22 naýryz merekesine arnalǵan. Ulystyń Uly kúnin ulyqtaımyz!
Taqyryby: Ulystyń Uly kúnin ulyqtaımyz!
Maqsaty: Qurmetti kórermender, búgingi bizdiń keshimizdiń maqsaty - zaman ózgerse de ulttyq salt - dástúrimizdiń kónermeıtindigin eske salyp, ulttyq murany qaıta jańǵyrtý. «Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini bar» demekshi, saltyn súıgen árbir jas urpaq bolashaqta halqyn súıetin, eline adal qyzmet etetin, tiliniń, salt - dástúrdiń janashyry bolatynyna senemiz.
«Naýryz dýman» ániniń yrǵaǵymen «Ulystyń Uly kúniń ulyqtaımyz!» atty merekelik keshimiz bastalady.
Júrgizýshi:
Naýryzdyń (parsysha «Naý» jańa, «Rýz» kún, ıaǵnı jańa kún) 22 juldyzy kún men túnniń uzaqtyq merzimi teńesetin, Jańa jyldyń birinshi juldyzy – Ulastyń uly kúni.
Kóktemniń shýaǵy mol da, merzimi qysqa. Birde kún tóbe qyzdyrsa, keıde taban syzdatady. Naýryzdyń orta nemese sońǵy sheni ókpek jel soǵyp, qar kúrt erip, jer laısań tartatyn shaq «Alasapyran» atalady. Jańa jyldyń aldynda ne alǵashqy kúnderi jaýǵan, jyltyldap kóz shaǵylystyrar jumsaq ulpa qar «Naýryzdyń aqsha qary» tez erıdi. Bul qar «Qus qanaty» ıaǵnı qus keler aldy qar dep te atalady.
Naýryzdyń 17 juldyzynan 21 juldyzyna deıingi aralyq «Besqonaq». Naýryzdyń sońynda sharýaǵa jaıly jaǵdaı týǵyzar 5 – 10 kúndik jaýyn – shashyndy amal – Bes toǵystyń bet jýary. Bul aı ıt shýaǵy, kempir shýaq, eskek jeldi aı. Naýryzda Úrker týa tań atady.
Jer álemge taǵy da Kóktem keldi. Kóktem – balalyq, jastyq shaq. Qyzyl – jasyldy túsimen qyrǵaýyldaı qulpyrǵan kóktemge, ıaǵnı ómirge degen qushtarlyǵyń arta túsedi.
Kóktemde Jer – Ana oıanyp, tabıǵat jańaryp, jasaryp, kún uıasynan shyǵyp, barsha halyqqa óz nuryn shashyp, kúlimdep turady. Jer álem jasyl – jelek atyp, jyl qustary týǵan jerine oralady. Kóktemde alǵash ushyp keletin qustar da bar. Olar – Mahabbat belgisine aınalǵan, jubynan ómir boıy ajyraspaıtyn aqqýlar. Kóktemde alǵash ushyp keletin qustardyń alǵashqy kelýi, qazaq halqynyń súıikti de dástúrli merekesi – Naýryz ushtasady. legine shaqshaqaı da jatady. Ólkemizge jyl qustarynyń
«Tyraý – tyraý tyrnalar» degen sózdi oıǵa alǵanda aspanda toptasyp syna tárizdi beınede ushqan tyrnalardy kóremiz.
Oqýshylar sahnaǵa shyǵar kezde «Kóńil tolqyny» kúıi oınap turady.
Júrgizýshi: Kórinis: Qyzyr ata kelgen kún
Birde Qyzyr ata dúnıeniń tórt buryshyn aralap júrip Qazaq eline tap bolypty. Áne el dep osy aıt. Jeri qandaı keń – baıtaq bolsa, halqy da sondaı darqan. Shetinen meıirimdi. Dospyn degenge qushaǵy aıqara ashyq. Ata dán rıza bolady. Árıne, Qyzyr atanyń júrgen jeri qashan da molshylyq. «Toılaryń toıǵa ulassyn. Meıramdaryń kóp bolsyn» dep bata beredi.
Qyzyr ata kelgen kún jyl saıyn meıramǵa aınalypty. Ony ózderińshe «Naýryz» dep atap alsa kerek.
1 - oqýshy: Osy barlyǵymyz aıtyp jatyrmyz «Ulystyń uly kúni» dep, al ol qaıdan shyqqanyn bilesińder me?
Bul jóninde mynandaı ańyz bar: bir kúni Nuh paıǵambardyń kemesi Qazyǵurt taýyna kelgen sátte jerdiń betin jaılaǵan topan sý keri qaıtady. Sol sát jer betine tabany tıgen barlyq tirshilik ıeleri kók aspannan túsken qasıetti qazannan birge dám tatady. Sodan, bul kúndi – ulystyń uly kúni dep jarıalaıdy.
2 - oqýshy: «Qazaqtyń tyıym sózi - tárbıe kózi» deıdi qazaq.
Bas kıimmen oınama.
Aqty tókpe.
Maldy teppe.
Búıirińdi taıanba.
Keshqurym uıyqtama,
Aıǵa qolyńdy shoshaıtpa
Nandy baspa
Tabanyńdy tartpa
Jaıdan jaı ýhileme.
Qyzyr baba (Nurlan): O - oı, bárekeldi! Kóp jasańdar, aınalaıyndar! Jastaryń, aıtsa aıtqandaı, ónerli eken. Jón - joralǵydan da qarajaıaý emes kórinedi. Endi, ruqsat bolsa, burynǵynyń jolymen men endi balalardyń zerdeleri men oı - óristerin biraz paıymdap kórsem.
Kún: Jón, ata, jón! Jastarymyz zerdesiz emes sıaqty. Namysty qoldan bere qoımas.
Qyzyr baba (Nurlan): Endeshe alǵashqy suraq:
1 - suraq: Naýryz sheshek degen ósimdik týraly ne bilemiz?
Oqýshy: Naýryzsheshek – naýryz aıynda ósetin japyraqty túrli – tústi gúldi, qaýashaqty ásem shóp. Maıynyń dárilik qasıeti bar. Qazaqstannyń taýly aımaqtarynda onyń birneshe túri ósedi. «Naýryzsheshek» «Qyzyl kitapqa» engen, sırek kezdesetin, baǵaly ósimdik.
2 - suraq: Naýryzkók qusy týraly ne biletinderińdi aıta qoıyńdarshy?
Oqýshy: Naýryzkók – naýryz aıynda ushyp keletin kóktem qusy. Qarasy shaǵyn ǵana, osy qusy shyǵys eli kútip júredi. Ony alǵash kórgender «Naýryz keldiń be?» dep shaqyryp, jem shashady. Naýryzkókti eshkim qýmaıdy, úrkitpeıdi.
3 - suraq: Naýryz kóje týraly ne bilemiz?
Oqýshy: Naýryz kóje – Naýryz toıyna tán kópshilikke arnalǵan merekelik taǵam. Ony ár úı jeti túrli dámnen: sút, et, sý, tuz, tary, qurt, jemis, t. s. s taǵamdardan jasap, oǵan qazy shujyq sıaqty syıly músheler qosyp, merekemen quttyqtaýǵa kelgenderge yqylaspen usynady. Naýryz kójeniń dástúrlik, merekelik, ulttyq taǵylymy óte zor.
4 - suraq: Naýryznama oıyn saýyǵy týraly ne bilemiz?
Oqýshy: «Naýryznama» - shat shadyman oıyn – saýyq toı. Bul kúni úlken bolsyn, kishi bolsyn osy meıramǵa kelip, kóńildi oıyn saýyqtar jasalady. Munda sharap ishý, renjisý sıaqty jaǵymsyz ádetterge qatty tyıym salynǵan. Toıǵa at jarys, palýan kúres, án, óleńder, naýryz jyrlary aıtylady.
5 - suraq: Halyq Naýryzsha dep aıtyp jatady. Ony qalaı túsindińder?
Oqýshy: Naýryzsha - Naýryz aıynda jup – juqa, qıyqsha qyrbyq qar túsedi. Ony halyq «naýryzsha» dep ataıdy.
6 - suraq: Halyqta batanyń túrleri kóp. Sonyń biri - osy Naýryz bata. Ol bata týraly ne bilemiz?
Oqýshy: Bul naýryz bata naýryznama ótkizgenderge, osy kúnge arnap «Naýryz kójege» shaqyrǵandarǵa, toıda óner kórsetken aqyn, ánshi palýandarǵa bata beriledi.
Qyzyr baba (Nurlan): Bárekeldi, balalar, jaradyńdar! Rızamyn.
Án: «Qazaqtaı el qaıda?» 5 synyp oqýshylary
Júrgizýshi: Naýryz keldi kóńildi,
Jer shýaqqa bólendi.
Kúnder týdy shýaqty,
Qar eridi, sý aqty.
Kún men tún teńeldi,
Qustar keldi jyr alyp.
Dala nurǵa keneldi,
Biz de júrmiz qýanyp.
Kóktemde biz toılaımyz,
Naýryz toıyn ulystyń.
Toıdan qur qalmaımyz,
Salty ǵoı bul uly istiń.
Júrgizýshi: Sahnalyq kórinis. Shyqbermes Shyǵaıbaı men Aldar kóse. Oryndaıtyn: Arlan jáne Nurjigit.
Shyǵaıbaı: - Alla - aý, saqtaı gór! Nemenege qaptap ketken myna jurt? Shyǵaıbaıǵa as berip jatyr deı me eken? Shyǵaıbaıdyń malyn shashpaq qoı, oılary. Taǵy da demeýshi bol, kómektes deýden taıynbas. Keteıin, kórinbeı kózderine.
Aldar kóse: Oý, Sháke qaıda bara jatyrsyz, qaıdan kele jatyrsyz?(- dep tós qaǵystyrmaq bolady.). Búgin toı, kóktem merekesi, el merekesi. Qunanbaı balaly bolypty. Sizden halqymyzdyń saltymen súıinshi suraı keldim. Búgin sol at qoıý rásimi bolmaqshy. Jurt soǵan jınalǵan bolar.
Shyǵaıbaı Bir pálege kirip ketpeı turǵanda jónime keteıin.(dep aqyryn jylystap shyǵyp ketedi)
Aldar kóse: Oý, Sháke elmen birge bolyńyz Sháke! Qoı budan túk shyqpas. Odanda myna otyrǵan jurttan súıinshi suraıyn.
Aınalaıyn aǵaıyn súıinshi Qunanbaıdyń úıinde búgin toı. At qoıý toıy bolǵaly jatyr. Toıǵa kelińizder!
Jańa jyl qutty bolsyn! Aq mol bolsyn!
Qaıda barsa jol bolsyn. Ulys baqty bolsyn!
Tórt - túlik aqty bolsyn! Bále - jala jerge ensin!
Ulys bereke bersin! Jurt aman - esen bolsyn!
Mýzykalyq nómir: «Ata dástúri» Oryndaıtyn: 6 synyp oqýshylary
Júrgizýshi:
Sizderdiń nazarlaryńyzǵa halqymyzdyń ulttyq dástúriniń biri «besikke bóleý rásimi» usynylady.
Kórinis: Besikke bóleý rásimi kórsetiledi (6 synyp oqýshylary)
Oqýshy: Besik – qasıetti, kıeli, qutty múlik, sábıdiń altyn uıasy. Besikti otpen alastap, «Tyshtyrma» jasap alady da, balany besikke salady.
Balaǵa degen ana mahabbaty besik jyry arqyly aıtylady. Balany besikke salyp terbete otyryp:
Áldı - áldı, aq bópem,
Aq besikke jat, bópem
Jylama, bópem, jylama,
Jálák shaǵyp bereıin
Baıqutannyń quıryǵyn
Jipke taǵyp bereıin
Tolyq nusqasyn júkteý
Maqsaty: Qurmetti kórermender, búgingi bizdiń keshimizdiń maqsaty - zaman ózgerse de ulttyq salt - dástúrimizdiń kónermeıtindigin eske salyp, ulttyq murany qaıta jańǵyrtý. «Toqsan aýyz sózdiń tobyqtaı túıini bar» demekshi, saltyn súıgen árbir jas urpaq bolashaqta halqyn súıetin, eline adal qyzmet etetin, tiliniń, salt - dástúrdiń janashyry bolatynyna senemiz.
«Naýryz dýman» ániniń yrǵaǵymen «Ulystyń Uly kúniń ulyqtaımyz!» atty merekelik keshimiz bastalady.
Júrgizýshi:
Naýryzdyń (parsysha «Naý» jańa, «Rýz» kún, ıaǵnı jańa kún) 22 juldyzy kún men túnniń uzaqtyq merzimi teńesetin, Jańa jyldyń birinshi juldyzy – Ulastyń uly kúni.
Kóktemniń shýaǵy mol da, merzimi qysqa. Birde kún tóbe qyzdyrsa, keıde taban syzdatady. Naýryzdyń orta nemese sońǵy sheni ókpek jel soǵyp, qar kúrt erip, jer laısań tartatyn shaq «Alasapyran» atalady. Jańa jyldyń aldynda ne alǵashqy kúnderi jaýǵan, jyltyldap kóz shaǵylystyrar jumsaq ulpa qar «Naýryzdyń aqsha qary» tez erıdi. Bul qar «Qus qanaty» ıaǵnı qus keler aldy qar dep te atalady.
Naýryzdyń 17 juldyzynan 21 juldyzyna deıingi aralyq «Besqonaq». Naýryzdyń sońynda sharýaǵa jaıly jaǵdaı týǵyzar 5 – 10 kúndik jaýyn – shashyndy amal – Bes toǵystyń bet jýary. Bul aı ıt shýaǵy, kempir shýaq, eskek jeldi aı. Naýryzda Úrker týa tań atady.
Jer álemge taǵy da Kóktem keldi. Kóktem – balalyq, jastyq shaq. Qyzyl – jasyldy túsimen qyrǵaýyldaı qulpyrǵan kóktemge, ıaǵnı ómirge degen qushtarlyǵyń arta túsedi.
Kóktemde Jer – Ana oıanyp, tabıǵat jańaryp, jasaryp, kún uıasynan shyǵyp, barsha halyqqa óz nuryn shashyp, kúlimdep turady. Jer álem jasyl – jelek atyp, jyl qustary týǵan jerine oralady. Kóktemde alǵash ushyp keletin qustar da bar. Olar – Mahabbat belgisine aınalǵan, jubynan ómir boıy ajyraspaıtyn aqqýlar. Kóktemde alǵash ushyp keletin qustardyń alǵashqy kelýi, qazaq halqynyń súıikti de dástúrli merekesi – Naýryz ushtasady. legine shaqshaqaı da jatady. Ólkemizge jyl qustarynyń
«Tyraý – tyraý tyrnalar» degen sózdi oıǵa alǵanda aspanda toptasyp syna tárizdi beınede ushqan tyrnalardy kóremiz.
Oqýshylar sahnaǵa shyǵar kezde «Kóńil tolqyny» kúıi oınap turady.
Júrgizýshi: Kórinis: Qyzyr ata kelgen kún
Birde Qyzyr ata dúnıeniń tórt buryshyn aralap júrip Qazaq eline tap bolypty. Áne el dep osy aıt. Jeri qandaı keń – baıtaq bolsa, halqy da sondaı darqan. Shetinen meıirimdi. Dospyn degenge qushaǵy aıqara ashyq. Ata dán rıza bolady. Árıne, Qyzyr atanyń júrgen jeri qashan da molshylyq. «Toılaryń toıǵa ulassyn. Meıramdaryń kóp bolsyn» dep bata beredi.
Qyzyr ata kelgen kún jyl saıyn meıramǵa aınalypty. Ony ózderińshe «Naýryz» dep atap alsa kerek.
1 - oqýshy: Osy barlyǵymyz aıtyp jatyrmyz «Ulystyń uly kúni» dep, al ol qaıdan shyqqanyn bilesińder me?
Bul jóninde mynandaı ańyz bar: bir kúni Nuh paıǵambardyń kemesi Qazyǵurt taýyna kelgen sátte jerdiń betin jaılaǵan topan sý keri qaıtady. Sol sát jer betine tabany tıgen barlyq tirshilik ıeleri kók aspannan túsken qasıetti qazannan birge dám tatady. Sodan, bul kúndi – ulystyń uly kúni dep jarıalaıdy.
2 - oqýshy: «Qazaqtyń tyıym sózi - tárbıe kózi» deıdi qazaq.
Bas kıimmen oınama.
Aqty tókpe.
Maldy teppe.
Búıirińdi taıanba.
Keshqurym uıyqtama,
Aıǵa qolyńdy shoshaıtpa
Nandy baspa
Tabanyńdy tartpa
Jaıdan jaı ýhileme.
Qyzyr baba (Nurlan): O - oı, bárekeldi! Kóp jasańdar, aınalaıyndar! Jastaryń, aıtsa aıtqandaı, ónerli eken. Jón - joralǵydan da qarajaıaý emes kórinedi. Endi, ruqsat bolsa, burynǵynyń jolymen men endi balalardyń zerdeleri men oı - óristerin biraz paıymdap kórsem.
Kún: Jón, ata, jón! Jastarymyz zerdesiz emes sıaqty. Namysty qoldan bere qoımas.
Qyzyr baba (Nurlan): Endeshe alǵashqy suraq:
1 - suraq: Naýryz sheshek degen ósimdik týraly ne bilemiz?
Oqýshy: Naýryzsheshek – naýryz aıynda ósetin japyraqty túrli – tústi gúldi, qaýashaqty ásem shóp. Maıynyń dárilik qasıeti bar. Qazaqstannyń taýly aımaqtarynda onyń birneshe túri ósedi. «Naýryzsheshek» «Qyzyl kitapqa» engen, sırek kezdesetin, baǵaly ósimdik.
2 - suraq: Naýryzkók qusy týraly ne biletinderińdi aıta qoıyńdarshy?
Oqýshy: Naýryzkók – naýryz aıynda ushyp keletin kóktem qusy. Qarasy shaǵyn ǵana, osy qusy shyǵys eli kútip júredi. Ony alǵash kórgender «Naýryz keldiń be?» dep shaqyryp, jem shashady. Naýryzkókti eshkim qýmaıdy, úrkitpeıdi.
3 - suraq: Naýryz kóje týraly ne bilemiz?
Oqýshy: Naýryz kóje – Naýryz toıyna tán kópshilikke arnalǵan merekelik taǵam. Ony ár úı jeti túrli dámnen: sút, et, sý, tuz, tary, qurt, jemis, t. s. s taǵamdardan jasap, oǵan qazy shujyq sıaqty syıly músheler qosyp, merekemen quttyqtaýǵa kelgenderge yqylaspen usynady. Naýryz kójeniń dástúrlik, merekelik, ulttyq taǵylymy óte zor.
4 - suraq: Naýryznama oıyn saýyǵy týraly ne bilemiz?
Oqýshy: «Naýryznama» - shat shadyman oıyn – saýyq toı. Bul kúni úlken bolsyn, kishi bolsyn osy meıramǵa kelip, kóńildi oıyn saýyqtar jasalady. Munda sharap ishý, renjisý sıaqty jaǵymsyz ádetterge qatty tyıym salynǵan. Toıǵa at jarys, palýan kúres, án, óleńder, naýryz jyrlary aıtylady.
5 - suraq: Halyq Naýryzsha dep aıtyp jatady. Ony qalaı túsindińder?
Oqýshy: Naýryzsha - Naýryz aıynda jup – juqa, qıyqsha qyrbyq qar túsedi. Ony halyq «naýryzsha» dep ataıdy.
6 - suraq: Halyqta batanyń túrleri kóp. Sonyń biri - osy Naýryz bata. Ol bata týraly ne bilemiz?
Oqýshy: Bul naýryz bata naýryznama ótkizgenderge, osy kúnge arnap «Naýryz kójege» shaqyrǵandarǵa, toıda óner kórsetken aqyn, ánshi palýandarǵa bata beriledi.
Qyzyr baba (Nurlan): Bárekeldi, balalar, jaradyńdar! Rızamyn.
Án: «Qazaqtaı el qaıda?» 5 synyp oqýshylary
Júrgizýshi: Naýryz keldi kóńildi,
Jer shýaqqa bólendi.
Kúnder týdy shýaqty,
Qar eridi, sý aqty.
Kún men tún teńeldi,
Qustar keldi jyr alyp.
Dala nurǵa keneldi,
Biz de júrmiz qýanyp.
Kóktemde biz toılaımyz,
Naýryz toıyn ulystyń.
Toıdan qur qalmaımyz,
Salty ǵoı bul uly istiń.
Júrgizýshi: Sahnalyq kórinis. Shyqbermes Shyǵaıbaı men Aldar kóse. Oryndaıtyn: Arlan jáne Nurjigit.
Shyǵaıbaı: - Alla - aý, saqtaı gór! Nemenege qaptap ketken myna jurt? Shyǵaıbaıǵa as berip jatyr deı me eken? Shyǵaıbaıdyń malyn shashpaq qoı, oılary. Taǵy da demeýshi bol, kómektes deýden taıynbas. Keteıin, kórinbeı kózderine.
Aldar kóse: Oý, Sháke qaıda bara jatyrsyz, qaıdan kele jatyrsyz?(- dep tós qaǵystyrmaq bolady.). Búgin toı, kóktem merekesi, el merekesi. Qunanbaı balaly bolypty. Sizden halqymyzdyń saltymen súıinshi suraı keldim. Búgin sol at qoıý rásimi bolmaqshy. Jurt soǵan jınalǵan bolar.
Shyǵaıbaı Bir pálege kirip ketpeı turǵanda jónime keteıin.(dep aqyryn jylystap shyǵyp ketedi)
Aldar kóse: Oý, Sháke elmen birge bolyńyz Sháke! Qoı budan túk shyqpas. Odanda myna otyrǵan jurttan súıinshi suraıyn.
Aınalaıyn aǵaıyn súıinshi Qunanbaıdyń úıinde búgin toı. At qoıý toıy bolǵaly jatyr. Toıǵa kelińizder!
Jańa jyl qutty bolsyn! Aq mol bolsyn!
Qaıda barsa jol bolsyn. Ulys baqty bolsyn!
Tórt - túlik aqty bolsyn! Bále - jala jerge ensin!
Ulys bereke bersin! Jurt aman - esen bolsyn!
Mýzykalyq nómir: «Ata dástúri» Oryndaıtyn: 6 synyp oqýshylary
Júrgizýshi:
Sizderdiń nazarlaryńyzǵa halqymyzdyń ulttyq dástúriniń biri «besikke bóleý rásimi» usynylady.
Kórinis: Besikke bóleý rásimi kórsetiledi (6 synyp oqýshylary)
Oqýshy: Besik – qasıetti, kıeli, qutty múlik, sábıdiń altyn uıasy. Besikti otpen alastap, «Tyshtyrma» jasap alady da, balany besikke salady.
Balaǵa degen ana mahabbaty besik jyry arqyly aıtylady. Balany besikke salyp terbete otyryp:
Áldı - áldı, aq bópem,
Aq besikke jat, bópem
Jylama, bópem, jylama,
Jálák shaǵyp bereıin
Baıqutannyń quıryǵyn
Jipke taǵyp bereıin
Tolyq nusqasyn júkteý
You Might Also Like
-
Sheberlik synyp sabaǵy
