12 sáýir - dúnıejúzilik Kosmonavtıka kúni
12 sáýir - dúnıejúzilik Kosmonavtıka kúni
Sabaqtyń barysy:
Muǵalimniń sózi:
Sálemetsizder me, qurmetti ustazdar jáne oqýshylar! Sáýirdiń 12 - si – Dúnıejúzilik avıasıa jáne ǵaryshkerler kúni. Bul dúnıe júzi atap ótetin mereke. Adamzat balasynyń ǵarysh keńistigine kóterilgenine 50 jyl tolyp otyr. «12 sáýir - Áýe jáne Kosmonavtıka» kúni dep atalatyn tárbıe sabaǵymyzdy ashyq dep jarıalaımyz. Slaıd№1.
Búgin biz jumbaqty da tartymdy ǵarysh álemimen tanysamyz. Biraq meniń senderge qoıar suraqtarym bar:
- Balalar sender ǵarysh týraly ne bilesińder? (Ár oqýshy jeke oılaryn bildiredi)
- Ǵarysh týraly ne bilgileriń keledi? (Oqýshylardyń alǵashqy bilimderimen tanysý)
Búgingi sabaqta biz kosmonavtıkanyń damý tarıhymen, ǵalamshardy ıgerýde óz úlesterin qosqan ǵaryshkerlerdiń ómirbaıandarymen tanysamyz. Slaıd№2.
1 júrgizýshi: Adamzat tarıhynda tuńǵysh ret ǵaryshqa sapar qazaq jerinen bastaldy. Tarıh bezbenimen eseptegende ǵaryshty ıgerýge bastalǵan qadamǵa kóp ýaqyt ótpese de adamzat balasy bul baǵytta aıtýly jetistikterge qol jetkizip úlgerdi. Adamzattyń Ǵaryshty ıgerý jetistikterine toqtalatyn bolsaq, 4 qazanda 1957 jyly jańa dáýir – ǵaryshty ıgerý dáýiri bastaldy. Bul kúni Jerdiń jasandy serigi alǵashqy ǵaryshqa attandyryldy. (KSRO)
• 12 sáýir 1961 jyl – adamnyń alǵashqy ǵaryshqa sapar shegýi (Iý. Iý. Gagarın, KSRO
• 18 naýryz 1965 jyl adamnyń ashyq ǵaryshqa shyǵýy (A. Leonov, KSRO)
• 16 maýsym 1969 jyl – adamnyń aıǵa barýy (N. Armstrong, AQSH)
19 sáýir 1971 jyl – birinshi orbıtalyq stansy ǵaryshta ornatyldy. Slaıd№3 - 5.
1 oqýshy: Ǵaryshtyń negizin salýshy uly ǵalym Konstantın Edýardovıch Sıalkovsııdiń esimi búkil álemge áıgili. K. E. Sıalkovsıı Rázan túbindegi Ijevsk aýylynda dúnıege keldi. Ákesi ormanshy bolǵan. Bala kezinde tamaq aýrýymen syrqattanǵan Konstantın Edýardovıch birjolata sańyraý bolyp qalady.
Qulaǵy estimegendikten bala gımnazıada oqı almaıdy da, bilimin óz betimen jetildiredi. Er jetken soń muǵalim ataǵyn alý úshin emtıhan tapsyryp, aldymen Kalýga gýbernıasynda, sodan soń Kalýga qalasyndaǵy ýchılıshelerdiń birinde jumys isteı bastaıdy. Mine, osy Kalýga mektebindegi fızıka men matematıka pániniń muǵalimi óziniń áýede ushý, avıasıa jáne ǵarysh jónindegi tamasha eńbekterin jazady. Slaıd№6.
2 oqýshy: 22 maýsym 1951 jyly alǵashqy ıtter ekıpajy ǵaryshqa attandyryldy.
Alǵashqy ǵaryshker – Laıka. Laıka — ǵaryshker ıt, ǵaryshqa sapar shekken álemdegi tuńǵysh tirshilik ıesi.
1957 jyldyń 3 - qarashasynda ǵaryshqa salmaǵy alty keli, jasy eki jastan asqan Laıkany «Spýtnık - 2» ǵarysh kemesimen ǵaryshqa attandyryp jiberdi. Ǵarysh kemesi ushyrylǵannan keıin, shamamen, 5 - 7 saǵattan soń Laıka ǵaryshtaǵy temperatýranyń kúrt artýy men stresstiń saldarynan óledi. Synaqty uıymdastyrýshylar o bastan - aq Laıkanyń jerge qaıtýyn kútken joq. Olardyń josparlaýynsha Laıka ǵaryshta bir aptaǵa jýyq ýaqyt ómir súrýi kerek bolatyn. Tanymal ǵaryshker – ıtter: Belka jáne Strelka ǵaryshty ıgerýde óz úlesterin qosqan Laıkanyń izbasarlary. Slaıd№7 - 8.
3 oqýshy: 1957 jyly 4 qazandaǵy alǵashqy jasandy Jer seriginiń ushyrylýy adamzat tarıhynda ǵarysh keńistigin zertteýdiń bastaýy boldy. Jerdiń jasandy serigi (Spýtnık) — aspan keńistiginde óziniń belgilengen orbıtasy boıymen qozǵala ushatyn ǵarysh apparaty. Ádette, jasandy serikter jerdi elıps pishindegi orbıta arqyly aınala ushyp júredi. Orbıtanyń mundaı túri ǵylymı tilde geosentrlik orbıta dep atalady.
“Jerdiń jasandy serigi” men “Jerdiń serigi” degen ataýlar múldem bólek. Alǵashqysy adam qolymen jasalatyn ǵarysh apparaty bolsa, ekinshisi — Jer planetasynyń tabıǵı serigi — Aı.
Jerdiń jasandy serikteri ǵylymı - zertteý jumystaryna, áskerı maqsattarǵa, komersıalyq maqsattarǵa (telekomýnıkasıalyq qyzmetter) keńinen paıdalanylady. Slaıd№9 - 10.
4 oqýshy: 1961 — adamzat tarıhynda alǵash ret ǵaryshqa adam balasy ushyryldy. Ol — Iýrıı Gagarın bolatyn. Slaıd№11.
5 oqýshy: 5 mamyr kúni 1961 jyly Alan Shepard “Merkýrıı Z” kemesimen ǵaryshqa sapar shekti Slaıd№12.
6 oqýshy: 16 maýsymda 1963 jyly ǵaryshqa sapar shekken alǵashqy áıel - ǵaryshker – Tereshkova Valentına Vladımırovna. Jalpy ǵaryshta 55 áıel bolyp qaıtty. Slaıd№13.
7 oqýshy: 20 aqpanda 1962 jyly “Merkýrıı 6 ” kemesimen Djon Glen ǵaryshqa sapar shekti Slaıd№14.
8 oqýshy: 21 shildede 1969 jyly amerıkandyq ǵaryshkerler Armstrong jáne Oldrın Aıǵa sapar shekti. Slaıd№15.
2 júrgizýshi: 1991 jyl Qazaqstan úshin, qazaq halqy úshin erekshe qut daryǵan jyl boldy.. Qazan aıynyń 2 - si kúni tunǵysh ret qazaq ǵaryshkeri Toqtar Áýbákirov Baıqonyrdan «Soıýz TM - 13» kemesimen kók júzine kóterildi.
9 oqýshy: Toqtar Áýbákirov 1946 jyly shildeniń 27 - de Qaarǵandy oblysy Qarqaraly aýdanynda, 1 maı ujymsharynda dúnıge kelegen. Tehnıka ǵylymdarynyń doktory, akademık avıasıa general - maıory, 1965 - 1969 jyldary Armavır áýe qorǵanysy ushqyshtarynyń joǵary áskerı oqý ornynda oqyǵan, ushqysh - ınjener.
Áýbákirov aǵanyń,
Dańqy kókke samǵaǵan.
Toqtar aǵa, Gagarın
Salǵan jldy jalǵaǵan.
Toqtar aǵam – jan aǵam.
Burynna da er edi.
Meniń batyr aǵadan
Aýmaı qalǵym keledi.
10 oqýshy:
Aınalady el bir senen,
Esimińdi bilse álem.
Ǵaryshqa ushqan qazaqtyń,
Tuńǵyshyna bir sálem!
Toqtamaıdy osy ańyz,
Biz jolyńdy tosamyz.
Toqtar – erlik, erliktiá,
Kúnde óleńge qosamyz.
Erlikpen jyr egiz,
Ony jastan bilemiz.
Biz Toqtar esimin
Tý ǵyp ustap júremiz. Slaıd№116.
1 júrgizýshi: Toqtar Áýbákirovtyń sara jolyn Talǵat Musabaev ta abyroımen jalǵastyryp, Ǵaryshqa úsh ret samǵap ushyp qaıtty. Áli de ǵarysh salasyndaǵy qyzmetin jalǵastyryp keledi.
10 oqýshy: Talǵat Amangeldiuly Musabaev — 1951 j. qańtardyń 7 - sinde Almaty oblysy Jambyl aýdanynyń Qarǵaly aýylynda týǵan.
1974 j. — Rıga azamattyq avıasıa ınjenerleri ınstıtýtyn bitirgen, ınjener.
1974 j. sáýirdiń 1 - inen — Buryndaı áýe kásipornynda kezekti ınjener.
1975 — 84 jj. — áýe kásiporndarynda saıası - tárbıe qyzmetinde.
1984 j. — Almaty áýe klýbynda oqý bitirgen.
1986 j. — ushqysh daıarlaýyn bitirip azamattyq avıasıasynyń pıloty degen kýáligin alǵan.
1987 — 1990 jj. azamattyq avıasıasynda ushqysh, ushaq komandıri qyzmetterin atqarǵan.
1991 j. bastap ǵaryshqa ushýǵa daıarlanýynda. Áskerı áýe kúshterinde. Qosalqy ǵaryshker esebinde ekinshi ekıpajdardyń músheliginde bolǵan.
2000 j. tehnıka ǵylymdarynyń kandıdattyq dısertasıasyn qorǵaǵan.
2001 — 05 jj. Reseı ǵarysh mekemesinde.
2005 j. «Báıterek» aksıonerlik qoǵamynyń (Qazaqstan - Reseı birlesken kásiporny) Bas dırektory.
2007 j. aqpan — Qazaqstannyń áýe - ǵarysh agenttiginiń dırektory.
2007 j. sáýirdiń 11 - inden — Qazaqstannyń ulttyq ǵarysh agenttiginiń tóraǵasy.
Ǵaryshqa ushýy
1994 j. ǵaryshqa 1 - shi ret ushqanda (Soıýz TM - 19) 126 kún ǵaryshta ótkizgen.
1998 j. ǵaryshqa 2 - shi ret ushqanda (Soıýz TM - 27) 208 kún ǵaryshta ótkizgen. Gınnestiń úzdik tabystar kitábinde bir aıdyń ishinde 5 ret ne bary 30 saǵat 8 mınýt uzaqtyǵymen ashyq ǵaryshqa shyqqanny jazylyp alynǵan. Ushqanda amerıkan ǵaryshkeri L. Eıarts pen reseı ǵaryshkeri (shývash ultynynyń ókili) Nıkolaı Býdarınmen birge. Qonǵanda Reseı ǵaryshkerleri Nıkolaı Badýrın men Iýrıı Batýrınmen birge.
2001 j. ǵaryshqa 3 - shi ret ushqanda (Soıýz TM - 32) 8 kún ǵaryshta ótkizgen.
Qazaqstannyń ulttyq ǵarysh agenttiginiń tóraǵasy. Ǵaryshker, tehnıka ǵylymdarynyń doktory (2008), avıasıa general - leıtenanty (2007). Slaıd№17 - 18.
12 sáýir - dúnıejúzilik Kosmonavtıka kúni júkteý
Sabaqtyń barysy:
Muǵalimniń sózi:
Sálemetsizder me, qurmetti ustazdar jáne oqýshylar! Sáýirdiń 12 - si – Dúnıejúzilik avıasıa jáne ǵaryshkerler kúni. Bul dúnıe júzi atap ótetin mereke. Adamzat balasynyń ǵarysh keńistigine kóterilgenine 50 jyl tolyp otyr. «12 sáýir - Áýe jáne Kosmonavtıka» kúni dep atalatyn tárbıe sabaǵymyzdy ashyq dep jarıalaımyz. Slaıd№1.
Búgin biz jumbaqty da tartymdy ǵarysh álemimen tanysamyz. Biraq meniń senderge qoıar suraqtarym bar:
- Balalar sender ǵarysh týraly ne bilesińder? (Ár oqýshy jeke oılaryn bildiredi)
- Ǵarysh týraly ne bilgileriń keledi? (Oqýshylardyń alǵashqy bilimderimen tanysý)
Búgingi sabaqta biz kosmonavtıkanyń damý tarıhymen, ǵalamshardy ıgerýde óz úlesterin qosqan ǵaryshkerlerdiń ómirbaıandarymen tanysamyz. Slaıd№2.
1 júrgizýshi: Adamzat tarıhynda tuńǵysh ret ǵaryshqa sapar qazaq jerinen bastaldy. Tarıh bezbenimen eseptegende ǵaryshty ıgerýge bastalǵan qadamǵa kóp ýaqyt ótpese de adamzat balasy bul baǵytta aıtýly jetistikterge qol jetkizip úlgerdi. Adamzattyń Ǵaryshty ıgerý jetistikterine toqtalatyn bolsaq, 4 qazanda 1957 jyly jańa dáýir – ǵaryshty ıgerý dáýiri bastaldy. Bul kúni Jerdiń jasandy serigi alǵashqy ǵaryshqa attandyryldy. (KSRO)
• 12 sáýir 1961 jyl – adamnyń alǵashqy ǵaryshqa sapar shegýi (Iý. Iý. Gagarın, KSRO
• 18 naýryz 1965 jyl adamnyń ashyq ǵaryshqa shyǵýy (A. Leonov, KSRO)
• 16 maýsym 1969 jyl – adamnyń aıǵa barýy (N. Armstrong, AQSH)
19 sáýir 1971 jyl – birinshi orbıtalyq stansy ǵaryshta ornatyldy. Slaıd№3 - 5.
1 oqýshy: Ǵaryshtyń negizin salýshy uly ǵalym Konstantın Edýardovıch Sıalkovsııdiń esimi búkil álemge áıgili. K. E. Sıalkovsıı Rázan túbindegi Ijevsk aýylynda dúnıege keldi. Ákesi ormanshy bolǵan. Bala kezinde tamaq aýrýymen syrqattanǵan Konstantın Edýardovıch birjolata sańyraý bolyp qalady.
Qulaǵy estimegendikten bala gımnazıada oqı almaıdy da, bilimin óz betimen jetildiredi. Er jetken soń muǵalim ataǵyn alý úshin emtıhan tapsyryp, aldymen Kalýga gýbernıasynda, sodan soń Kalýga qalasyndaǵy ýchılıshelerdiń birinde jumys isteı bastaıdy. Mine, osy Kalýga mektebindegi fızıka men matematıka pániniń muǵalimi óziniń áýede ushý, avıasıa jáne ǵarysh jónindegi tamasha eńbekterin jazady. Slaıd№6.
2 oqýshy: 22 maýsym 1951 jyly alǵashqy ıtter ekıpajy ǵaryshqa attandyryldy.
Alǵashqy ǵaryshker – Laıka. Laıka — ǵaryshker ıt, ǵaryshqa sapar shekken álemdegi tuńǵysh tirshilik ıesi.
1957 jyldyń 3 - qarashasynda ǵaryshqa salmaǵy alty keli, jasy eki jastan asqan Laıkany «Spýtnık - 2» ǵarysh kemesimen ǵaryshqa attandyryp jiberdi. Ǵarysh kemesi ushyrylǵannan keıin, shamamen, 5 - 7 saǵattan soń Laıka ǵaryshtaǵy temperatýranyń kúrt artýy men stresstiń saldarynan óledi. Synaqty uıymdastyrýshylar o bastan - aq Laıkanyń jerge qaıtýyn kútken joq. Olardyń josparlaýynsha Laıka ǵaryshta bir aptaǵa jýyq ýaqyt ómir súrýi kerek bolatyn. Tanymal ǵaryshker – ıtter: Belka jáne Strelka ǵaryshty ıgerýde óz úlesterin qosqan Laıkanyń izbasarlary. Slaıd№7 - 8.
3 oqýshy: 1957 jyly 4 qazandaǵy alǵashqy jasandy Jer seriginiń ushyrylýy adamzat tarıhynda ǵarysh keńistigin zertteýdiń bastaýy boldy. Jerdiń jasandy serigi (Spýtnık) — aspan keńistiginde óziniń belgilengen orbıtasy boıymen qozǵala ushatyn ǵarysh apparaty. Ádette, jasandy serikter jerdi elıps pishindegi orbıta arqyly aınala ushyp júredi. Orbıtanyń mundaı túri ǵylymı tilde geosentrlik orbıta dep atalady.
“Jerdiń jasandy serigi” men “Jerdiń serigi” degen ataýlar múldem bólek. Alǵashqysy adam qolymen jasalatyn ǵarysh apparaty bolsa, ekinshisi — Jer planetasynyń tabıǵı serigi — Aı.
Jerdiń jasandy serikteri ǵylymı - zertteý jumystaryna, áskerı maqsattarǵa, komersıalyq maqsattarǵa (telekomýnıkasıalyq qyzmetter) keńinen paıdalanylady. Slaıd№9 - 10.
4 oqýshy: 1961 — adamzat tarıhynda alǵash ret ǵaryshqa adam balasy ushyryldy. Ol — Iýrıı Gagarın bolatyn. Slaıd№11.
5 oqýshy: 5 mamyr kúni 1961 jyly Alan Shepard “Merkýrıı Z” kemesimen ǵaryshqa sapar shekti Slaıd№12.
6 oqýshy: 16 maýsymda 1963 jyly ǵaryshqa sapar shekken alǵashqy áıel - ǵaryshker – Tereshkova Valentına Vladımırovna. Jalpy ǵaryshta 55 áıel bolyp qaıtty. Slaıd№13.
7 oqýshy: 20 aqpanda 1962 jyly “Merkýrıı 6 ” kemesimen Djon Glen ǵaryshqa sapar shekti Slaıd№14.
8 oqýshy: 21 shildede 1969 jyly amerıkandyq ǵaryshkerler Armstrong jáne Oldrın Aıǵa sapar shekti. Slaıd№15.
2 júrgizýshi: 1991 jyl Qazaqstan úshin, qazaq halqy úshin erekshe qut daryǵan jyl boldy.. Qazan aıynyń 2 - si kúni tunǵysh ret qazaq ǵaryshkeri Toqtar Áýbákirov Baıqonyrdan «Soıýz TM - 13» kemesimen kók júzine kóterildi.
9 oqýshy: Toqtar Áýbákirov 1946 jyly shildeniń 27 - de Qaarǵandy oblysy Qarqaraly aýdanynda, 1 maı ujymsharynda dúnıge kelegen. Tehnıka ǵylymdarynyń doktory, akademık avıasıa general - maıory, 1965 - 1969 jyldary Armavır áýe qorǵanysy ushqyshtarynyń joǵary áskerı oqý ornynda oqyǵan, ushqysh - ınjener.
Áýbákirov aǵanyń,
Dańqy kókke samǵaǵan.
Toqtar aǵa, Gagarın
Salǵan jldy jalǵaǵan.
Toqtar aǵam – jan aǵam.
Burynna da er edi.
Meniń batyr aǵadan
Aýmaı qalǵym keledi.
10 oqýshy:
Aınalady el bir senen,
Esimińdi bilse álem.
Ǵaryshqa ushqan qazaqtyń,
Tuńǵyshyna bir sálem!
Toqtamaıdy osy ańyz,
Biz jolyńdy tosamyz.
Toqtar – erlik, erliktiá,
Kúnde óleńge qosamyz.
Erlikpen jyr egiz,
Ony jastan bilemiz.
Biz Toqtar esimin
Tý ǵyp ustap júremiz. Slaıd№116.
1 júrgizýshi: Toqtar Áýbákirovtyń sara jolyn Talǵat Musabaev ta abyroımen jalǵastyryp, Ǵaryshqa úsh ret samǵap ushyp qaıtty. Áli de ǵarysh salasyndaǵy qyzmetin jalǵastyryp keledi.
10 oqýshy: Talǵat Amangeldiuly Musabaev — 1951 j. qańtardyń 7 - sinde Almaty oblysy Jambyl aýdanynyń Qarǵaly aýylynda týǵan.
1974 j. — Rıga azamattyq avıasıa ınjenerleri ınstıtýtyn bitirgen, ınjener.
1974 j. sáýirdiń 1 - inen — Buryndaı áýe kásipornynda kezekti ınjener.
1975 — 84 jj. — áýe kásiporndarynda saıası - tárbıe qyzmetinde.
1984 j. — Almaty áýe klýbynda oqý bitirgen.
1986 j. — ushqysh daıarlaýyn bitirip azamattyq avıasıasynyń pıloty degen kýáligin alǵan.
1987 — 1990 jj. azamattyq avıasıasynda ushqysh, ushaq komandıri qyzmetterin atqarǵan.
1991 j. bastap ǵaryshqa ushýǵa daıarlanýynda. Áskerı áýe kúshterinde. Qosalqy ǵaryshker esebinde ekinshi ekıpajdardyń músheliginde bolǵan.
2000 j. tehnıka ǵylymdarynyń kandıdattyq dısertasıasyn qorǵaǵan.
2001 — 05 jj. Reseı ǵarysh mekemesinde.
2005 j. «Báıterek» aksıonerlik qoǵamynyń (Qazaqstan - Reseı birlesken kásiporny) Bas dırektory.
2007 j. aqpan — Qazaqstannyń áýe - ǵarysh agenttiginiń dırektory.
2007 j. sáýirdiń 11 - inden — Qazaqstannyń ulttyq ǵarysh agenttiginiń tóraǵasy.
Ǵaryshqa ushýy
1994 j. ǵaryshqa 1 - shi ret ushqanda (Soıýz TM - 19) 126 kún ǵaryshta ótkizgen.
1998 j. ǵaryshqa 2 - shi ret ushqanda (Soıýz TM - 27) 208 kún ǵaryshta ótkizgen. Gınnestiń úzdik tabystar kitábinde bir aıdyń ishinde 5 ret ne bary 30 saǵat 8 mınýt uzaqtyǵymen ashyq ǵaryshqa shyqqanny jazylyp alynǵan. Ushqanda amerıkan ǵaryshkeri L. Eıarts pen reseı ǵaryshkeri (shývash ultynynyń ókili) Nıkolaı Býdarınmen birge. Qonǵanda Reseı ǵaryshkerleri Nıkolaı Badýrın men Iýrıı Batýrınmen birge.
2001 j. ǵaryshqa 3 - shi ret ushqanda (Soıýz TM - 32) 8 kún ǵaryshta ótkizgen.
Qazaqstannyń ulttyq ǵarysh agenttiginiń tóraǵasy. Ǵaryshker, tehnıka ǵylymdarynyń doktory (2008), avıasıa general - leıtenanty (2007). Slaıd№17 - 18.
12 sáýir - dúnıejúzilik Kosmonavtıka kúni júkteý
You Might Also Like
