ءسۇرىنۋ
سوۆحوز مەحانيگى رومان زۆياگين جۇمىستان سوڭ، ءوزى جاساعان ديۆاننىڭ ۇستىندە جاتىپ، بالاسى ۆالەركانىڭ ساباق وقىعانىن تىڭداۋعا اۋەس. رومان بالاسىنا ساباقتى داۋىستاپ وقى دەپ ۇيرەتەتىن، سول سەبەپتى ۆالەركا ەسەپتى دە داۋىستاپ وتىرىپ شىعارادى.
— قۇلاعىڭنىڭ تيەگىن اعىتا ءتۇس، كوبىرەك قۇيىلسىن كوكىرەگىڭە، — دەيدى اكە.
رومان اسىرەسە ءوز ادەبيەتىمىزدىڭ ساباعىن ۇناتادى. مۇندا وي ەمىن-ەركىن ورىستەيدى. قايتىپ كەلمەس جاستىق شاقتى ەسكە الاسىڭ. مۇڭ ورالادى ويىڭا.
ءبىر جولى رومان ديۆاندا شىلىم تارتىپ جاتىپ تىڭدادى. ۆالەريك "ءولى جاندارداعى" "رۋس ترويكانى" جاتتاپ وتىرعان-دى.
— "رۋس، سەن شاپسا جەتكىزبەس پارلاپ جەككەن ءۇش اتتاي زاۋلاپ كەلەدى ەمەسسىڭ بە؟ تۇياعىڭنان شاڭ بوراپ، كوپىرلەر ءدۇرسىل قاعادى، ءبارى دە بۇلدىراپ ارتتا قالىپ جاتىر. توقتاي قالدىڭ..." جوق، بۇل كەرەك ەمەس، — دەدى ۆالەركا وزىنە-وزى. ودان ءارى: "شىركىن اتتار، اتتار نەتكەن اتتار ەدىڭ! جالدارىڭنان ەسكەن داۋىل ما ەدى! ءبىتىم-بولمىسىڭ قانداي سەرگەك ەدى؟ بيىكتەن تانىس ءاندى ەستي سالا، وتتى ومىراۋلارىن بىردەن جۇمىلا كەرىپ، تۇياقتارى جەرگە تيمەي ۇشىپ كەلە جاتقان ءبىر تۇتاس شەرۋگە اينالا كەتكەن بويى، قۇدايدىڭ جەلەپ-جەبەۋىمەن اعىزىپ كەلەدى!.. رۋس قايدا توپەپ باراسىڭ؟ جاۋاپ بەر!.. جاۋاپ بەرمەيدى. سيقىرلى قوڭىراۋىنىڭ ءۇنى عانا كەلەدى..."
— اسىقپا، — دەدى اكە. ويلان! قانداي ادەمى سوزدەر.
رومان وسى "رۋس-ترويكانى" ەرتەدە ءوزىنىڭ قالاي وقىعانىن، ەش نارسەنىڭ بايىبىنا بارماستان تەك سىقپىرتىپ ايتىپ بەرۋ ءۇشىن باسقا-كوزگە توپەپ جاتتاعانىن ەسىنە الدى.
— كەيىن وكىنەسىڭ.
— نە ءۇشىن؟
— وسىلايشا نەمقۇرايلى وقىعانىڭ ءۇشىن. وكىنەسىڭ، قاپى قالاسىڭ.
— وقىپ وتىرمىن عوي! ەندى نە ىستە دەيسىڭ؟
— بايىبىنا بارىپ وقى، ال سەنىڭ ەسىل-دەرتىڭ كوشە بولادى دا تۇرادى. كوشە ەشقايدا قاشپايدى. وندا ۋاقىتتى بوسقا وتكىزىپ الاسىڭ...
— ءتۇۋ، ول نە دەگەنىڭ؟
— تۇۋ-تۇۋلەمە، وقى.
— وقىماعاندا نە ىستەپ ءجۇرمىن.
— زەيىن قويىپ وقى دەيمىن، قازىرگىڭدەي شاتتى-بۇتتىلاپ وتە شىعۋ ءۇشىن وقىما.
ۆالەركا "ترويكاسىن" قامشىلاپ كەتە باردى، ال رومان تاعى دا ويعا كەتتى. بۇل ءوزى ءتاتتى دە سونىمەن قاتار، الدەقالاي... كوڭىلسىز دە وي ەدى. جارتى ءومىرى وتكەن ەكەن سوندا نە كوردى بۇل؟ ەكىنشى جارتىسىن باستان كەشىرىپ ءجۇر — ەشنارسە كەزدەسكەن جوق. تاقتا جولدىڭ ۇشىعىنا قالاي بارىپ شىعاتىنى، سونان سوڭ... سۇلاي كەتكەنى ءبىر مەزەت ەسىنە تۇسە قالعاندا روماننىڭ ويى استان-كەستەڭ بولدى. رومان ديۆانعا كەلىپ وتىردى. ءيا، ونىڭ ەشقانداي قيىندىعى جوق
— جۋىردا قايتىس بولعان نەمەرە ءىنىسى ەگور زۆياگين سياقتى بۇل دا قىلجيا كەتەدى... سولاي.
ال ۆالەركانىڭ:
— "...وتتى ومىراۋلارىن بىردەن جۇمىلا كەرىپ تۇياقتارى جەرگە تيمەي ۇشىپ كەلە جاتىر..." دەگەنى قۇلاقتان ءالى كەتەر ەمەس.
ءبىر ءسات ىزا ما، اشۋ ما كىم ءبىلسىن رومان ويعا قالدى: "اتتاردىڭ سونداعى الىپ كەلە جاتقانى كىم؟ الگى... چيچيكوۆ پا؟" ايران-اسىر بولعان رومان ورنىنان تۇرا بەردى. بولمەنى كەزىپ جۇرە باستادى. ءيا، چيچيكوۆتى، ولكەنى ارالاپ ءجۇرىپ، ءولى جانداردى ساتىپ الاتىن سۇمپايىنى الىپ كەلەدى. اتاسىنا نالەت! ال ساعان ترويكا، كەرەك بولسا!
— ۆالەركا! مۇندا كەلشى. ترويكادا كەتىپ بارا جاتقان كىم؟
— سەليفان.
— سەليفانىڭ سەليفان عوي! ول ات ايداۋشى. ال ونىڭ سەليفاننىڭ الىپ كەلە جاتقانى كىم؟
— چيچيكوۆ.
— ول نە بولعانى؟ ال مۇندا رۋس-ترويكا دەلىنگەن عوي...
— ا؟
— ءيا. ونىڭ نەسى بار؟
— نەسى بارىڭ قالاي؟ نەسى بار؟! ءدۇبىرى جەر جارعانداي بوپ قوڭىراۋلاتقان رۋس-ترويكا، ال ترويكادا كەلە جاتقان كەرى كەتكەن الاياق... ۆالەريك ەش نارسەنىڭ بايىبىنا بارا المادى.
— بۇل نە ءوزى؟! — رومان شىنىمەن-اق قاتتى ىزا بولدى، ءبىراق الدەنە ەسىنە ءتۇسىپ كەتكەندەي، قولىن ءبىر-اق سىلتەدى. — وقى. ۇيدە وقىپ كەل دەپ تاپسىرعان ەكەن، وقى. — بالاسىن الاڭداتپايىن دەدى دە ول بولمەدەن شىعىپ كەتتى. سوندا دا تاڭىرقاۋ ۇستىنە تاڭىرقاي ءتۇستى.
— مۇنداي دا كەرەمەت بولادى ەكەن! قۇدايدىڭ جەلەپ-جەبەۋىمەن اعىزىپ كەلەدى! سونداعى الىپ كەلە جاتقانى الگى سۇمىراي. سوندا نە بولعانى؟ سەن دە سونداي ما ەدىڭ، رۋس... تفۋ!..
رومان ءۇي ىشىندە ارلى-بەرلى ءجۇرىپ، شىلىم تارتتى... ءوزىنىڭ اياق استىنان تاپ بولعان جۇمباقتى ويىن ورتاعا سالايىن دەسە، ماڭىندا ەشكىم جوق. ونىسىن كىممەن بولسا دا ورتاعا سالعىسى كەلىپ-اق تۇر. وسى ارادا وتە ءبىر جاڭساقتىق بار. اعىزىپ-اق كەلە جاتالىق، جارقىنىم-اۋ، سونداعى الىپ كەلە جاتقانىمىز كىم؟ مۇنى باسقاشا تۇسىنۋگە بولادى عوي. ابدەن بولادى... اي-اي! روماننىڭ شىدامى تاۋسىلۋعا اينالدى. ءسويتىپ تۇرعاندا ونىڭ ەسىنە مەكتەپ ءمۇعالىمى نيكولاي ستەپانوۆيچ ءتۇستى. سوعان بارىپ كەلسەم بە ەكەن، — دەپ ويلادى ول.
— ۆالەريي! — رومان بولمەنىڭ ەسىگىنەن قارادى. — نيكولاي ستەپانوۆيچ ۇيىندە مە ەكەن؟
— بىلمەدىم. نە ايتايىن دەپ ەدىڭ؟ — ۆالەرا شوشىپ قالدى.
— جاي انشەيىن، وقي بەر ساباعىڭدى. ۇرەيلەنە قالدىڭ عوي... نەدەن قورقاسىڭ؟ تاعى دا سوتقارلىق جاساعان بولارسىڭ-اۋ؟
— جاساعانىم جوق. ونى قايدان شىعاردىڭ تاعى؟
— ول اۋدانعا بارامىن دەگەن جوق پا ەدى؟
— ەستىگەنىم جوق.
رومان مۇعالىمگە كەتتى.
نيكولاي ستەپانوۆيچ سارايىنداعى قوقىر-سوقىر بىردەڭەلەرىن اۋدارىستىرىپ ءجۇر ەكەن. رومان ەكەۋى بۇرىننان جاقسى تانىس ەدى، ءمۇعالىم ءبىر جاققا بارارىندا مەحانيكتەن اۋىق-اۋىق ماشينا سۇراپ قوياتىن.
— سالەمەتسىز بە، نيكولاي ستەپانىچ.
— ەسەن-ساۋسىز با، رومان كونستانتينىچ. — ءمۇعالىم قولىنىڭ شاڭىن ءسۇرتىپ سارايدىڭ ەسىگىنەن سىرتقا، جارىققا قاراي شىعىپ تۇردى. — وسىندا ءبىر نارسەنى جوعالتىپ... ىزدەمەگەن جەرىم جوق.
— نيكولاي ستەپانىچ، — رومان بىردەن ىسكە كوشتى. — الگىندە مەن "رۋس-ترويكانى" وقىپ وتىرعان بالامدى تىڭدادىم...
— ءيا...
— ماعان مىناداي ءبىر وي كەلدى: ترويكا اعىزىپ كەلە جاتىر، كورگەن جان وعان سۇيسىنە، تاڭداي قاعادى، ايتالىق رۋس ترويكا دەپ وعان جول بەرەدى. وندا وسىلاي دەلىنگەن. باسقا مەملەكەتتەر دە وعان جول بەرەدى...
— سونىمەن...
— ال ترويكادا وتىرعان كىم؟ — رومان مۇعالىمگە قادالا سىناي قارادى. — كەلە جاتقان كىم؟ كىمگە جول بەرىلۋدە؟..
نيكولاي ستەپانوۆيچ ءسال بوگەلىپ بارىپ:
— چيچيكوۆ كەلە جاتتى عوي... — دەدى.
— سوندا رۋس چيچيكوۆتى توبەسىنە كوتەرە ۇشىرىپ الىپ كەلە جاتقانى ما؟ جۇرتتىڭ ءبارى چيچيكوۆقا قۇرمەت كورسەتكەنى مە؟
نيكولاي ستەپانىچ كۇلدى. ال رومان نە ايتار ەكەن دەگەندەي، ونىڭ كوزىنەن كوز الماي تۇر.
— ولاي ەمەس قوي، — دەدى ءمۇعالىم، — چيچيكوۆتا تۇرعان نە بار؟
— ال قالاي؟ قايدا بولسىن جۇرت قوعاداي جاپىرىلىپ ترويكاعا جول بەرەدى...
— رۋس چيچيكوۆپەن ەمەس، ترويكامەن سالىستىرىلعان. بۇل ارادا گوگول قوزعالىستى، شاپشاڭدىقتى، ەكپىندى قيمىلدى كورسەتىپ وتىر. چيچيكوۆتىڭ بۇعان نە قاتىسى بار؟
— ترويكامەن كەلە جاتقان چيچيكوۆ قوي؟
— وندا نە تۇر؟
— ال سوندا قالاي بولعانى؟ مەن تۇسىنە المادىم: رۋس ترويكا، سولاي ما... ال ترويكادا كەلە جاتقان الاياق قۋ. مۇندا قانداي ماقتانىش بولماق؟
نيكولاي ستەپانىچ رومانعا قاراپ تۇرىپ-تۇرىپ... ەزۋ تارتتى.
— ءسىز وقيعاعا باسقا جاعىنان كەلگەنسىز.
— قاي جاعىنان كەلسەڭ دە ترويكادا وتىرعان چيچيكوۆ قوي... ستەپكا رازين بولسا ەكەن وندا ءبىر ءسارى. ال مىناۋ ولكەنى ارالاپ.
— گۋبەرنيانى دەڭىز.
— جارايدى، گۋبەرنيا-اق بولسىن. بالكي، گوگول سوقاسىن سالىپ شىعايىن، قاشان انىعىنا جەتكەنشە مەن دە ءتىرى جۇرە قويماسپىن دەگەن بولار. ا؟ — نيكولاي ستەپانوۆيچ تاعى كۇلدى.
— ءسىز مۇنى ءاتۇستى تۇسىنگەن سياقتىسىز. وزىنشە قالايدا توسىن تولعانىس... ءسىز نە ايتپاق ەدىڭىز؟
— باسىما كەلە قالعان وي عوي انشەيىن!
— ايتتىم عوي، وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق: گوگولدى قوزعالىس بيلەپ اكەتكەن، سونان سوڭ وعان رۋس تۋرالى، ونىڭ تاعدىرى تۋرالى وي كەلگەن.
— مەن ونى تۇسىنەمىن عوي.
— ەندى نە جەتپەيدى؟ ليريكالىق شەگىنىس جاساپ، ءبىرىنشى تومدى اياقتادى. ەكىنشى تومدى جازۋعا ازىرلەندى. چيچيكوۆتى ەكىنشى تومعا دەيىن قالدىردى...
— ول ونى ترويكادا قالدىردى، مەنىڭ جۇيكەمە تيگەن دە وسى. اتجالمان الاياق قالايشا ترويكامەن كەلە جاتادى، و... جوق، مەن بىلەمىن — بۇل ارادا: قوزعالىس، شاپشاڭدىق، ۋىتتى ءجۇرىس دەپ تۇسىندىرۋگە دە بولار. بىلايشا... سايتان بىلگەن بە، تۇگە! ال ەندى مۇنى مەنىڭ ويلاعانىمداي كۇيدە دە توپشىلاۋعا بولادى عوي.
— ويلاپ بولدىڭ عوي... ەندى نە كەرەك؟ ارينە، سولاي ويلاپ قالۋعا دا بولادى. ءبىراق گوگول بولىپ ويلاۋ كەرەك. ول بۇلايشا ويلاعان جوق.
— ءيا، ول سولاي ويلادى ما، جوق پا، ەندى ودان سۇراپ بىلە المايسىڭ. جوق، اڭگىمە ءتىپتى وندا دا ەمەس، بالكي، ويلاماعان دا بولار. ءبىراق مەنىڭ باسىما ساپ ەتىپ كەلە قالدى!
— ايتا كەتەيىن، مەن ءوزىمنىڭ بۇكىل وقىتۋشىلىق ومىرىمدە وسى ۇزىندىمەن سان رەت كەزدەسىپ جۇرسەم دە تاپ مۇنداي ويعا كەلگەن ەمەن. جانە ەشكىمنەن ەستىگەنىم دە جوق، — نيكولاي ستەپانوۆيچ ەزۋ تارتتى. — اپىر-اي دەسە! بۇلايشا دا تۇسىنۋگە بولادى ەكەن عوي. جوق، مۇندا تاڭ قالارلىقتاي ەشتەڭە بولماسا كەرەك... بۇل جايىندا بالاڭىزعا ەشتەڭە ايتتىڭىز با؟
— جوق. نەسىنە ايتپاقپىن؟
— كەرەگى جوق. ايتپاي-اق قويىڭىز.
رومان قالتاسىنان پاپيروس الىپ مۇعالىمگە بەردى. ەكەۋى وتىرىپ شىلىم تارتتى.
— نە جوعالتقان ەدىڭىز؟ — دەپ سۇرادى رومان.
— ءبىر بولىمسىز نارسە... الگى فوتواپپاراتتىڭ سيراعى ەدى. كۇننىڭ باتار الدىنداعى ارايلى شاپاعىن ءتۇسىرىپ الايىن دەگەن ەدىم... ءوزى دە اراي ەمەس، كادىمگى ءورت دەسە بولعانداي. كورمەيسىز بە، جوعالتىپ العانىمدى، ءبىر جەرگە قويسام كەرەك ەدى...
— قازىرگى كەزدەگى شاپاق دەگەنىڭىز ادام تاڭ قالارلىقتاي. سيراقتىڭ وعان نە كەرەگى بار؟
— تۇسىرگەن سۋرەتتى جەتىلدىرۋ ءۇشىن دە ءبىراز ۋاقىت قوزعاماي قويا تۇرۋ كەرەك. قولىممەن كوتەرىپ تۇرا المايمىن.
— ا-ا، سولاي ەكەن عوي. جازعىتۇرعى كۇننىڭ كەشكى شاپاعى ەرەكشە بولادى.
— سولاي... — ءمۇعالىم رومانعا قاراپ تۇرىپ تاعى دا ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردى. — چيچيكوۆ دەڭىز؟ شىنىندا دا عاجاپ. مۇنداي دا بولادى ەكەن!
رومان دا مىرس ەتىپ كۇلدى. "ال سوندا ترويكامەن كەلە جاتقان كىم؟! كىم؟"دەپ تاعى دۇرسە قويا بەرگىسى كەلدى. ءبىراق بۇعان بارعان جوق. شىنىنا كەلگەندە ءبارى دە بەرەكەسىز-اق نارسە. بالانىڭ ءىسى سياقتى.
— ءوزىڭىزدىڭ وقىپ كورگەنىڭىز بار ما ەدى؟
— وقىعاندا قانداي؟ ءالى ەسىمدە، مەن دە سىقپىرتىپ جاتتاعانمىن... وتىز جىل وتكەن سوڭ بارىپ تۇسىنگەندەي بولدىم رومان باسىن شايقادى. ءمۇعالىمنىڭ قولىن الىپ قوش ايتىستى دا ۇيىنە قايتتى.
كوڭىلى تىنعانى ءوز الدىنا، ول قولىن ءبىر-اق سىلتەدى دە وز-وزىنەن ۇيالعانداي بوپ، "ەرىككەنىڭ ءىسى عوي بۇل: ترويكامەن كەتىپ بارا جاتقان چيچيكوۆ پا نەمەسە چيچيكوۆ ەمەس پە؟ سول ءۇشىن ەسالاڭ ادامداي ەرسىلى-قارسىلى جۇگىرىپ، ابىگەرگە تۇسەرمىن بە" دەدى. ءسويتىپ تۇرعاندا، قاساقانا وعان: "چيچيكوۆتى الىپ كەتىپ بارا جاتىر ەكەن، وعان نە داۋا؟" دەگەن وي تاعى دا ساپ ەتە قالدى.
— تفۋ! — رومان شىلىمىنىڭ تۇقىلىن لاقتىرا تاستاپ، قالتاسىنا تاعى دا قول سالدى. — مۇنداي دا قىزىق بولادى ەكەن! قاراپتان-قاراپ ءجۇرىپ ءسۇرىنىپ كەتكەنىمشى. پالە دەگەن اياق استىندا. قاراي گور!..
You Might Also Like
-
جەتىسۋعا جاتاتىن قازىرگى تەرريتوريانى ەرتەدە كۇندەر (گۇندەر) مەكەندەگەنى تاريحتان ءمالىم. جوعارىدا ايتقان اتاقتى عالىم بيچۋرين كۇندەر مودەنىڭ تۇسىندا وتە كۇشەيىپ، زور داڭققا بولەندى دەيدى. ول جۇڭگو ...
-
ۆەنيا زيابليسكيي الاسا بويلى، جىلپىڭ ءارى اشۋشاڭ جىگىت ەدى، ايەلىمەن، ەنەسىمەن مىقتاپ جانجالداسىپ قالدى.
