ءبىرجاندى كورگەنىم
1939 جىلى يۋل ايىندا امانجولوۆ ەكەۋمىز كوكشەتاۋدى ارالادىق. كوكشەنىڭ سۇلۋ جەرلەرىمەن بىرگە ءبىرجاننىڭ، شولاقتىڭ، بەكاحمەتتىڭ، ءاپىش اقىنداردىڭ تۋعان جەرلەرىندە بولىپ سولار جايىنداعى ەلدىڭ اۋىز اڭگىمەلەرىن كوپ ەسىتىپ تىڭدادىق. ءانشى، تىلەۋبايدىڭ احمەتجانى، ەركەسارىنىڭ مۇقانى، اسانتاي كۇيشى، ىسمايىل، ىسقاق دەگەن قاريالار، شولاقتىڭ قىزى مەن بالاسى ءبىرجاننىڭ اعايىن جاقىندارى ءبارى بىزگە نەشە ءتۇرلى قىزىق اڭگىمە، ونەر جارمەڭكەسىن اشقانداي بولدى. قاسىم تولىپ جاتقان جاڭا ان-كۇيدى جاتتاپ قايتاتىن بولسا، مەن قاريالاردىڭ ءبىرقاتار اڭگىمەلەرىن جازىپ الىپ ەدىم. ولار ءبىرجاننىڭ تۋعان، ولگەن جىلدارىن، اتا تەگىن تاراتىپ ايتىپ بەردى. جەتىسۋعا، نايمانعا بارىپ، سارامەن ايتىسقانى جونىندە ءبىرتالاي دەرەكتەردى انىقتاپ، اڭگىمەنى بابىنا كەلتىرىپ، مايىن تامىزىپ شەبەر ايتاتىن تۇران بالاسى ىسمايىل قاريا دا سول كەزدە جەتپىستىڭ ىشىندە، ونىمەن قۇربى ىسقاق قالجىڭداپ، ىسمايىلدىڭ اڭگىمەسىن ماقۇلداپ، تولىقتىرىپ، نە سىناپ-مىنەپ وتىرادى. ىسمايىل بىلاي دەدى:
ءبىرجان سارىارقاداعى جارمەڭكەنىڭ بارلىعىن ارالاپ، ورىس، قازاقتىڭ بارىنە بىردەي ءانىن شىرقاپ سالعان ادام عوي. قوياندى، اتباسار، تايىنشا، بوتاۋ، ءىربىت جارمەڭكەلەرىن، ومبى، سەمەي، اقمولا، قىزىلجار، ورىنبور قالالارىن دا تالاي ارالاپ كورىپ، سايران سالعان سابازىڭ ەمەس پە؟ ءبىرجان ورىستىڭ، نوعاي، باشقۇرت— سۋان، قىرعىز، ءشۇرشىت، تاعى باسقا جۇرتتاردىڭ اندەرىن دە بىلەتىن. قوياندىعا بارسا، تەز ورالمايدى. التاي، قۋاندىق، قاراكەسەك، سۇيىندىك، نايمان، توبىقتى ەلدەرىن ارالاپ، ءان سالىپ جۇرەتىن. قاسىنداعى جولداس-جوراسىمەن تۇگەل ولجالى بولىپ قايتاتىن. ءبىر جولى قوياندىعا بارعاننان قايتپاي، بىرنەشە اي توبىقتى قۇنانباي اۋىلىندا بولىپ، كەلەر جىلعى جارمەڭكەگە قايتا قاتىناسىپ ەلگە كەلگەن. قۇنانبايدىڭ بالاسى ابايدى وسى جولى ماقتاپ قايتقان ەكەن. سارانىڭ داڭقىن دا قوياندى جارمەڭكەسىندە ەسىتىپ ءبىلىپ كەلىپ، قاسىنا ەلدەن تاڭداپ ءبىر توپ نوكەر ەرتىپ سارامەن ايتىسىپ جەڭىپ قايتىپتى، قاسىنا ەرگەندەردىڭ ىشىندە اعاسى نۇرجاننىڭ بالاسى احمەتجان، اتىعاي، توقاباي دەگەندەر بولسا كەرەك.
سارامەن ايتىسقانى جونىندە ءبىرجان ءوزى — ونداي اقىن قىزدى ومىرىمدە كورمەدىم، باسى بايلاۋلى ايەل بولعاسىن توسىلا بەردى عوي. ايتپەسە الدىراتىن ەمەس. شاڭىن كورسەتپەس ساڭلاق ەدى. كەۋدەگە، ەسەرلىككە باسىپ جەڭدىك دەپ كەتتىم، ۇيتپەسە ساراعا تەڭ تۇسەر ادام جوق،— دەپ الدە نەشە رەت ايتقانىن جاقسى بىلەمىن. ءبىرجاننىڭ سالعان ءانىن بالا كەزىمنەن باستاپ ەستىدىم. ول كەرەمەت ءانشى ەدى. ءبىرجاننىڭ داۋىسى ون-ون بەس شاقىرىم وتىرعان اۋىلعا جەتىپ، دالانى جاڭعىرىقتىرىپ جىبەرۋشى ەدى، شىرقاپ ءان سالعاندا تاماعى، كەڭىردەگى ءىسىنىپ تولىپ، باس تەرىسى، بەت-اۋىزدارى تەگىس وزگەرىپ، باسىندا دا تاقياسى ءبىر ورىندا تۇرماي ارى-بەرى قوزعالىپ بيلەپ جۇرەتىندەي كورىنەتىن. مۇنداي كۇشتى، زور داۋىستى ەستىگەمىز جوق، اقىرىن شىرقاعاندا اسپان استى، جەر ءۇستى قالتىراعانداي جەر-تاۋ قوزعالىپ، كول شايقالعانداي بولۋشى ەدى.
بايلاۋلى جاتقاندا ءبىرجاندى الدەنەشە رەت كوردىم، جىلاپ ەڭىرەپ ولەڭىن ايتىپ، قالجىراپ بارىپ ۇيىقتاپ كەتەدى. شوشىپ ويانىپ، تاعى دا ولەڭ ايتاتىن. ەسى بىردە بار، بىردە جوق سياقتى. جۇدەۋ، ساقال، شاشى اعارعان، الىنباعان، كوزىمەن ەجىرەيە قاراعاندا وتكىر ەدى، وڭمەنىڭنەن ءوتىپ كەتە جازدايدى. ءبىز جاس جىگىتتەر سونىسىنان قورقىپ، شىداي الماي شىعىپ كەتەتىن ەدىك. ءبىر بارعانىمدا قاسىندا ەكى-ۇش شال، ءبىر كەمپىر وتىر ەكەن. جايباراقات اڭگىمەلەسىپ، جاسىنداعى كورگەن قىزىعىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، ەل جايىن سۇراپ، الىستان جولاۋشىلاپ قايتىپ، ءوزىنىڭ اعايىن، ەل-جۇرتىنىڭ جايىن بىلگىسى كەلگەندەي حالىندە ەكەن. شالدار بەرگەن سۇراعىنا ءتيىستى جاۋابىن ايتادى. ءبىر كەزدە جالىنىپ اياق-قولىن شەشكىزدى وندا دا تىنىش وتىردى، وزىمەن ءوزى سىرلاسقانداي، دومبىراسىمەن سويلەسكەندەي كۇبىرلەپ وتىردى. شالدىڭ ءبىرى سىبىرلاپ «تارى بۇلدىرمەسە جارار ەدى» دەپ ەدى، سونى قۇلاعى شالىپ قالدى دا، ءبىرجان — يا بۇلدىرەم، دۇنيەنى ءبۇلدىرىپ-اق كەلگەمىن، ءبۇلدىرىپ كەتەم دەپ، قولىنا تۇسكەن نارسەنى لاقتىرىپ قيراتا باستادى. «شالدار سورلى-اي! بيشارا-اي» دەپ، اۋرۋ ءبىرجاندى قورشاپ، قايتادان قول-اياعىن بايلاپ تاستادى. ءبىرجان ەشكىممەن ءتىل قاتپاي سۇلىق ءتۇسىپ جاتتى. شالدار ەندى تيمەڭدەر تىنىقسىن، دەپ شىعىپ كەتتى. ءبىز دە بىرگە شىقتىق.
ءبىرجان اۋىرىپ جىنداندى دەسە دە، توڭىرەگىندەگى ەلگە ءقادىرلى بولدى. ونىڭ كوڭىلىن سۇراعان جۇرت اعىلىپ كەلىپ جاتتى.
كەرەي مەن ەلتوق ەلى قۇداندالى: اۋىل اراسى جاقىن عوي. ءبىزدىڭ توڭىرەكتە ءبىرجاندى مىنەگەن ادامدى كورگەمىز جوق، ءبارى دە ونەرىن اسىرا ماقتاپ، سوڭعى كەزدە اۋرۋعا شالدىققانىن ايتىپ ايايتىن ەدى. جانبوتا تۇقىمىمەنەن ءبىرجان، ونىڭ، اعايىندارى ءتاتۋ-تاتتى قۇداندالى ەدى. بۇلاردىڭ اراسىندا ارازدىق بولعان ەمەس، قايتا ولار، ونىڭ بالالارى ءبارى ءبىرجان ارقىلى قوجاعۇل اۋلەتىمەن دوس بولىپ كەتتى. ءبىرجان ەل ارالاپ، اسىرەسە ءبىزدىڭ ەلتوق ىشىنە كەلگەندە قاسىنا ءبىر توپ نوكەرى بولۋشى ەدى. بىر-ەكى رەت سول توپتىڭ ىشىندە، شولاق ءبارى كەلدى. ول كەزدە ءبىرجان قاريا ەل اعاسى سياقتى دا، شولاق جاس جىگىت، ەسەر، ماقتانىپ سويلەيدى. ءبىراق ءبىرجاننىڭ الدىندا كىشىلىك، سىپايىلىق ساقتايتىن. ال ءبىرجان جاسىنا قاراي، سالماقتى مىنەز كورسەتكەن جوق. سول شولاقپەن قاسىنداعى نوكەر جىگىتتەرمەن زامانداس، قۇربىلارىنداي كۇلىپ ويناپ، ازىلدەسىپ وتىرعاندىعىن ەلدە جاسى ۇلكەن قاريالارى ۇناتپادى. پايعامبار جاسىنا كەلسە دە، مىنانىڭ جىنى باسىلماعان ەكەن، جىن-شايتان بيلەگەن ادامعا داۋا بولماس دەگەن سوزدەردى ەستىگەنىم بار. قاسىنداعى شولاق تاعى باسقا جاستاردىڭ قىز-كەلىنشەككە ايتاتىن قىلجاق سوزدەردى كوبىرەك ايتسا، ءبىرجاننىڭ قىشىعان جەرىنە تيەتىندەي؛ جانى كىرىپ بالاشا ءماز بولىپ وتىرادى. ءبىرجان قارتايعاندا، وتە سىپايى، ءساندى كيىنەتىن. ول ەسەر ەمەس، تاكاپپار دا ەمەس، ءساندى سالتاناتتى ادام بولاتىن. اۋىل ارالاس، قوي قورالاس وتىرعان جاپسارلاس كەرەي مەن مايلىبالتا ەلىنىڭ اراسىندا داۋ-جانجال، بارىمتا، پارتيا تارتىستارى بىردە ءورشىپ، بىردە باسەڭدەپ ءجۇرىپ جاتقان مەزگىلدەردە، ءبىرجان ونداي تارتىستاردىڭ ەشبىرىنە ءمان بەرمەي، حالىقتىڭ بارىمەن دە ءتاتۋ-تاتتى دوستاسىپ ءوزىنىڭ ويىن-ساۋىق، اندەرىمەن شۇعىلدانىپ كۇلىپ-ويناپ جۇرە بەرەدى ەكەن. وسى مىنەزىنە قاراپ، كەرەيدىڭ كەيبىر شونجارلارى ەل نامىسىن جوقتاي بىلمەس ەسۋاس دەپ ءبىرجاندى تالاي رەت كىنالاپتى.
ءبىزدىڭ توڭىرەكتە ءدال ءبىرجاننىڭ وزىنە پار كەلەر ونەرپازدى كورە المادىم. شولاق الدىمەنەن پالۋان عوي، كەرەي ىشىندە بوكەننىڭ ءحاميتى، سارى بالالارىنان بەكاحمەت پەن ماريام، ءبىزدىڭ ەلدەگى مۇقان ءبارى دە سول اسىلدىڭ سىنىعىنداي انشىلەر عوي.
جازىپ العان ەسماعامبەت ىسمايىلوۆ
You Might Also Like
