Abaı dana - Abaı dara qazaqta
Sabaqtyń taqyryby: «Abaı – dana, Abaı - dara qazaqta».
Sabaqtyń maqsaty: 1. Oqýshylardy Uly aqyn - A. Qunanbaıulynyń balalyq jáne jastyq shaǵy, ósken ortasymen tanystyrý. Aqyndyǵy men kompozıtorlyǵyn tanytý.
Jas urpaqty Abaı shyǵarmashylyǵyn tanyp, ósýge tárbıeleý.
2. Abaı shyǵarmashylyǵyn súıip oqýǵa, qadirleýge, asyl murasyndaı este saqtaýǵa baýlý.
3. Gýmanısik, adamgershilik, eńbek, ımandylyq tárbıesin berý.
Sabaqtyń ádis - tásili: Suraq - jaýap, baıandaý, túsindirý, óleń oqý, án aıtý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Abaı portreti, kitaptar, shyǵarmalary, tirek syzbalar, qanatty sózder, fotoslaıdtar, býkletter.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Kirispe. Muǵalim sózi: Qurmetti ustazdar, oqýshylar!
Abaı ata qazaǵymnyń tiregi,
Halqymyzdyń soǵyp turǵan júregi.
Tógetuǵyn sáýlesi men shýaǵyn,
Mańdaıdaǵy jarqyraǵan kún edi.
Ótip kettiń ómirden, qaldy úniń,
Sen ólgenmen, máńgi ólmes bar óleńiń,
Uǵyndyrǵan osynaý jas qadirin,
Urpaǵyńa qaldyrǵan ósıetiń,
Tanytqandaı qazaqtyń qasıetin.
«Poezıa men ónerdiń patshasy» dep
Urpaǵyń tur aldynda bas ıetin. –
demekshi qazaqtyń bas aqyny, asqan poetıkalyq qýattyń ıesi, halyqtyń maqtanyshy Abaı Qunanbaıuly týraly áńgime bolmaq.
Sabaqtyń taqyryby men maqsatymen tanystyrý.
Abaı – týǵan elin, jerin, tilin, dinin janyndaı jaqsy kórgen naǵyz ultjandy dana aqyn. Abaı qolyna qalam alyp, ǵylym men bilimniń aýyr azabyn arqalap, óz halqyn órkenıetti elderdiń qataryna qosýǵa tyrysqan, qazaqtyń rýhyn joǵary kótergen dana qolbasshymyz bolǵandyǵy barshamyzǵa málim. Sondyqtan, Abaıdy ulttyq jazba ádebıetimizdiń atasy dep tanyp bilýimiz kerek. Bul keshte Abaıdyń óleńderi, ánderi men shyǵarmalarynyń úzindilerimen tanysasyzdar.
1 - oqýshy: Júregin shyraq etip jandyrǵan kim?
Jyrymen jan sýsynyn qandyrǵan kim?
Ózine – ózi ornatyp eskertkishti,
Mura ǵyp, keıingige qaldyrǵan kim?
Erte oıanyp, oılanyp, erjetken kim?
Talabyn tas qıaǵa órletken kim?
Qubajan, qurbaqan qum, qula qyrda,
Óleńniń besiginde terbetken kim?
2 - oqýshy: Soqtyqpaly, soqpaqsyz jerde ósken kim?
Úninen ádildiktiń lebi esken kim?
Armanyn attandyryp keleshekke,
Bizdermen osy kúngi tildesken kim?
Taısalmaı, myńmen jalǵyz alysqan kim?
Jaýyna naıza sózin shanyshqan kim?
Ózendeı quıǵan baryn kók teńizge,
Lermontov, Pýshkındermen tabysqan kim?
Muǵalim: Abaı atamyzdyń ómirbaıanymen tanysaıyq.
3 - oqýshy: Ómirbaıan.
Qazaqtyń uly aqyny Abaı Qunanbaıuly 1845 jyly Semeı óńiriniń qazirgi Abaı aýdanyndaǵy Shyńǵystaý bókterinde dúnıege kelgen. Abaıdyń shyn aty Ibrahım. Ájesi erkeletip «Abaı» dep atap ketken. Abaıdyń ata - tegi, tárbıelenip shyqqan ortasy Tobyqtynyń shynjyr balaq, shubar tós, aýqatty otbasy bolǵan. Ákesi Qunanbaı aǵa - sultan, bolys bolsa, atalary Óskenbaı, Yrǵyzbaı ataqty, áıgili bıler bolǵan. Bolashaq aqyn jas kezinen óleń, áńgimege áýes bolyp, ájesi Zere men anasy Uljannyń ańyz - áńgimelerin barlyq yntasymen tyńdaıtyn. Aýyl moldasynan arabsha saýat ashqan Abaıdy ákesi on eki jasynda Semeıge oqýǵa jiberedi. Abaı Ahmet - Rızanyń medresesinde oqydy. Medresede arab, parsy tilderin jaqsy meńgeredi. Shyǵys aqyndary Nızamı, Saǵdı, Fzýlı, Hafız shyǵarmalarymen tanysady. Medresede oqyp júrip, úsh aı «Prıhodskaıa shkolada» oryssha oqıdy.
Jastaıynan el basqarýǵa aralasqan Abaı qazaqtyń bilgirleri, sheshenderi, aqyndary, jyrshylarymen jıi kezdesip, óz halqynyń rýhanı mádenıetimen erte sýsyndaıdy. Ózi de bıler sekildi sheshen sóıleýge úırendi. Jas kúninde oqı almaǵanyn arman etip keıingi urpaqqa:
Jasymda ǵylym bar dep eskermedim,
Paıdasyn kóre tura teksermedim.
Er jetken soń túspedi ýysyma,
Qolymdy mezgilinen kesh sermedim, - dep ósıet qaldyrdy.
4 – oqýshy. Abaıdyń shyn aty – Ibragım. Sheshesi Uljan – Ibragım degen atty buzyp Abaı dep qoıǵan.
Keń dala nuryn shashqan mańaıyna,
Qaraımyn maqtanyshpen Abaıyma.
Aldynda Uljan ana basymdy ıem,
Teńeser aqyldy arý, sanaly ermen,
Juldyzy ondaı jannyń -
Janady órden
Uljandy uly demeı, men kim deımin,
Qazaqqa
Qaıtalanbas dana bergen! – dep maqtan etken eken ákesi
Qunanbaı.
Tirek syzbamen jumys
Muǵalim: Abaıdyń ákesiniń, sheshesiniń, ájesiniń attaryn atap bere otyryp, jeti atasyn aıtyp bere alasyńdar ma?
5 - oqýshy: Ákesi Qunanbaı, sheshesi Uljan, ájesi Zere, rýy tobyqty. Abaıdyń jeti atasy: Aıtek, Oljaı, Aıdos, Yrǵyzbaı, Óskenbaı, Qunanbaı, Abaı.
6 - oqýshy: Abaı óleń shyǵarýdy bala kezinde - aq bastaǵan. Alaıda jasy qyryqqa kelgennen keıin ǵana kórkem ádebıetke shyndap yqylas qoıyp, kózqarasy qalyptasyp, sóz óneriniń halyq sanasyna tıgizer yqpalyn túsinedi. Shyǵarmalary úsh júıemen órbıdi: biri — óz janynan shyǵarǵan tól óleńderi; ekinshisi — ǵaqlıa (nemese qara sóz) dep atalatyn prozasy; úshinshisi — ózge tilderden, ásirese orysshadan aýdarǵan óleńderi.
7 - oqýshy: Abaıdyń shyǵarmalary.
Poemalary: «Eskendir», Masǵut», «Ázim áńgimesi». 45 qara sózi, óleńderi bar.
Abaıdyń kórkemdik, áleýmettik gýmanısik jáne dinge kózqarastary tereń bilingen eńbegi - qara sózderi. Abaıdyń qara sózderi (Ǵaqlıa) - uly aqynnyń sóz ónerindegi kórkemdik qýatyn, fılosofıadaǵy danalyq dúnıetanymyn daralap kórsetetin klasıkalyq stılde jazylǵan prozalyq shyǵarmasy.
Sabaqtyń maqsaty: 1. Oqýshylardy Uly aqyn - A. Qunanbaıulynyń balalyq jáne jastyq shaǵy, ósken ortasymen tanystyrý. Aqyndyǵy men kompozıtorlyǵyn tanytý.
Jas urpaqty Abaı shyǵarmashylyǵyn tanyp, ósýge tárbıeleý.
2. Abaı shyǵarmashylyǵyn súıip oqýǵa, qadirleýge, asyl murasyndaı este saqtaýǵa baýlý.
3. Gýmanısik, adamgershilik, eńbek, ımandylyq tárbıesin berý.
Sabaqtyń ádis - tásili: Suraq - jaýap, baıandaý, túsindirý, óleń oqý, án aıtý.
Sabaqtyń kórnekiligi: Abaı portreti, kitaptar, shyǵarmalary, tirek syzbalar, qanatty sózder, fotoslaıdtar, býkletter.
Sabaqtyń barysy: İ. Uıymdastyrý kezeńi.
Kirispe. Muǵalim sózi: Qurmetti ustazdar, oqýshylar!
Abaı ata qazaǵymnyń tiregi,
Halqymyzdyń soǵyp turǵan júregi.
Tógetuǵyn sáýlesi men shýaǵyn,
Mańdaıdaǵy jarqyraǵan kún edi.
Ótip kettiń ómirden, qaldy úniń,
Sen ólgenmen, máńgi ólmes bar óleńiń,
Uǵyndyrǵan osynaý jas qadirin,
Urpaǵyńa qaldyrǵan ósıetiń,
Tanytqandaı qazaqtyń qasıetin.
«Poezıa men ónerdiń patshasy» dep
Urpaǵyń tur aldynda bas ıetin. –
demekshi qazaqtyń bas aqyny, asqan poetıkalyq qýattyń ıesi, halyqtyń maqtanyshy Abaı Qunanbaıuly týraly áńgime bolmaq.
Sabaqtyń taqyryby men maqsatymen tanystyrý.
Abaı – týǵan elin, jerin, tilin, dinin janyndaı jaqsy kórgen naǵyz ultjandy dana aqyn. Abaı qolyna qalam alyp, ǵylym men bilimniń aýyr azabyn arqalap, óz halqyn órkenıetti elderdiń qataryna qosýǵa tyrysqan, qazaqtyń rýhyn joǵary kótergen dana qolbasshymyz bolǵandyǵy barshamyzǵa málim. Sondyqtan, Abaıdy ulttyq jazba ádebıetimizdiń atasy dep tanyp bilýimiz kerek. Bul keshte Abaıdyń óleńderi, ánderi men shyǵarmalarynyń úzindilerimen tanysasyzdar.
1 - oqýshy: Júregin shyraq etip jandyrǵan kim?
Jyrymen jan sýsynyn qandyrǵan kim?
Ózine – ózi ornatyp eskertkishti,
Mura ǵyp, keıingige qaldyrǵan kim?
Erte oıanyp, oılanyp, erjetken kim?
Talabyn tas qıaǵa órletken kim?
Qubajan, qurbaqan qum, qula qyrda,
Óleńniń besiginde terbetken kim?
2 - oqýshy: Soqtyqpaly, soqpaqsyz jerde ósken kim?
Úninen ádildiktiń lebi esken kim?
Armanyn attandyryp keleshekke,
Bizdermen osy kúngi tildesken kim?
Taısalmaı, myńmen jalǵyz alysqan kim?
Jaýyna naıza sózin shanyshqan kim?
Ózendeı quıǵan baryn kók teńizge,
Lermontov, Pýshkındermen tabysqan kim?
Muǵalim: Abaı atamyzdyń ómirbaıanymen tanysaıyq.
3 - oqýshy: Ómirbaıan.
Qazaqtyń uly aqyny Abaı Qunanbaıuly 1845 jyly Semeı óńiriniń qazirgi Abaı aýdanyndaǵy Shyńǵystaý bókterinde dúnıege kelgen. Abaıdyń shyn aty Ibrahım. Ájesi erkeletip «Abaı» dep atap ketken. Abaıdyń ata - tegi, tárbıelenip shyqqan ortasy Tobyqtynyń shynjyr balaq, shubar tós, aýqatty otbasy bolǵan. Ákesi Qunanbaı aǵa - sultan, bolys bolsa, atalary Óskenbaı, Yrǵyzbaı ataqty, áıgili bıler bolǵan. Bolashaq aqyn jas kezinen óleń, áńgimege áýes bolyp, ájesi Zere men anasy Uljannyń ańyz - áńgimelerin barlyq yntasymen tyńdaıtyn. Aýyl moldasynan arabsha saýat ashqan Abaıdy ákesi on eki jasynda Semeıge oqýǵa jiberedi. Abaı Ahmet - Rızanyń medresesinde oqydy. Medresede arab, parsy tilderin jaqsy meńgeredi. Shyǵys aqyndary Nızamı, Saǵdı, Fzýlı, Hafız shyǵarmalarymen tanysady. Medresede oqyp júrip, úsh aı «Prıhodskaıa shkolada» oryssha oqıdy.
Jastaıynan el basqarýǵa aralasqan Abaı qazaqtyń bilgirleri, sheshenderi, aqyndary, jyrshylarymen jıi kezdesip, óz halqynyń rýhanı mádenıetimen erte sýsyndaıdy. Ózi de bıler sekildi sheshen sóıleýge úırendi. Jas kúninde oqı almaǵanyn arman etip keıingi urpaqqa:
Jasymda ǵylym bar dep eskermedim,
Paıdasyn kóre tura teksermedim.
Er jetken soń túspedi ýysyma,
Qolymdy mezgilinen kesh sermedim, - dep ósıet qaldyrdy.
4 – oqýshy. Abaıdyń shyn aty – Ibragım. Sheshesi Uljan – Ibragım degen atty buzyp Abaı dep qoıǵan.
Keń dala nuryn shashqan mańaıyna,
Qaraımyn maqtanyshpen Abaıyma.
Aldynda Uljan ana basymdy ıem,
Teńeser aqyldy arý, sanaly ermen,
Juldyzy ondaı jannyń -
Janady órden
Uljandy uly demeı, men kim deımin,
Qazaqqa
Qaıtalanbas dana bergen! – dep maqtan etken eken ákesi
Qunanbaı.
Tirek syzbamen jumys
Muǵalim: Abaıdyń ákesiniń, sheshesiniń, ájesiniń attaryn atap bere otyryp, jeti atasyn aıtyp bere alasyńdar ma?
5 - oqýshy: Ákesi Qunanbaı, sheshesi Uljan, ájesi Zere, rýy tobyqty. Abaıdyń jeti atasy: Aıtek, Oljaı, Aıdos, Yrǵyzbaı, Óskenbaı, Qunanbaı, Abaı.
6 - oqýshy: Abaı óleń shyǵarýdy bala kezinde - aq bastaǵan. Alaıda jasy qyryqqa kelgennen keıin ǵana kórkem ádebıetke shyndap yqylas qoıyp, kózqarasy qalyptasyp, sóz óneriniń halyq sanasyna tıgizer yqpalyn túsinedi. Shyǵarmalary úsh júıemen órbıdi: biri — óz janynan shyǵarǵan tól óleńderi; ekinshisi — ǵaqlıa (nemese qara sóz) dep atalatyn prozasy; úshinshisi — ózge tilderden, ásirese orysshadan aýdarǵan óleńderi.
7 - oqýshy: Abaıdyń shyǵarmalary.
Poemalary: «Eskendir», Masǵut», «Ázim áńgimesi». 45 qara sózi, óleńderi bar.
Abaıdyń kórkemdik, áleýmettik gýmanısik jáne dinge kózqarastary tereń bilingen eńbegi - qara sózderi. Abaıdyń qara sózderi (Ǵaqlıa) - uly aqynnyń sóz ónerindegi kórkemdik qýatyn, fılosofıadaǵy danalyq dúnıetanymyn daralap kórsetetin klasıkalyq stılde jazylǵan prozalyq shyǵarmasy.
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
