InfoHub Logo

قاي زاماندا دا ءوزىنىڭ اق ادال ماڭداي تەرىمەن مال-داۋلەت جيعان جاعدايلى كىسىلەردى، ولاردىڭ ىشىندەگى ساحي-مىرزالارىن، جەتىم-جەسىر مەن جوق-جىتىككە قاراسقان ەل جاندى ازاماتتاردى حالىق قۇرمەتتەپ، قولداپ وتىرعان. قازىرگىدەي نارىقتانعان كەزەڭدە، نەمەسە بىلايىنشا ايتقاندا، كاپيتال بيلەگەن دۇنيەدە دە، ەگەردە ءوزىڭنىڭ اق ادال ەڭبەگىڭمەن بايىپ، اينالا جۇرتىڭا، قارىپ-قاسىرگە قول ۇشىن سوزىپ وتىرساڭ، ابىرويىڭ اسپانداپ جۇرە بەرەتىنى ءسوزسىز. بۇل رەتتە اللا تاعالانىڭ شاپاعاتىنا، كوپشىلىكتىڭ دە العىسىنا بولەنەتىنىڭ انىق. دانالاردىڭ: «حان بول، قانشاما دەڭگەيدەگى باسشى بول، ەرتەڭ ونىڭ ءبارى دە وتەدى، ەستە قالمايدى، ءبىر كۇنگىدەي وتە شىعادى، ال ءبىر ءتۇيىر عانا جاقسىلىق پەن قايىرىم جاساساڭ، ول ەشقاشان ۇمىتىلمايدى» دەگەن ءسوزىنىڭ تەرەڭ ماعىناسى بار.

ال ماتەريالدىق يگىلىكتەردىڭ قۇلاعىن ۇستاپ وتىرماسا دا، ءوزىنىڭ ازاماتتىق-كىسىلىك بولمىسىن بيىك ۇستاپ، قوعامدا بولىپ جاتقان قۇبىلىستارعا ادامگەرشىلىك پەن ەلدىك كوزقاراس تۇرعىسىنان قارايتىن جاقسىلار مەن جايساڭداردى كورگەندە كوڭىلىڭ تولىپ، تولقيسىڭ. قالتاسى قالىڭ بولماسا دا، رۋحاني باي، رۋحى بيىك مۇنداي ورەلى ازاماتتاردىڭ اتقارىپ وتىرعان يگىلىكتى ىستەرىنە تۇشىنباي قاراۋ مۇمكىن ەمەس.

قازاقستانداعى قايىرىمدىلىق ءھام مەسەناتتىق داستۇرلەردى قولداۋ مەن دامىتۋدى كوزدەيتىن «باۋىرجان» قايىرىمدىلىق قورى تۇڭعىش جىل سايىنعى قوعامدىق ءھام ۇلتتىق «التىن جۇرەك» سىيلىعىن تاعايىنداعان بولاتىن. ول جەكە تۇلعالار، ۇيىمدار، مەكەمەلەردىڭ قوعام دامۋىنا باعا جەتپەس اسەرىن تيگىزەتىن الەۋمەتتىك ماڭىزى زور ءىس-شارالارىن، قايىرىمدىلىق مايدانىنداعى ىزگى نيەتتەرىن باعالاۋدى كوزدەيدى. اتالعان سىيلىقتى تاعايىنداۋ جونىندەگى ەرەجەدە: «بۇل سىيلىقتىڭ نەگىزگى ماقساتى - ءدال قازىرگى ۋاقىتتا، تەرروريزم مەن ايماقتىق قاقتىعىستار، زورلىق-زومبىلىقتى ناسيحاتتاۋ عاسىرىندا ءداستۇرلى قۇندىلىقتار مەن گۋمانيتارلىق يدەالداردىڭ قۇنسىزدانۋى زامانىندا بارشا ادامزات بالاسىنا قىزمەت ەتۋدى ءوز ءومىرىنىڭ مۇراتىنا اينالدىرعان جانداردى تابۋ جانە ولاردىڭ ەڭبەكتەرىنە ءادىل باعا بەرۋ» دەپ كەلەتىن جولدار بار.

سىيلىق 13 نوميناسيا بويىنشا لايىقتى جەڭىمپازدارىن تابۋعا ءتيىستى ەكەن. ولاردىڭ اراسىندا، ايتالىق، «انا مەن بالانى قورعاۋ» باعدارلاماسىنا قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن»، «جىل قۇتقارۋشىسى» (ادام ءومىرىن ساقتاپ قالۋ جولىندا ەرلىك كورسەتكەنى ءۇشىن)، «جەتىم بالالارعا كورسەتكەن قامقورلىعى ءۇشىن»، «مۇگەدەك جاندارعا كورسەتكەن قامقورلىعى ءۇشىن»، «ارداگەرلەرگە كورسەتكەن قۇرمەتى ءۇشىن»، «جىل مەسەناتى»، تاعى باسقا دا نوميناسيالار بار.

مىنە، وسى سايىستاردىڭ اراسىندا ۇلت ماقتانىشى» نوميناسياسى بويىنشا اتاۋلى سىيلىققا ءبىزدىڭ جەرلەسىمىز، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ق ر زاڭ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، اقتاۋداعى IIM پوليسيا ۋچيليششەسىنىڭ باستىعى، پولكوۆنيك وڭايبەك نۇراسىل ۇلى ءابدىلوۆ يە بولىپ وتىر. بۇل نوميناسيانىڭ حالىقتىڭ از قامسىزداندىرىلعان بولىگىنە الەۋمەتتىك كومەك كورسەتۋگە باعىتتالعان باعدارلامالاردى قولداعانى ءۇشىن بەرىلەتىنىن بىلگەندە، جەڭىمپازدىڭ جەڭىسىندە لوگيكالىق قيسىن بار ەكەندىگىنە استە تاڭ قالعانىمىز جوق. ول: رەسەي فەدەراسياسىندا وتەتىن بىرىنشىلىككە اتتانىپ بارا جاتقان «جاس پوليسەيلەردى» اقشالاي سىيلىقپەن ماراپاتتادى. قازاننىڭ 1-ىنەن 10-نا دەيىن (2007 جىل) قارتتارعا قامقورلىق كورسەتۋگە ارنالعان ون كۇڭدىكتى ۇيىمداستىردى. 2007 ج. «قازاق سوقىرلار قوعامىنا» ارناپ تۇسكى اس بەرگەن. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار دەپارتامەنتى قاريالار مەن مۇگەدەكتەرىنە جانە «قازاق سوقىرلار قوعامىنا» قايىرىمدىلىق كومەك كورسەتكەن. اقتاۋ قالالىق بالالار ۇيىنە كومەك كورسەتكەن.

نەگە؟

نەگەسى جوق. ويتكەنى، وسى ءبىر ازاماتتىڭ ءوزىن قوعامدا بولىپ جاتقان قۇبىلىستاردان ەشقاشان بەيتاراپ ۇستاي المايتىنىن، قوعامدىق بەلسەندىلىگىنىڭ وتە جوعارى ەكەندىگىن، قولىنان كەلگەنىنشە جان-جاعىنا قايىرىم مەن قامقورلىق جاساۋ جولىندا قۇراق ۇشىپ جۇرەتىنىن بىلەمىز. قىزمەتى مەن ومىرلىك ۇستانىمىن ۇدايى قوعاممەن، ءوزىن قورشاعان ورتا، ەل مەن جەر تاعدىرىمەن ەتەنە وزەكتەس قۇراتىن ونىڭ ءاردايىم دا جارقىن ىستەرگە جارشى، يگى جاڭالىقتارعا تىلەكشى بولىپ جۇرەتىنىنە ىلعي دا كۋا بولىپ كەلەمىز. وڭكەڭ باۋىرىمىز كەز كەلگەن جەرگە ءبىر ۇرىنىپ، ءار نارسەنىڭ باسىن شالىپ، ايتەۋىر كوپتىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالسام دەيتىن جاساندى پوپۋليستەردىڭ سويىنان ەمەس. ول - دۇنيە-قۇلقىن مەن مانساپتىڭ جولىنداعى ەمەس، ۇلكەن ىزگىلىكتى ماقساتتىڭ جولىنداعى ازامات. ماقساتىنا اق ادال ەڭبەگى، بىلىم-بىلىگى، ۇدايى ىزدەنىسىمەن، ومىرگە، بولاشاققا دەگەن قۇلشىنىس جىگەرىمەن جەتىپ جۇرگەن ازامات. «ۇرپاعىڭدى ايتقان اقىلىڭمەن ەمەس، كورسەتكەن ونەگەڭمەن عانا ۇيىتا الاسىڭ» دەپ ءپالساپاشىلار ومىردەن ويىپ الىپ ايتقانىنداي، ءبىلىم وشاعىنىڭ تۇتقاسىن ۇستاعان ونەرتاپقىش عالىم، ۇلاعاتتى ۇستازدىڭ اۋزىنان شىققان ءاربىر ءپاتۋالى ءسوزى ىستەگەن يگىلىكتى ىستەرىمەن كوركەم جىمداسىپ، ساباقتاسىپ جاتىر.

وڭايبەكتىڭ ءبىر ءتاۋىر قاسيەتى، ول ۇلتقا، ۇرپاققا قاتىستى ماسەلەدە ۇساق نارسە جوق دەپ قارايدى. ونىڭ باستاماسى بويىنشا ۋچيليششەدە ءار دۇيسەنبى سايىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋى كوتەرىلىپ، ءانۇرانى ورىندالادى. شاكىرتتەر ەل تۋى جانىندا سۋرەتكە ءتۇسىپ، ونى ۇلكەن مارتەبە، ماقتانىش تۇتادى. بۇل، ءسوز جوق، بولاشاق ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ ەلىنە، جەرىنە، وتانىنا دەگەن شىنايى سۇيىسپەنشىلىگىن وياتۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.

نەمەسە، تاعى ءبىر مىسال. ۋچيليششەگە 32 باسىلىم جازدىرىلىپ الىنىپ، ونداعى جاڭالىقتار عانا ەمەس، قۇقىق، تاربيە تاقىرىبىنداعى تۇشىمدى دۇنيەلەر تۇراقتى تالقىلانىپ، ءوزارا پىكىر الماسۋعا نەگىز بولادى. بۇل جاس پوليسەيلەر مەن شاكىرتتەردىڭ كوزقاراستارىنىڭ اشىق تا كەڭ، كوپ نارسەدەن حاباردار بولۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. العاش اقتاۋعا اياعى ءتيىپ، ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزبەن كەزدەيسوق سۇحباتتاسىپ قالعان ارىپتەسىمىز، قازاق راديوسىنىڭ ءتىلشىسى مۇنار ساعىم الماتىعا ورالعاننان كەيىن «وياۋ قازاق» اتتى قوعامدىق-كوپشىلىك حاباردىڭ الىپپەسىن وسى وڭايبەك نۇراسىل ۇلىنىڭ قىزمەتى مەن قوعامدىق ىستەرىنە ارناپتى. «جاس شاعىنان-اق اسا نامىسقوي ءارى بىربەتكەي جانە ۇلتجاندى بولىپ ءوسىپ، ەسەيگەن وڭايبەك وقۋ-بىلىمگە قانىعىپ، قىزمەتكە ىلىككەننەن بەرى قاراي قايدا جۇرسە دە ءوز نامىسىن ەل نامىسىنا، ءوز جەڭىسى مەن جەتىستىگىن ەل مۇددەسىنە باعىشتاۋدى اقىل-ساناسىنا ارقاۋ ەتىپ كەلەدى. تابىستى كۇرەپ تابۋعا مۇمكىندىك مول مۇنايلى ولكەدە جۇرسە دە، ەل تىنىسىن رەتتەپ قۇقىقتىق ءتارتىپتى قاتاڭ قاداعالايتىن لايىقتى جەرگىلىكتى كادرلارمەن قامتاماسىز ەتۋ سياقتى جاۋاپكەرشىلىگى زور ءىستىڭ باسى-قاسىندا وڭايبەك ءابدىلوۆ سىندى الاش رۋحتى، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ قازاق ازاماتىنىڭ ءجۇرۋى ەل ەرتەڭىنە دەگەن حالىق سەنىمىن نىعايتا تۇسەرى ءسوزسىز» دەپ اعىنان اقتارىلا ماداقتاۋى اقيقات اۋىلىنان الىس ەمەس. وسى حابار بولىپ وتكەننەن كەيىنگى اپتالىق شولۋدا قازاق راديوسىنىڭ باس رەداكتورى س.بايدالى: «مەن ءوز باسىم «وياۋ قازاق» حابارىن تىڭداي وتىرىپ، اسىرەسە، سۇحبات يەسى - جوعارى شەندى پوليسيا وفيسەرى و.ءابدىلوۆ مىرزانىڭ ۇشقىر ويلى، كوپ قىرلى اڭگىمەسىن حالىقتىڭ ماقال-ماتەلدەرى مەن داناگويلەردىڭ شۇرايلى شۋماقتارىن ەركىن ويناتىپ قولدانا وتىرىپ، شەشەن سويلەۋىنە تامسانىپ ريزا بولدىم. بۇل حابار قازاق راديوسىنىڭ اۋە تولقىنىنان وتكەن حابارلاردىڭ ۇزدىگى بولدى دەپ باعالايمىن» دەگەن تىلەگىن ماداق يەسىنە دە حاتپەن جولداعان ەكەن.

شىنىندا دا قاشان كورسەڭ دە وسى ۋچيليششەدە ءتۇرلى قوعامدىق-ساياسي، سپورتتىق-مادەني شارالار وتكىزىلىپ جاتادى. ءبىلىم ورداسىندا باسشىسىنان باستاپ تۇگەلدەي سالاۋاتتىلىق

سالتىن ۇستانادى. شاكىرتتەر ۋچيليششە عيماراتى جانىندا تال تەرەكتەر وتىرعىزىپ، ونى كۇندەلىكتى سۋارىپ، كۇتەدى. وڭايبەكتىڭ ورىندى ۇسىنىسى وبلىستىق ءماسليحات تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، رەسپۋبليكادا بارىنە ۇلگى بولىپ، مىنە، ءتورتىنشى جىل قاتارىنان ەكى جىلدىق «جاس پوليسەي» دايىندىق كۋرستارى وتكىزىلىپ كەلەدى. ورتا مەكتەپتەردىڭ جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارى وسىندا اپتاسىنا ءبىر رەت كەلىپ ساباق وتەدى. مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ كەيبىر نيەتى بار بالالاردى ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنا جىبەرىپ وقىتۋ مۇمكىندىكتەرى مول. وبلىس كولەمىندەگى بارلىق ورتا مەكتەپ وقۋشىلارىن سپۋتنيكتىك بايلانىس جۇيەسى ارقىلى تۇگەل قامتيتىن جاس پوليسەيلەردىڭ 2 جىلدىق دايىندىق كۋرسى ماقساتتى باعدارلاماسى بۇكىل رەسپۋبليكالىق وقۋ تاجىريبەسى جۇيەسىنە ەنگىزىلگەن. و.ءابدىلوۆ ۋچيليششەدە جاڭاشا يننوۆاسيالىق وقۋ جۇيەسىن ەنگىزىپ، جەرگىلىكتى پوليسيا قىزمەتكەرلەرى مەن وفيسەرلەرى جانە سەرجانتتار دايىنداۋدى دا جولعا قويدى. سالا ساردارلارى مەن ساربازدارىنىڭ نامىسىن جىرتقان ول ۋچيليششە جانىنان «قورعاۋشى» قوعامدىق قورىن قۇرىپ، ارىپتەستەرىنىڭ زاڭ بىلمەگەندىگىنەن، نەمەسە عايىپتان عايىپ جازىقسىز جازاعا تارتىلىپ كەتۋىنە جول بەرمەۋدىڭ دە قامىن جاسادى. بۇل دا ۇلكەن جۇرەكتىلىك، اياۋشىلىق پەن ادامگەرشىلىك دەگەن ۇلى سەزىمدەردىڭ كورىنىسى بولسا كەرەك. ەگەردە جان سارايى وسىنداي كەڭ بولماسا، ادەتتە قىزمەتتەستەر اراسىندا بولاتىن قىزعانىش پەن كۇنشىلدىك دەگەن دەرتتەردەن مۇلدە ادا بولماسا، مۇنداي قوعامدىق جۇمىستى قوسا ارقالاۋدىڭ قاجەتى قانشالىقتى بولار ەدى؟!

 بۇكىل وسى ۋچيليششەگە كەلىپ جاتقان تىڭداۋشىلاردى، بىزدە جالپى ءبارى تىڭداۋشىلار دەپ اتالادى، مەيلى ول پوليسيا قىزمەتكەرى، وفيسەر، نە سەرجانت بولسىن، ولاردى اۋەلى مۇراجايعا اپارۋدان باستايمىز. ويتكەنى، وسى جەردە تۇرىپ الىپ ءوزىنىڭ تۇرعان قالاسى مەن ولكەسىنىڭ تاريحى مەن تابيعاتىن تانىپ، بىلمەيتىندەر از كەزدەسپەيدى، - دەيدى وڭايبەك بىزبەن اڭگىمەسىندە. - سودان كەيىنگى مەنىڭ «وقۋ پوليگونى» دەپ ازىلدەپ ايتىپ جۇرەتىنىمدەي، ماسەلەنى اقتاۋ قالاسىنداعى قارتتار ءۇيى، تاستاندى سابيلەر ءۇيى، تەنتەك بالالارعا ارنالعان مەكتەپ-ينتەرناتتان باستايمىز...

ءيا، قاشان كورسەڭ دە وڭايبەك جانە ونىڭ ۇجىمى مەن تىڭداۋشىلارى وسىنداي قوعامدىق نازار اۋدارۋدى، قامقورلىققا الۋدى قاجەت ەتەتىن ورىنداردىڭ ماڭىندا جۇرەدى. جۇرگەندە دە ءجاي جۇرمەيدى، قورعانسىز قارتتار مەن كوزدەرى جاۋتەڭدەگەن جەتىم بالالارعا قاناتىمەن سۋ سەپكەن قارلىعاشتاي كومەكتەرىن كورسەتەدى. ءاربىر مەرەكەدە ولارعا تارتۋ-تارالعىلار جاساپ، كونسەرتتىك، سپورتتىق شارالار ۇيىمداستىرىپ، قولتىقتان سۇيەپ جاردەم بەرىپ، جاس بالالاردى ءاۋپ ەتىپ، ەركەلەتىپ، ولاردىڭ بويىنداعى ومىرگە دەگەن قۇشتارلىقتى وياتا بىلەدى. اتالعان ورىنداردىڭ ءجيى «قوناعى» بولىپ تۇراتىن وڭايبەك ءابدىلوۆ باستاعان جىگىتتەر مەن قىزداردى قاريالار «اينالايىن» دەپ، بۇلدىرشىندەر «اكەلەپ، كوكەلەپ» قارسى الۋى قالىپتاسقان جاعدايعا اينالدى. بۇل ءبىر جاعى الگى ايتقان ءمۇجالسىز جاندارعا جاسالىپ وتىرعان ادامي جاقسىلىق ۇلگىسى بولسا، ەكىنشىدەن جاس پوليسەيلەر ءۇشىن دە ساباق، ونەگە، تاربيە. ءبىزدىڭ باس كەيىپكەرىمىزدىڭ كوكەيىندەگى قوناقتاعان تەرەڭ وي، تەرەڭ پايىم دا سول -زامانىندا قاسىرەتتى كوپ تارتقان قايران قازاقتىڭ ۇلتتىق ءتىل مەن ءدىن، ۇلتتىق ءداستۇر مەن تالىم-تاربيەدەن قانىق سۋعارىلىپ، ەلىمىزدىڭ ەل بولۋى. سول ەگەمەن ەلىمە پەرزەنتتىك پارىزىمدى وتەسەم دەپ الىپ ۇشقان جۇرەگى، العا قويعان اسقاق ارماندارى مەن بيىك ماقساتتارى ورىندالا بەرەتىنىنە ەلى تىلەكشى ءارى سەنىمدى دەگەن ويدامىن.

ءون بويىنا ۇلتىنىڭ ۇلاعاتى مەن قاناعاتى، اتا-بابالاردىڭ شاراپاتى مەن شاپاعاتى ۇيالاعان وڭايبەك باۋىرىمىزدىڭ الار اسۋلارى الدا دا كوپ بولا بەرگەي. تۋعان ەلگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، ادام بالاسىنا دەگەن ماحاببات مەيىرىمنەن باستاۋ الاتىن ۇلكەن قايىرىمدىلىق جورالعىلارى ادامداردىڭ العىستارىمەن ءوز جانىڭا جاقسىلىق بولىپ قايتىپ ورالىپ، كوزدەگەن مۇراتتارىڭا جەتە بەرگەيسىڭ، دەمەكپىز ءبىز وعان.

6.01.2007 جىل.

---