ەل ىسىنە كۇيگەنىمنەن،
جان قالقا، جالعىز سەنى سۇيگەنىمنەن!
جاتقانىم كور ىشىندە مىڭ ەسە ارتىق،
قاتىن بوپ قاراسايعا تيگەنىمنەن.
جولىڭا قۇربان قىپ ەم جان مەن ءتاندى.
داريعا! ايتىلعان سەرت بولماي قالدى.
كورە الماي اقتىق مينۋت ديدارىڭدى،
ارماندا وتەمىن بە، بولىپ زارلى!..
ماقپال كىرەدى.
ماقپال. ساۋلەم-اي. كۇڭىرەنبەشى! سىرقىراتتىڭ عوي سۇيەكتى. اتا-اناڭدا ەگىلدى. جاقسىلىقتىڭ بەلگىسى دە كورىندى.
شۇعا (سەلت ەتىپ). قانداي؟
ماقپال. قۋانشى ساۋلەم، سەرگىشى. ءابىش بوسانىپ ەلىنە كەلىپتى!
شۇعا. شىن با، جەڭەشە، ءابىش ەلىنە كەلىپتى دەيسىڭ بە؟
ماقپال. قۋان ساۋلەم، ابىشكە ادام جىبەرگەلى جاتىر: كەلىپ كورىپ كەتسىن دەپ.
شۇعا (ەلەۋرەپ). ءابىش كەلە مە؟ شىن كەلە مە؟ جەڭەشە، شىن دوس ەكەنسىڭ، قۋانتتىڭ عوي! جارىلدى عوي جۇرەگىم! بازارباي (كوتەرىڭكى شاتتىق انمەن).
سەرپىلدى تۇمان، سەرپىلدى،
الاسىن شۇعا، ەركىندى.
كورگەندە ءابىش قۋانسىن
قۇبىلتىپ، شۇعا كوركىڭدى!
جەڭىلدى اكەڭ، جەڭىلدى،
جەڭگەم ماقپال كوڭىلدى.
وكسىگىڭدى باس،
ءومىر تاڭى كورىندى!
قوسىلاسىڭ تەڭىڭمەن،
كەلەشەككە سەنەم مەن.
جاۋ قورعانى تالقان بوپ،
وسىلاي بولار جەڭىلگەن!
قۇر قيالعا سەمىرگەن،
مال مەن باققا ەلىرگەن،
قاراسايداي قاس جاۋىن،
بۇگىن كورگە كومىلگەن!
شىقتى قايعى كوڭىلدەن
ساۋلەڭ مىناۋ كورىنگەن.
جازىل، شۇعا، مىڭ قۇلپىر،
قول ءۇز ەندى ولىمنەن!
شۇعا (جايراڭداپ). راس، جازىلايىن! قول سىلكەيىن ولىمنەن! ءابىشتى كورەتىنىم راس بولسا.
ماقپال (كوپكە). باتىر-اۋ، باقسى نە دەگەن اۋليە ەدى: شىنىمەن جازىلدى مىنا قىز! بازارباي، كەمپىرگە ايت، جازىلدى دە.
بازارباي كەتەدى.
ساۋلەم، ەركەجان، جاڭا جايلاندىم عوي...
شۇعا. جەڭەشە، شىن كەلە مە ءابىش؟
ماقپال. شىن، قاراعىم، شىن... (كەتەدى.)
شۇعا (شاشىن ءورىپ وتىرىپ، تىزەسىندە اينا). وسىنشاما جۇدەدىم. كەلسە ەكەن تەزىرەك، ايتار ەم ناز قىپ... قىزىق ءومىر-اۋ، سۇيگەن ادامىڭا نازىڭدى ايتىپ، ەركەلەپ وتىرساڭ... مىنەزى... (كۇرسىنىپ.) ءاي، ەل-اي، ادەتىڭ سەنىڭ قۇرىسىن دا... (بازارباي كىرەدى.) كورىنە مە، بازارباي؟
بازارباي (كۇلىمدەپ). باي، باي، شۇعا-اي، ءبۇرىپ-اق بولدىڭ-اۋ.
شۇعا. قايتەيىن، سەنەن باسقا كىمىم بار؟
ماقپال كىرەدى، ءتۇسى سالقىن.
ماقپال. بارا تۇرشى، بازارباي.
شۇعا. جاي ما، جەڭەشە؟
بازارباي (كوپكە). سۇمدىق بولماسا يگى ەدى! (كەتەدى.)
ماقپال. ەركەجان. (شۇعا وعان قادالا قارايدى.) اشەيىن، قاراساي كەلىپ... كوڭلىڭدى سۇراماقپا-اۋ. (شۇعا شوشىنىپ، سۇرلانادى.) وزگەرمەشى، ساۋلەم. ول سورلىدا نە جازىق بار.
شۇعا. جەڭەشە، شىن ايتىپ وتىرمىسىڭ؟
ماقپال. ساۋلەم-اي، ەندى... قايتەيىن؟ ەكى وتتىڭ ورتاسىندا كۇيدىم-اۋ. (جىلامسىراپ.) ايتايىن دەسەم، سەنەن جاسقانام، ايتپايىن دەسەم، اتا-انادان قورقام. (از تىنىس.)
شۇعا (سازارىپ). جاسىرما، تاعى نە بار؟
ماقپال (قامىققان كۇيى). قاراسايدان قايمىعىپ، ءابىشتى كەلتىرمەيتىن بولدى.
شۇعا. نە دەيسىڭ؟ ءابىشتى كەلتىرمەيدى؟
سەلت ەتكەندەي شوشىنىپ، ازدان كەيىن باسىن تىزەسىنە قويادى.
مۇڭدى مۋزىكا. قامىققان داۋىسپەن.
تاس جۇرەكتى ءجىبيدى دەدىم-اۋ مەن،
تابامىن دەپ سونىمەن جۇرەككە ەم.
قاسىما كەپ تۇرعانداي قۋانىپ ەم،
كوزىمە ەلەس بەرىپ ەسىل ساۋلەم.
اجال تاڭىم لەزدە تۇنگە اينالدى،
شۋىلداعان قۇلاعىم ۇنگە اينالدى.
مۇنىڭ تەرىس دەي تۇعىن دارمەن قايدا،
كوندىم، كوندىم!.. مەن ءبىتتىم! ءتىل بايلاندى.
(السىزدەنىپ وتىرىپ قالادى.)
ماقپال. ەركەجان-اي، ەندى ءقايتتىم.
شۇعا (ازدان كەيىن، سالقىن ). كەلسىن!
ماقپال. قاراساي ما؟
شۇعا. كىم بولسا دا...
ماقپال شۇعاعا قاراي ءتۇسىپ، شىعادى. ازدان كەيىن قاراساي، كىرەدى. امانداسادى. شۇعا باسىن كوتەرمەي، ءتىل قاتپاي وتىرا بەرەدى.
قاراساي. ءتاۋىرمىسىڭ؟
شۇعا (تەرىس قاراپ). ءتاۋىر بولماعاندا قايتپەكشى ەڭ؟
قاراساي. شۇعاجان!
شۇعا. «جانىڭ» ەمەسپىن.
قاراساي. شۇعاجان! ماعان دەگەن ءبىر جىلى ءسوزىڭ جوق پا؟ مەن دە ادام بالاسىمىن. مەنىڭ دە جار سۇيگىم كەلەدى.
شۇعا. ادامىڭدى تاۋىپ ءسۇي. جاتتى يەمدەنبە.
قاراساي. قالاي جات بولاسىڭ: ءتاڭىرى قوسقان جارىمسىڭ.
شۇعا (اشۋلى). سەنىمەن قوسقان جوق ءتاڭىرى، مەنىڭ تالايىما جارالعان ادام بولەك!
قاراساي. ىم... قاھارىڭا ءمىنىپ وتىر ەكەنسىڭ. ەسىتكەنمىن. ءتاڭىرى قوسقان كۇيەۋىڭ مەنى شاقىرتپاي، ابىشكە ات شاپتىرتىپسىڭ. وسى قورلاعانىڭ دا جەتەر! مەن كەگىمدى ابىشتەن الام. ابىشكە تاعى دا op قازىپ كەلدىم، مۇنى دا ەسىتە وتىر.
شۇعا (شوشىنىپ). نە دەيدى مىنا قارابەت؟
قاراساي. ءاي، «قارابەتىڭ» نە؟
كۇلزيپا (جايراڭداپ كىرىپ). ويناپ-كۇلگەندەردى كورەيىن دەپ كەلىپ ەم. ءجيى كەلمەيسىڭ دەپ وكپەلەپ وتىر ما شۇعا؟.. (شۇعانىڭ بەتىنە سىقاق كۇلكىمەن قارايدى، قاراسايعا.) ابىشتەردى ۇستاۋعا اسكەر شىققان با، قاراساي-اۋ؟
شۇعا قالتىرانىپ، باسىن ۇستاپ وتىرىپ قالادى. ماقپال كىرەدى.
ماقپال. (كۇلزيپاعا ۇناتپاي قارايدى). نەسىنە سىعىرايا قالدىڭ، بىلاي وتىرشى! (شۇعامەن كۇلزيپانىڭ اراسىنا وتىرىپ.) ەركەجان-اۋ، ەركەجان... (شۇعانىڭ باسىن كوتەرىپ.) باتىر-اۋ، ءتۇسى كەتىپ قالىپتى عوي!.. ەركەجان دەيمىن! (شۇعانى سىرتىنان قۇشاقتاپ.) بازارباي، كەمپىردى شاقىر. نە بولدى، جانىم؟.. ەركەجان!
بايبىشە (سارناي كىرەدى). قالقام-اۋ... قاراعىم-اۋ... (دالادا ەسىمبەكتىڭ داۋسى: «مولدانى شاقىر».)
ەسىمبەك (كىرىپ). جاي ما؟.. شۇعاجان!.. اپىرم-اي... (قاراسايعا.) جانىم، بىردەمە بىلسەڭ، دەم سالىپ جىبەرشى.
قاراساي وقىنىپ، جاقىندايمىن دەگەندە:
شۇعا (ىشقىنىپ بەزەرىپ). جوق... انشەيىن... (السىرەپ.) بازارباي! (قامىعىپ بازارباي تونەدى. ەسىمبەك كەيىن شەگىنەدى.) ايتشى، اقتىق يمانىم بولسىن... وقىعان قۇرانىڭ بولسىن!
ەسىمبەك. اپىرم-اي...
بايبىشە (جىلاپ). تيمەشى!
بازارباي (ءبىر تىزەرلەپ وتىرىپ، شۇعانىڭ انىمەن جوعارعى ولەڭدى ايتىپ شىعادى.)
شۇعا (ەلەۋرەپ، تورگە ۇمتىلىپ). ءابىشىم!.. ءابىشجانىم! انە، انە... كەلدى... كەلشى، ساۋلەم!.. (كۇلىمدەپ.) ءتۇۋ... وسىنشام ازارىقتىرىپ... ايامادىڭ با؟ جۇدەگەنىمدى كورەمىسىڭ؟.. نە دەيسىڭ! توقتا، توقتا، ءابىش دەيمىن!.. ءابىش... ءابىش!.. (تاعى دا تورگە ۇمتىلادى. ماقپال جىبەرمەيدى، ەسىنەن تانادى. ايەلدەردىڭ جوقتاۋى. جوقتاۋ بىتكەندە كارىم مەن ءابىش كىرەدى.)
ماقپال. ءابىش! ايىرىلدىم...
ءابىش (اڭىرىپ تۇرىپ قالادى. مۋزىكا. ءان).
وق تيگەن جاپانداعى بولدىڭ كيىك،
جان قالقا، جارالاندىم سەنى ءسۇيىپ.
جارقىلداپ سەن شىققاندا قارسى الدىمنان،
قالماستان تارالۋشى ەد قايعى-كۇيىك.
بەتىڭدى اق ورامال بۇركەي جاپقان،
ءتيدى ەكەن قاي جاۋىزدىڭ وعى ايتقان؟
ءبىر اۋىز لەبىزىنە ىنتىق بولىپ
مەن بولدىم كۇيگىڭدى ماڭگى تارتقان!
ءابىش مۇڭايىپ، شۇعانىڭ جانىندا تىزەرلەپ وتىرىپ قالادى. از تىنىس.
كارىم (كۇرسىنىپ). وي، شۇعا دەسە، شۇعا ەدى-اۋ!.. (ءابىشتىڭ يىعىنا قول سالىپ.) ءابىش، جولدا كەلە جاتىپ نە دەپ ەڭ؟ «ۋ ىشكەن شۇعانىڭ، ۇيىرگە قوسىلۋى قيىن. كەگىمدى الامىن: قاستاسقان كاراسايمەن مايدانعا تۇسەمىن!» دەگەن جوق پا ەڭ؟ جاسىما. اتقا مىنەيىك...
ءابىش (باسىن كوتەرىپ.) سولاي ما؟
ورنىنان تۇرىپ، ورامالىمەن كوزىن سۇرتەم دەگەندە، «سوقىر-تەكەدەگى» شۇعانىڭ ورامالى قولىنا ءتۇسىپ، سوعان قاراپ تۇرىپ، انمەن ءبىر اۋىز ولەڭ ايتىپ، ساحنادان شىعادى.
شىمىلدىق.

---